w w w . e l e k t r o . i n f o . p l
n r 9 / 2 0 0 4
o s p r z ę t i n s t a l a c y j n y
74
G
niazda wtyczkowe są obok wy-
łączników najczęstszym elemen-
tem instalacji elektrycznej. W zależ-
ności od miejsca instalowania gniaz-
da, muszą spełniać różne wymagania.
W szczególności dotyczy to pomiesz-
czeń, w których ludzie są szczególnie
narażeni na niebezpieczeństwo pora-
żenia prądem elektrycznym - najczę-
ściej kuchni, łazienek, ubikacji, pral-
ni, itp. Czynnikami zwiększającymi
zagrożenie są woda, wilgoć i brak
miejsca w pomieszczeniu.
Zgodnie z normą PN-IEC 60 364-
-7-701 w pomieszczeniach wyposa-
żonych w wannę lub/i natrysk usta-
la się strefy: 0, 1, 2, i 3. W celu odpo-
wiedniego zaplanowania rozmiesz-
czenia gniazd wtyczkowych oraz ich
doboru, powinno się najpierw okre-
ślić położenie urządzeń hydraulicz-
nych, zaworów, wylewek, pryszniców,
spryskiwaczy, umywalek, zlewozmy-
waków i wanien. Po wrysowaniu na
rzut pomieszczenia wszystkich urzą-
dzeń i zbiorników na wodę moż-
na, zgodnie ze wspomnianą normą,
określić poszczególne strefy. Strefa
0 jest wyznaczona przez wewnętrz-
ne krawędzie zbiorników na wodę.
W tej strefie zabronione jest monto-
wanie jakiegokolwiek osprzętu elek-
trycznego. Moim zdaniem można jed-
nak umieścić gniazdo zasilane napię-
ciem 12 V, pod warunkiem umiesz-
czenia transformatora poza tą stre-
fą. Strefa 1 jest ograniczona piono-
wymi powierzchniami przebiegają-
cymi wzdłuż zewnętrznych krawędzi
obrzeży pojemników na wodę. Choć
norma tego nie precyzuje, należy wy-
znaczać strefę 1 wokół zaworu czer-
palnego (kranu) w kuchni i w innych
pomieszczeniach. Sięga ona do wy-
sokości 2,25 m. W tej strefie dopusz-
czalne jest wyłącznie instalowanie na
stałe elektrycznych przepływowych
ogrzewaczy wody. Kolejnym obsza-
rem jest strefa 3, przebiegająca w od-
ległości 0,6 m na zewnątrz od strefy 1.
Sięga ona do wysokości 2,25 m. Moż-
na w niej używać zamontowanych
na stałe szczelnych lamp o II klasie
ochronności. Zabronione jest insta-
lowanie puszek rozgałęźnych oraz
wszelkiego sprzętu łączeniowego (po-
dobnie w strefach wewnętrznych 0
i 1). Dopiero w strefie 3, ograniczo-
nej powierzchniami znajdującymi się
w odległości 2,4 m na zewnątrz stre-
fy 2, i sięgającej, podobnie jak strefy
1 i 2, do wysokości 2,25 m, można in-
stalować gniazda wtyczkowe. Gniaz-
da te podlegają jednak dodatkowym
obostrzeniom.
W pomieszczeniach zagrożonych
należy wykonać dodatkowe połącze-
nia wyrównawcze, łączące wszyst-
kie dostępne elementy przewodzą-
ce: wanny, zlewozmywaki, krany,
kuchenki, instalacje wodne, gazowe
itp. Niestety spełnienie tego warun-
ku jest niemal niewykonalne. Jak wy-
konać takie połączenia nie mając do
dyspozycji zaworów i zlewozmywa-
ków wyposażonych w odpowiednie
zaciski? Czy jakakolwiek firma, ofe-
rująca swoje wyroby na polskim ryn-
ku, posiada w ofercie handlowej ba-
terie zlewozmywakowe, umywalko-
we i wannowe, umożliwiające este-
tyczne wykonanie połączenia wyrów-
nawczego? Prawdopodobnie nie. Bo-
lec ochronny każdego gniazda wtycz-
kowego zawsze powinien być połą-
czony z przewodem ochronnym PE.
