VI. HISTORIA 171

W dniu 24 lipca 1919 r. Sejm RP uchwali ustaw! o powo aniu do "ycia jednolitej

organizacji s u"by bezpiecze#stwa, nadaj$c jej nazw! Policja Pa#stwowa (PP)

1

. Ustawa

ta sta a si! podstaw$ do zorganizowania polskiej Policji Pa#stwowej jako ogólnokra-
jowego aparatu s u"by bezpiecze#stwa publicznego. Zgodnie bowiem z brzmieniem
przej%ciowych przepisów do ustawy (art. 1) z dniem wej%cia jej w "ycie straci y moc
Dekret z 5 grudnia 1918 r. o organizacji Milicji Ludowej i Dekret z dnia 7 lutego 1919 r.
w przedmiocie uzupe nienia przepisów o organizacji Milicji Ludowej oraz Dekret
z 9 stycznia 1919 r. o organizacji Policji Komunalnej

2

.

Pocz$tkowy zasi!g dzia ania Policji Pa#stwowej ogranicza si! w zasadzie do ziem

by ego Królestwa Polskiego, co znalaz o odzwierciedlenie w rozkazie Komendanta
G ównego PP z 20 sierpnia 1919 r. powo uj$cym do "ycia sze%& pierwszych komend
okr!gowych, a wi!c: miasta sto ecznego Warszawy oraz województw: warszawskiego,
bia ostockiego, kieleckiego, lubelskiego i ódzkiego

3

.

Reorganizacja aparatu bezpiecze#stwa na pozosta ych obszarach Polski (ziemie

by ego zaboru pruskiego, austriackiego oraz ziemie wschodnie by ego zaboru rosyjskiego)
i zespolenie go ze struktur$ funkcjonuj$c$ w by ej Kongresówce by y procesami z o"onymi
i wymagaj$cymi du"ych nak adów organizacyjnych i przygotowawczych. Precyzowa y
je postanowienia art. 3 Przepisów przej!ciowych do Ustawy o Policji Pa"stwowej

4

.

W zwi$zku z tym utworzono urz$d Komendanta Policji Pa#stwowej dla by ej Galicji,
który jednocze%nie pe ni funkcj! zast!pcy Komendanta G ównego PP. W zakresie s u"by
bezpiecze#stwa Komendant PP dla by ej Galicji podlega bezpo%rednio Generalnemu

1

Ustawa z dnia 24 lipca 1919 r. o Policji Pa"stwowej (Dziennik Praw Pa#stwa Polskiego z 1919 r.,

Nr 61, poz. 363).

2

Bezpo%rednio po wej%ciu w "ycie ustawy, na podstawie art. 1 i 2, MSW zarz$dzi o ostateczne

rozwi$zanie Milicji Ludowej i Policji Komunalnej. Jak s usznie zauwa"a M. M$czy#ski, rozwi$zanie tych
organizacji nie by o równoznaczne z przeprowadzeniem reorganizacji, chocia" do uniÞkacji polskiej policji

przyst$piono bezpo%rednio po wprowadzeniu w "ycie ustawy policyjnej. Przekszta cenia wymienionych
organizacji nast!powa y bowiem powoli. Zdaniem M$czy#skiego zadecydowa y o tym wzgl!dy natury
praktycznej, poniewa" z jednej strony proces uniÞkacji dokonywa si! w uzale"nieniu od stopnia zespolenia

poszczególnych dzielnic Rzeczpospolitej z by $ Kongresówk$. Stanowi a ona punkt odniesienia, gdy"
proces ujednolicania s u"by bezpiecze#stwa na jej obszarze rozpocz$ si! najwcze%niej. Z drugiej za% strony
nale"a o do minimum zredukowa& wszelkie zagro"enia bezpiecze#stwa publicznego, jakie musia y pojawi&
si! w zwi$zku z ca o%ciow$ reorganizacj$ aparatu s u"by bezpiecze#stwa i jego struktury wewn!trznej.
Dlatego te" proces uniÞkacji Policji w Polsce zosta rozci$gni!ty na okres trzech lat, przy czym najistotniej-

sze przekszta cenia, tak pod wzgl!dem formalnym, jak i strukturalnym, zosta y przeprowadzone w ci$gu
pierwszych kilkunastu miesi!cy od uchwalenia Ustawy, z wyj$tkiem kwestii dotycz$cych Dyrekcji Policji
dzia aj$cych w Krakowie i we Lwowie oraz organizacji aparatu bezpiecze#stwa na ziemiach by ej dzielnicy
rosyjskiej (województwa: poleskie, nowogródzkie i wo y#skie). Zob. M. M$czy#ski, Policja pa"stwowa
w II Rzeczpospolitej. Organizacyjno-prawne podstawy funkcjonowania, Kraków 1997, Wy"sza Szko a
Biznesu National Louis University, s. 21–22.

3

A. Misiuk, Policja pa"stwowa 1919–1939: powstanie, organizacja, kierunki dzia ania, Warszawa

1996, Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 29.

4

M. M$czy#ski, Policja pa"stwowa w II Rzeczpospolitej…, s. 23.

Beata M cior-Majka

Policja Polityczna w województwie krakowskim

w latach 1919–1926

172

PRZEGL'D BEZPIECZE(STWA WEWN)TRZNEGO 6/12

Delegatowi Rz$du dla by ej Galicji, w sprawach organizacyjnych, administracyjnych
i wyszkolenia natomiast – Komendantowi G ównemu PP. Pierwszym Komendantem PP
na Ma opolsk! zosta mianowany Wiktor Hoszowski

5

. Generalnym Delegatem Rz$du

dla by ej Galicji za% zosta , powo any 7 marca 1919 r. na wniosek Rady Ministrów,
a mianowany przez Naczelnika Pa#stwa, Kazimierz Junosza-Ga ecki, o czym powiada-
mia w pi%mie z 17 marca 1919 r. skierowanym do wszystkich w adz i urz!dów

6

.

W dniu 30 czerwca 1919 r. Generalny Delegat Rz$du dla by ej Galicji przes a do

kierowników starostw oraz dyrektorów Policji w Krakowie i Lwowie odpis rozkazu
Dowództwa Okr!gu Generalnego Wojskowego w Krakowie, normuj$cy stosunek w adz
wojskowych do cywilnych. Zgodnie z nim stwierdzono, "e stosunek w adz wojskowych
do w adz cywilnych i ludno%ci miejscowej mia ulec zmianie i jakiekolwiek miesza-
nie si! organów wojskowych do spraw le"$cych w kompetencjach w adz cywilnych
oraz wszelkie wkraczanie w dzia ania wykonywane przez poszczególne organy tych
w adz by y surowo zabronione. Podobnie w adze cywilne nie mia y prawa ingerowa&
w sprawy wojskowe

7

.

Wkrótce na obszarze by ej Galicji przyst$piono do tworzenia komend okr!gowych.

Za podstaw! regulacji prawnej pos u"y o rozporz$dzenie ministra spraw wewn!trznych
z 14 listopada 1919 r.

8

Zgodnie z nim utworzono trzy komendy: krakowsk$, lwowsk$

i przemysk$. Nie obj! y one jednak swoim zasi!giem ca ego obszaru Galicji, zgodnie
bowiem z rozporz$dzeniem tego" ministra z 12 listopada 1919 r. powiaty wschodnie
zaliczono zarówno do terenu operacyjnego, jak i etapowego. To spowodowa o od o"enie
w czasie budowy struktur Policji Pa#stwowej na tym obszarze do momentu rozstrzy-
gni!cia polsko-bolszewickich dzia a# wojennych

9

.

Do organizacji Policji Pa#stwowej w powiatach wschodnich przyst$piono dopiero

w nast!pnym roku. Etap pierwszy dotyczy organizacji PP w 14 pierwszych powiatach
przej!tych przez Dowództwo Okr!gu Generalnego Lwowskiego z dniem 1 marca 1920 r.
Równie" z tym dniem, na podstawie rozporz$dzenia ministra spraw wewn!rzych
z 23 lutego 1920 r. (w porozumieniu z Ministerstwem Spraw Wojskowych), a tak"e art.
3 przepisów przej%ciowych do Ustawy z dnia 24 lipca 1919 r. o Policji Pa"stwowej,
zgodnie z którym: W miar# obejmowania przez w adze centralne administracji ziem
b. zaboru austriackiego, pruskiego i ziem wschodnich b. zaboru rosyjskiego, istniej$ce
na tych ziemiach organizacje pa"stwowej s u%by bezpiecze"stwa, a w miar# wpro-
wadzania na tych ziemiach jednolitej ustawy samorz$dowej, istniej$ce samorz$dowe
organizacje s u%by bezpiecze"stwa wcielone zostan$ do policji pa"stwowej w my!l
zasad niniejszej ustawy i przepisów przej!ciowych. Przepisy wykonawcze w tej mierze
wyda Minister Spraw Wewn#trznych, struktur! PP rozci$gni!to na nast!puj$ce powiaty:
Brody, Brze"any, Buczacz, Horodenka, Kamionka Strumi owa, Ko omyja, Kossów,
Peczeni"yn, Podhajce, Radziechów, *niaty#, Zaleszczyki, Zborów oraz Z oczów.
Na pozosta e siedem powiatów wschodniej Galicji, tj. na miejscowo%ci: Borszczów,
Czortków, Husiaty#, Ska at, Tarnopol, Trembowla i Zbara", struktur! organizacyjn$

5

W. Strzelecki, Bezpiecze"stwo na ziemiach Polski. Od kmiecia grodowego do granatowej armii,

Warszawa 1934, s. 176.

