w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 9 / 2 0 0 4

o s p r z ę t i n s t a l a c y j n y

74

G

niazda wtyczkowe są obok wy-
łączników najczęstszym elemen-

tem instalacji elektrycznej. W zależ-
ności od miejsca instalowania gniaz-

da, muszą spełniać różne wymagania.

W szczególności dotyczy to pomiesz-

czeń, w których ludzie są szczególnie
narażeni na niebezpieczeństwo pora-
żenia prądem elektrycznym - najczę-
ściej kuchni, łazienek, ubikacji, pral-
ni, itp. Czynnikami zwiększającymi
zagrożenie są woda, wilgoć i brak
miejsca w pomieszczeniu.

Zgodnie z normą PN-IEC 60 364-

-7-701 w pomieszczeniach wyposa-

żonych w wannę lub/i natrysk usta-
la się strefy: 0, 1, 2, i 3. W celu odpo-

wiedniego zaplanowania rozmiesz-

czenia gniazd wtyczkowych oraz ich
doboru, powinno się najpierw okre-
ślić położenie urządzeń hydraulicz-
nych, zaworów, wylewek, pryszniców,
spryskiwaczy, umywalek, zlewozmy-

waków i wanien. Po wrysowaniu na

rzut pomieszczenia wszystkich urzą-

dzeń i zbiorników na wodę moż-

na, zgodnie ze wspomnianą normą,

określić poszczególne strefy. Strefa
0 jest wyznaczona przez wewnętrz-

ne krawędzie zbiorników na wodę.

W tej strefie zabronione jest monto-
wanie jakiegokolwiek osprzętu elek-

trycznego. Moim zdaniem można jed-
nak umieścić gniazdo zasilane napię-

ciem 12 V, pod warunkiem umiesz-
czenia transformatora poza tą stre-

fą. Strefa 1 jest ograniczona piono-

wymi powierzchniami przebiegają-

cymi wzdłuż zewnętrznych krawędzi
obrzeży pojemników na wodę. Choć
norma tego nie precyzuje, należy wy-
znaczać strefę 1 wokół zaworu czer-

palnego (kranu) w kuchni i w innych
pomieszczeniach. Sięga ona do wy-

sokości 2,25 m. W tej strefie dopusz-
czalne jest wyłącznie instalowanie na

stałe elektrycznych przepływowych
ogrzewaczy wody. Kolejnym obsza-
rem jest strefa 3, przebiegająca w od-
ległości 0,6 m na zewnątrz od strefy 1.
Sięga ona do wysokości 2,25 m. Moż-
na w niej używać zamontowanych
na stałe szczelnych lamp o II klasie
ochronności. Zabronione jest insta-
lowanie puszek rozgałęźnych oraz

wszelkiego sprzętu łączeniowego (po-

dobnie w strefach wewnętrznych 0

i 1). Dopiero w strefie 3, ograniczo-
nej powierzchniami znajdującymi się

w odległości 2,4 m na zewnątrz stre-

fy 2, i sięgającej, podobnie jak strefy

1 i 2, do wysokości 2,25 m, można in-

stalować gniazda wtyczkowe. Gniaz-
da te podlegają jednak dodatkowym
obostrzeniom.

W pomieszczeniach zagrożonych

należy wykonać dodatkowe połącze-
nia wyrównawcze, łączące wszyst-
kie dostępne elementy przewodzą-
ce: wanny, zlewozmywaki, krany,
kuchenki, instalacje wodne, gazowe
itp. Niestety spełnienie tego warun-
ku jest niemal niewykonalne. Jak wy-
konać takie połączenia nie mając do

dyspozycji zaworów i zlewozmywa-

ków wyposażonych w odpowiednie
zaciski? Czy jakakolwiek firma, ofe-
rująca swoje wyroby na polskim ryn-
ku, posiada w ofercie handlowej ba-

terie zlewozmywakowe, umywalko-

we i wannowe, umożliwiające este-

tyczne wykonanie połączenia wyrów-
nawczego? Prawdopodobnie nie. Bo-
lec ochronny każdego gniazda wtycz-
kowego zawsze powinien być połą-

czony z przewodem ochronnym PE.