Wszystkie gniazda wtyczkowe, nie-
zależnie od miejsca zainstalowania,
powinny posiadać taki zestyk ochron-
ny. W starszych, nieremontowanych
budynkach dopuszcza się stosowanie
w suchych pomieszczeniach gniazd
bez styku ochronnego. Jednak w przy-
padku modernizacji lub remontu na-
leży wszystkie gniazda wymienić na
gniazda z bolcem ochronnym. Zestyk
ochronny jest zasadniczym elemen-
tem ochrony stosowanym w gniaz-
dach. Innym, też powszechnie uży-
wanym i zwiększającym bezpieczeń-
stwo, jest tzw. ochrona dla dzieci. Wy-
posażenie gniazd w takie zabezpie-
czenie nie jest, w świetle norm, obo-
wiązujące. Jednak wielu producentów,
wyposaża w nie wszystkie gniazda
wtyczkowe. Ochrona dla dzieci pole-
ga na zasłonięciu obydwu otworów
gniazda, tym samym uniemożliwia-
jąc dostęp do części znajdujących się
pod napięciem. Charakterystyczne
dla dzieci nieustające zainteresowa-
nie otoczeniem nie raz było przyczy-
ną tragedii. Dlatego przesłony wyko-
nywane z izolacyjnego materiału po-
winny być używane wszędzie tam,
gdzie mogą znaleźć się dzieci. Ochro-
na dla dzieci w niczym nie zmniejsza
funkcjonalności. Gdy do gniazda wsu-
wa się wtyczkę, to równoczesny na-
cisk obydwu bolców wtyczki powodu-
je zwolnienie osłony. Natomiast, gdy
dziecko usiłuje gwóźdź, drut lub inny
przedmiot wsadzić do otworu gniaz-
da, natrafia na przeszkodę, broniącą
przed dostępem do styków znajdują-
cych się pod napięciem.
W wilgotnych i mokrych pomiesz-
czeniach, np. w łazience, należy za-
chować szczególną ostrożność. Pra-
wie każdy wie, że w takich miejscach
używa się gniazd potocznie zwanych
hermetycznymi. Łatwo je rozpoznać
po klapce zakrywającej otwory wty-
kowe. Oprócz klapki gniazda są od-
powiednio wyprofilowane, tak, aby
skroplona para wodna, ściekająca
po ścianach, nie mogła dostać się
do elementów przewodzących znaj-
dujących się pod napięciem. Przy-
padkowe zachlapanie gniazda tak-
że nie może spowodować zagroże-
nia, dlatego musi ono posiadać spe-
cjalne uszczelnienia. Sam fakt wypo-
sażenia go w klapkę nie oznacza, że
może znaleźć się w łazience. Właści-
gniazda w pomieszczeniach
specjalnych
Andrzej Dubrawski
Fot. 1 Gniazda z klapką zasłaniającą otwory wtykowe - fot. Ospel, Kontakt
w w w . e l e k t r o . i n f o . p l
n r 9 / 2 0 0 4
75
wym rozwiązaniem jest zastosowanie
tzw. hermetycznych gniazd wtyczko-
wych, oznaczanych symbolem IP44
(a w pomieszczeniach publicznych IP
54). Od zwykłych gniazd odróżnia-
ją się wyglądem, posiadają bowiem
osłonę otworów roboczych gniaz-
da i bolec ochronny. Pasują do nich
wszystkie znormalizowane wtyczki.
Klapka powinna sama zamykać się po
wyjęciu wtyczki, pod wpływem dzia-
łania sprężynki lub pod własnym cię-
żarem. Starsze budynki wyposażone
są, niemal wyłącznie, w natynkowe
gniazda hermetyczne. Dopiero póź-
niej pokazały się gniazda podtynko-
wo-natynkowe.
Nabywcy powinni zwrócić uwa-
gę, że nie wszystkie gniazda z klap-
ką są bryzgoszczelne, tj. IP44. Wiele
z nich posiada jedynie stopień ochro-
ny IP21. Są to gniazda kroploszczelne.
Od gniazd hermetycznych różnią się
jedynie brakiem specjalnych uszcze-
lek. Gniazda kroploszczelne instalo-
wane są tam, gdzie na ścianach może
się skraplać para wodna, ale ze wzglę-
du na miejsce zamontowania norma
nie nakłada obowiązku użycia gniazd
o wyższym stopniu ochrony.
W zależności od producenta do
wyboru są gniazda produkowane od
razu jako IP 44 lub jako gniazda kro-
ploszczelne (tj. IP 21), uzyskujące bry-
zgoszczelność dopiero po dodaniu ze-
stawu specjalnych uszczelek. Istnieją
gniazda bryzgoszczelne wyposażone
w fabrycznie zamontowane uszczel-
ki. Jeśli jednak uszczelki nabywane
są osobno, należy je zakładać zgod-
nie z załączoną instrukcją. W instruk-
cji podane jest, w jakiej konfiguracji
zapewniona jest szczelność.
