Ludwik Selen - Tendencje rozwojowe imperializmu

niedziela, 27 czerwca 2010 13:16 - Zmieniony niedziela, 26 września 2010 23:44

1. Imperializm jako odrębne stadium kapitalizmu

Imperializm nie jest czymś odmiennym od ustroju kapitalistycznego, a stanowi tylko odrębne

stadium rozwoju tego ustroju. Imperializm wyrósł jako rozwinięcie i bezpośrednie przedłużenie

podstawowych właściwości kapitalizmu w ogóle.

Ale kapitalizm stał się imperializmem dopiero na określonym, bardzo wysokim stopniu swego

rozwoju. Podstawowym czynnikiem tego procesu jest zastąpienie kapitalistycznej wolnej

konkurencji przez monopole kapitalistyczne. A jednocześnie monopole, wyrastające z wolnej

konkurencji, nie usuwają jej, lecz istnieją nad nią i obok niej, stwarzając przez to szereg

szczególnie ostrych i głębokich sprzeczności, tarć, konfliktów.

Imperializm to monopolistyczne stadium kapitalizmu. Dlatego błędne są definicje imperializmu,

które za podstawę do charakterystyki biorą jedynie poszczególne zjawiska związane z

imperializmem, a nie ich całokształt. Tak np. niektóre definicje imperializmu ograniczają się do

stwierdzenia, że jest to zaborcza polityka wielkich mocarstw. Jest to tylko część prawdy,

ograniczająca się do zjawisk czysto politycznych, bez uwzględnienia ekonomiczno-społecznych

przyczyn zaborczości imperialistycznej. Taka definicja niezdolna jest wyjaśnić różnic między

zaborczością Imperium Rzymskiego, a współczesnym mocarstwem kapitalistycznym.

2. Tendencje do zastoju technicznego w epoce imperializmu

Wszelki monopol z konieczności rodzi tendencję do zastoju i gnicia. Skoro ustanawia się ceny

monopolowe, to do pewnego stopnia zanikają przyczyny, pobudzające do postępu

technicznego. Wiadome są wypadki, że monopole kapitalistyczne wykupują nowe wynalazki,

które rewolucjonizują produkcję, potaniają ją, ale musiałyby spowodować przejściowo poważne

straty dla monopolistów. Tak np. przez pewien czas nie były stosowane maszyny do wyrobu

butelek, gdyż monopoliści wykupili patent na nowy wynalazek i schowali go pod sukno. Jego

zastosowanie bowiem mogło spowodować zupełny zanik wartości urządzeń hutniczych

użytkowanych dotąd, a jeszcze nie zamortyzowanych. Podobnie ukrywa się setki nowych

wynalazków. Światowy koncern Kreugera wykupił wynalazek zapałek, które mogły być

wielokrotnie zapalane. W naszych czasach (1948 r. - przyp. Red. KPP) ukrywa się wynalazek

energii atomowej, który mógłby przecież przynieść kolosalny dobrobyt ludzkości, gdyby został

zastosowany dla celów produkcyjnych.

Oczywiście możliwość obniżenia kosztów produkcji i powiększenia zysków za pomocą

wprowadzenia udoskonaleń technicznych działa na korzyść zmian. Nie należy więc sądzić, że

monopole całkowicie powstrzymują postęp techniczny, przeciwnie, okresami jest on bardzo

1 / 5

Ludwik Selen - Tendencje rozwojowe imperializmu

niedziela, 27 czerwca 2010 13:16 - Zmieniony niedziela, 26 września 2010 23:44

szybki i gwałtowny, szczególnie w czasie wojny. Ale tendencja do zastoju i gnicia właściwa

monopolowi ze swej strony działa w dalszym ciągu i w poszczególnych gałęziach przemysłu, w

niektórych krajach, bierze na pewien przeciąg czasu górę.

3. Wzrost pasożytnictwa w epoce imperializmu

Imperializm jest to olbrzymie nagromadzenie w niewielu krajach kapitału pieniężnego, który

dosięga wielu setek miliardów dolarów.  Stąd niezwykły wzrost liczby rentierów, czyli osób

żyjących z "obcinania kuponów", osób zupełnie oderwanych od udziału w jakimkolwiek

przedsiębiorstwie, warstwy, której zawodem jest próżnowanie. Wywóz kapitału, jedna z

najistotniejszych ekonomicznych podstaw imperializmu, jeszcze bardziej wzmaga to

najzupełniejsze oderwanie warstwy rentierów od produkcji, wyciska piętno pasożytnictwa na

całym kraju, żyjącym z wyzysku pracy innych krajów.