Wszystkie gniazda wtyczkowe, nie-

zależnie od miejsca zainstalowania,
powinny posiadać taki zestyk ochron-
ny. W starszych, nieremontowanych
budynkach dopuszcza się stosowanie

w suchych pomieszczeniach gniazd

bez styku ochronnego. Jednak w przy-

padku modernizacji lub remontu na-
leży wszystkie gniazda wymienić na

gniazda z bolcem ochronnym. Zestyk
ochronny jest zasadniczym elemen-

tem ochrony stosowanym w gniaz-

dach. Innym, też powszechnie uży-

wanym i zwiększającym bezpieczeń-

stwo, jest tzw. ochrona dla dzieci. Wy-

posażenie gniazd w takie zabezpie-

czenie nie jest, w świetle norm, obo-

wiązujące. Jednak wielu producentów,
wyposaża w nie wszystkie gniazda
wtyczkowe. Ochrona dla dzieci pole-

ga na zasłonięciu obydwu otworów
gniazda, tym samym uniemożliwia-

jąc dostęp do części znajdujących się
pod napięciem. Charakterystyczne

dla dzieci nieustające zainteresowa-

nie otoczeniem nie raz było przyczy-

ną tragedii. Dlatego przesłony wyko-
nywane z izolacyjnego materiału po-

winny być używane wszędzie tam,

gdzie mogą znaleźć się dzieci. Ochro-
na dla dzieci w niczym nie zmniejsza

funkcjonalności. Gdy do gniazda wsu-

wa się wtyczkę, to równoczesny na-

cisk obydwu bolców wtyczki powodu-

je zwolnienie osłony. Natomiast, gdy

dziecko usiłuje gwóźdź, drut lub inny

przedmiot wsadzić do otworu gniaz-

da, natrafia na przeszkodę, broniącą

przed dostępem do styków znajdują-

cych się pod napięciem.

W wilgotnych i mokrych pomiesz-

czeniach, np. w łazience, należy za-
chować szczególną ostrożność. Pra-

wie każdy wie, że w takich miejscach
używa się gniazd potocznie zwanych

hermetycznymi. Łatwo je rozpoznać
po klapce zakrywającej otwory wty-
kowe. Oprócz klapki gniazda są od-
powiednio wyprofilowane, tak, aby
skroplona para wodna, ściekająca
po ścianach, nie mogła dostać się

do elementów przewodzących znaj-
dujących się pod napięciem. Przy-

padkowe zachlapanie gniazda tak-
że nie może spowodować zagroże-
nia, dlatego musi ono posiadać spe-

cjalne uszczelnienia. Sam fakt wypo-
sażenia go w klapkę nie oznacza, że
może znaleźć się w łazience. Właści-

gniazda w pomieszczeniach
specjalnych

Andrzej Dubrawski

Fot. 1 Gniazda z klapką zasłaniającą otwory wtykowe - fot. Ospel, Kontakt

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 9 / 2 0 0 4

75

wym rozwiązaniem jest zastosowanie

tzw. hermetycznych gniazd wtyczko-

wych, oznaczanych symbolem IP44
(a w pomieszczeniach publicznych IP
54). Od zwykłych gniazd odróżnia-

ją się wyglądem, posiadają bowiem

osłonę otworów roboczych gniaz-
da i bolec ochronny. Pasują do nich

wszystkie znormalizowane wtyczki.

Klapka powinna sama zamykać się po

wyjęciu wtyczki, pod wpływem dzia-

łania sprężynki lub pod własnym cię-
żarem. Starsze budynki wyposażone
są, niemal wyłącznie, w natynkowe
gniazda hermetyczne. Dopiero póź-
niej pokazały się gniazda podtynko-

wo-natynkowe.

