Relig

wyzna

Dla r

tym id

w sp

do

chrze

wa

Ba

dz

dot

nieje

I

um

zmi

Skrę

ciemn

lewos

Kapła

zwane

Znane

świ

R

PAN

gia Słowia

aje się wi

eligii indo

dzie - wie
prawach r

ostarczan

eścijaństw

żniejszy d

adacze ni

zisiejszeg

tyczących

ednokrotn

nformacje
niejszanie

ieniły tak

ęcona w p

ości (noc

stronną ty

an słowiań

ej gontyn

e są wzm
iątyni, jak

RELIGIA SŁOW

NTEON BOGÓW

an wywod

iarę w wie

formę h

oeuropejs

erzeń z nim

religii i pr

nie żywno

wie pod p

dla władc

e są zgod

go nie prz

h wierzeń

nie ubarw

e chrześc

e rangi bó

że niektó

prawo ozn

c) i siły, o

ysiąc lat p

ński nosił

ą (kątyną

mianki o św

k i azylu.

WIAŃSKA |

W SŁOWIAŃS

dzi się z r

elu równo

henoteizm

skich char

m związa

rawa. Dru

ości. Istnie

ostacią T

cy (potęga

jeszcz

dni, który

zetrwało w

. Wzmian

wiali swoje

cijańskich

óstwa lub

óre z dawn

nacza pom

krutną bo

później wy

ł nazwę ż
ą). Częśc

więtych d

Informac

PRZYJĘCIE

SKICH | D

RELIGIA

rdzenia in

orzędnych

mu (jeden

rakterysty

nych. Pie

ugą stano

enie trzec
rójcy Świ

a, siła, pr

ze inny dl

y z bogów

wiele wyo

nki o relig

e historie

kronikar

b celowy b

nych znak

myślność,

oginię Ka

ybrali na

wyłącz

yrzec lub

iej jednak

drzewach

cje, jakob

E CHRZEŚCIA

DEMONOLOGIA

A SŁOW

ndoeurope

h bogów.

n główny b

yczna był

erwsza fu

wi walka

ch równo
iętej) moż

rawo), inn

la rolnika

w stał na c

obrażeń sł

ii słowiań

i nie zaw

rzy i misjo

brak wzm

ków i sym

, ogień i S

li. Prawos

swój zna

znie negat

b żyrzko. S

k modlon

i świętyc

by kultem

AŃSTWA |

A | ŚMIER

IAŃSKA

ejskich re

Według

bóg). Czc

ła trójfun

nkcja to s

zaborcza

rzędnych

żna wytłu

ny dla wo

(dobre p

czele słow

łowiański

ńskiej poc

wsze popr

onarzy ce

mianek o d

mboli, jak

Słońce, a

stronnej u

ak naziści,

tywnie.

Składał b

o się i skł

h gajach,

m otaczano

ŚWIAT WEDŁ

RĆ I OBRZĄD

eligii polite

niektóryc

czono siły

kcyjność

sprawowa

a i obronn

bogów (

umaczyć f

jownika (

plony).

wiańskiego

ch bóstw

chodzą od

awnie zap

echuje za

danym ku

k np. indo

odwróco

używali p

, przez co

ogom ofia

ładano of

, które pe

o także g

ŁUG SŁOWIA

EK POGRZEB

eistyczny

ch badacz

y natury.

społecze

anie wład

na. Trzeci

powtórzo

faktem, ż

(wsparcie

o panteo

w i niewiel

d podróżn

pisywali n
to często

ulcie. Swo

oeuropejs

na w lew

powszechn

o jest obe

arę (żertw

fiary pod

ełniły cha

óry czy k

AN

OWY

ych, w któ

zy przyjm

ństwa, a

zy zwierz

ą funkcją

one także

że inny bó

e w walce

nu. Do dn

e zapiskó

ników, któ

nazwy wła

o pogarda

oje znacze

ka swasty

o - domin

nie Słowia

ecnie koja

wę) w św

gołym ni

rakter za

kamienie,

órych

owała

co za

zchniej

ą jest

w

óg był

), a

nia

ów

órzy

asne.

a i

enie

yka.

