O mostach i sposobach i badania na podstawie badao

Ostrowa Lednickiego

Każdy kto kiedykolwiek miał stycznośd z archeologią, bądź trochę dogłębniej interesował się

historią słyszał o Ostrowie Lednickim. Początki paostwa polskiego są nierozerwalnie związane z tym
miejscem, tak jak nierozerwalnie związany był Ostrów Lednicki z osobą Mieszka I. To on z niewiele
znaczącego gródka stworzył świetnie prosperujący ośrodek grodowy z palatium, dwiema kaplicami i
obszernym podgrodziem. Gród na wyspie był świetnie strategicznie usytuowany, na szlaku między
Poznaniem, a Gnieznem, co wzmacniało jego rolę jako ośrodka centralnego. Jednak świetnośd
Lednicy nie trwała długo. W 1038 roku podczas najazdu na Polskę księcia Brzetysława uległo
zniszczeniu podgrodzie, gród a także zostały spalone oba mosty. Pomimo odbudowania grodu Ostrów
Lednicki nigdy nie odzyskał swojej dawnej świetności. Nie zostały też nigdy odbudowane mosty.
Ostatecznie mieszkaocy opuścili wyspę po najeździe krzyżackim w 1331 roku. Na wyspie pozostały
tylko legendy. Jedna z nich mówiła o złotym tronie zatopionym w jeziorze, inna o koronie Karola
Wielkiego zakopanej na wyspie. Od połowy XIX wieku archeolodzy zaczęli odkrywad tajemnice
Ostrowa Lednickiego przykryte piaskami wieków i ruinami budowli. Jednak nie tylko piaski wyspy
kryły tajemnice, swoje sekrety ukrywało też ciemne lustro wody. (Kola, Wilke 2000 s.12-18)

Zapraszam do zapoznania się z historią i metodami badao ciemnej i tajemniczej toni jeziora

Lednickiego.

Od dawna rybacy omijali pale zalegające w toni Jeziora Lednickiego, natomiast archeolodzy

przypuszczali że są one powiązane z mostami istniejącymi tu w okresie wczesnego średniowiecza.
Pierwsze poszukiwania w jeziorze wykonał Poznaoski Klub Płetwonurków w 1959 roku. Zlokalizowano
wtedy i wyznaczono przebieg obu mostów. Badania wykazały że jeden z nich miał długośd 438
metrów a drugi 187 metrów. W okolicach mostu poznaoskiego znaleziono wiele znaczących
zabytków m.in.: grot oszczepu z drzewcem, naczynia, kości zwierzęce i ludzkie oraz niezwykle rzadki
hełm normaoski. W następnym roku powrócono na stanowisko aby wydobyd łódź. W 1961 roku
rozpoczęto inwentaryzację reliktów mostu. W tym sezonie badania wspomagali już studenci
archeologii. Na pozostałości mostu składały się pale wbite w dno, luźno leżące belki oraz dranice. W
tym sezonie wykonano także wykop o głębokości około 1m. Zaobserwowano w nim warstwę
pożarowo-namuliskową która potwierdzała przekaz o spaleniu mostu przez księcia Brzetysława. W
trakcie badao znaleziono tez imponującą kolekcję militariów, zapewne związanych z wydarzeniami z
1038 roku. (Kola, Wilke 2000 s.19-21)

Plan Ostrowa Lednickiego: 1- gród, 2-podgrodzie, 3a-most poznaoskie 3b-most gnieźnieoski rys. G.Wilke

(Kola, Wilke 2000s.13)

Badania wznowiono w 1982 roku w ramach programu badawczego średniowiecznego

zespołu osadniczego na Ostrowie Lednickim. Prace badawcze powierzono Pracownie Archeologii
Podwodnej Instytutu Archeologii i Etnografii w Toruniu. Pierwszy sezon badao był rekonesansem
mającym na celu zlokalizowanie i dokładne określenie przebiegu obu mostów oraz zapoznanie się z
warunkami panującymi w jeziorze. Oprócz tego przeprowadzono zwiad wokół Ostrowa Lednickiego
oraz mniejszej Ledniczki, w trakcie tych poszukiwao znaleziono kolejną dłubankę którą wydobyto i
przekazano do miejscowego muzeum. W latach 1983-1985 badacze skoncentrowali się na eksploracji
mostu gnieźnieoskiego. Eksplorowano namulisko w celu znalezienia i zinwentaryzowania pozostałości
mostu. Znajdywane w trakcie eksploracji liczne zabytki wydobywano i poddawano wstępnej
konserwacji. Między 1986 a 1999 rokiem badania zostały zawieszone. W kolejnych sezonach
skoncentrowano się na reliktach mostu poznaoskiego. Eksplorując namulisko, inwentaryzowano
kolejne elementy mostu. Jednocześnie prowadzono regularne przeszukiwania dna jeziora w celu
znalezienia kolejnych przepraw mostowych oraz innych pozostałości działalności ludzkiej. Znaleziono
wtedy m.in. kolejną łódź jednopienną. Badania w Ostrowie Lednickim trwają do dziś. W sezonie
badawczym 2010 eksplorowano pozostałości mostu poznaoskiego w okolicach zachodniego brzegu
jeziora. Prowadzono także regularne przeszukiwania dna jeziora po zachodniej stronie wyspy. (Kola,
Wilke 2000s.21-23)