Nabywcy powinni zwrócić uwa-

gę, że nie wszystkie gniazda z klap-
ką są bryzgoszczelne, tj. IP44. Wiele
z nich posiada jedynie stopień ochro-
ny IP21. Są to gniazda kroploszczelne.
Od gniazd hermetycznych różnią się

jedynie brakiem specjalnych uszcze-
lek. Gniazda kroploszczelne instalo-

wane są tam, gdzie na ścianach może

się skraplać para wodna, ale ze wzglę-
du na miejsce zamontowania norma
nie nakłada obowiązku użycia gniazd
o wyższym stopniu ochrony.

W zależności od producenta do

wyboru są gniazda produkowane od

razu jako IP 44 lub jako gniazda kro-
ploszczelne (tj. IP 21), uzyskujące bry-
zgoszczelność dopiero po dodaniu ze-
stawu specjalnych uszczelek. Istnieją
gniazda bryzgoszczelne wyposażone

w fabrycznie zamontowane uszczel-

ki. Jeśli jednak uszczelki nabywane
są osobno, należy je zakładać zgod-
nie z załączoną instrukcją. W instruk-

cji podane jest, w jakiej konfiguracji
zapewniona jest szczelność.

Wiele firm osobno sprzedaje gniaz-

da, ramki i uszczelki. Nie wszystkie

ramki pozwalają na spełnienie wy-
magań IP44. Czasem niemal iden-
tycznie wyglądająca ramka nie ma
potrzebnych wyprofilowań. Ramki
takie mogą nie zapewniać pewnego

docisku do ściany. Oczywiście krzy-

wo osadzona puszka, z uszkodzonym

obrzeżem, nie pozwoli na zapewnie-

nie bezpieczeństwa. Jeśli gniazda osa-

dzone są w szeregu w jednej ramce,

to każde z nich musi być właściwie
zamontowane i podłączone. Wystar-

czy jedno nieszczelne gniazdo w ca-
łym szeregu, by znacznie zmniej-
szyć bezpieczeństwo użytkowania.

W przypadku niektórych producen-

tów liczba gniazd IP44, znajdujących

się w jednym szeregu, jest ograniczo-
na do trzech lub czterech. Zazwyczaj
oferowane są ramki od pojedynczych
do pięciokrotnych. Ważnym elemen-

tem jest sposób mocowania gniazda

do podłoża. W przypadku gniazd na-

tynkowych wystarczy zwrócić uwagę
na uszczelnienie otworów, przez któ-
re przechodzą wkręty mocujące gniaz-

do do ściany, oraz na sposób dopro-

wadzenia przewodów do gniazda.

Śruby mocujące gniazdo muszą mieć
równe łaby oraz uszczelniające pod-
kładki. Natomiast przewody powin-
ny być wprowadzane za pośrednic-
twem dławików samozaciskowych
lub z uszczelniającym dociskiem.

W szczególności należy uniemożli-
wić dostawanie się do wnętrza gniaz-

da wody spływającej po przewodzie.

Rys. 1 Strefy ochronne w łazienkach: a) wanna, b) wanna ze stałą ścianą oddzie-

lającą

w w w . e l e k t r o . i n f o . p l

n r 9 / 2 0 0 4

o s p r z ę t i n s t a l a c y j n y

76

W przypadku gniazd podtynkowych

należy dopilnować nie tylko właści-

wego sposobu montażu poszczegól-

nych elementów składowych, lecz
także, jeśli są one montowane w znor-
malizowanych puszkach podtynko-

wych, przymocowania do puszki. Roz-
powszechnione są dwa sposoby: na

rozprężne łapki i na wkręty. Montaż

na łapki konieczny jest w przypad-
ku puszek starego typu. Taki sposób
przytwierdzania do ściany zwykle nie
zapewnia wymaganej szczelności. Po-
nadto, tak zamontowane gniazdo, po-

woli wysuwa się w trakcie użytkowa-

nia. Czasem nawet całkiem wysuwa
się z puszki. O wiele trwalszym i do-
kładniejszym sposobem jest przykrę-
canie na wkręty. Jednak wymaga uży-
cia podtynkowych puszek wyposażo-
nych w gniazda na wkręty. Ten spo-
sób mocowania pozwala na precyzyj-
ne ustawienie i dociśnięcie gniazda

do ściany. Jest ono znacznie trwalsze.