nację

anie, a

arzona

wiątyni

ebem.
równo
nie

mają

posą

Na

opisan

Jest

leż

wiod

tk

wcho

pro
tylk

rogó

moż

bog

spod

wszy

zabie

Do

W

przej

chrz

chrześ

Czec

pod p

mia

wśród

duc

alfab

Zmian

natu

ą specjaln

ągi (w 184

ajbardziej
ny przez b

w kraju R

żała świąt

dących, z

knięta i jak

odzących

wadzi do

ko jedna ś

ów dzikich

żna zauwa

gowie zro

du imienie

ystkich po

rają, chy

strzeżeni

W X wieku

jście od re

zest, a wr

ścijanką,

hami. Fak

pozorem

ał dla nas

d krajów

chowni pr

bet (przyj

na religii

ury. Po ro

nie potwie

48 r. wyło

j znaną św
bizantyjsk

Rederów [

tynia Swa

zwany Ra

k świętoś

h, trzecia

położone

świątynia

h zwierząt

ażyć, pat

obieni ludz

em. Pierw

ogan. Zna

yba że są

ia tego ws

na obsza

eligii pog

raz z nim

czeską k

kt przyjęc

misji chry

szego kraj

europejs

zynieśli z

jmuje się

spotkała

oku 1031

erdzenia w

owiono z

się

wiątynią

kiego pisa

Pseudo-

[chodzi o

arożyca) p

dogoszcz

ść czczona

od strony

ego obok

, zbudow

t. Jej ścia

trząc z bli

zką ręką

wszy spoś

ajdują się
potrzebn

szystkieg

PRZ

arze całej

ańskiej d

całe pańs

siężniczką

cia chrześ

ystianizac
ju też inn
kich, rozw

ze sobą of

, że Polan

gła

się z opo
nastąpiła

w źródłac

rzeki Zbr
teraz w m

był pośw

arza Pseu

r

-Maurycju
Raiderów

pewien gr

z, który ot

a. Dwie b

y wschodn

i straszni

wana miste

any zewnę

iska - w p

w straszli

śród nich

ę tam rów

e na wyp

o z należ

k

ZYJĘCIE

j Słowiańs

o chrześc

stwo. Wy

ą Dobraw

ścijaństwa

cyjnej mo

ne pozyty

wijało się

ficjalny ję

nie nie zn

agolicy -

orem ludn

a w Polsce

ch. Słowia

rucz na U
muzeum w

ięcony Sw

udo-Maury

roku 1168

usz opisa

w nazywa

ród o trój

tacza zew

bramy teg

niej jest n

ie wygląd

ternie z dr

ętrzne zd

przedziwn

iwych heł

nazywa s

wnież szta

prawę woj

żytą piecz

kapłanów

CHRZEŚ

szczyzny

cijańskiej

nikało to

wą, gwara

a odbiera

ogliby prz

ywne skut

budowni

ęzyk krajó

nali alfabe

więcej o

ności, któ

e tak zwa

anie wzno

krainie po

w Krakow

warożycow

ycjusza (

8.

ł ją nastę

anych takż

jkątnym k

wsząd wie

go grodu s

najmniejs

dającego j

rzewa i sp

dobią różn

ny rzeźbio

łmach i p

się Swaro

andary (st

jenną i wó

zołowitośc

w.

ŚCIAŃST

dokonał

. W 966 r

z powodó

antowało

ał też Niem

zyłączyć n
tki. Państw

ictwo mur

ów zacho

etu, choć

tym tuta

ra jeszcze

ana reakcj

osili za to

osąg Świę

wie).

wi Arkon

VI/VII). Z

ępująco:

że Redara

kształcie i

elka puszc

stoją otw

sza i wych

jeziora. W

poczywają

ne wizerun

one sposó

ancerzach

życ i szcz

tanice), k

ówczas n

cią ustano

TWA

się funda

r. książę p

ów polityc

Polsce ko

mcom arg

nasze ziem

wo Miesz

rowane, a

dnich - ła

Słowianie

aj).