Dochód rentierów kilkakrotnie przewyższa dochód z handlu zagranicznego w Anglii, która jest

przecież jednym z głównych krajów handlowych świata. Ten rentierski dochód jest istotą

imperializmu i pasożytnictwa imperialistycznego. Całe państwa stały się

"państwami-rentierami". Świat podzielił się na garstkę państw-lichwiarzy i olbrzymią większość

państw-dłużników.

Monopole, oligarchia, dążenie do panowania zamiast dążeń do wolności, wyzysk coraz

większej liczby małych albo słabych narodów przez garstkę najbogatszych albo najsilniejszych

narodów - wszystko to zrodziło te szczególne cechy imperializmu, które zmuszają do określenia

go jako kapitalizmu pasożytniczego albo gnijącego. Błędem byłoby sądzić, że ta tendencja do

gnicia wyklucza szybki wzrost kapitalizmu. Nie, poszczególne gałęzie przemysłu, poszczególne

warstwy burżuazji, poszczególne kraje ujawniają w epoce imperializmu bardziej lub mniej silnie

to jedną, to drugą z tych tendencji. Na ogół kapitalizm wzrasta bez porównania szybciej niż

dawniej, ale ten wzrost nie tylko staje się w ogóle bardziej nierównomierny, lecz

nierównomierność przejawia się także w szczególności w gniciu najbardziej zasobnych w

kapitały krajów.

4. Sytuacja klasy robotniczej w okresie imperializmu

Otrzymywanie wysokich zysków monopolistycznych przez klasy posiadające w poszczególnych

gałęziach przemysłu i w poszczególnych krajach, daje im ekonomiczną możność przeznaczania

pewnych sum na podwyższenie płac poszczególnych warstw robotników, a okresami dość

znacznej ich mniejszości, przez co przeciąga się ich na stronę burżuazji danej gałęzi albo

danego narodu przeciwko wszystkim pozostałym. Spotęgowany antagonizm narodów

imperialistycznych w związku ze sprawą podziału świata wzmaga to dążenie.

Ale imperializm nie jest w stanie zapewnić całej klasie robotniczej polepszenia jej egzystencji.

Wprost przeciwnie, klasa robotnicza w coraz mniejszej mierze może zaspokajać stale

wzrastające potrzeby wynikające z rozwoju kultury materialnej i duchowej.

Coraz bardziej wzmaga się oddziaływanie powszechnego prawa nagromadzenia

kapitalistycznego, które powoduje na jednym biegunie stały, olbrzymi wzrost bogactwa klas

2 / 5

Ludwik Selen - Tendencje rozwojowe imperializmu

niedziela, 27 czerwca 2010 13:16 - Zmieniony niedziela, 26 września 2010 23:44

posiadających, a na przeciwległym biegunie stały, wzmagający się wzrost nędzy i pauperyzmu.

Powoduje to równocześnie, wbrew różnorakiemu przeciwdziałaniu, stały wzrost zrozumienia

stosunków wytwarzanych przez imperializm i wzrost zrozumienia konieczności radykalnej

zmiany tych stosunków, jeżeli sytuacja ludzi pracy ma ulec zmianie na lepsze.

5. Prawo nierównomiernego rozwoju kapitalizmu.

Z poprzednich wywodów wiemy już, że poszczególne kraje kapitalistyczne rozwijają się w

okresie imperializmu bardzo nierównomiernie. Anglia, która do połowy XIX w. produkowała

więcej niż wszystkie pozostałe kraje razem wzięte, została w końcu tego stulecia wyprzedzona

przez USA, a około 1910 roku również i przez Niemcy. Tempo rozwoju gospodarczego w

krajach młodego kapitalizmu jest na ogół szybsze niż w krajach starego kapitalizmu. Wywołuje

to konflikty polityczne i wojny. Świat imperializmu nie jest jednolity gospodarczo, a co za tym

idzie nie jest jednolity politycznie. Łańcuch krajów kapitalistycznych posiada swoje słabe

ogniwa. Tam. gdzie te ogniwa są najsłabsze powstaje możliwość złamania nadgniłej struktury i

powstawania nowych ustrojów społeczno-gospodarczych. Tak było w 1917 r. w Rosji, gdzie

słabość i rozprzężenie systemu imperialistycznego umożliwiło zwycięstwo sił rewolucyjnych i

powstanie nowego ustroju społeczno-gospodarczego - ustroju socjalistycznego. W wyniku

takich załamań powstały po drugiej wojnie światowej nowe typy państw znane pod nazwą

demokracji ludowych.