Wiele firm osobno sprzedaje gniaz-
da, ramki i uszczelki. Nie wszystkie
ramki pozwalają na spełnienie wy-
magań IP44. Czasem niemal iden-
tycznie wyglądająca ramka nie ma
potrzebnych wyprofilowań. Ramki
takie mogą nie zapewniać pewnego
docisku do ściany. Oczywiście krzy-
wo osadzona puszka, z uszkodzonym
obrzeżem, nie pozwoli na zapewnie-
nie bezpieczeństwa. Jeśli gniazda osa-
dzone są w szeregu w jednej ramce,
to każde z nich musi być właściwie
zamontowane i podłączone. Wystar-
czy jedno nieszczelne gniazdo w ca-
łym szeregu, by znacznie zmniej-
szyć bezpieczeństwo użytkowania.
W przypadku niektórych producen-
tów liczba gniazd IP44, znajdujących
się w jednym szeregu, jest ograniczo-
na do trzech lub czterech. Zazwyczaj
oferowane są ramki od pojedynczych
do pięciokrotnych. Ważnym elemen-
tem jest sposób mocowania gniazda
do podłoża. W przypadku gniazd na-
tynkowych wystarczy zwrócić uwagę
na uszczelnienie otworów, przez któ-
re przechodzą wkręty mocujące gniaz-
do do ściany, oraz na sposób dopro-
wadzenia przewodów do gniazda.
Śruby mocujące gniazdo muszą mieć
równe łaby oraz uszczelniające pod-
kładki. Natomiast przewody powin-
ny być wprowadzane za pośrednic-
twem dławików samozaciskowych
lub z uszczelniającym dociskiem.
W szczególności należy uniemożli-
wić dostawanie się do wnętrza gniaz-
da wody spływającej po przewodzie.
Rys. 1 Strefy ochronne w łazienkach: a) wanna, b) wanna ze stałą ścianą oddzie-
lającą
w w w . e l e k t r o . i n f o . p l
n r 9 / 2 0 0 4
o s p r z ę t i n s t a l a c y j n y
76
W przypadku gniazd podtynkowych
należy dopilnować nie tylko właści-
wego sposobu montażu poszczegól-
nych elementów składowych, lecz
także, jeśli są one montowane w znor-
malizowanych puszkach podtynko-
wych, przymocowania do puszki. Roz-
powszechnione są dwa sposoby: na
rozprężne łapki i na wkręty. Montaż
na łapki konieczny jest w przypad-
ku puszek starego typu. Taki sposób
przytwierdzania do ściany zwykle nie
zapewnia wymaganej szczelności. Po-
nadto, tak zamontowane gniazdo, po-
woli wysuwa się w trakcie użytkowa-
nia. Czasem nawet całkiem wysuwa
się z puszki. O wiele trwalszym i do-
kładniejszym sposobem jest przykrę-
canie na wkręty. Jednak wymaga uży-
cia podtynkowych puszek wyposażo-
nych w gniazda na wkręty. Ten spo-
sób mocowania pozwala na precyzyj-
ne ustawienie i dociśnięcie gniazda
do ściany. Jest ono znacznie trwalsze.
Nawet wielokrotne wyjmowanie wty-
czek nie powoduje obluzowania się,
a w konsekwencji - utraty bezpieczeń-
stwa i funkcjonalności.
W łazienkach stosuje się także
gniazda zasilane za pośrednictwem
transformatora separacyjnego. Przy-
kładem takiego gniazda jest gniazdo
hotelowe. Jest ono specyficznym wy-
robem. Oferowane jest wraz ze spe-
cjalną puszką podtynkową. Nie posia-
da zestyku ochronnego i najczęściej
dostosowane jest, ze względu na moż-
liwość korzystania z różnych wtyczek,
w dwa rodzaje otworów. Ponadto ta-
kie gniazdo posiada przełącznik na-
pięcia 230 V / 115 V, otwory okrągłe
dla napięcia 230 V i płaskie dla na-
pięcia 115 V. Maksymalne obciążenie
gniazda to 20 VA. Umożliwia to ko-
rzystanie ze sprzętu, np. golarek czy
depilatorów. Nie nadaje się zatem
do urządzeń pobierających większą
moc. Gniazda hotelowe produkowa-
ne są zgodnie z normą IEC 742. Bar-
dzo rzadko korzysta się z gniazd o na-
pięciu bezpiecznym, ponieważ muszą
mieć one odmienny system otworów.