e wiele w

ja pogańs

drewnian

ętowita, k

(dzisiejsz

Zniszczyli

ami, na k

i trzech b

cza, ręką

worem dla

hodzi na ś

W grodzie

jąca na fu

nki bogów

ób, wewną

h, każdy

zególnej d

których ni

iosą je pi

owili tuby

amentalny

polski Mie
cznych -

orzystny d

gumenty,

mie do Rz

ka I zacz

a napływa

acinę, a w

e niekiedy

wieków pó

ska. Pows

ne i kami

który znaj

ze Niemcy
i ją Duńcz

którego te
bramach d

tubylców

a wszystki

ścieżkę, k

e znajduje

undamenc

w i bogiń

ątrz zaś s

z wyrytym

doznaje c

igdzie stą

iesi wojow

ylcy osobn

y przełom
eszko I p

małżeńst

dla nas so

dzięki kt

zeszy. Ch

ęło liczyć

ający do

wraz z nią

y używali

źniej czci

stanie lud

enne
jduje

y),

zycy w

erenie

doń

w nie

ich

która

e się

cie z

- jak

stoją

m u

czci u

ąd nie

wnicy.

nych

m -

rzyjął

two z

ojusz z

tórym

hrzest
ć się

Polski

ą np.

tzw.

iła siły

dowe

pr

k

zbro

naz

żelaze

W daw

drze

na sz

cyk

zimow

św

Pogań

i Fenic

Opola

wios

łączą

Słowi

2 ró
wod

Aby

spro

hero

Jerze

d

an

Wed

Pra

rzeczy

nadr

r
p

rzeciwko w

kilkadzies

ojnych ry

zwał proc

em', gdyż

szybko, n

wnych mi

wa, prześ

zkieletowy

klem natu

wego, prz

więto zma

ńskie jest

cjanie (na

a). Jajka,

sennego

ąca je z n

ański rod

óżnych ob

dą w czas

bardziej
owadzono

sów zastą

go walczą

duchów, s

ntypatię ż

dług mitol

wia i Jaw

y nadprzy

rzędny (p

rzeczywis
pokazywa

władzy kr

iąt lat. Kr

ycerzy ces

ces przyję
ż zgodnie

nierzadko

iejscach k

śladowan

y. Nowa r

ury, po pr

esilenie le

arłych, św

pozosta

też malo

ajstarsza

malowan

(Jarych Ś

nadejściem

dowód ma

brzędów,

sie przesi

pło

związać l

o też wiel

ąpili ogól

ącego ze

strachów,

żywił Kośc

ogii słow

wia. Nawia

yrodzonyc

por: prawo

stość. O il

ali się w J

rólewskiej

res powst

sarstwa n

ęcia chrze

z wolą św

o przy uży

kultu, na

o kapłanó

religia, ni

rostu je w

etnie obc

więto Mat

ałość po s

owanie jaj

znalezion

ne głównie

Świąt), w

m wiosny

poświęco

a też 'lany

śmigusa

lenia wios

odności (s

ludność z
le postaci

nie znani

smokiem

a pamięć

ciół wobec

Ś

iańskiej ś

a symboliz

ch. Tam m

o), a Jaw

e Nawia
awii, o ty

j i kościel

taniu poło

niemieckie

eścijaństw

wieżo naw

yciu siły, w

ruinach k

ów. Zmie

e mogąc

wchłonęła:

hodzi się

ki Boskiej

słowiański

jek, które

na pisank

e na czer

w celu oc

y była tak

onych pisa

y poniedz

i dyngus
sennego.

stąd oblew

nową wi

i z mitolo

święci (s

m). Dawni

ć o nich p

c bóstw p

ŚWIAT W

świat skła

zowała to

miały pod

ia oznacz

czasem m

yle Prawia

lnej trwał

ożył Kazim
ego. Wyb

wa pod pr

wróconyc

w co zaan

kąntyn wz

enił się tak

wyplenić

: Boże Na

jako uro
j Zielnej
im obrzęd

e za symb

ka ma 500

rwono, za

hrony prz
silna, że

anek w ok

ziałek', cz

a, nawiąz

Oblewiny

wano głów

arą, do w
gii słowia

stąd w ka

bogowie

przetrwała
płodności,

WEDŁUG S

adał się z

o, co 'niej
dążać dus
zała wszy

mogła być

a zawsze

ło w niekt

mierz Odn

itny histo

rzymusem

h władców

ngażowan

znoszono
kże obrzą

ze świad

arodzenie

dziny Jan

- święto p

dzie wypę

bol życia

00 lat, na

kopywan

zed złymi

w XII w.