6

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Starostwa Grodzkiego, teczka 2, brak paginacji.

7

Instrukcja dla DOG w Krakowie, dodatek do rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych z dnia

31 maja 1919 r., tam"e, teczka 3, brak paginacji.

8

Dz.U. RP z 1919 r., Nr 91, poz. 494.

9

Dz.U. RP z 1919 r., Nr 87, poz. 475.

VI. HISTORIA 173

PP rozci$gni!to dopiero 1 czerwca 1920 r., a wi!c w momencie w $czenia jej w sk ad
Dowództwa Generalnego Okr!gu Lwowskiego. Wi$za o si! to tak"e z jednoczesnym
wcieleniem 1 czerwca 1920 r. do PP +andarmerii Polowej pe ni$cej funkcj! s u"by bez-
piecze#stwa na tym obszarze, co zosta o uczynione na podstawie wcze%niej wydanych
porozumie# zawartych z Ministerstwem Spraw Wojskowych

10

.

Ponadto, w zwi$zku z uniÞkacj$ s u"by bezpiecze#stwa w ramach Policji

Pa#stwowej na terenie by ej Galicji, nale"a o dostosowa& struktur! organizacyjn$ PP do
nowego podzia u administracyjnego obszarów by ego zaboru austriackiego (w ramach
niepodleg ej Rzeczpospolitej), a tak"e rozwi$za& problem reorganizacji dyrekcji Policji
dzia aj$cych we Lwowie i w Krakowie. W pierwszej sprawie, tj. dostosowania struktury
organizacyjnej PP do nowego podzia u administracyjnego, zosta o wydane rozporz$dze-
nie ministra spraw wewn!trznych

11

dostosowuj$ce ustaw$ z 3 grudnia 1920 r.

12

istniej$ce

okr!gi policyjne do okr!gów wojewódzkich.

Dnia 13 wrze%nia 1921 r. natomiast, a wi!c w momencie utworzenia województw

na terenie Ma opolski, zlikwidowano stanowiska Delegata Rz$du dla by ej Galicji
i mianowanego na jego wniosek przez ministra spraw wojskowych Komendanta Policji
Pa#stwowej dla by ej Galicji (jako pomocnika Komendanta G ównego PP). Oznacza o to
podporz$dkowanie – w zasadzie od pa,dziernika 1921 r. – komend okr!gowych bezpo-
%rednio Komendzie G ównej PP

13

.

Podj!to tak"e decyzj! odno%nie do istniej$cych w Krakowie i we Lwowie dyrekcji

policji. Zosta y one przekszta cone na wzór komend powiatowych, zachowuj$c przy tym
dotychczasowy szeroki zakres zada# wykonawczo-policyjnych i czynno%ci orzekaj$cych
w sprawach administracyjnych. MSW wyda o stosowne zarz$dzenie 15 sierpnia 1921 r.

14

Zgodnie z ustaw$ o Policji Pa#stwowej struktura ta stanowi a pa#stwow$ organi-

zacj! s u"by bezpiecze#stwa podleg $ ministrowi spraw wewn!trznych, przystosowan$
do administracyjnego podzia u kraju. Policja dzieli a si! na: komendy okr!gowe
i powiatowe oraz komisariaty obejmuj$ce wi!ksze miasta w powiatach b$d, dzielnice
w du"ych miastach, a tak"e posterunki sta e w gminach. Przy komendach okr!gowych
do spraw dochodzenia przest!pstw zosta y zorganizowane urz!dy %ledcze

15

.

Do zada# s u"by %ledczej nale"a o zwalczanie przest!pczo%ci zarówno kryminal-

nej, jak i politycznej. Do zwalczania tej ostatniej utworzono specjalne komórki nosz$ce

10

Dz.U. RP z 1920 r., Nr 20, poz. 107 oraz Nr 39, poz. 283. Zob. tak"e Okólnik do wszystkich PP

Kierowników Starostw, Dyrektorów Policji w Lwowie i Krakowie z dnia 22 lutego 1920 r., zgodnie z któ-
rym planowano wy $czy& siedem pozosta ych powiatów z obszaru wojennego z dniem 1 marca 1920 r.,
z zastrze"eniem, "e ostateczn$ decyzj! podejmie Naczelne Dowództwo, Archiwum Pa#stwowe w Krakowie,
akta Starostwa Grodzkiego, teczka nr 76.

11

Dz.U. RP z 1921 r., Nr 21, poz. 122.

12

Dz.U. RP z 1920 r., Nr 117, poz. 768. Ustaw$ z dnia 3 grudnia 1920 r. ujednolicono ustrój admi-

nistracyjny by ej Galicji z tym wprowadzonym w by ym zaborze rosyjskim, tworz$c 23 grudnia 1920 r.
województwa: krakowskie, lwowskie, stanis awowskie i tarnopolskie.

13

Rozporz$dzenie Ministra Spraw Wewn#trznych z dnia 13 wrze!nia 1921 r. w przedmiocie likwidacji

„Komendy Policji Pa"stwowej dla by ej Galicji”, Dz.U. RP z 1921 r., Nr 82, poz. 574.

14

Dz.U. RP z 1921 r., Nr 67, poz. 440; zob. tak"e: A. Misiuk, Policja pa"stwowa 1919–1939…,

s. 37–38.

15

Dziennik Praw Pa#stwa Polskiego z 1919 r., Nr 61, poz. 363, art. 5. Fakt obligatoryjnego tworzenia

urz!dów %ledczych przy komendach okr!gowych %wiadczy o szczególnym charakterze tych urz!dów.
Szczegó owe przepisy dotycz$ce organizacji urz!dów policyjno-%ledczych zosta y wydane przez ministra
spraw wewn!trznych Stanis awa Wojciechowskiego i opublikowane w Monitorze Polskim Nr 235 z dnia
29 pa,dziernika 1919 r.

174

PRZEGL'D BEZPIECZE(STWA WEWN)TRZNEGO 6/12

od sierpnia 1920 r. nazw! wydzia ów %ledczych IV D. Mia y one charakter policji poli-
tycznej dzia aj$cej wewn$trz PP, podporz$dkowanej bezpo%rednio nowo powo anemu
Wydzia owi IV D w KG PP

16

.

Ekspozytury Wydzia u IV D zosta y utworzone – zgodnie z wytycznymi zawar-

tymi w instrukcji dodatkowej z 17 pa,dziernika 1921 r. – przy komendach okr!gowych
Policji. Poza ekspozyturami w wyj$tkowo wa"nych dla Wydzia u IV D miejscowo%ciach
(o%rodki przemys owe, punkty graniczne) tworzono agentury. W ekspozyturach i agen-
turach zatrudniono %ci%le wyselekcjonowanych funkcjonariuszy wydzia ów %ledczych.
Do ich podstawowych zada# nale"a a walka ze szpiegostwem, z komunizmem oraz
z ogólnie poj!tymi akcjami antypa#stwowymi. Zadania te dotyczy y jednak wy $cznie
osób cywilnych. Sam Wydzia IV D natomiast traktowany by jako g ówna centrala
inwigilacyjno-polityczna, do której powinny wp ywa& materia y dotycz$ce tej w a%nie
kategorii przest!pstw ze wszystkich instytucji pa#stwowych

17

.

W %lad za instrukcj$ dodatkow$ 23 listopada 1921 r. MSW wyda o okólnik

nr 19 w sprawie uzale"nienia agentur IV D od ekspozytur Wydzia u IV D. Na tere-
nie Ma opolski rzecz dotyczy a utworzenia agentur przede wszystkim na obszarach
Krakowa i Lwowa, ale tak"e innych miast. Ówczesny minister spraw wewn!trznych
Stanis aw Dwornicki wyja%nia , "e agentury s$ s u"bowo podporz$dkowane w a%ciwym
kierownikom ekspozytur IV D. Kierownicy agentur zostali zobowi$zani do udzielania
komendantom Policji Pa#stwowej danego miasta wszelkich informacji w zakresie
powierzonych im zada# i czynno%ci s u"bowych. Komendanci PP z kolei byli zobli-
gowani do sk adania sprawozda# naczelnikowi w adzy administracyjnej instancji

18

.

Ponadto 7 grudnia 1921 r. Wydzia Prezydialny województwa krakowskiego przekaza
%ci%le tajny dokument skierowany do kierowników starostw, a tak"e do dyrektora Policji
w Krakowie, nawi$zuj$cy do pisma wydanego 8 czerwca 1921 r. przez Wydzia IV D
przy Komendzie G ównej Policji Pa#stwowej. To ostatnie pismo by o skierowane do
kierowników wszystkich ekspozytur IV D. Przypominano w nim o obowi$zku s u"-
bowego podporz$dkowania si! w adzom administracyjnym w zakresie wykonywanych
przez siebie czynno%ci

19

.

