Pi´kny Wielki Wybuch

Astronomowie odkryli, ˝e w odleg∏oÊci
12 mld lat Êwietlnych od nas nastàpi∏a
najwi´ksza kosmiczna eksplozja
od czasów Wielkiego Wybuchu. S. George
Djorgovski i Shrinivas R. Kulkarni
z California Institute of Technology og∏osili
w jednym z majowych numerów Nature,
˝e rozb∏ysk promieniowania gamma,
zarejestrowany 14 grudnia 1997 roku
przez w∏osko-holenderskiego satelit´
Beppo-SAX i nale˝àcego do NASA
Compton Gamma Ray Observatory,
uwolni∏ kilkaset razy wi´cej energii
ni˝ wybuchajàce gwiazdy. Rozb∏ysk,
oznaczony jako GRB 971214, trwa∏
krócej ni˝ minut´, ale przez sekund´
by∏ tak jasny jak reszta WszechÊwiata.
Astrofizycy wcià˝ nie wiedzà, co powoduje
rozb∏yski promieniowania gamma,
ale ten ostatni przypadek zmusza
ich do rewizji modeli teoretycznych.

Co ma wrzód do serca?

Jakby nie doÊç by∏o jednego schorzenia!
Vincenzo Pasceri wraz z kolegami

z Universita Cattolica
del Sacro Cuore
w Rzymie znalaz∏
dowody na istnienie
wywo∏ujàcych wrzody
bakterii Helicobacter
pylori (z lewej)
u 62% pacjentów,
u których wykryto
chorob´ serca.
W grupie kontrolnej
bakteria ta wyst´powa∏a
tylko u 40% badanych
osób. Co wi´cej,
choroby serca
by∏y cz´stsze
wÊród pacjentów

zaka˝onych szczególnie zjadliwym
szczepem tych bakterii posiadajàcym gen
zwany CagA. Pomimo tej zbie˝noÊci
Pasceri twierdzi, ˝e pacjentów z chorobà
wrzodowà zwiàzanà z H. pylori nie trzeba
koniecznie badaç, by sprawdziç,
czy nie sà chorzy na serce.

Wirtualna segregacja

Badanie przeprowadzone ostatnio
przez Donn´ L. Hoffman i jej kolegów
z Owen Graduate School of Management
w Vanderbilt University wykaza∏o,
˝e istnieje niepokojàcy podzia∏ mi´dzy
u˝ytkownikami Internetu. SpoÊród
ankietowanych przez nich bia∏ych studentów
75% mia∏o w domu osobisty komputer
podczas gdy z badanych studentów
pochodzenia afroamerykaƒskiego
tylko jedna trzecia. Ponadto nawet ci biali
studenci, którzy nie posiadali w∏asnego
peceta, mieli w porównywalnych sytuacjach
trzykrotnie wi´kszà szans´ ni˝ ich
czarnoskórzy koledzy zyskania dost´pu
do World Wide Web w inny sposób.
Ogólnie bioràc, badacze ustalili, ˝e spoÊród
mniej wi´cej 62 mln Amerykanów
buszujàcych po Sieci, tylko 5 mln jest
czarnoskórych, podczas gdy 41 mln to biali.

Kristin Leutwyler

Efekt

Lense’a–Thirringa

Dane satelitarne pozwalajà

zmierzyç, w jaki sposób Ziemia

zakrzywia czasoprzestrzeƒ

W

1918 roku austriaccy fizycy Jo-
seph Lense i Hans Thirring
wyprowadzili z równaƒ ogól-

nej teorii wzgl´dnoÊci Einsteina wnio-
sek, ˝e rotacja cia∏a powoduje zakrzywia-
nie otaczajàcej je czasoprzestrzeni. Efekt
Lense’a–Thirringa jest jednak tak ma∏y,
˝e trudno by∏o go potwierdziç doÊwiad-
czalnie. W Science z 27 marca br. mi´dzy-
narodowy zespó∏ naukowców w∏oskich,
hiszpaƒskich i greckiego pochodzenia
amerykaƒskich doniós∏ o najdok∏adniej-
szym z dotychczasowych pomiarze te-
go efektu. Stosujàc eleganckie podejÊcie,
zmierzyli oni, jak obrót Ziemi wokó∏ w∏a-
snej osi zakrzywia czasoprzestrzeƒ i
przez to zmienia trajektorie dwóch krà-
˝àcych wokó∏ niej satelitów.

