Alkoholizm jako groźne zjawisko z kręgu patologii społecznej

Nadużywanie środków, wpływających na zmianę nastroju lub świadomości,

alkoholu czy też narkotyków nieodmiennie i trwale związane jest z historią ludzi. Już od
okresu neolitu, kiedy to nastąpiła samoistna destylacja, dokonana przez naturę, alkohol
zajmuje poczytne miejsce w używkach.

Początkowo wino i piwo traktowano jako dar Bogów, pozytywne siły, czczone w

wielu starożytnych kulturach. (J. Mellibruda, 1996, s. 3)
W Egipcie bóstwem wina był Ozyrys, Grecji- Dionizos, a w Rzymie-Bachus. W tym okresie
wino stanowiło stały i niezbędny element pożywienia, bez którego nie mogłaby zaistnieć
żadna ceremonia czy obrzęd religijny. W średniowieczu alkohol przeniknął już do
wszystkich dziedzin życia, a klasztory stały się tawernami, miejscami gdzie notorycznie
pito alkohol. Alkohol traktowano również jako środek znieczulający i uspokajający, a
także uśmierzający ból. (A. Dodziuk, 1998, s. 38-40)

Naturalnie wytworzony napój alkoholowy odznacza się jedynie 14% zawartością

alkoholu. Obecnie wytworzone i produkowane alkohole zawierają do 90% alkoholu i
uzyskiwane są na drodze wielokrotnie powtarzanej destylacji. (J. Mellibruda, 1993, s. 4-5)
Fermentacja jest procesem spalania ziemniaków, owoców i zboża przez drożdże (dzikie
szczepy w powietrzu lub drożdże handlowe). Samą zaś destylację alkoholu datuje się na X
wiek, kiedy to arabski lekarz Phazes odkrył ten proces. (J. Kinney; G. Leaton, 1996, s. 17)
Nazwa alkohol (alkohe – z języka arabskiego) oznaczała początkowo drobny sproszkowany
antymon do barwienia powiek, a następnie przekształciła się w określenie oznaczające ducha
lub ducha wina.

Alkoholizm, należący do zjawisk patologii społecznej obok narkomanii, palenia

papierosów i uzależnień lekowych, jest rozmaicie ujmowany przez różnych autorów jak
również specjalistów. (por. H. Kołakowska-Przełomiec, 1979, s. 74; M. Jarosz, 1985, s. 24;
K. Kustra, 1986, s. 55 ; E. Woydyłło, W. Osiatyńska, 1992, s. 14)

Światowa Organizacja Zdrowia uważa, że alkoholizm to „każda forma picia,

która przekracza tradycyjne i zwyczajowe stosowanie alkoholu, wykraczające poza istniejące
w danej wspólnocie normy społeczne dotyczące picia, niezależnie od czynników
etiologicznych prowadzących do tego rodzaju zachowania, niezbędnie od tego w jakim
stopniu te czynniki etiologiczne związane są z dziedziczną, konstytucyjną lub nabytymi
wpływami patofizjologicznych i metabolicznych”. (A. Margasiński, 1996, s. 24)
Z kolei E. M. Jellinek, za alkoholizm przyjmuje wszelkie spożywanie napojów
alkoholowych, powodujących szkodę indywidualną, społeczną lub obie jednocześnie. (E. M.
Jellinek, 1987, s. 72)

Alkoholizm jest także przewlekłą chorobą, objawiającą się powtarzającym, zwracającym
uwagę piciem, które prowadzi do uszkodzenia zdrowia lub
zakłóceń w funkcjonowaniu społecznym lub ekonomicznym jednostki.(S.Akolinski, 1985,
s. 104-106)