W dniu 7 grudnia 1921 r. Komendant Okr!gowy w Krakowie Jakub Lanberger

wyda rozkaz D nr 1 skierowany do komendantów powiatowych okr!gu krakowskiego,
dotycz$cy organizacji dzia u defensywnego. Wyja%nia w nim, "e zadaniem dzia u defen-
sywnego, stanowi$cego jeden z wyspecjalizowanych dzia ów Policji Pa#stwowej, jest
ujawnianie czynów karygodnych, skierowanych przeciwko pa#stwu i jego porz$dkowi
wewn!trznemu oraz zapobieganie im, a tak"e zapobieganie rozruchom wewn!trznym
zagra"aj$cym ustrojowi i bezpiecze#stwu pa#stwa. Do jego zada# nale"a o tak"e
ujawnianie dzia a# antypa#stwowych oraz dzia alno%ci nielegalnych zwi$zków

16

R. Litwi#ski, Korpus Policji w II Rzeczpospolitej. S u%ba i %ycie prywatne, Wydawnictwo

Uniwersytetu Marii Curie-Sk odowskiej, Lublin 2010, s. 316. Jak zauwa"a A. Misiuk, W pierwszym okresie
istnienia urz#dów defensywy, spotyka y si# one na ca ym terenie kraju z wieloma trudno!ciami i przeszko-
dami w swojej dzia alno!ci. Komendanci okr#gowi traktowali aparat defensywy jako ca kowicie zb#dny,
który do tego nie chcia si# im podporz$dkowa&. Z tego powodu na naradach stawiano wnioski likwidacji
lub ograniczenia urz#dów terenowych Wydzia u IV D KG PP. A. Misiuk, Organizacja policji politycznej
w Polsce w latach 1919–1923, „Problemy Kryminalistyki”, 1989, Nr 183–184, s. 336.

17

Instrukcja dodatkowa do przepisów do organizacji Urz#dów 'ledczych i organizacji G ównej

Komendy Policji Pa"stwowej z dnia 17.10.1921 r., Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Starostwa
Grodzkiego, teczka 76.

18

Okólnik nr 19 z dnia 23.11.1921 (odpis) wydany przez MSW, tam"e.

19

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Starostwa Grodzkiego, teczka 76, bez paginacji..

VI. HISTORIA 175

i stowarzysze#, których celem by o szerzenie zasad komunistycznych i socjalno-rewo-
lucyjnych, podburzanie do wyst!powania przeciwko nierówno%ci poszczególnych
klas i stanów spo ecznych oraz do wyst!powania mieszka#ców pa#stwa przeciwko
sobie. Poza tym dzia defensywny mia zajmowa& si! zwalczaniem szpiegostwa oraz
wszelkich akcji antypa#stwowych. Komendant stwierdzi , "e do wykonania tych zada#
nale"y wykorzysta& poufn$ inwigilacj! osobow$ i spo eczn$, której dokonaj$ specjalne
tajne organy PP.

Poufna inwigilacja osobowa mia a obj$& ludzi uznanych za niebezpiecznych dla

ca o%ci funkcjonowania pa#stwa, jego ustroju i porz$dku publicznego. Tajne organy,
które mia y j$ przeprowadza& zosta y zobowi$zane do zbierania jak najbardziej
szczegó owych i obszernych danych o podejrzanych osobach – z uwzgl!dnieniem ich
opisu zewn!trznego – zw aszcza dotycz$cych ich dzia alno%ci, w tym anga"owania si!
w ruchy rewolucyjne i antypa#stwowe.

Poufna inwigilacja spo eczna (zbiorowa) obejmowa a natomiast organizacje

i partie spo eczno-polityczne dzia aj$ce nielegalnie i maj$ce charakter antypa#-
stwowy. Nale"a y do nich: Komunistyczna Partia Robotnicza Polski, +ydowska Partia
Socjalistyczna „Bund”, +ydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza „Poalej
Syjon” oraz inne niepolskie organizacje polityczne, wrogo odnosz$ce si! do polskiej
pa#stwowo%ci. Inwigilacja mia a dostarczy& informacji na temat ich dzia alno%ci
i zamierze#, sk adu osobowego oraz danych o ,ród ach agitacyjnych i %rodkach tech-
nicznych, takich jak lokale, czytelnie czy sk ady nielegalnej literatury.

Poufna inwigilacja spo eczna mia a obj$& równie" legalne organizacje i partie

spo eczno-polityczne, w których zacz!ly pojawia& si! tendencje, rozwijaj$ce si!
w ukryt$ dzia alno%& nielegaln$, niezgodn$ z programem i taktyk$ partii. W sferze
zainteresowa# znajdowa y si! dzia alno%& rewolucyjna i antypa#stwowa b$d, zmierza-
j$ca do rozbicia organizacji lub oderwania od niej kó lewicowych i w $czenia ich do
partii komunistycznych, ewentualnie do utworzenia nowych ugrupowa# o programie
zbli"onym do komunistycznego.

I wreszcie inwigilacja spo eczna mia a by& rozci$gni!ta na zupe nie legalnie dzia a-

j$ce organizacje spo eczne, do których nale"a y zwi$zki zawodowe, ich ko a b$d, grupy
zamiejscowe. Sytuacja ta mia a zwi$zek z niebezpiecze#stwem organizowania strajków,
które zagra"a y bezpiecze#stwu publicznemu i istnieniu pa#stwa. W trakcie prowadzenia
inwigilacji zwi$zków zawodowych nale"a o ustali& ich sk ad, zw aszcza przywódców,
oraz stwierdzi&, czy istniej$ wzajemnie zwalczaj$ce si! od amy wewn!trzne.

Inwigilacja osobowa i spo eczna mia a mie& charakter post!powania legalnego,

uzasadnionego szczególnymi i ogólnymi przepisami prawa. Dlatego te" wywiad
wewn!trzny mieli przeprowadza& wy $cznie konÞdenci. Prowadzenie tej dzia alno%ci

by o natomiast kategorycznie zabronione funkcjonariuszom pa#stwowym.

Za prowadzenie s u"by defensywnej w powiatach byli odpowiedzialni komen-

danci powiatowi. To w a%nie oni w porozumieniu z miejscowymi starostami i pod
kierownictwem komendy okr!gowej wykonywali t! s u"b! przy pomocy podleg ych
im jawnych organów s u"by bezpiecze#stwa, takich jak posterunki i komisariaty PP,
na których ci$"y obowi$zek czuwania nad bezpiecze#stwem pa#stwa w ich rejonie.
S u"b! defensywn$ dope nia y agentury defensywne sk adaj$ce si! ze specjalnie
wykwaliÞkowanych funkcjonariuszy s u"by %ledczej

20

.

20

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie, teczka 93

oraz akta Komendy Powiatowej Policji Pa#stwowej w Brzesku, teczka 19.

176

PRZEGL'D BEZPIECZE(STWA WEWN)TRZNEGO 6/12

W celu aktywniejszego zwalczania agitacji antypa#stwowej i rewolucyjnej

(wywrotowej) 23 lutego 1922 r. komendant okr!gowy w Krakowie przes a do wia-
domo%ci Komendy Kraków-miasto, komend powiatowych, komisariatów w Krakowie
oraz Agentury IV D w Krakowie rozkaz wydany 27 stycznia 1922 r. przez Komend!
G ówn$ PP. W rozkazie zarz$dzono:
a) sta e delegowanie wywiadowców do inwigilacji hoteli. Ich zadaniem by a %cis a

kontrola przyjezdnych oraz szczególna ich rejestracja, przy równoczesnej obserwacji
osób politycznie podejrzanych oraz osobistej kontroli dokumentów (paszportów)
w wypadkach uzasadnionego podejrzewania tych ostatnich,

b) prowadzenie sta ego wywiadu na przedmie%ciach, tj. przydzielenie si wywiadow-

czych do obserwacji w poszczególnych restauracjach, barach, lokalach rozrywkowych
itp., czyli w miejscach odwiedzanych przez jednostki politycznie podejrzane, oraz do
ich sta ego nadzoru i inwigilacji,

c) sta e delegowanie wy"szych rang$ funkcjonariuszy albo bardzo inteligentnych

i zdolnych wywiadowców (odpowiednio si! prezentuj$cych) do wszystkich
pierwszorz!dnych restauracji i podobnych miejsc w celu prowadzenia obserwacji
ucz!szczaj$cych tam osób podejrzanych,

d) sta $ obserwacj! – przez specjalnie przeszkolonych wywiadowców – domów

publicznych lub poszczególnych prostytutek. Mog$ one bowiem dostarczy& wiele
informacji na temat osób odwiedzaj$cych restauracje czy domy publiczne.

Wykonywanie wy"ej wspomnianych czynno%ci w województwie krakowskim

planowano nast!puj$co: je%li chodzi o punkt „a” stwierdzono, "e w samym Krakowie
nale"y delegowa& wywiadowców s u"by zewn!trznej Agentury IV D, w miastach powia-
towych natomiast wywiadowców Urz!du *ledczego lub funkcjonariuszy komisariatów
i posterunków PP. W sprawach dotycz$cych punktu „c” w Krakowie czynno%ci mia
wykonywa& kierownik Agentury IV D lub delegowani przez okr!gowego komendanta
wy"si rang$ funkcjonariusze lub wywiadowcy, a w miastach powiatowych kierownik
Agentury IV D lub zast!pca komendanta powiatowego jako referent dzia u IV D.
Czynno%ci uj!te w punktach „b” i „d” natomiast zarówno w Krakowie, jaki w powiatach
przydzielono wywiadowcom obserwacji prowadz$cym wywiad polityczny

21

.