kresie Wi

yli Śmigu

zuje do o

y miały za

wnie mło

wspólnego

ańskiej. D

żdym kra

zostali zd

a w baśni
, wiążący

SŁOWIA

trzech el

jawne', by

sze zmarł

stko to, c

ć widzialn
pozostaje

tórych za

nowiciel,

oryk prof.

m jako ew

w ewange

ny był cał

kościoły,

ądek pogr

domości lu

e przypada

na Chrzcic

plonów, t

ędzania z

uznawali

jstarsza p

o w obejś
mocami

Kościół z

elkanocy

us-dyngus

blewin - o
apobiegać

de kobiet

o chrześci

Dzięki taki

aju europe

degradow

iach i lege

ch się ze

AN

ementów

yła podzie

ych. Praw

co było ja

na, a jej m

e niewidz

kątkach k

wspomag
Aleksand

wangelizac

elizację p
ły aparat

, wycinan

rzebowy z

udzi świą

a w czasi

ciela, Zad

topienie M

imy etc.

już Chińc

polska po

ściu w cza

i choroba

zezwolił n

.

s. Powsta
obrzędu p

ć chorobo

ty).

ijańskiego

iej unifika

ejskim m

wani do ra

endach. S
swobodą

w, którym

emną kra

wia to siła

awne i nam

mieszkańc

zialna i nie

kraju naw

gany prze

der Gieys

cję 'słowe

przeprowa

państwa

no święte

z ciałopal

ąt związan

e przesile

duszki to d

Marzanny

czycy, Pe

ochodzi z

asie przes

ami. Trad

na spożyw

ały z połąc

polewania

om i sprzy

o mianow

acji lokaln

mamy świę

angi demo
Szczególn

ą seksualn

i były: Na

ainą duchó

a sprawcz

macalne,

cy czasem

ezbadana

wet
ez
sztor
em i

adzano

.

gaje i

nego

nych z

enia

dawne

to

rsowie

X w. z

silenia

dycja

wanie

czenia

a się

yjać

wnika

nych

ętego

onów,

ną

ną.

awia,

ów i

za, byt

czyli

m
a.

Słow

niemn

al

grec

(do

zmarł

(n

zmarł

bóg W

mę

mogła

post

Dzi

pot

(

gw

O

wianie wie

niej istnia

bo też mu

kie obole

niedawna

łym, opła

np. przez

łego palon

Wołos (W

ki. Bardz

a być wia

tać wamp

ęki wysys

twora jest
(żeby nie

woździem

pr

paleniu z

erzyli w ż

ała w nich

uszą prze

e). W zwią

a praktyk

kiwano g

z okno), n

no, aby d

Weles) oce

iej przyzi

ra w to, ż

pira (czyli

sanej krw

t odkopan
mógł jej

m. Dodatk

ochami, p

zmarłych

ŚMIER

życie pośm

h rzeka, p

ejść po m

ązku z tym

kowane by

o, po czy

na wypade
dusza (na

eniał dusz

emnym,

że zmarli

wąpierza

wi ciało wa

nie ciała i

dosięgną

owym za

przyciska

przez Sło

PANTEO

Ju

DEM

Ju

RĆ I OBR

miertne. N

przez któr

oście. Sp

m po śmi

yło to jes

ym wynos

ek, gdyby

wia) szyb

ze według

a zarazem

mogą wr

a, którego

ampira si

i ucięcie g

ąć) oraz p

bezpiecze
nie jej ka

owian don

ON SŁOW

uż wkrótc

MONOLO

uż wkrótc

RZĄDEK

Nie były t

rą dusze z

potyka się

erci każd

szcze w pó
szono z do

y zechciał

bciej dost

g ich post

m bardzie

racać do ś

o od Słow

ię nie psu
głowy, kt

przebić cia

eniem był

amieniem

nosili chęt

WIAŃSKI

ce.

OGIA

ce.

