ALKOHOLIZM JAKO NAŁÓG XXI WIEKU

Praca semestralna z pedagogiki resocjalizacyjnej

Elbląg 2002

Co to jest alkohol?

C₂H₅OH; Co to jest? Przecież to takie proste w dzisiejszych czasach. To tylko trochę węgla, wodoru i tlenu i prawie każdy z nas wie, jak to zdobyć, lub samemu przygotować. To jest alkohol. Używka ta należy do jednej z najpospolitszych i jest znana niemal w każdej części świata. Otrzymuje się ją na drodze fermentacji drożdży z cukrem zawartym w owocach (np. winogrona) lub nasionach
(np. jęczmień). Występuje w różnych gatunkach wina, piwa i wódki.

Alkohol w kontrolowanych ilościach może poprawić nam samopoczucie, jednak wszystko zależy od ilości jaką spożywamy. Działa on bowiem uspakajająco na system nerwowy człowieka. Lampka wina czy słaby drink sprawiają, że czujemy się odprężeni, rozluźnieni, swobodniejsi na chwilę, zapominamy o codziennych troskach
i kłopotach. Wystarczy jednak wypić o jeden kieliszek za dużo, aby dobry nastrój minął bezpowrotnie. System nerwowy każdego człowieka inaczej reaguje na nadmiar alkoholu. Jednych ogarnia apatia, chęć do płaczu, inni stają się agresywni, a Ci ostatni tracą nawet świadomość. Podobnie jest ze zdrowotnymi właściwościami alkoholu. Jeden drink czy lampka koniaku ułatwi trawienie, pobudzi apetyt, rozgrzeje, może pomóc na przeziębienie, rozszerzy naczynia krwionośne, co usprawni krążenie krwi, jednak już każdy następny będzie wydłużał czas trwania i przyswajanie przez organizm pokarmu, przyspieszał utratę ciepła, a także stopniowo osłabiał układ odpornościowy, zwiększając naszą podatność na różne infekcje ale co najważniejsze, odporność psychiczną. W miarę picia będzie wzrastać również ciśnienie krwi, co prowadzi do uszkodzenia naczyń wieńcowych. Tak działają wszystkie alkohole, również te mniej procentowe, jak wino i piwo.

Czym grozi nadużywanie alkoholu?

Na początku alkohol jest źródłem ciekawych i przyjemnych przeżyć, które ubarwiają codzienne życie. Jednak z upływem czasu może on tworzyć coraz silniejszą pokusę do częstego i szybkiego poprawiania stanu uczuć. Jeżeli przy pomocy kilku kieliszków można usunąć poczucie zmartwienia, by samemu sobie dostarczać przyjemności, realne źródła naszych smutków i radości zaczynają się wydawać mniej ważne. Maleje więc motywacja do tego, by coś zmieniać na lepsze w realiach swego życia. Chemiczne wzbudzenie uczuć uszkadza naturalne zdolności do reagowania uczuciowego.

Sztuczne pobudzanie się lub uspokajanie utrudnia radzenie sobie
z prawdziwymi przyczynami naszych trudności osobistych. Gdy ktoś dużo i często nadużywanie alkoholu zaczyna przyzwyczajać się do nałogowego regulowania swoich uczuć. Ponieważ alkohol jest środkiem uśmierzającym, najmocniej działa, gdy łagodzi przykre stany.

Chemiczne uśmierzanie przykrych uczuć tworzy uzależnienie i obniża odporność na cierpienie. Człowiek uczy się, że można przy pomocy alkoholu cierpienie przekształcać w specyficzny rodzaj stanu przyjemnej ulgi. Dlatego dolegliwości fizyczne i psychiczne zamiast odstręczać go od alkoholu, skłaniają go do dalszego picia, co w konsekwencji prowadzi do alkoholizmu.