Do znacznego wzmocnienia pozycji Wydzia u IV D dosz o w 1922 r., kiedy to

Ministerstwo Spraw Wewn!trznych wyda o (konkretnie 31 maja) %ci%le tajny okólnik
numer 12. W jego wst!pie stwierdzono, "e do przygotowania i wykonania zadania,
jakim jest obrona pa#stwa, Sztab Generalny musi mie& jak najpe niejsze i najdo-
k adniejsze informacje dotycz$ce "ycia innych pa#stw, które s$ istotne z militarnego
punktu widzenia, pozwalaj$ bowiem pozna& i oceni& ich sytuacj! polityczno-wojskow$,
organizacj!, si y i %rodki, jakimi te pa#stwa dysponuj$, oraz teren, mieszka#ców, ich
warto%ci moralne oraz materialne. W dalszej cz!%ci dodano, "e do zrealizowania tego
celu potrzebne s$ odpowiednie s u"by i specjalne organy. W czasie pokoju nale"a y do
nich: Oddzia II Sztabu Generalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych i jego ekspozy-
tury oraz w Dowództwie Okr!gu Korpusu – Oddzia II Sztabu DOK, w czasie wojny
za%, oprócz wspomnianych organów, Oddzia II Sztabu Kwatery G ównej frontu, armii
i dywizji. Zadania wy"ej wymienionych jednostek polega y przede wszystkim na:

– poszukiwaniu i wykorzystywaniu wszystkich informacji zebranych za pomoc$

%rodków, jakimi dane dowództwo rozporz$dza,

21

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Komendy Wojewódzkiej Policji Pa#stwowej w Krakowie,

teczka 128, bez paginacji.

VI. HISTORIA 177

– prowadzeniu kontrwywiadu.

Nast!pnie stwierdzono, "e z wojskowego punktu widzenia istotne s$ równie" stan

bezpiecze#stwa i sytuacja polityczna w asnego pa#stwa. W interesie bowiem wszyst-
kich w adz i organów pa#stwowych le"y wspó dzia anie i udzielanie – w granicach
obowi$zuj$cych ustaw i przepisów prawnych – jak najwi!kszego poparcia i pomocy
wymienionym organom wy"szych dowództw w ich dzia alno%ci wywiadowczej.
W zwi$zku z powy"szym minister spraw wewn!trznych zobowi$za podleg e mu urz!dy
i organy w adzy (administracyjne, Policj! Pa#stwow$ i Bataliony Celne) do popierania
wojskowych organów s u"by informacyjnej i wywiadowczej. Przy realizacji tych celów
Policja Pa#stwowa, a szczególnie policja %ledcza (Wydzia IV D), zosta y zobowi$zane
do wykonywania nast!puj$cych zada#:

– prowadzenia wywiadów policyjnych zarówno w stosunku do obywateli w asnych,

jak i obcych, przebywaj$cych czasowo lub na sta e na terenie kraju,

– zarz$dzania obserwacji lub inwigilacji osób, co do których Oddzia II Sztabu

Generalnego, jego ekspozytura b$d, DOK posiadaj$ materia obci$"aj$cy lub uza-
sadni$ cele obserwacji czy te" inwigilacji,

– zarz$dzenia obserwacji i dozoru policyjnego nad wywiadowcami wojskowymi

w trakcie ich pobytu na terenie kraju, w wypadku za"$dania tego przez Oddzia II
Sztabu Generalnego, jego ekspozytury i DOK (Oddzia II),

– powiadamiania w a%ciwego DOK o ka"dym wypadku natraÞenia na %lad lub wykry-

cie szpiegostwa wojskowego i "$danie wytycznych lub wspó dzia ania od oÞcerów

Oddzia u II Sztabu Generalnego jako rzeczoznawców w prowadzeniu dochodze#
w sprawach o szpiegostwo lub nasuwaj$cych podejrzenie szpiegostwa,

– podejmowania, zgodnie z postanowieniami ustawy post!powania karnego i obo-

wi$zuj$cymi przepisami, na formalne "$danie Oddzia u II Sztabu Generalnego
i Ekspozytury Oddzia u II Sztabu Generalnego oraz DOK, czynno%ci egzekucyjnych
w toku dochodzenia w stosunku do osób cywilnych, podlegaj$cych w a%ciwo%ci
s$dów cywilnych lub orzecznictwu w adz administracyjnych, w wypadku dostar-
czenia im dowodów lub poszlak obci$"aj$cych,

– u"yczania upowa"nionym organom wojskowym do wgl$du na miejscu akt zawie-

raj$cych materia y w sprawach zwi$zanych ze szpiegostwem wojskowym oraz
materia ów dotycz$cych zakresu dzia alno%ci Oddzia u II,

– w szczególnie uzasadnionych przypadkach oddawania do dyspozycji Oddzia u

II Sztabu Generalnego, ekspozytur Oddzia u II Sztabu Generalnego oraz DOK
wywiadowców policyjnych, agentów i funkcjonariuszy policyjnych, jednak tylko
w granicach pa#stwa,

– udost!pniania materia u ewidencyjnego i inwigilacyjnego dotycz$cego zarówno

wypadków szpiegostwa, zdrady stanu, agitacji antypa#stwowej, jak i bezpiecze#-
stwa ogólnego, informacji politycznych itp.,

– doprowadzania do najbli"szych ekspozytur Oddzia u II Sztabu Generalnego, w celu

przes uchania w sprawach wojskowych dezerterów z obcych armii, a na wschodzie
kraju równie" funkcjonariuszy w adz sowieckich, którzy bezprawnie przekrocz$
kordon graniczny. Po przes uchaniu osoby te powinny by& oddane do dyspozycji
w adz administracyjnych,

– niezw ocznego, nawet bezpo%redniego informowania wymienionych w adz wojsko-

wych o poczynionych w terenie granicznym spostrze"eniach w asnych i uzyskanych
informacjach natury wojskowej,

178

PRZEGL'D BEZPIECZE(STWA WEWN)TRZNEGO 6/12

– przesy ania do Oddzia u II Sztabu Generalnego, ekspozytur Oddzia u II Sztabu

Generalnego oraz DOK wszelkich zakwestionowanych dokumentów wojskowych
pa#stw obcych, takich jak dowody osobiste b$d, paszporty wystawione przez obce
w adze, pisma, ksi$"ki i materia y dotycz$ce "ycia ekonomicznego, zw aszcza
sowieckiej Rosji i Ukrainy,

– zapewniania wszelkich u atwie# oÞcerom wywiadowczym ekspozytur Oddzia u II

Sztabu Generalnego, poszukuj$cym i zbieraj$cym wiadomo%ci w%ród repatriantów
w punktach wymiany je#ców na posterunkach granicznych

22

.

Sytuacja Policji Pa#stwowej uleg a wi!c zasadniczej zmianie, zosta a bowiem

potraktowana jak równorz!dny partner s u"by wojskowej, której obowi$zkiem jest
obrona pa#stwa. Aby wykonanie tego obowi$zku by o mo"liwe, w adze wojskowe
z jednej strony by y zobowi$zane do orientowania si! w sytuacji wewn!trznej pa#stwa
(przede wszystkim politycznej i ekonomicznej), z drugiej za% – do wspó pracy z tymi
organami w adzy, które odpowiada y za utrzymanie porz$dku wewn$trz pa#stwa, czyli
w a%nie z Policj$ Pa#stwow$

23

. Jako dowód radykalnej zmiany wystarczy przytoczy&

cho&by pismo skierowane 15 lipca 1920 r. z Oddzia u Informacyjnego Dowództwa
Okr!gu Generalnego do Okr!gowej Komendy Policji Pa#stwowej w Krakowie. We
wst!pie tego pisma wyja%niono zadania S u"by Informacyjnej Ekspozytur DOG (w tym
przypadku chodzi o o Oddzia Krakowski). Nale"a o do nich mianowicie informowanie
Ministerstwa Spraw Wojskowych o zjawiskach z "ycia spo eczno-administracyjnego,
politycznego, narodowego oraz o sprawach wojskowych. Ponadto ekspozytury Oddzia u
Informacyjnego mia y obowi$zek prowadzenia dzia a# defensywnych przed nieprzy-
jacielskimi akcjami szpiegowskimi i rewolucyjnymi (wywrotowymi), a tak"e zosta y
zobowi$zane do prowadzenia bada# na temat stosunków panuj$cych w poszczególnych
jednostkach wojskowych. Za"$dano od Komendanta Okr!gowego Policji Pa#stwowej
w Krakowie, aby wyda (w formie okólnika) polecenie powiatowym komisariatom
Policji dotycz$ce %ci%lejszej wspó pracy z ekspozyturami Oddzia u Informacyjnego,
„wypo"yczania” wywiadowców oraz zawiadamiania ekspozytur S u"by Informacyjnej
DOG o wszystkich zjawiskach w wy"ej wymienionych sprawach. W odpowiedzi na
powy"sze pismo Komendant Okr!gowy PP w Krakowie wyda 30 lipca 1920 r. pole-
cenie skierowane do wszystkich powiatowych komend i posterunków PP, odno%nie do
jak najintensywniejszego wspó dzia ania z ekspozyturami Oddzia u Informacyjnego
DOG

24

.