Podstawowym wyznacznikiem w chorobie alkoholowej jest zatem picie a nawet

nadmierne picie napojów alkoholowych, które w konsekwencji prowadzi do ogólnych
zaburzeń organiczno-psychicznych a także do destrukcji całego organizmu człowieka. Nie
każdy jednak, kto pije alkohol jest alkoholikiem. Część pijących to pijący, którzy tym różnią
się od zwyczajnego alkoholika, że w przeciwieństwie do niego mogą, ale nie chcą przestać
spożywać napojów alkoholowych. Jedynie 1 z 5 osób pijących często i dużo stanie się w
przyszłości alkoholikiem. (T. Kulisiewicz, 1984, s. 5)

moja NADZIEJA Mielec

Przyczyn alkoholizmu należy upatrywać w co najmniej kilku czynnikach: w

uwarunkowaniach socjologicznych, osobowościowych, organicznych, a nawet co wykazują
najnowsze badania w genetycznych. (por. E. Stępień, K. Wojcieszek, 1994, s. 34; B. Habrat,
1998, s. 10-11)
Prowadzone w różnych krajach badania, wykazują, że wspólną cechą ludzi uzależnionych od
alkoholu jest ich niedojrzałość emocjonalna. Osoby te od dzieciństwa gorzej radziły sobie w
sytuacjach stresowych, a ich życie emocjonalne cechowało się ogólną dysharmonią. (B.
Hołyst, 1996, s. 105-106)
Alkohol stawał się cudownym panaceum, niwelującym nieśmiałość, strach i stres a także
ożywiającym i pobudzającym środkiem, przynoszącym jakieś korzyści emocjonalne.

Interesującą teorię wyjaśniającą powstanie uzależnienia u danego człowieka jest

podejście Z.Freuda.. (Z. Freud, 1997, s. 80-8)
Z. Freud, twórca psychoanalizy dowodził, że człowiek w sytuacji zagrożenia i niepokoju
powraca do okresu, gdy czuł się bezpieczny. Zazwyczaj takim etapem w życiu większości
ludzi, jest powrót do bardzo wczesnego dzieciństwa i poczucia więzi, wiążących dziecko z
matką. Freud ujmował to jako pierwotną potrzebę ssania matczynej piersi, a wtórnie
czynności picia, jedzenia i palenia. Zjawisko to zmniejsza napięcie emocjonalne i nazywane
jest fiksacją oralną. (Z. Freud, 1997, s. 80-86)

W etiologii alkoholizmu wskazuje się też na społeczne uwarunkowania tego

zjawiska. Duża liczba osób spożywających alkohol, czyni to aby coś uczcić, zaakcentować
ważne i doniosłe wydarzenie. Wiązane jest to z tzw. teorią mocy, czyli teorią poczucia władzy
nad sobą i własnym otoczeniem. (J. Kinney, G. Leaton, 1996, s. 24-25)
Człowiek pijąc alkohol przełamuje własną nieśmiałość, nabiera większej pewności siebie i we
własnych oczach staje się wielki, mądry i wspaniały.
Poczucie takiej właśnie oceny własnej osoby przeważa u sporej liczby pijących, czego
dowodzą między innymi badania D. McMeland’a przeprowadzone wśród studentów. (D.
McMeland, 1999; cyt. za J. Kinney, G. Lealau, 1996, s. 24)

W latach 60-tych A. Weil ogłosił teorię zakładającą, że ludzie sięgają po środki uzależniające
w celu doznania coraz to nowych, szerszych doświadczeń. Chęć wzbogacenia własnej
osobowości skłania do zatracenia się w świecie własnych przeżyć i wytworów coraz bardziej
wypaczonej wyobraźni. ( A.Weil, 1978, cyt. za K. Frieske, R. Sobiech, 1984, s. 83-85)

W patogenezie uzależnienia alkoholowego, bierze się pod uwagę również wątrobę,

zasadniczy narząd, w którym przebiega cały właściwy proces spalania i przemiany alkoholu.
Stwierdzono, że ta sama ilość wypitego alkoholu inaczej działa na alkoholika, a inaczej na
osobę pijącą niewiele i rzadko. U pierwszych z nich, poziom alkoholu jest dużo wyższy niż u
osób pijących nie nałogowo, wskutek uruchomienia przez organizm wtórnego procesu
utleniania alkoholu. (T. Kulisiewicz, 1984, s. 7)