ALKOHOL ZMIENIA NASZE ZACHOWANIE l ŻYCIE. Gdy człowiek nadużywa alkoholu systematycznie i w nadmiarze zaczyna robić rzeczy, których z pewnością unikałby na trzeźwo. Popełnia błędy i szkodzi innym. Niszczy nawet to, co jest dla niego cenne np. rodzinę, pracę, wartości duchowe. Ponieważ alkohol uśmierza przykre przeżycia pojawiające się przy okazji niepowodzeń, porażek i trudności, osoba nadmiernie korzystająca z jego usług jest mniej motywowana do uczenia się umiejętności potrzebnych w życiu, słabiej rozwija swe umiejętności osobiste. Człowiek zaczyna dopasowywać swoje życie do okoliczności tworzonych przez alkohol. Picie napojów alkoholowych przez dorosłych jest specyficznym rodzajem gry, obarczonej pewnym stopniem ryzyka. Ale picie przez dzieci i młodzież jest prawdziwym nieszczęściem. Tymczasem coraz więcej nastolatków pije, nie tylko piwo i wino, ale również wódkę. Alkohol często bywa środkiem oszałamiającym, który toruje drogę silniejszym używkom jak narkotyki. Niestety dorośli zbyt mało się tym interesują, a poza tym sami nie dostarczają dobrego przykładu.
Nie łatwo w tej sprawie podejmować działania wychowawcze. Nastolatki częściej niż dorośli decydują się na ryzykowne zachowania, a po alkoholu znacznie obniża się ich zdolność oceny rzeczywistości i własnych możliwości. Szarżują na motorach lub samochodami, wzniecają bójki, zachowują się agresywnie wobec innych ludzi. Często sięgają po alkohol właśnie dla tego, by zamanifestować swoją niezależność lub wyrazić bunt wobec dorosłych. Są także mało odporni na presję rówieśników
i zdolni do robienia bardzo ryzykownych rzeczy po to, by zaimponować kolegom.

Bardzo poważne są następstwa społeczne. Alkoholizm powoduje zazwyczaj rozbicie rodziny, rozluźnienie więzów społecznych i zawodowych, zmniejszenie dyscypliny pracy, obniżenie jakości. Jest jednym z głównych czynników w rozwoju przestępczości. Znaczna część wypadków komunikacyjnych i zawodowych związana jest z używaniem alkoholu.

Co to jest alkoholizm?

Alkoholizm jest chorobą. Definicja choroby brzmi: "Jest to proces patologiczny objawiający się zaburzeniem czynności organizmu". Alkoholizm może rozwinąć się bardzo szybko, w ciągu kilku miesięcy lub też powoli, w wyniku długotrwałego nadmiernego picia. Alkoholika często uważa się za osobę o słabej woli, ponieważ nie potrafi powstrzymać się od picia we właściwym momencie. W istocie jednak, alkoholik jest człowiekiem chorym, cierpiącym z powodu niepohamowanego przymusu picia. Wypicie kieliszka alkoholu powoduje niemożność powstrzymania się od dalszego picia. W oficjalnych raportach oceniających co kilka lat skutki spożycia alkoholu w naszym kraju podaje się szacunkowo, że wśród blisko 20 milionów pijących Polaków od 2 do 4 milionów cierpi na alkoholizm w różnych stadiach zaawansowania choroby.

Jak rozpoznać alkoholizm?

Objawy ostrzegawcze alkoholizm:

• twierdzenie, że alkohol odpręża i daje ulgę, redukuje napięcie i niepokój, osłabia poczucie winy, ośmiela, ułatwia zaśnięcie itp.;

• poszukiwanie, inicjowanie i organizowanie okazji do wypicia oraz picie
  z chciwością, wyprzedzanie kolejek, powtarzające się przypadki upicia;

• picie alkoholu w miejscach, gdzie nie powinno się tego robić;

• możliwość wypicia większej niż uprzednio ilości alkoholu tzw. mocną głową;

• trudności z odtworzeniem wydarzeń, które miały miejsce podczas picia;

• picie alkoholu w samotności przez osoby, które uprzednio piły wyłącznie
  w sytuacjach towarzyskich, a później świadome ukrywanie swojego picia;

• podejmowanie prób ograniczania picia;

• unikanie rozmów na temat swojego picia, a później reagowanie gniewem lub agresją na sygnały sugerujące ograniczenie picia;

• reagowanie rozdrażnieniem w sytuacjach utrudniających dostęp do alkoholu;

• picie alkoholu pomimo zaleceń lekarskich sugerujących powstrzymywanie się od picia;

• powtarzające się przypadki prowadzenia samochodu po niewielkiej nawet ilości alkoholu.

Skutki alkoholizmu

Alkoholizm prowadzi do zmian fizycznych (uszkodzenia narządów miąższowych, przewodu pokarmowego, serca) oraz psychicznych (zaburzeń zachowania, utraty krytycyzmu, występowania stanów depresyjnych, prób samobójczych, agresji),
w końcowym stanie - do zespołu otępiennego.