Ewidentnym przyk adem u"yteczno%ci Policji Pa#stwowej na rzecz innych s u"b

i organów w adzy administracyjnej by rozkaz 71 przekazany przez Komend! Okr!gow$
PP w Krakowie 21 sierpnia 1920 r. Jego tre%& stanowi o Rozporz$dzenie Rady Obrony
Pa"stwa z dnia 6 sierpnia 1920 roku, które dotyczy o tymczasowych zmian w organiza-
cji i zadaniach Policji Pa#stwowej. Stwierdzono w nim m.in., "e Policja Pa#stwowa jest
organem wykonawczym w adz pa#stwowych i samorz$dowych, a do jej zada# nale"y
ochrona bezpiecze#stwa pa#stwa, spokoju i porz$dku publicznego. W czasie wojny
natomiast mo"e by& wykorzystana przez wojsko, co mo"e skutkowa& tym, "e jej organy

22

Tam"e, teczki 9 i 128; dosz o wi!c do formalnego rozgraniczenia kompetencji pomi!dzy

Wydzia em IV D, a Oddzia em II Sztabu Generalnego, który od tego momentu mia ograniczy& swoj$
aktywno%& do spraw zwi$zanych z wojskowo%ci$ i obronno%ci$ pa#stwa.

23

Patrz: A. Misiuk, Historia policji w Polsce: od X wieku do wspó czesno!ci, Warszawa 2008,

Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, s. 129.

24

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie,

teczka 122, bez paginacji.

VI. HISTORIA 179

b!d$ zobowi$zane do %cis ego wykonywania rozkazów wydanych im przez w a%ciwe
w adze wojskowe

25

.

W dniu 17 pa,dziernika 1922 r. Komendant G ówny Policji Pa#stwowej Wiktor

Hoszowski wprowadzi zmiany w organizacji ekspozytur i agentur Wydzia u IV D.
W ich konsekwencji punkt ci!"ko%ci s u"by %ledczej zosta przesuni!ty z okr!gowych
ekspozytur IV D na powiatowe komendy PP, co spowodowa o, "e ekspozytury,
o których mowa, straci y swój egzekucyjny charakter i zosta y sprowadzone wy $cznie
do roli wydzia ów okr!gowych Policji Pa#stwowej. Teraz do zakresu ich obowi$zków
nale"a o:

– analizowanie i omawianie materia ów dotycz$cych stanu bezpiecze#stwa okr!gu

w granicach ich kompetencji oraz analizowanie materia ów dotycz$cych inwigilacji
zbiorowej,

– komentowanie materia ów dotycz$cych inwigilacji indywidualnej,

– prowadzenie instrukta"u w zakresie wywiadu oraz dochodze# politycznych,

– instruowanie i kontrola powiatowych komend PP oraz szkolenie wywiadowców,

– kierowanie wa"niejszymi dochodzeniami lub te" dochodzeniami obejmuj$cymi tery-

toria kilku pa#stw poprzez delegowanie ad hoc wy"szego rang$ funkcjonariusza

26

.

W nawi$zaniu do instrukcji wydanej przez Komendanta Hoszowskiego, naczelnik

Wydzia u IV D skierowa 26 pa,dziernika 1922 r. do Komendanta Okr!gowego Policji
Pa#stwowej w Krakowie pismo na temat nowej organizacji Wydzia u i Agentury IV D
w Krakowie. W zwi$zku z istnieniem samodzielnej agentury IV D dla miasta Krakowa,
ekspozytura IV D przy Komendzie Okr!gowej utraci a egzekucyjny charakter.
W swych r!kach zatrzyma a jedynie prowadzenie wywiadu w odniesieniu do %rodowi-
ska komunistycznego i stricte szpiegowskiego na terenie województwa krakowskiego
oraz miasta Krakowa. Ekspozytur! IV D tworzy y trzy referaty, a mianowicie:
1) Informacyjny, do prowadzenia inwigilacji zbiorowej (legalne i nielegalne partie

polityczne, zwi$zki zawodowe) i jednocze%nie zajmuj$cy si! czynno%ciami sprawoz-
dawczymi dla Komendy G ównej PP i w adz administracyjnych,

2) Informacyjny, obejmuj$cy inwigilacj! indywidualn$ (osobow$) i dzia aczy wywro-

towych (wywiad komunistyczny),

3) Informacyjny, do rozpoznawania akcji szpiegowskich i akcji organizowanych przez

ukrai#skich nacjonalistów, obejmuj$cy tak"e referat spraw ogólnych

27

.

Wiosna 1923 r. przynios a kolejn$ reorganizacj! pionu politycznego cywilnej

s u"by bezpiecze#stwa. W dniu 23 kwietnia 1923 r. premier i zarazem ówczesny mini-
ster spraw wewn!trznych W adys aw Sikorski wyda okólnik nr 10 o organizacji S u"by
Informacyjnej, likwiduj$c tym samym ca y pion Wydzia u IV D. Andrzej Misiuk
stwierdzi , "e wydarzenie to mia o wr!cz prze omowy charakter i wi$za o si! z powa"-
nymi konsekwencjami zarówno politycznymi, jak i ustrojowymi. S u"ba Informacyjna
zosta a bowiem z jednej strony uniezale"niona od w adz policyjnych, z drugiej za%
w $czona do struktur administracji politycznej. Jego zdaniem „rewolucyjno%&” tej

25

Tam"e, teczka 49, bez paginacji.

26

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Starostwa Grodzkiego, teczka 76 oraz akta Komendy

Wojewódzkiej Policji Pa#stwowej w Krakowie, teczka 9, bez paginacji. Zob. te": A. Misiuk, S u%by specjalne
II Rzeczypospolitej, Warszawa 1998, Bellona, s. 161.

27

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Komendy Wojewódzkiej Policji Pa#stwowej

w Krakowie, teczka 9. O zmianach tych komendanci powiatowi PP zostali poinformowani przez Komendanta
Okr!gowego w Krakowie – tam"e, akta Komendy Powiatowej Policji Pa#stwowej, teczka 73, Gorlice, bez
paginacji.

180

PRZEGL'D BEZPIECZE(STWA WEWN)TRZNEGO 6/12

zmiany polega a przede wszystkim na tym, "e Policja Pa#stwowa przesta a odgrywa&
rol! jednego z podmiotów dzia alno%ci kontrwywiadowczej. Od tego momentu wszyst-
kie uprawnienia dotycz$ce dzia a# defensywnych, wyboru metod i %rodków pracy,
a tak"e administrowania, organizacji i szkolenia kadr S u"by Informacyjnej znalaz y
si! w gestii organów administracji politycznej

28

.

O zaistnia ych zmianach poinformowa 7 maja 1923 r. wojewoda krakowski

Kazimierz Junosza-Ga ecki okólnikiem nr 28 skierowanym do starostów i dyrektora
Policji w Krakowie. Stwierdzi w nim równie", "e zmiany te wchodz$ w "ycie 15 maja
1923 r.

W okólniku MSW okre%lono zakres dzia a# S u"by Informacyjnej, do których

nale"a o:

– %ledzenie wszelkich przejawów "ycia politycznego, spo ecznego, zawodowego

mniejszo%ci narodowych, je%li ze wzgl!du na swój charakter i tendencj! zagra"aj$
ca o%ci ustroju lub bezpiecze#stwu Rzeczpospolitej oraz informowanie o tym w adz,

– %ledzenie szpiegostwa politycznego i wojskowego (w przypadku tego drugiego

w %cis ym kontakcie z powo anymi organami wojskowymi).

Aby realizacja tych zada# by a mo"liwa, w Departamencie Bezpiecze#stwa

Ministerstwa Spraw Wewn!trznych, w Wydziale Bezpiecze#stwa, utworzono Oddzia
Informacyjny. Do jego kompetencji nale"a o:

– zbieranie wszelkich materia ów informacyjnych i inwigilacyjnych od wszystkich

podleg ych urz!dów administracji politycznej w granicach zakresu ich dzia ania,

– informowanie drog$ s u"bow$ ministra spraw wewn!trznych o wszystkich sprawach

wchodz$cych w zakres kompetencji S u"by Informacyjnej.

We wszystkich tych sprawach kierownik Oddzia u Informacyjnego podlega

bezpo%rednio naczelnikowi Wydzia u Bezpiecze#stwa.

Na szczeblu wojewódzkim Oddzia y Informacyjne wchodzi y w sk ad Wydzia ów

Bezpiecze#stwa Urz!du Wojewódzkiego (do czasu ich utworzenia kierownicy Oddzia u
Informacyjnego podlegali bezpo%rednio kierownikom Wydzia u Bezpiecze#stwa
Publicznego). Do ich zada# nale"a o:

– zbieranie wszelkich materia ów informacyjnych i inwigilacyjnych od wszystkich

podleg ych urz!dów administracji politycznej w granicach zakresu ich dzia ania,

– informowanie wojewodów drog$ s u"bow$ o wszystkich sprawach wchodz$cych

w zakres kompetencyjny S u"by Informacyjnej. Nast!pnie przekazywanie przez
wojewodów pismem do Ministerstwa Spraw Wewn!trznych (Wydzia Bezpie-
cze#stwa), relacji opatrzonych w asn$ ocen$. W przypadku kwestii o wi!kszym
znaczeniu wojewodowie zostali zobowi$zani do adresowania pism „do r$k w asnych”
ministra spraw wewn!trznych.

Na szczeblu powiatowym dzia a y natomiast agentury. Ich praca zosta a podzie-

lona nast!puj$co:

– cz!%& informacyjna, znajduj$ca si! zasadniczo w r!kach kierownika agentury,

– cz!%& inwigilacyjno-po%cigowa,

– cz!%& wykonawcza.

W powiatach, które nie posiada y agentury, cz!%& inwigilacyjno-po%cigow$ oraz

wykonawcz$ przydzielono posterunkom Policji.

28

A. Misiuk, Policja pa"stwowa 1919–1939..., s. 265 oraz Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta

Starostwa Grodzkiego, teczka 76 – dokumenty dotycz$ce 1923 r.