Każda ilość wypitego alkoholu wywiera nieobojętny wpływ na organizm

człowieka i jego funkcjonowanie psychospołeczne.
Jednakże nasilenie symptomów i stopień możliwości kierowania własnym zachowaniem jest
różna i zależna od ilości promili w organizmie.
Wpływ alkoholu na zachowanie psychofizyczne człowieka przedstawia tabela 1.

TABELA 1. WPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA

moja NADZIEJA Mielec

0,3 – 0,5 Upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzenia równowagi, euforia
promila

0,5 – 0,7 Zaburzenia sprawności ruchowej, pobudliwość, gadatliwość, obniżenie
promila samokontroli, błędna ocena własnych możliwości.

0,7 – 2,0 Zaburzenia równowagi, spadek sprawności intelektualnej, opóźnienie czasu
promila reakcji, drażliwość.

2,0 – 3,0 Zaburzenia mowy, przewracanie się, senność, obniżona zdolność oceny
promile własnego zachowania.

3,0 – 4,0 Śpiączka, śmierć.
promile

( Źródło : J. Kinney, G. Leaton, 1996, s. 38)

Nadmierne i długotrwałe picie alkoholu prowadzi do powstania uzależnienia tak

fizycznego jak i psychicznego (które wcześniej zostały już zaprezentowane w tej pracy).
W Polsce alkohol jest jednym z głównych zagrożeń zdrowia społecznego (II Raport o
polityce wobec alkoholu, 1991, s. 22-23). Szacuje się, że rzeczywista liczba osób
uzależnionych od alkoholu w Polsce wynosi 600-900 tysięcy, a nadużywających około 3
miliony.(B. Hołyst, 1996, s. 110)
Zjawisko nadużywania alkoholu dotyczy zarówno mężczyzn, kobiet jak i młodzieży,
bez względu na status materialny czy środowisko społeczne. Zaznaczyć jednak trzeba, iż
kategorię osób pijących najwięcej stanowią mężczyźni w wieku 21-24 lat. (K. Frieske, R.
Sobiech, 1984, s. 94)

Każde nadmierne picie alkoholu prowadzi jak już wspomniano do powstania

uzależnienia psychicznego i fizycznego, a w konsekwencji do choroby alkoholowej.
E. M. Jellinek wyróżnia 4 fazy choroby alkoholowej (E. M. Jellinek, 1987, s. 89-92 ):
1. Faza przedalkoholiczna – charakteryzuje się piciem objawowym,
charakterystycznym dla danej kultury. Alkoholik niweluje codzienny stres
poprzez picie, najpierw jawne, następnie po kryjomu. Mniej więcej po upływie pół roku
do 2 lat następuje utrata naturalnego znoszenia napięć;
2. Faza wstępna – występują luki pamięciowe po wypiciu małych dawek alkoholu. Alkohol
stanowi główny punkt zainteresowania jednostki, wszelkie rozmowy na temat alkoholu są
uciszane;
3. Faza ostra – następuje utrata kontroli nad ilością wypijanego alkoholu.

Zwiększona

tolerancja na alkohol sprawia, że nawet niewielkie dawki

prowadzą do upojenia

alkoholowego. Alkoholik zaczyna usprawiedliwiać własne picie zarówno w oczach swoich
jak i najbliższego otoczenia. Osoba uzależniona podejmuje okresowe okresy abstynencji,
które zwykle się nie

powodzą. Stopniowo alkoholik traci zainteresowanie światem

zewnętrznym, pracą zawodową, rodziną a stosunki z innymi ludźmi są zaburzone;
4. Faza przewlekła – pojawiają się wielodniowe okresy picia, czasem nawet tygodniowe
lub nawet tygodniowe lub wielomiesięczne. Następuje

stopniowa degradacja moralna,

społeczna i towarzyska. Osoby uzależnione

chcąc zdobyć alkohol, sięgają po środki

techniczne.