W tym drugim wypadku obok rozprzężenia imperializmu odegrały już dużą rolę nowe siły, siły

potężniejącego ustroju socjalistycznego. Brak jednolitości w obozie imperializmu ułatwił do

pewnego stopnia, pomimo przeciwdziałania z jego strony, ostateczne ugruntowanie się nowych

demokracji.

6. Historyczne miejsce imperializmu.

Analizując przedkapitalistyczne ustroje społeczno-gospodarcze, jak i rozwój kapitalizmu,

stwierdziliśmy, iż podstawą ich przeobrażeń był rozwój sił wytwórczych, który z kolei powodował

zmiany w stosunkach wytwórczych. Imperializm cechuje ogromny rozwój sił wytwórczych

społeczeństwa, które znajdują się jednak w prywatnym władaniu. Kiedy wielkie

przedsiębiorstwo staje się gigantycznym, co jest typowe dla okresu imperializmu i na podstawie

ścisłego obliczenia masowych danych organizuje według planu dostawę surowca w rozmiarach:

2/3 albo 3/4 wszystkiego, co jest niezbędne dla dziesiątków milionów ludności; kiedy

systematycznie organizuje się przewóz tego surowca do najbardziej dogodnych punktów

produkcji, oddalonych niekiedy od siebie o setki i tysiące kilometrów; kiedy z jednego ośrodka

kieruje się wszystkimi stadiami kolejnego przerabiania materiału, aż do otrzymania całego

szeregu odmian gotowych produktów; kiedy podział tych produktów odbywa się według jednego

planu pomiędzy dziesiątkami i setkami milionów spożywców, wówczas staje się rzeczą

oczywistą, że mamy przed sobą uspołecznienie produkcji, że prywatno-własnościowe stosunki

stanowią powłokę, która już nie odpowiada treści, która z konieczności musi gnić, jeżeli

sztucznie odwlec jej usunięcie.

Siły produkcyjne ustroju kapitalistycznego w epoce imperializmu przerosły już

3 / 5

Ludwik Selen - Tendencje rozwojowe imperializmu

niedziela, 27 czerwca 2010 13:16 - Zmieniony niedziela, 26 września 2010 23:44

prywatno-kapitalistyczne stosunki produkcyjne, oparte na prywatno-kapitalistycznych

stosunkach własnościowych. Stosunki własnościowe i oparte na nich stosunki produkcyjne

muszą ulec zmianie, aby siły produkcyjne rozwijały się dalej bez przeszkód.

7. Państwowo-monopolistyczny kapitalizm.

Panowanie monopolów kapitalistycznych nad gospodarką i zrastanie się oligarchii finansowej z

aparatem państwa kapitalistycznego prowadzą do zrastania się państwa z gospodarką

kapitalistyczną. Tendencja ta znana jest jako tzw. państwowo-monopolistyczny kapitalizm.

W epoce kapitału finansowego prywatne i państwowe monopole przeplatają się nawzajem

(Lenin). Państwo kapitalistyczne, będące wyrazicielem najpotężniejszych grup kapitału

finansowego, tak przeprowadza politykę gospodarczą, iż utrwala wpływy i panowanie

monopolów oraz zapewnia im kolosalne zyski. Wszelka działalność gospodarcza państwa

kapitalistycznego ma na celu współdziałanie z zamierzeniami panujących grup oligarchii

finansowej, wbrew pozorom "nadrzędności", "mediatorstwa", "ochrony interesów wszystkich

obywateli" itp. pięknych, lecz pustych frazesów, którymi aparat państwowy stara się

zamaskować swą pro-monopolistyczną politykę. Rzekoma bezstronność i nadrzędność polityki

gospodarczej państwa kapitalistycznego, która jakoby nie współdziałała z kapitałem

monopolistycznym, a wprost przeciwnie "zwalcza monopole" - jest w gruncie rzeczy

wprowadzaniem w błąd szerokich rzesz obywateli nie zorientowanych w tajnikach stosunków

między oligarchią finansową i aparatem państwowym.

Takie złudzenia o ponadklasowym charakterze polityki gospodarczej państwa mogą być ze

szczególnym powodzeniem rozpowszechniane, gdy w państwie imperialistycznym rządzi

koalicja, do której wchodzą przedstawiciele socjaldemokracji, a tym bardziej gdy państwem

imperialistycznym kierują takie rządy jak np. Partii Pracy w Anglii. Złudzenia te są jeszcze

podtrzymywane przez rzekomą walkę monopolistów z "ingerencją państwa w sprawy

gospodarcze", przez "opozycję" partii burżuazyjnych wobec nieśmiałych prób upaństwawiania

(kapitalistycznego) poszczególnych przedsiębiorstw, wobec prób państwowego "regulowania"

cen i szumnie reklamowanych posunięć, które jakoby stanowią przejawy "planowania" przez

państwo (kapitalistyczne) gospodarki kapitalistycznej. Ta polityka państwowa jest nawet przez

prawicowych socjaldemokratów określana mianem socjalizmu. Podobnym mianem określał

również swe rządy faszyzm niemiecki.