VI. HISTORIA 181

Do s u"by w Oddziale Informacyjnym Wydzia u Bezpiecze#stwa MSW zostali

oddelegowani funkcjonariusze zlikwidowanego Wydzia u IV D Komendy G ównej
Policji Pa#stwowej, a w Oddzia ach Informacyjnych województw lub w agenturach
s u"yli funkcjonariusze dotychczasowych ekspozytur okr!gowych Wydzia u IV D

29

.

O szczegó ach dotycz$cych organizacji S u"by Informacyjnej na terenie wojewódz-

twa krakowskiego poinformowa Wydzia Prezydialny Województwa Krakowskiego
19 wrze%nia 1923 r. okólnikiem nr 76 wydanym przez wojewod! krakowskiego
Kazimierza Junosz!-Ga eckiego. Dokument ten by skierowany do starostów woje-
wództwa oraz do dyrektora Policji w Krakowie. Zgodnie z nim zosta y zatwierdzone
istniej$ce do tej pory agentury: w Bia ej, Chrzanowie, Ja%le, Krakowie, Nowym S$czu,
Nowym Targu (z siedzib$ w Zakopanem) oraz w Tarnowie. Dodano, "e tworzenie
agentur w innych powiatach b!dzie mo"liwe jedynie w przypadkach nadzwyczajnej
konieczno%ci.

Bardzo wa"ne okaza o si! stwierdzenie, "e istota pracy informacyjnej b!dzie

polega& g ównie na wspó pracy z konÞdentami. Wspó praca ta mia a mie& tajny

i wy $cznie pasywny charakter, co wyklucza o jak$kolwiek prowokacj!. KonÞdentów

nale"a o wykorzystywa& do prowadzenia wywiadu wewn!trznego w strukturach niele-
galnych i antypa#stwowych organizacji oraz partii spo eczno-politycznych, poniewa"
prowadzenie tego typu wywiadu przez funkcjonariuszy pa#stwowych by o absolutnie
zabronione. Aparat informacyjny, cz!%ciowo jawny, prowadzi wywiad zewn!trzny
(indywidualny i zbiorowy), obserwacj! i po%cigi, wykonuj$c równocze%nie w swym
dziale %ledczym na podstawie obowi$zuj$cych ustaw czynno%ci natury prewencyjnej
i represyjnej. Podkre%lono przy tym obowi$zek prowadzenia przez ten aparat pracy
informacyjnej na gruncie %ci%le legalnym, przy przestrzeganiu absolutnej bezstronno%ci.

Funkcj! referenta S u"by Informacyjnej w dyrekcji Policji w Krakowie pe ni kie-

rownik agentury, który na zewn$trz nigdy nie wyst!powa jawnie, prowadzi natomiast
referat ogólnoinformacyjny przy wspó pracy tajnych wywiadowców i konÞdentów. Na

czele referatu rejestracyjno-po%cigowego sta wyznaczony przez kierownika funkcjona-
riusz, a pomagali mu tajni wywiadowcy i policja mundurowa.

Referat wykonawczy by kierowany przez wyznaczonego, ale tym razem jaw-

nego, funkcjonariusza agentury, jawnych wywiadowców i policj! mundurow$, która
sporz$dza a doniesienia, a nast!pnie za atwia a dalsze formalno%ci. Mia znajdowa& si!
poza budynkiem dyrekcji Policji i nie móg utrzymywa& kontaktów z wywiadowcami
i konÞdentami innych referatów.

Ponadto Agentura Dyrekcji Policji w Krakowie, ze wzgl!du na siedzib!

Dowództwa Okr!gu Korpusu Nr V oraz powi$zanie spraw szpiegowskich dotycz$-
cych terenu ca ego województwa, a czasami nawet obszaru ca ego pa#stwa, zosta a
przydzielona do prowadzenia dochodze# w ujawnionych sprawach szpiegowskich
i kryminalnych natury politycznej (np. agitacja komunistyczna)

30

.

Z kolei w rozkazie nr 131 z 11 pa,dziernika 1923 r. komendant okr!gowy stwier-

dza , "e w starostwach, w których nie ma agentur, zbieranie informacji dotycz$cych

29

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Starostwa Grodzkiego, teczka 76 – dokumenty

dotycz$ce 1923 r.

30

Tam"e.

182

PRZEGL'D BEZPIECZE(STWA WEWN)TRZNEGO 6/12

ruchu politycznego, spo ecznego, rewolucyjnego (wywrotowego) i narodowo%ciowego
nale"y do obowi$zków starosty lub upowa"nionego przez niego urz!dnika

31

.

S u"ba Informacyjna nie spe ni a jednak pok adanej w niej nadziei, dosz o

bowiem do znacznego os abienia wywiadu politycznego. Z o"y o si! na to wiele przy-
czyn, a mianowicie: odsuni!cie organów Policji Pa#stwowej od faktycznego udzia u
w prowadzeniu dzia a# defensywnych, brak orientacji urz!dów administracji politycznej
w sytuacji spo eczno-politycznej kraju, brak przygotowania urz!dników administracji
politycznej do prowadzenia wywiadu politycznego oraz pozostawienie na etatach poli-
cyjnych funkcjonariuszy S u"by Informacyjnej. W zaistnia ej sytuacji zdecydowano
si! na przeprowadzenie kolejnej reorganizacji Policji. W ramach Policji Pa#stwowej
utworzono mi!dzy innymi autonomiczny pion Policji Politycznej

32

.

Akt ten poprzedzono zmian$ zakresu dzia ania wydzia ów Komendy G ównej

PP, który zosta poszerzony 15 marca 1924 r. przez ministra spraw wewn!trznych.
Zatwierdzi on nowy podzia czynno%ci w wydzia ach MSW, szczególnie w Wydziale
Porz$dku Publicznego i Policji

33

. W kompetencji tego wydzia u znalaz y si! kwestie

administracyjno-policyjne, dotycz$ce porz$dku publicznego oraz organizacji s u"by
bezpiecze#stwa i jej stosunków z organami w adzy pa#stwowej i samorz$dowej.

Nast!pnie rozporz$dzeniem z 16 czerwca 1924 r. ówczesny minister spraw

wewn!trznych Zygmunt Hübner w miejsce zlikwidowanego Wydzia u IV D i jego pionu
powo a Policj! Polityczn$. Wkrótce przy okr!gowych komendach PP zacz!to tworzy&

34

okr!gowe urz!dy Policji Politycznej (OUPP). Ekspozytury terenowe w powiatach i mia-
stach wydzielonych z powiatów powo ywa minister spraw wewn!trznych na wniosek
wojewody

35

.

Przepisy o organizacji centrali Policji Politycznej, czyli Wydzia u V KG PP, uka-

za y si! 1 lipca 1924 r. Jej pierwszym naczelnikiem zosta Marian Swolkie#

36

. W dniu

11 wrze%nia 1925 r. wojewoda krakowski pismem skierowanym do starostów
powiatowych województwa oraz do Dyrektora Policji w Krakowie, powo uj$c si! na
rozporz$dzenie ministra spraw wewn!trznych z 12 sierpnia 1925 r., przekaza now$
instrukcj! dotycz$c$ organizacji Policji Politycznej (anuluj$c instrukcj! z 1924 r.

37

).

Jej ukazanie si! by o skutkiem negatywnej kampanii prowadzonej przeciwko Policji
Politycznej od pocz$tku 1925 r. W krytyce tej prym wiedli przede wszystkim kierow-
nicy w adz administracyjnych w terenie

38

.

31

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Komendy Wojewódzkiej Policji Pa#stwowej

w Krakowie, teczka 249, bez paginacji.

32

A. Misiuk, S u%by specjalne..., s. 166–167.

33

Statut organizacyjny Ministerstwa Spraw Wewn#trznych, zatwierdzony przez Rad! Ministrów

uchwa $ z dnia 3 marca 1924 r., MP z 1924 r., Nr 61, poz. 172 oraz Rozporz$dzenie Rady Ministrów z dnia
16 lipca 1924 r. w przedmiocie uzupe nienia Statusu Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wewn#trznych,
MP z 1924 r., Nr 170, poz. 518.

34

W 1924 r. przesta y istnie& komendy okr!gowe; w ich miejsce powo ano komendy wojewódzkie

– zgodnie z Rozporz$dzeniem Prezydenta RP z dnia 27 grudnia 1924 roku o reorganizacji Okr#gowych
Komend PP, Dz.U. RP z 1924 r., Nr 114, poz. 1014.

35

M. M$czy#ski , Policja pa"stwowa w II Rzeczpospolitej.., s. 57–59.

36

A. Misiuk, Policja pa"stwowa 1919–1939…, s. 271.

37

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Starostwa Grodzkiego, teczka 76, dokumenty dotycz$ce

1926 r.

38

A. Misiuk, Policja pa"stwowa 1919–1939..., s. 274–276.

VI. HISTORIA 183

W nowej instrukcji ponownie okre%lono zadania Policji Politycznej. Nale"a y

do nich przede wszystkim kontrola "ycia politycznego i spo ecznego oraz %ciganie
podejrzanych i sprawców przest!pstw w sytuacji zagro"enia ustroju lub bezpiecze#stwa
Rzeczpospolitej. Za wykonywanie tych zada# odpowiada w Komendzie G ównej PP
Wydzia V (Policja Polityczna), w komendach wojewódzkich okr!gowe urz!dy Policji
Politycznej (OUPP), w komendach powiatowych natomiast, stosownie do potrzeb,
ekspozytury tworzone na wniosek wojewody przez ministra spraw wewn!trznych. We
wszystkich miastach b!d$cych siedzibami w adz wojewódzkich, istnia obowi$zek
powo ania ekspozytury Policji Politycznej.