Bardzo poważne są również skutki rodzinne, ponieważ uzależnienie jednego członka rodziny zagraża pozostałym. Małżonkowie i dzieci osoby uzależnionej, albo rozpaczliwie próbują powstrzymać jej picie, albo rezygnują z nadziei na lepsze życie. Powstaje głębokie uwikłanie w chorobę alkoholową małżonka lub rodzica. Współuzależnienie obejmuje często:

• poczucie konieczności kontrolowania postępowania i odciągania od alkoholu oraz odpowiedzialności za niewłaściwe zachowanie:

• próby ochraniania przed konsekwencjami picia oraz gotowość do poświęcenia siebie;

• „huśtawkę emocjonalną" i naiwną wiarę w przyrzeczenia poprawy, poczucie skrzywdzenia;

• próby dominacji przejmowania wszystkich obowiązków związanych z domem.

W rodzinach alkoholików najbardziej cierpią dzieci. Są one zagubione, wylęknione
i bezbronne stają się ofiarami zaistniałej sytuacji. Najczęściej są ofiarami przemocy fizycznej i psychicznej. Wiele dzieci stara się zachować picie rodzica w tajemnicy. Wstydzą się i boją się, że zostaną odrzucone przez rówieśników. Mają zaburzenia emocjonalne związane z lękiem. Są skryte. Ukrywają swoje uczucia oraz je tłumią, przez co czują się osamotnione i częściej zapadają na różne choroby.

Uczą się, że nie mogą polegać na swoich rodzicach i przestają ufać ludziom.
Biorą na siebie nadmierną odpowiedzialności za problemy rodzinne i przejmują obowiązki dorosłych, nie umiejąc korzystać w sposób naturalny z radości wieku dziecięcego. Dzieciom takim należy pomagać i je chronić.

Należy im pomagać w tym, aby;

• nauczyły się rozumieć, że ich rodzic jest chory i potrzebuje pomocy, a one nie są temu winne;

• uczyły się pozytywnego stosunku do samego siebie (nauczyły się bawić i dbać
  o siebie)

• zaczęły wyrażać swoje uczucia i potrzeby (umiały prosić o pomoc i przyjmować ją, uczyć się zaufania)

Leczenie alkoholizmu.

Ciągła żądza napicia się alkoholu sprawia, że osiągnięcie głównego celu terapii, czyli abstynencji, jest niezwykle trudne. Alkoholik zawsze zaprzecza, że powodem jego problemów jest alkohol i zawsze stara się zrzucać winę na inne „okoliczności”. Leczenie można zacząć tylko wtedy, kiedy osoba ta zrozumie fakt, że ma problem
z piciem i zgadza się na jego leczenie Jest to proces długotrwały. Rozróżnia się leczenie ambulatoryjne i zamknięte. W lecznictwie otwartym najczęściej podaje się anticol (disulfiram) lub wszczepia się esperal (disulfiram), stosuje się różnego rodzaju psychoterapię indywidualną i grupową, często również terapię małżeńską i rodzinną, próbując zaangażować najbliższe osoby do procesu leczniczego. Ustawa
o wychowaniu w trzeźwości przewiduje w zasadzie jedynie leczenie dobrowolne, które, jak wykazują doświadczenia z wielu krajów, daje znacznie lepsze wyniki, niż leczenie przymusowe. Leczenie przymusowe może być orzeczone jedynie
w wyjątkowych przypadkach przez sąd.

W lecznictwie zamkniętym główny nacisk kładzie się na oddziaływania psychoterapeutyczne. Leczenie odwykowe powinno trwać nie krócej niż trzy miesiące, czasem znacznie dłużej.

Pozytywne wyniki uzyskuje się w przypadkach, w których udaje się włączyć w terapię najbliższą rodzinę oraz tam, gdzie kontynuuje się leczenie w klubach abstynentów
i klubach Anonimowych Alkoholików.

Jedynym warunkiem uczestnictwa we wspólnocie jest chęć zaprzestania picia.
Jej najważniejszym celem jest trwać w trzeźwości i pomagać alkoholikom w jej osiągnięciu.

W przypadku uzależnienia alkoholowego wymagana jest całkowita dożywotnia abstynencja, ponieważ nawet jeden kieliszek wódki powoduje zwykle nawrót nałogu. Czasem osiąga się kilkumiesięczną lub kilkuletnią abstynencję, rzadziej całkowite wstrzymanie się od spożycia alkoholu. Nawet jednak okresowa abstynencja poprawia sytuację rodzinną, ekonomiczną, społeczną. Łatwiej również namówić w tym okresie ludzi do pozbycia się nałogu.