Pozostaje jednak faktem, że wszelkie posunięcia państwa kapitalistycznego w dziedzinie

gospodarczej nie naruszają podstaw kapitalistycznych stosunków wytwórczych, a więc nie

mogą być szkodliwe dla panujących grup oligarchii finansowej. Tak np. wiadome jest, że w

Anglii upaństwowione zostało górnictwo i transport kolejowy, które wykazywały mniejszą

rentowność niż inne gałęzie gospodarki i dlatego kapitaliści nie chcieli inwestować w nie

nowych kapitałów, co spowodowało ostatecznie spadek produkcji i katastrofalny brak węgla.

Państwo wypłaca byłym właścicielom pełne odszkodowanie za wykupione kopalnie i w ten

sposób wypłaca premię za szkodliwą gospodarkę oraz umożliwia im nową "owocną" działalność

w innych działach wytwórczości. Co więcej - w państwowym zarządzie upaństwowionych

kopalń zasiadają jako "fachowcy" dawni właściciele, co umożliwia im sabotowanie racjonalnej

gospodarki. W USA, rząd w czasie ostatniej wojny wybudował setki nowych fabryk z funduszów

4 / 5

Ludwik Selen - Tendencje rozwojowe imperializmu

niedziela, 27 czerwca 2010 13:16 - Zmieniony niedziela, 26 września 2010 23:44

budżetowych, a po wojnie sprzedał je za bezcen monopolistom. W ten sposób rząd podarował

oligarchii finansowej kilkadziesiąt miliardów dolarów.

Regulowanie cen w czasach ostatniej wojny bynajmniej nie zmniejszało olbrzymich zysków

monopoli kapitalistycznych, a wprost przeciwnie - wydatnie je zwiększało w porównaniu z

okresem przedwojennym. W aparacie, który "planował" w czasie wojny gospodarkę krajów

kapitalistycznych, zasiadali przedstawiciele oligarchii finansowej i przez swe wpływy

przyczyniali się do udzielania zamówień swym przedsiębiorstwom. Hitlerowskie Niemcy pod

tym względem niczym się nie różniły od USA i Anglii. "Planowe" zarządzenia państwa

kapitalistycznego są przez monopole o tyle wykonywane, o ile są korzystne i zyskowne dla

kapitału finansowego, w przeciwnym wypadku są sabotowane. Nie może być mowy o

rzeczywiście planowej gospodarce w skali państwowej na bazie prywatnej własności środków

produkcji. Niemożliwość rzeczywistego planowania na bazie kapitalistycznych stosunków

własnościowych przekreśla planowe podnoszenie dobrobytu szerokich mas ludności. Nie

można zresztą pogodzić wysokich zysków kapitalistów z wysokimi płacami klasy pracującej i

rezygnacją z wyzysku kolonii i krajów zależnych. Absurdem jest więc mowa o gospodarce

socjalistycznej na bazie kapitalistycznej własności środków produkcji.

Działalność gospodarcza państwa kapitalistycznego wzrasta wraz ze wzmagającą się

koncentracją i centralizacją produkcji monopolów kapitalistycznych, splata się z nią, wspomaga

i bierze w opiekę. stąd wysuwane są błędne wnioski, jakoby kapitalizm monopolistyczny

wchodził w nową fazę rozwojową - kapitalizmu państwowego - wyższe stadium rozwojowe od

kapitalizmu monopolistycznego. Pogląd ten jest błędny dlatego, że te przejawy działalności

państwa w dziedzinie gospodarczej, które dotychczas obserwujemy, kształtują się na starej

bazie prywatnej własności monopoli kapitalistycznych, prywatnej własności średnich i drobnych

kapitalistów oraz prywatnej własności drobnych wytwórców towarowych. Własność państwa

kapitalistycznego jest stosunkowo nieduża w porównaniu z prywatną własnością kapitalistów, a

nic nie przemawia za tym aby miała ona szybko wzrosnąć w warunkach rządów kapitału

finansowego.

Ludwik Selen, "Ekonomia polityczna. Szkic wykładu",

Spółdzielnia Wyd. "Ingos", Łódź, 1948 r.

5 / 5