Policja Polityczna ponownie wesz a w sk ad Policji Pa#stwowej, otrzyma a w asny

etat i bud"et w ramach PP. Na jej czele stan$ naczelnik, który jednocze%nie pe ni
funkcj! zast!pcy komendanta g ównego i któremu podporz$dkowany by Wydzia V
Komendy G ównej PP.

Do zada# Wydzia u V nale"a o: przeprowadzanie szkole# specjalnych i inspk-

cji oraz sporz$dzanie instrukcji s u"bowych i wniosków w sprawach personalnych.
W zakresie s u"by bezpiecze#stwa pa#stwowego natomiast wydzia zajmowa si!:

– gromadzeniem materia ów informacyjnych dla MSW, zgodnie ze wskazówkami

naczelnika Wydzia u Bezpiecze#stwa Urz!du Wojewódzkiego,

– gromadzeniem materia ów osobowych dotycz$cych przest!pstw politycznych i osób

podejrzanych oraz ich rejestracj$,

– prowadzeniem statystyki i ewidencji przest!pstw politycznych,

– ewidencj$ obcokrajowców i ich przemieszczaniem si!,

– kontrolowaniem dzia alno%ci poszczególnych organów Policji Politycznej,

– organizacj$ po%cigu ogólnopa#stwowego.

W wypadkach szczególnej wagi Wydzia V KGPP, na rozkaz ministra spraw

wewn!trznych, prowadzi bezpo%redni wywiad polityczny i obejmowa kierownictwo
nad prowadzeniem dochodze# karnych.

Na czele okr!gowych urz!dów Policji Politycznej sta naczelnik, pe ni$cy

jednocze%nie funkcj! zast!pcy komendanta wojewódzkiego (ale tylko w kwestiach
dotycz$cych Policji Politycznej). Naczelnik OUPP by zobowi$zany do przedk adania
komendantowi wojewódzkiemu do aprobaty spraw personalnych przed ich przedstawie-
niem w adzy administracyjnej. Naczelnik OUPP podlega bezpo%rednio naczelnikowi
Wojewódzkiego Wydzia u Bezpiecze#stwa, od którego otrzymywa dyrektywy i pole-
cenia oraz który nadzorowa ich wykonanie. Ponadto naczelnik WWB mia tak"e wgl$d
w dobór i wyszkolenie personelu Policji Politycznej na terenie województwa.

Ekspozytury Policji Politycznej nadzorowa kierownik, którym móg zosta&

wy"szy lub ni"szy rang$ funkcjonariusz Policji Politycznej, w zale"no%ci od potrzeb
i warunków pracy.

Materia y uzyskane przez Policj! Polityczn$, a maj$ce ze wzgl!du na swój

charakter znaczenie dla w adz wojskowych, Wydzia V KG PP zobowi$zany by prze-
kazywa& Oddzia owi II Sztabu Generalnego. Materia y istotne dla Ministerstwa Spraw
Zagranicznych natomiast – temu" ministerstwu

39

.

Wydzia V Komendy G ównej PP nie istnia jednak zbyt d ugo, gdy" ju"

14 lipca 1926 r. zosta zlikwidowany przez ówczesnego ministra spraw wewn!trznych

39

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Urz!du Wojewódzkiego Kieleckiego, teczka 32 i 78,

bez paginacji.

184

PRZEGL'D BEZPIECZE(STWA WEWN)TRZNEGO 6/12

Kazimierza D$brow!-M odzianowskiego. W zwi$zku z tym jego kompetencje zosta y
przej!te przez:

– Departament Polityczny MSW – w zakresie s u"by informacyjnej,

– Wydzia I KG PP – w zakresie spraw organizacyjnych,

– Wydzia I KG PP – w zakresie wyszkolenia,

– Wydzia II KG PP – w zakresie spraw gospodarczych,

– Wydzia III KG PP – w zakresie spraw personalnych,

– Wydzia IV KG – w zakresie spraw dotycz$cych przest!pczo%ci,

– Inspekcj! KG – w zakresie inspekcji.

Do kompetencji Wydzia u IV KG PP, w zwi$zku z likwidacj$ Wydzia u V, nale"e&

mia y równie":

– rejestracja przest!pców politycznych poci$gni!tych do odpowiedzialno%ci s$do-

wej lub skazanych przez s$dy z terenu ca ego pa#stwa na podstawie materia ów
dostarczonych przez Ministerstwo Sprawiedliwo%ci i podleg e jednostki Policji
Pa#stwowej,

– organizowanie po%cigu ogólnopa#stwowego za przest!pcami politycznymi oraz

uzupe nianie „Gazety *ledczej” danymi tych osób,

– prowadzenie albumu fotograÞcznego przest!pców politycznych,

– prowadzenie statystyk przest!pstw politycznych,

– prowadzenie kartotek i rejestrów osób politycznie podejrzanych na podstawie mate-

ria ów dostarczanych przez Departament Polityczny,

– wydawanie „Poufnego Przegl$du Inwigilacyjnego”.

Zarz$dzenie wchodzi o w "ycie 1 sierpnia 1926 r.

40

W odniesieniu do decyzji ministra spraw wewn!trznych Komendant G ówny

Policji Pa#stwowej Marian Borz!cki wyda 30 lipca 1926 r. okólnik nr 143 wprowa-
dzaj$cy zmiany w organizacji Policji Pa#stwowej od 1 sierpnia tego" roku, w zwi$zku
z likwidacj$ Policji Politycznej. Zgodnie z jego dyspozycjami sprawy naboru, szkolenia,
zaopatrzenia, kontroli i dyscypliny funkcjonariuszy s u"by politycznej znalaz y si!
w gestii komendantów wojewódzkich lub Komendy G ównej PP. Wnioski w zakresie
spraw:

– organizacyjnych i wyszkolenia (Wydzia I),

– gospodarczych ( Wydzia II),

– personalnych i dyscyplinarnych (Wydzia III),

– dotycz$cych rejestracji przest!pców politycznych, organizowania po%cigu ogólno-

pa#stwowego, rejestracji fotograÞcznej oraz prowadzenia statystyki przest!pców

politycznych ( Wydzia IV),

– kontroli s u"by politycznej – (Inspekcj! Komendy G ównej PP

41

),

dotycz$ce Policji Politycznej mia y by& za atwiane w Komendzie G ównej przez w a-
%ciwe wydzia y, zgodnie z posiadanymi przez nie kompetencjami.
Pó,n$ jesieni$ 1926 r. Komendant Wojewódzki PP w Krakowie Stanis aw Pilch przes a
pismo skierowane do powiatowych komend PP oraz do Komendy PP Kraków-miasto,
w którym informowa , "e w zwi$zku z likwidacj$ Wydzia u V KG PP oraz ekspozytur
Policji Politycznej Ministerstwo Spraw Wewn!trznych postanowi o (rozporz$dze-
niem z 6 pa,dziernika 1926 r.) przeprowadzi& zupe n$ likwidacj! Policji Politycznej
istniej$cej w strukturze Policji Pa#stwowej. Mia o to nast$pi& do ko#ca 1926 r.

40

Tam"e, akta Komendy Powiatowej Policji Pa#stwowej, teczka 184, Pilzno, bez paginacji.

41

Tam"e.

VI. HISTORIA 185

W zwi$zku z powy"szym, powo uj$c si! na rozporz$dzenie wojewody krakowskiego
z 29 pa,dziernika 1926 r., komendant Stanis aw Pilch poinformowa , "e pierwszym
krokiem do zupe nej likwidacji OUPP w Krakowie b!dzie podporz$dkowanie go
(w zakresie wykonywania zada# stricte informacyjnch) naczelnikowi Wydzia u
Bezpiecze#stwa Urz!du Wojewódzkiego. Agendy Policji Politycznej w powiatach
natomiast, podlegaj$ce w zakresie s u"by informacyjnej komendom powiatowym,
ewentualnie Komendzie Powiatowej Kraków-miasto, b!d$ podlega& w adzom admini-
stracyjnym I instancji. Uprawnienia agend Policji Politycznej dotyczace zapobiegania
przest!pstwom politycznym, ich ujawniania i %cigania przesz y na urz!dy %ledcze.
Ponadto komendant poinformowa , "e do obowi$zków PP w dalszym ci$gu b!dzie
nale"a o %ledzenie wszelkich przejawów dzia alno%ci ruchów politycznych, narodowo-
%ciowych, spo ecznych i zawodowych dzia aj$cych zarówno legalnie, jak nielegalnie
(np. ruchy o charakterze rewolucyjnym). Uzyskane informacje Policja b!dzie mia a
obowi$zek przedstawia& naczelnikom w adz administracyjnych

42

.

Na podstawie rozporz$dzenia ministra spraw wewn!trznych z 21 lipca 1926 r.

w miejsce Policji Politycznej (OUPP) zosta y utworzone, a w zasadzie odtworzone,
urz!dy %ledcze. Powo ywano je przy komendach wojewódzkich, powiatowych, miej-
skich, komisariatach i innych jednostkach wykonawczych Policji Pa#stwowej. Urz!dy
%ledcze zosta y ca kowicie podporz$dkowane jednostkom Policji, przy których dzia a y.
W zakresie czynno%ci dochodzeniowych podporz$dkowano je organom wymiaru spra-
wiedliwo%ci, a urz!dy %ledcze dzia ajace w ramach Komendy G ównej PP wesz y pod
zwierzchnictwo Wydzia u IV

43

.