(L. Zwierzyński,

1988 , s. 58)

Zaczynają się pojawiać lęki, ogólna niezborność ruchowa, a w skrajnych przypadkach -
psychoza alkoholowa. (B. Habrat, 1998, s. 10-11) W okresie tym chory jest niemal
ostatecznie pokonany przez alkohol, często szukając wyjścia z tego impasu targa się na
własne życie.

moja NADZIEJA Mielec

Rozpoznanie wstępnej fazy alkoholizmu nie jest łatwe i wymaga wielu obserwacji

oraz fachowych porad. Granica między piciem nadmiernym a już patologicznym jest bardzo
płynna i przez to trudna do określenia. (T. Kulisiewicz, 1984, s. 23)
Jednakże u osoby uzależnionej, wskutek spożywania alkoholu dochodzi do szeregu zmian w
sferze neuro-psychicznej, somatycznej oraz w funkcjonowaniu społecznym. (L. S. Cermak
, 1998, s. 87)
W sferze somatycznej pojawia się wiele zakłóceń, wynikających ze spożywania alkoholu.
Osoby nadużywające alkoholu żyją średnio 10-22 lat krócej od wieku oczekiwanego. (B.
Habrat, 1998, s. 11)

Zanim dojdzie do takiej sytuacji pojawia się wiele symptomów organicznych.

Wątroba jest jednym z narządów, który stosunkowo najszybciej reaguje na alkohol. U osób
pijących występuje zazwyczaj marskość wątroby, a powikłania żółtaczką zakaźną
są nierzadko tłem dla rozwoju raka wątroby. (W. Dykcik, 1997, s. 90-92)
Alkohol wywiera również negatywny wpływ na układy: pokarmowy, krążenia, endokrynny,
odpornościowy a szczególnie destrukcyjnie oddziaływuje na układ nerwowy. Patogenna
emanacja alkoholu, uzewnętrznia się w nasileniu różnorakich psychoz, halucynacji, paranoi a
czasami w otępieniu alkoholowym. (M. Gossop, 1997, s. 84)
Intensywne picie alkoholu w czasie ciąży może prowadzić do uszkodzenia płodu i obciążenia
potomstwa wadami fizycznymi i ograniczeniem umysłowym (alkoholowy zespół płodowy) a
także uszkadzać ośrodkowy układ nerwowy, serce i nerki.
Z kolei umiarkowane picie alkoholu może powodować niższą wagę urodzeniową, a następnie
przyczynić się do zaburzeń zachowania w późniejszym rozwoju dziecka.

W zakresie sfery psychicznej zmiany dotykają osobowości, zwłaszcza

dotyczących uczuć wyższych. Rozwija się egocentryzm, egoizm jak również ogólny brak
krytycyzmu. Labilność uczuciowa oraz drażliwość i wybuchowość prowadzą do
rozluźnienia kontaktów z otoczeniem, a nawet nastawień urojeniowych wobec środowiska
pijącego.

Alkohol wywiera wpływ na całe życie człowieka i czyni spustoszenie we

wszystkich jego dziedzinach. W sferze kontaktów społecznych, przyczynia się do
zaniedbywania obowiązków rodzinnych, rozkładu życia rodzinnego, różnorakich zjawisk
patologicznych włącznie z maltretowaniem i wykorzystywaniem członków rodziny. (R.
T. Potter-Etron, P. S. Potter-Etron, 1999, s. 16-18)