Rys. W.Najder

Historię badao mamy już zarysowaną. Przejdźmy do metodyki badao czyli jak się kopie w

jeziorze? Na przełomie lat 50’tych i 60’tych prace ograniczały się do obserwacji dna jeziora i ręcznego
odsłaniania reliktów mostu. Dokumentację prowadzono w odniesieniu do osi wytyczonej wzdłuż
fragmentu mostu poznaoskiego. Do tej magistrali przykładano kratownicę o wymiarach 2x3 metry
która służyła jako działka dokumentacyjna. (Kola, Wilke 2000 s.25)

Od początku lat 80’tych kiedy rozpoczęły się systematyczne badania stanowiska metodyka i

sprzęt dokumentacyjno badawczy uległ znacznemu poprawieniu. Po pierwsze archeolodzy

skonstruowali platformę badawczą do asekuracji nurków oraz eżektor najpierw powietrzny a potem
wodny. Eżektor to urządzenie działające na zasadzie podciśnienia które służy do zasysania mułu i
usunięcia go poza teren badao. W praktyce wygląda to jak duży podwodny odkurzacz. Do ułatwienia
dokumentacji i pomiarów pod wodą zbudowano dwie kratownice które podzielone były na jednostki
badawcze o wymiarach 4x4. Taką kratownice umieszczano na dnie jeziora, a boki badanej działki
zabezpieczano grodziami. Grodzie były podzielone linkami na 16 kwadratów o wymiarach 1m

2

.

Ułatwiło to dokumentację i sprawiło że mogła byd bardzo dokładna. Zadaniem nurków było usunięcie
mułu z terenu działki, oraz zadokumentowanie zabytków ruchomych, pali oraz belek mostu. Każdy
pal oraz belka otrzymywała swój numer inwentarzowy i była nanoszona na plan. Ponadto każdy
relikt mostu był pod wodą rysowany w skali 1:10. Jak rozwiązano problem rysowania pod wodą? Jako
podkładów pod rysunki używano płytek z PCV na których pod wodą można rysowad ołówkiem. O
dziwo woda nie zmywa grafitu, a nawet jego starcie wymaga dużego wysiłku. Dlatego płytki z
tworzyw sztucznych okazały się bardzo praktycznym podwodnym blokiem rysunkowym. Pod koniec
lat 90’tych oprócz rysunków tradycyjnych tworzono także plany komputerowe. Wykonano też próby
fotografowania reliktów mostu, jednak warunki panujące w jeziorze skutecznie uniemożliwiały
zrobienie satysfakcjonujących zdjęd. (Kola, Wilke 2000 s. 25-32)

Metoda prac podwodnych. Widoczny eżektor, kratownice, i grodzie eksploracyjno-dokumentacyjne rys.

G.Wilke (Kola,Wilke 2000 s.29)

Oprócz podwodnej dokumentacji wykonywano także dokładną dokumentację rysunkową i

zdjęciową wydobytych zabytków. Artefakty poddawano także wstępnej konserwacji polegającej na
zdjęciu wierzchniej warstwy korozji oraz zabezpieczeniu zabytków przed dalszą degradacją. Właściwa
konserwacja zabytków odbywała się w laboratoriach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy oraz w
Instytucie Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu. Oprócz badao archeologicznych przeprowadzano
także szereg badao przyrodniczych mających na celu rozpoznanie gatunków drewna, które było
używane do budowy mostów. Natomiast próbki pali posłużyły do wykonania datowao metodą
dendrochronologiczną. (Kola, Wilke 200 s.33-35)

Nurek prezentuje pracę eżektorem fot. W. Szulta

Tak wyglądał stan badao i metodyka w Ostrowie Lednickim do 2000 roku. Jednak badania

trwają do tej pory. Jak wygląda to teraz? Od 2000 metody badao na Ostrowie Lednickim nie zmieniły
się znacząco. Ulepszeniu uległ eżektor.- mówi mgr Krzysztof Radka obecny kierownik badao na
Ostrowie Lednickim. Ponieważ miałem przyjemnośd uczestniczyd w wykopaliskach lednickich, muszę
stwierdzid że jest to twarda szkoła archeologii podwodnej. Dobra kadra, ciekawe stanowisko i
nieprzyjazne warunki pod wodą sprawiają że wiele się tam nauczyłem.

Już teraz zapraszam na kolejny artykuł o Ostrowie Lednickim w, którym zostanie opisana

budowa mostu i niezwykła kolekcja militariów spod wody.

Bibliografia:

Kola. A, Wilke G.
2000 Mosty sprzed tysiąca lat. Archeologiczne badania podwodne przy rezydencji pierwszych Piastów
na Ostrowie Lednickim.

Przydatne linki:

Ostrów Lednicki w Wikipedii-

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ostr%C3%B3w_Lednicki

Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy-

http://www.lednicamuzeum.pl/home.aspx

Ostrów Lednicki na stronie IA UMK-

http://www.archeologia.umk.pl/index.php?view=article&catid=25%3Azip&id=50%3Aostrow-lednicki-
&option=com_content&Itemid=76

Mateusz Popek

[e-mail]

www.podwodna.wordpress.com