Astrofizycy ju˝ od dawna wiedzieli,

gdzie nale˝y szukaç tego efektu. Z obli-
czeƒ wynika, ˝e rotacja S∏oƒca powodu-
je przesuwanie orbity Merkurego o szeÊç
metrów na rok; niestety, to za ma∏o, by
ruch ten da∏o si´ wykryç za pomocà
wspó∏czesnych instrumentów. Masyw-
ne obiekty, takie jak czarne dziury, rów-
nie˝ powinny wykazywaç ów efekt.
I rzeczywiÊcie, w zesz∏ym roku astro-
nomowie ustalili, ˝e dysk, utworzony
przez gaz krà˝àcy wokó∏ szybko rotujà-
cej czarnej dziury lub gwiazdy neutro-
nowej, mo˝e wykonywaç precesj´ zgod-
nà z przewidywaniami wynikajàcymi

z efektu Lense’a–Thirringa. Obserwato-
rzy przyznajà jednak, ˝e w przypadku
metod, które stosujà, b∏´dy si´gajà 400%.

Najnowsze pomiary satelitarne przy-

noszà wyniki ró˝niàce si´ od teoretycz-
nych przewidywaƒ zaledwie o 20%.
Zespó∏, kierowany przez Ignazio Ciufo-
liniego z Consiglio Nazionale delle Ri-
cerche (w∏oskiej Krajowej Rady Badaƒ
Naukowych) i Universitá degli Studi
di Roma La Sapienza, pos∏u˝y∏ si´ wyko-
nanymi wczeÊniej pomiarami lase-
rowymi orbit dwóch satelitów, które
pierwotnie s∏u˝y∏y do precyzyjnego wy-
znaczenia rozmiarów i kszta∏tu Ziemi.
Sà to LAGEOS (Laser Geodynamics Satel-
lite wystrzelony w 1976 roku) i LAGEOS
II (umieszczony na orbicie w 1992 roku).
Impulsy laserowe pozwoli∏y wyznaczyç
po∏o˝enia satelitów z dok∏adnoÊcià wi´k-
szà ni˝ centymetr. Zespó∏ ustali∏, ˝e
wskutek obrotu Ziemi trajektorie sateli-
tów uleg∏y przesuni´ciu o 2 m.

Istotnà sprawà w tym pomiarze by∏o

usuni´cie zwyk∏ych zaburzeƒ grawita-
cyjnych maskujàcych efekt relatywistycz-
ny. W tym celu badacze pos∏u˝yli si´
modelem pola grawitacyjnego Ziemi
(EGM-96). Opracowany przez kilka ame-
rykaƒskich instytucji model pozwala
oszacowaç kszta∏t i pole grawitacyjne
Ziemi na podstawie prowadzonych
w ciàgu czterech lat obserwacji ruchów
orbitalnych satelity. „Eksperyment nie
uda∏by si´, gdybyÊmy nie pos∏u˝yli si´
danymi” pochodzàcymi z najnowszego
modelu Ziemi – przyzna∏ cz∏onek gru-
py, Juan Pérez-Mercader z Laboratorio
de Astrofísica Espacial y Física Funda-
mental (LAEFF- Laboratorium Astrofi-
zyki i Fizyki Teoretycznej) w Madrycie.
Inni cz∏onkowie zespo∏u to Eduardo Fer-
nandes-Vieira z LAEFF, Federico Chiep-
pa z Universitá degli Studi di Roma La

14 Â

WIAT

N

AUKI

Wrzesieƒ 1998

Ciàg dalszy ze strony 12

ASTROFIZYKA

MODEL POLA GRAWITACYJNEGO ZIEMI przedstawia

przyspieszenie grawitacyjne. Widaç, ˝e grawitacja zmienia si´

w przedziale mniej wi´cej +0.04% (czerwony) do -0.03% (niebieski).

Rysunek: JIM FRAWLEY/STX; model: NASA GODDARD SPACE FLIGHT CENTER,

SPACE GEODESY BRANCH, NATIONAL IMAGERY AND MAPPING AGENCY

oraz OHIO STATE UNIVERSITY

A.B. DOWSETT SPL/P

hoto Researchers, Inc.