Choroba alkoholowa, choćby z racji tego, że jest stanem chorobowym, wymaga

leczenia, jednakże znacznie ważniejsza i dająca w perspektywie, społeczeństwo wolne
od nałogu jest profilaktyka przeciwalkoholowa.
Najpełniej profilaktykę uzależnień określa E. T. Duffy. Twierdzi on, że profilaktyka
uzależnień to proces wspierający zdrowie, poprzez umożliwienie ludziom uzyskania pomocy
w konfrontacji ze stresującymi warunkami życia oraz umożliwianie osiągnięcia celu jakim
jest społecznie akceptowany, satysfakcjonujący życie. (Z. B. Gaś, 1993, s. 13)
Tak rozumiana profilaktyka jest więc celowym, konstruktywnym procesem, ukierunkowanym
na promocję ogólnego rozwoju jednostek jak również szeregiem działań podejmowanych
przeciwstawieniu negatywnym wpływom. Wpływami tymi zazwyczaj są ryzyko utraty
zdrowia, bezpieczeństwo, stresy rodzinne i zawodowe, trudności finansowe, przemoc i
izolacja społeczna.
Podejmowane czynności profilaktyczne realizowane są na trzech podstawowych poziomach i
w związku z tym się profilaktykę: pierwszo-; drugo- i trzeciorzędową. (P. O. Gorman, L.
L'Abate, 1990, cyt. za Z. B. Gaś, 1993, s. 14-21)
Profilaktyka pierwszorzędowa obejmuje wszelkie postępowanie, sprzyjające promowaniu
zdrowia i przedłużaniu życia człowieka oraz zapobieganie występującym problemom
związanymi z zażywaniem środków odurzających.

moja NADZIEJA Mielec

Profilaktyka drugorzędowa ma na celu ujawnianie osób o najwyższym ryzyku popadnięcia w
nałóg jak również obejmuje pomoc w redukowaniu tego ryzyka.
Profilaktyka trzeciorzędowa rozumiana jest jako interwencja po wystąpieniu uzależnienia.
Opieka nad osobą uzależnioną z jednej strony przeciwdziałać ma pogłębianiu procesu
chorobowego, a z drugiej umożliwienie osobie leczącej się powrotu do społeczeństwa. (P.
O. Gorman, L. L'Abate, cyt. za Z. B. Gaś, 1993, s. 14-21)

W Polsce rozwija się coraz dynamiczniej zróżnicowana oferta pomocy osobom

uzależnionym. (B. Habrat, 1998, s. 38-39) Tylko nieznaczna część uzależnionych kwalifikuje
się do oddziałów detoksykacyjnych, psychiatrycznych i neurologicznych.
Bezwzględnymi wskazaniami do hospitalizacji są między innymi stany człowieka w których
występują: majaczenia alkoholowe, głębokie depresje z tendencjami samobójczymi,
zaostrzenie halucynozy alkoholowej oraz napady drgawkowe i padaczkowe.
Nowoczesne leczenie odwykowe można podzielić na trzy etapy:

- detoksykację;
- pomoc lekarską w zaburzeniach organizmu wywołanych alkoholem;
- długofalowe, trwałe zmiany sposobu życia.
(E. Woydyłło, W. Osiatyński, 1992, s. 72-74)

Detoksykacja to usunięcie z organizmu wszelkich pozostałości alkoholu, które nie zostały
usunięte w wyniku normalnej przemiany materii. Zabiegi te mają charakter niemal wyłącznie
medyczny i są zaledwie wstępem do właściwego leczenia.
Samo zaprzestanie picia alkoholu nie gwarantuje jeszcze pomyślnego przejścia kuracji
odwykowej. Chory musi uzmysłowić sobie siebie samego jako osobę trzeźwą i znaleźć siły i
motywację do walki z samym sobą i nałogiem. Pomocne w tym etapie zdrowienia są
wszelkiego rodzaju terapie i programy kuracji odwykowej. (Cz. Cekiera, 1994, s. 88-89)