Anonimowi Alkoholicy (AA)

W ostatnich latach XIX wieku, za sprawą luterańskiego pastora z Pensylwanii -
dr Franka Buchmana, powstała w Anglii "Chrześcijańska Wspólnota Pierwszych Wieków" (First Century Christian Fellowship). Z niej wyłoniła się w 1921 r. tzw. Grupa Oxfordzka, która postawiła sobie za cel odnowienie tego co, zdaniem jej członków, stanowiło podstawową istotę chrześcijaństwa z I wieku n.e. Na uwagę zasługuje fakt, że w Grupie tej obowiązywała m.in. zasada czterech absolutów
tj. absolutnej uczciwości (w stosunku do siebie i innych, w słowach, czynach
i myślach), absolutnej stałej gotowości do pomagania innym, absolutnej czystości (ciała, umysłu i zamierzeń) oraz absolutnej miłości (do Boga i do bliźniego, takiej jak do siebie samego). Część zasad obowiązujących w „Grupach Oxfordzkich” została
w późniejszym czasie wykorzystana podczas tworzenia „Programu Dwunastu Kroków Anonimowych Alkoholików”.

W Grupie Oxfordzkiej, w miejscowości Akron (Ohio, USA), spotkało się dwóch "beznadziejnych" alkoholików - makler giełdowy Bill W. (William Griffith Wilson
1895-1971) oraz chirurg dr Bob (Robert Halbrook Smith 1879-1950). Bill miał za sobą dziesiątki pobytów w zakładach odwykowych, a dr Bob nie był już w stanie operować. Ich spotkanie dało początek Wspólnocie. Za datę powstania Wspólnoty Anonimowych Alkoholików (AA) uznany został dzień 10 czerwca 1935 r. W lutym 1940 r. otwarte zostało w Nowym Jorku pierwsze biuro Światowej Służby AA, w którym na koniec 1941 roku zarejestrowanych już było 8 tysięcy członków.

W 1953 r. Wspólnota AA liczyła ok. 5 tys. grup i ok. 111 tys. uczestników, a w 1997 r. około 3 milionów uczestników spotykających się we wszystkich prawie krajach świata. W 1955 r. zatwierdzono godło AA, którym jest koło z wpisanym weń trójkątem. Koło oznaczało ogólnoświatową Wspólnotę AA, a poszczególne boki trójkąta symbolizują wyzdrowienie, jedność i służbę.

Dwie pierwsze w Polsce grupy AA powstały w Poznaniu w połowie lat 70-tych, trzecia w Będzinie, a czwarta w Warszawie w 1980 roku. Obecnie spotyka się, na terenie całego niemal kraju około 1500 grup Anonimowych Alkoholików.
Proponowany przez Wspólnotę AA program zdrowienia wyłożony jest w „Dwunastu Krokach”. Zachowaniu jedności Wspólnoty służy „Dwanaście Tradycji”. Podstawowe informacje na temat Wspólnoty zawiera Preambuła:

"Anonimowi Alkoholicy” są wspólnotą mężczyzn i kobiet, którzy dzielą się nawzajem swoim doświadczeniem, siłą i nadzieją, aby rozwiązać swój wspólny problem i innym pomagać w wyzdrowieniu z alkoholizmu. Jedynym warunkiem uczestnictwa jest chęć zaprzestania picia. Nie ma w AA żadnych składek ani opłat, są samowystarczalni poprzez własne, dobrowolne datki. Wspólnota AA nie jest związana z żadną sektą, wyznaniem, partią organizacją lub instytucją; nie angażuje się w żadne publiczne polemiki; nie zajmuje stanowiska w jakichkolwiek sporach. Najważniejszym celem jest pozostawać trzeźwym i pomagać innym osobom uzależnionym w osiągnięciu trzeźwości.

Bliższe i bardziej szczegółowe zaznajomienie się z Programem Dwunastu Kroków, znajomość literatury z tym związanej, a szczególnie osobisty udział w otwartych, bądź zamkniętych spotkaniach grup AA, pozwalają stwierdzić, że proponowany program dostępny jest praktycznie dla każdego potrzebującego (bez względu na jego wiek, wykształcenie, status społeczny, czy wyznawaną religię). Program ułatwia uzyskanie wglądu w istotę uzależnienia oraz w samego siebie, umożliwia analizę swoich kontaktów interpersonalnych, wspiera w poznawaniu i wzbogacaniu potencjalnych możliwości własnego rozwoju oraz daje wskazówki, w jaki sposób można osiągnąć trzeźwość. Trzeźwość rozumiana jest w AA znacznie szerzej niż sama abstynencja, ponieważ obejmuje ona również zmieniony sposób myślenia, odczuwania siebie i innych oraz dojrzałe, a więc "trzeźwe" funkcjonowanie w życiu.