POGRZE

to zapewn

zmarłych

ę także m

ej osoby

ółnocnej

omu w ta

ł wrócić i

ała się w

tępowania

ej praktyc

świata ży

wian zapo

uje. Jedyn

órą potem

ało kołkie

ło wrzuca

lub obra

tnie wcze

BOWY

ne wierze

albo są p

otyw opła

przerzuca

Rusi). Po

ki sposób

straszyć

zaświaty

a i dawał
cznym po

ywych. Nie

życzyło ta

nym sposo

m należy

em (najle
anie czego

canie do

snośredn

enia bardz

przewożo

aty za prz

ano przez

śmierci c

b, żeby zm

domown

y (do krai

im albo s

owodem p

ekiedy pr

ak udanie
obem na

położyć m

piej osino

oś ostreg

góry dne

niowieczni

zo rozwin

ne na łód

zewóz (vi
z wodę kł

czuwano

mylić mu

ików. Cia

ny Nawii)

szczęście,

palenia zw

rzyjmują

e Hollywo

pozbycie

mu koło s
owym) lu

o do urny

em.

i podróżn

ięte,

dkach,

de

ładkę

przy

drogę

ło

). Tam

, albo

włok

wtedy

ood).

e się

stóp

b

y z

icy

arabscy i europejscy, zaświadczając zarazem o samobójstwie (lub zabójstwie) i paleniu

wdów. 'Za czasów pogańskich jego ojca [Bolesława Chrobrego - Mieszka I] po pogrzebie

każdego męża, którego palono na stosie, obcinano głowę jego żonie i w ten sposób dzieliła

jego los po śmierci' (Thietmar, Kronika, VIII, 3). 'Obyczaje ich są podobne do obyczajów

Hindusów', stwierdza Abdul-Hasan al-Masudi (I poł. X w.). Trudno jednak uznać taki

zwyczaj za powszechny, choćby z tego powodu, że podwójne groby spotyka się niezmiernie

rzadko. Inne źródła mówią, że '[...]kiedy mężczyzna zostanie spalony, przychodzą

następnego dnia, biorą jego prochy i wkładają do urny. Potem kładą urnę na szczycie

pagórka. Gdy upłynie rok od śmierci zmarłego, domownicy [rodzina] zbierają się nad jego

grobem, przynoszą dużo miodu, który wypijają oraz robią nasyp na grobie. [Następnego

roku] również przychodzą'.

Słowiańskie cmentarze znajdowały się na polach i w lasach, co miało swój początek w

stosowanym już od czasu neolitu zwyczaju użyźniania ziemi popiołem. Kosmas, czeski

kronikarz z przełomu XI/XII w, opowiada o współczesnych sobie czasach księcia

Brzetysława, który zakazał pogrzebów po lasach i polach. Groby z VI - VIII w. to w

przeważającej mierze pochówki ciałopalne (prochy chowano do ziemi w tzw. popielnicach).

Niekiedy prochy rozsypywano w miejscu spalenia ciała. Nad urną lub resztkami

pogrzebowego stosu sypano też niekiedy kurhan. Czasem urnę stawiono na takim kurhanie

albo na słupie wkopanym w kurhan. We wschodniej Słowiańszczyźnie istniały też wtedy

pochówki szkieletowe, które od końca VII w. rozprzestrzeniły się również u Słowian

Zachodnich (pochówki nakurhanowe). W tych grobach znajdujemy narzędzia, broń, ozdoby,

naczynia oraz (w grobach dzieci) zabawki, czyli wszystko, co mogło być potrzebne na

tamtym świecie. Stąd można wysnuć wniosek, że nie różnił się on tak bardzo od świata, w

którym nasi przodkowie przebywali za życia. Na grobach zmarłych palono też ognie (żeby

było im ciepło) i zostawiano dla nich pokarm.

Przyjęcie chrześcijaństwa wpłynęło na zmianę obrządku, zaniechano palenia ciał zmarłych.

Nadal jednak kulminację ceremonii pogrzebowej stanowiła trizna, zwana też strawą (to

określenie w XVI w. zastąpiono zapożyczoną z łaciny 'stypą'). Obrzęd strawy nie polegał

wyłącznie na spożywaniu pokarmów; niekiedy, jak na przykład na Rusi - podobnie jak w

starożytnym Rzymie - na cześć zmarłego urządzano gonitwy, zapasy, tańce.

Oprac. M. Matuszewska (Emer) na podst.:.

B. Gierlach, Sanktuaria słowiańskie , Warszawa 1980

A. Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa 1982

A. Szyjewski, Religia Słowian, Warszawa 2004