W 1927 r., w zmienionych warunkach politycznych, tj. po zamachu majowym,

zosta a przeprowadzona kompleksowa reorganizacja policji %ledczej, która funk-
cjonowa a do ko#ca II RP. Na mocy rozporz$dzenia ministra spraw wewn!trznych
z 8 kwietnia 1927 r. Wydzia IV KG PP zmieni swoj$ nazw! na „Centrala S u"by
*ledczej”

44

.

Aktem ko#cz$cym proces likwidacji Policji Politycznej funkcjonuj$cej w ramach

Policji Pa#stwowej by o przekazanie uprawnie# tej ostatniej w adzom administra-
cyjnym I instancji, o czym Komendant Wojewódzki PP w Krakowie Stanis aw Pilch
informowa pismem z 16 lutego 1927 r. skierowanym do Komendy PP Kraków-miasto
oraz do wszystkich podleg ych mu powiatowych komend PP. Pismo to dotyczy o orga-
nizacji dzia u politycznego przy wszystkich w adzach administracyjnych I instancji
i stanowi o uzupe nienie pisma okólnego z 29 pa,dziernika 1926 r. wydanego przez
Urz$d Wojewódzki w Krakowie. Stwierdzono w nim, "e za o"eniem przeprowadzonej
reorganizacji by o d$"enie do pozbawienia „informacji politycznej” charakteru wy $cz-
nie wywiadu policyjnego i sprowadzenie jej do w a%ciwej roli, jak$ powinna odgrywa&.

42

Tam"e.

43

Dz.U. RP z 1926 r., Nr 82, poz. 455: Na podstawie art. 9 ustawy z dnia 24 lipca 1919 r. o Policji

Pa"stwowej oraz Rozporz$dzenia Prezydenta RP z 27 grudnia 1924 r. o reorganizacji okr#gowych komend
Policji Pa"stwowej zarz$dza si# co nast#puje: §1 Przy komendach powiatowych, komendach Policji
Pa"stwowej w miastach, komisariatach i innych jednostkach wykonawczych Policji Pa"stwowej mog$
by& w miar# potrzeb utworzone urz#dy !ledcze, których zadania polegaj$ specjalnie na zapobieganiu
przest#pstwom karnym ich ujawnianiu i !ciganiu. § 2 O tworzeniu nowych oraz kasowaniu i przenoszeniu
istniej$cych urz#dów !ledczych decyduje ka%dorazowo Minister Spraw Wewn#trznych. Patrz tak"e: MP
z 1919 r., Nr 235 (przepisy o organizacji urz!dów policyjno-%ledczych); zob. te" R. Litwi#ski, Korpus Policji
w II Rzeczpospolitej.., s. 314–326.

44

A. Misiuk, Policja pa"stwowa 1919–1939..., s. 301–302.

186

PRZEGL'D BEZPIECZE(STWA WEWN)TRZNEGO 6/12

„Informacja polityczna” powinna przede wszystkim wiernie i mo"liwie szczegó-

owo relacjonowa& wszystkie wa"niejsze fakty i wydarzenia polityczne, które zaistnia y
lub zaistniej$ na terenie danego powiatu. Wywiad policyjny natomiast powinien odgry-
wa& rol! %rodka pomocniczego s u"by informacyjno-politycznej i wraz z obserwacj$
stanowi& podstaw! rzetelnej informacji politycznej.

Stosowanie wywiadu policyjnego jako %rodka pomocniczego mia o s u"y& przede

wszystkim do specjalnej obserwacji tych przejawów "ycia politycznego, które na pod-
stawie ju" otrzymanych informacji mog y zagra"a& bezpiecze#stwu ogólnemu, oraz do
badania przyczyn i ,róde przest!pczo%ci politycznej.

Do zada# agend politycznych w adz I instancji nale"a a natomiast obserwacja

dzia alno%ci politycznej poszczególnych osób i ca ych ugrupowa# oraz bezzw oczne
informowanie urz!du wojewódzkiego (w formie raportów) o wszelkich przejawach "ycia
politycznego i spo ecznego. W zwi$zku z tym przy ka"dym starostwie nale"a o zorga-
nizowa& referat polityczny. Mia nim kierowa& starosta lub jego zast!pca, lub specjalnie
wykwaliÞkowany i zaufany urz!dnik. Referaty zobligowano do prowadzenia wykazów

wa"niejszych organizacji politycznych, stowarzysze#, organizacji wyznaniowych
i przedsi!biorstw przemys owych, a tak"e do zbierania i segregowania materia ów
do sprawozda# sytuacyjnych, które powinien przygotowywa& starosta b$d, zast!pca
starosty.

Zwalczanie przest!pczo%ci politycznej w I instancji nale"a o do komendanta

powiatowego lub komendanta w wydzielonym mie%cie. Dzia a on przy pomocy podle-
g ego mu aparatu, tzn. w pierwszej kolejno%ci przy pomocy ekspozytur %ledczych, a tam,
gdzie ich nie by o – przy pomocy policji zewn!trznej lub przydzielonych komendantowi
powiatowemu funkcjonariuszy policji %ledczej. Nadzór nad ich dzia aniem sprawowa
starosta

45

.

Policja Polityczna stanowi a jeden z wydzia ów Policji, przy czym zachowywa a

do%& du"$ autonomi!. Dzia a a w specyÞcznej dla Polski sytuacji – tu" po odzyska-

niu niepodleg o%ci – wci$" zagro"onej wewn!trzn$ niestabilno%ci$ trzech odr!bnych
obszarów przywróconych wspólnej pa#stwowo%ci (cz!%ciowo przecie" po plebiscytach
i powstaniach), w czasie konßiktów zbrojnych oraz pod naciskiem ruchów rewolucyj-

nych. Jej obowi$zkiem by o wyeliminowanie zagro"e# wewn!trznych pa#stwa, ale na
jej dzia alno%& du"y wp yw wywar wci$" zmieniaj$cy si! zakres jej uprawnie#, kom-
petencyjne spory w obr!bie samej Policji oraz naciski ze strony wojska i administracji
pa#stwowej.

Streszczenie

Artyku jest po%wi!cony Policji Politycznej, która stanowi a jeden z wydzia ów

Policji Pa#stwowej, ale w jej strukturze zachowywa a do%& du"$ autonomi!. Dzia a a
w specyÞcznej sytuacji: Polska w 1918 r. po wielu latach niewoli odzyska a niepodle-

g o%&, w dalszym ci$gu jednak znajdowa a si! w fazie konßiktów zbrojnych oraz pod

naciskiem dzia aj$cych ruchów rewolucyjnych. Nadal by a zagro"ona wewn!trzn$
niestabilno%ci$ obszarów, przez ponad wiek nale"$cych do innych pa#stw. Ziemie
dawnych zaborów pruskiego, austriackiego i rosyjskiego znacznie si! od siebie ró"ni y
pod wieloma wzgl!dami istotnymi z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania apa-

45

Archiwum Pa#stwowe w Krakowie, akta Komendy Powiatowej Policji Pa#stwowej, teczka 152,

My%lenice, bez paginacji.

VI. HISTORIA 187

ratu pa#stwowego (religia, prawo, stopie# uprzemys owienia, system dróg, rolnictwo,
itd.). Nale"y te" pami!ta&, "e o odzyskaniu cz!%ci obszarów zadecydowa y plebiscyty
i powstania (Wielkopolska, *l$sk).

W tych trudnych warunkach obowi$zkiem Policji Politycznej by o wyelimino-

wanie zagro"e# wewn!trznych pa#stwa oraz dbanie o jego bezpiecze#stwo. Na jej dzia-
alno%& du"y wp yw wywar wci$" zmieniaj$cy si! zakres uprawnie#, kompetencyjne
spory w obr!bie samej Policji, ci$g e reorganizacje, a tak"e naciski ze strony wojska
oraz administracji pa#stwowej.

W artykule skupiono si! na przedstawieniu historii ma opolskiej ekspozytury

Policji Politycznej z uwzgl!dnieniem szerszego t a zmian, jakim podlega y jednostki
Policji Pa#stwowej w dwudziestoleciu mi!dzywojennym.

Abstract

The article is devoted to the political police that despite operating within the State

police had a large autonomy. The police functioned in a speciÞc situation: although in

1918 Poland regained its independence after many years, it was still in the course of
armed conßicts and under the pressure of revolutionary movements. Poland was still

threatened by an internal instability of three distinct areas for over a century belonging
to other countries. The lands of the former annexations (Prussian, Austrian and Russian)
signiÞcantly differed from each other in many ways essential for the smooth functioning

of the state apparatus (religion, law, degree of industrialization, road system, agricul-
ture, etc.). One should also bear in mind that plebiscites and uprisings determined the
recovery of some areas (for instance, Great Poland, Silesia).

In these difÞcult times the police was tasked with eliminating internal threats of the

State and ensuring its security. The following factors had a large impact on its activity:
ever-changing range of powers, disputes over authority within the police, never-ending
reorganizations as well as pressure form the army and state administration.

The author focuses on presenting the history of the branch of the political police

based in Little Poland (Ma opolska) with consideration to the wider background of
changes relative to the units of the state police in the interwar period.