Do tego celu można zastosować, nie-
spotykane w Polsce, gniazda syste-
mu BS (british standard), HNA, chiń-
skie lub duńskie. Gniazda te powin-
ny być też odpowiednio oznakowa-
ne, aby nie dopuścić do uszkodzenia
włączanego sprzętu. Jednak ze wzglę-
du na konieczność używania specjal-
nych wtyczek zakres stosowania ta-
kich gniazd jest ograniczony. Nale-
ży przy tym pamiętać, że podwyższo-
ny stopień ochrony dotyczy gniazd
zamkniętych. W pomieszczeniach,
gdzie występuje większe zagrożenie
porażeniem prądem elektrycznym,
warto zastosować dodatkową ochro-
nę za pomocą wyłącznika różnicowo-
prądowego. Jeśli nie ma takiego w in-
stalacji, jest możliwość zamontowa-
nia gniazda wyposażonego w taką
ochronę (na rynku niestety znajdu-
ją się gniazda typu schuko) lub zain-
stalowania w znormalizowanej pusz-
ce podtynkowej samodzielnego wy-
łącznika różnicowoprądowego. Gniaz-
da znajdujące się w zagrożonym po-
mieszczeniu powinny być wtedy za-
silane za pośrednictwem takiego wy-
łącznika. Kilka gniazd można połą-
czyć do jednego wyłącznika.
Oprócz zagrożenia porażeniem wy-
stępuje czasem konieczność używa-
nia gniazd chroniących drogi sprzęt
elektroniczny przed skutkami prze-
pięć. W szczególności dotyczy to po-
mieszczeń wyposażonych w elektro-
niczny sprzęt pomiarowy, a także
komputerowy. Podobną ochroną na-
leży objąć także sprzęt audiowizual-
ny. Gniazda służące do zasilania dro-
gich elektronicznych urządzeń po-
winny być wyposażone w wyłączni-
ki przepięciowe. W sprzedaży są spe-
cjalne wkładki do gniazd. Ochronnik
montuje się wewnątrz gniazda, tak,
że jest on niewidoczny dla użytkow-
nika. O zadziałaniu informuje sy-
gnał dźwiękowy. W ofercie niektó-
rych firm można znaleźć także ta-
kie gniazda - wyposażone fabrycznie
w ochronnik. Najczęściej schuko, ale
także z bolcem. Oprócz sygnalizacji
dźwiękowej posiadają one także sy-
gnalizację optyczną. Zielona lamp-
ka wskazuje, że gniazdo znajduje się
pod napięciem i jest sprawne. Czer-
wona LED sygnalizacyjna oznacza,
że zabezpieczenie zadziałało. W bu-
dynkach wyposażonych w wydzielo-
ną sieć zasilającą gniazda kompute-
rowe wskazane jest zamontowanie
gniazd specjalnych, utrudniających
użycie zwykłej wtyczki. Niestety naj-
częściej bardzo łatwo jest obejść taką
ochronę, Zwykle gniazda te nie róż-
nią się, z wyglądu, niczym od pozo-
stałych gniazd wtyczkowych. Niektó-
re z nich posiadają dodatkowy otwór
otwierający blokadę.
Gniazda wtyczkowe instalowane
poza budynkiem, np. na tarasie lub na
słupkach ogrodowych, powinny speł-
niać takie same wymagania jak gniaz-
da montowane w łazienkach. Dodat-
kowo, ze względu na możliwość ko-
rzystania z nich nie tylko przez do-
mowników, ale także gości, warto za-
bezpieczyć je dodatkowo przed nie-
upoważnionym użyciem. Gira pro-
ponuje gniazda zamykane na klucz.
W zależności od typu mogą być one
montowane pod- i natynkowo oraz
w panelach i słupkach zasilających.
Beż użycia klucza niemożliwe jest ko-
rzystanie z gniazda. Bezpieczeństwo
użytkownika jest najważniejsze, dla-
tego wszędzie należy brać pod uwagę
stopień zagrożenia ludzi oraz sprzę-
tu. Pamiętajmy również, aby przy do-
borze gniazd elektrycznych i pozosta-
łego osprzętu elektrycznego zawsze
korzystać z porad fachowców. Tylko
wtedy można zminimalizować praw-
dopodobieństwo wystąpienia strat.
Fot. 2 Gniazda wtyczkowe instalowane
poza bydynkiem mogą być mon-
towane w panelach lub słupkach
zasilających - fot. GIRA
reklama