Program Dwunastu Kroków Anonimowych Alkoholików wyznacza kierunek i etapy procesu zmiany. Jego przebieg jest bardzo zbliżony do dynamiki procesu psychoterapii i podobnie jak ona, umożliwia usunięcie środkami psychologicznymi objawów choroby oraz uzyskanie korzystnych zmian w stanie zdrowia i zachowaniu.
Program Dwunastu Kroków, po przeprowadzeniu drobnych modyfikacji został zaadaptowany przez wiele innych wspólnot samopomocowych. Na świecie spotykają się m.in. grupy Anonimowych Narkomanów (Narcotics Anonymous - od 1953 r.), Anonimowych Hazardzistów (Gamblers Anonymous - od 1957 r.), Anonimowych Żarłoków (Overeaters Anonymous - od 1960 r.), Anonimowych Osób z Problemami Emocjonalnymi (Emotions Anonymous - od 1971 r.), Anonimowych Dłużników (Debtors Anonymous - od 1976 r.), Anonimowych Kokainistów (Cocaine Anonymous - od 1982 r.), Anonimowych Nikotynistów (Nicotine Anonymous - od 1985 r.) a także grupy Dorosłych Dzieci Alkoholików (Adoult Children of Alcoholics - od 1984 r.). Spotykane są także grupy anonimowych astmatyków, migrenowców, skazańców, recydywistów, osób z kłopotami małżeńskimi itp. itd... Również w Polsce odbywają się spotkania Anonimowych Hazardzistów, Anonimowych Erotomanów, Anonimowych Narkomanów, Anonimowych Lekomanów, Anonimowych Palaczy, Anonimowych Pracoholików, Anonimowych Żarłoków, czy też Anonimowych Mediomanów.

Szczególną rolę w realizacji Programu Dwunastu Kroków odgrywa tzw. sponsor
tj. alkoholik (lub uczestnik innej grupy samopomocowej np. narkoman, dłużnik czy hazardzista) z dłuższym stażem we wspólnocie i odpowiednim autorytetem, który pełni rolę przewodnika i doradcy dla osoby zwracającej się z prośbą
o sponsorowanie. Podstawowym zadaniem sponsora jest udzielanie podopiecznemu pomocy w pracy nad Programem Dwunastu Kroków. Dokonując wyboru sponsora należy mieć na uwadze, aby była to osoba tej samej płci, która legitymuje się wystarczająco długim okresem powstrzymywania się od alkoholu, hazardu, nikotyny itp. zapoznała się dokładnie z podstawowymi pozycjami literatury AA (AN, AH itd.), systematycznie uczestniczy w spotkaniach, pracuje nad Krokami i ma swojego sponsora. W Polsce, sponsorowanie jest jeszcze niezbyt rozpowszechnione.

W ostatnich latach, wzorem Stanów Zjednoczonych, powstały w Polsce grupy Dorosłych Dzieci Alkoholików pracujące również w oparciu o Program Dwunastu Kroków.

Podsumowanie:

Należy pamiętać, że alkoholikiem nie jest tylko ten „żuł" pod kioskiem z piwem, ale również biznesmen, który musi codziennie wypić kilka kieliszków whiskey, aby czuć się dobrze. Alkoholikiem może zostać każdy, kto nie uważa na to ile pije i jak często.

Ponieważ uzależnienie od alkoholu jest chorobą "demokratyczną", może zapaść na nią każdy, bez względu na płeć, wiek, poziom intelektualny, wykształcenie
i uprawiany zawód. Każdemu też konieczna jest pomoc w powrocie do zdrowia. Podstawową formą leczenia jest psychoterapia uzależnienia, a sam proces terapeutyczny to ciężka i żmudna praca zawierająca w sobie wiele różnorodnych działań, których efektem powinny być głębokie i możliwie trwałe zmiany. Zmiany te powinny dotyczyć postaw, przekonań, zachowań, przyzwyczajeń, relacji z innymi,
a także sposobów przeżywania, odczuwania, myślenia itp.

Literatura:

1. Patrick Carnes - „Od nałogu do miłości” Jak wyzwolić się z uzależnienia od seksu i odnaleźć prawdziwe uczucie.

2. Lidia Cierpiałkowska - Alkoholizm. Przyczyny, leczenie, profilaktyka

3. Zoja Najda - Co psuje się od alkoholu?

4. Marian Ochmański - Alkoholizm ojców a sytuacja rodzinna i szkolna

str. 2/10

---