Omawiając tą kwestię nie sposób pominąć programu AA czyli programu

Anonimowych Alkoholików. Wspólnota AA została powołana w czerwcu 1935 roku w
Akron (USA) przez Billa W., również alkoholika. W 1938 roku grupa AA liczyła 60
osób, obecnie ruch AA obejmuje cały świat i bardzo wielu członków, przy czym powstają
nowe organizacje takie jak: Al.-Aron, czyli „Anonimowe Grupy Rodzin Alkoholików. (L.
Zwierzyński, 1988, s. 35)
Na gruncie polskim działalność takich grup obserwuje się dopiero w latach 50-tych, kiedy
to powstała w Poznaniu w 1957 roku pierwsza grupa AA, założona przez
Marię Grabowską, psychologa z Poradni Odwykowej. (K. Frieske, R Sobiech, 1984, s. 84)
Zasady wyznaczające strukturę i działalność organizacyjną grupy AA zawarte są w tzw.
dwunastu tradycjach. (L. Zwierzyński,1988, s. 29-30)
Niektóre z nich to:

- osobiste wyzdrowienie zależy od jednostki grupy;
- jedynym warunkiem członkostwa jest zaprzestanie picia;
- najwyższym autorytetem jest kochający Bóg;
- zasada anonimowości uczestników;
- członkowie grupy nie powinni podejmować się pod żadnymi rządami, przekonaniami

oraz organizować się w działalność finansową, odwracającą uwagi od głównego
duchowego celu.

Powodzenie terapii odwykowej AA warunkowane jest stosowaniem programu AA czyli
programu dwunastu kroków. (B. Hołyst, 1996, s. 129-130)
Program dwunastu kroków zawiera niezbędne elementy dla wyzdrowienia, przy czym
zaznaczyć trzeba, że pacjenci mający oparcie w AA mają większe szanse wyzdrowienia z
alkoholizmu niż ci, którzy nie akceptują programu. Dwanaście kroków to program
uzyskiwania dojrzałości emocjonalnej, której ludziom uzależnionym brakowało i którą,
uzyskali przy pomocy alkoholu.

moja NADZIEJA Mielec

DWANAŚCIE KROKÓW AA

I „Przyznaliśmy się, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować

własnym życiem.”
II „Uwierzyliśmy, że siła większa od nas samych może przywrócić nam

zdrowie”’

III „Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Bogu,

jakkolwiek Go

pojmujemy”.
IV „Zrobiliśmy gruntowny i odważny obrachunek moralny”.
V „Wyznaliśmy Bogu, sobie, drugiemu człowiekowi istotę naszych

błędów”.

VI „Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich

wad

charakteru”.

VII „Zwróciliśmy się do Niego w pokorze, aby usunął nasze braki”.

VIII

„Zrobiliśmy listę osób, których skrzywdziliśmy i staliśmy się gotowi

zadośćuczynić im wszystkim”.

IX „Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to

możliwe, z

wyjątkiem przypadków, gdy zraniłoby to cel lub innych”.

X „Prowadziliśmy nadal obrachunek moralny, z miejsca przyznając się do

popełnionych błędów”.

XI „Dążyliśmy poprzez modlitwę i medytację do coraz doskonalszej więzi

z Bogiem,

jakkolwiek Go pojmujemy, prosimy jedynie o poznanie

Jego woli wobec nas oraz o

siłę do jej pełnienia”.
XII „Przebudzeni duchowo w rezultacie tych kroków, staraliśmy się nieść

posłanie

innym alkoholikom i stanowić te zasady we wszystkich

naszych poczynaniach”.

Istota choroby alkoholowej i samego uzależnienia jest niezmiernie skomplikowana i wymaga
długotrwałego leczenia. Stąd też niezmiernie ważne jest podejmowanie działań
profilaktycznych, przeciwdziałających powstaniu uzależnienia.

moja NADZIEJA Mielec

moja NADZIEJA Mielec