Nawet wielokrotne wyjmowanie wty-

czek nie powoduje obluzowania się,
a w konsekwencji - utraty bezpieczeń-
stwa i funkcjonalności.

W łazienkach stosuje się także

gniazda zasilane za pośrednictwem

transformatora separacyjnego. Przy-
kładem takiego gniazda jest gniazdo
hotelowe. Jest ono specyficznym wy-
robem. Oferowane jest wraz ze spe-

cjalną puszką podtynkową. Nie posia-
da zestyku ochronnego i najczęściej

dostosowane jest, ze względu na moż-

liwość korzystania z różnych wtyczek,

w dwa rodzaje otworów. Ponadto ta-

kie gniazdo posiada przełącznik na-
pięcia 230 V / 115 V, otwory okrągłe

dla napięcia 230 V i płaskie dla na-

pięcia 115 V. Maksymalne obciążenie

gniazda to 20 VA. Umożliwia to ko-
rzystanie ze sprzętu, np. golarek czy
depilatorów. Nie nadaje się zatem
do urządzeń pobierających większą
moc. Gniazda hotelowe produkowa-
ne są zgodnie z normą IEC 742. Bar-
dzo rzadko korzysta się z gniazd o na-

pięciu bezpiecznym, ponieważ muszą
mieć one odmienny system otworów.
Do tego celu można zastosować, nie-

spotykane w Polsce, gniazda syste-
mu BS (british standard), HNA, chiń-
skie lub duńskie. Gniazda te powin-
ny być też odpowiednio oznakowa-
ne, aby nie dopuścić do uszkodzenia

włączanego sprzętu. Jednak ze wzglę-

du na konieczność używania specjal-

nych wtyczek zakres stosowania ta-
kich gniazd jest ograniczony. Nale-
ży przy tym pamiętać, że podwyższo-
ny stopień ochrony dotyczy gniazd
zamkniętych. W pomieszczeniach,
gdzie występuje większe zagrożenie
porażeniem prądem elektrycznym,

warto zastosować dodatkową ochro-

nę za pomocą wyłącznika różnicowo-
prądowego. Jeśli nie ma takiego w in-
stalacji, jest możliwość zamontowa-
nia gniazda wyposażonego w taką

ochronę (na rynku niestety znajdu-

ją się gniazda typu schuko) lub zain-
stalowania w znormalizowanej pusz-

ce podtynkowej samodzielnego wy-
łącznika różnicowoprądowego. Gniaz-
da znajdujące się w zagrożonym po-
mieszczeniu powinny być wtedy za-
silane za pośrednictwem takiego wy-
łącznika. Kilka gniazd można połą-
czyć do jednego wyłącznika.

Oprócz zagrożenia porażeniem wy-

stępuje czasem konieczność używa-
nia gniazd chroniących drogi sprzęt
elektroniczny przed skutkami prze-

pięć. W szczególności dotyczy to po-
mieszczeń wyposażonych w elektro-
niczny sprzęt pomiarowy, a także
komputerowy. Podobną ochroną na-
leży objąć także sprzęt audiowizual-

ny. Gniazda służące do zasilania dro-
gich elektronicznych urządzeń po-

winny być wyposażone w wyłączni-

ki przepięciowe. W sprzedaży są spe-
cjalne wkładki do gniazd. Ochronnik
montuje się wewnątrz gniazda, tak,
że jest on niewidoczny dla użytkow-
nika. O zadziałaniu informuje sy-
gnał dźwiękowy. W ofercie niektó-
rych firm można znaleźć także ta-
kie gniazda - wyposażone fabrycznie

w ochronnik. Najczęściej schuko, ale

także z bolcem. Oprócz sygnalizacji

dźwiękowej posiadają one także sy-
gnalizację optyczną. Zielona lamp-

ka wskazuje, że gniazdo znajduje się
pod napięciem i jest sprawne. Czer-

wona LED sygnalizacyjna oznacza,

że zabezpieczenie zadziałało. W bu-

dynkach wyposażonych w wydzielo-

ną sieć zasilającą gniazda kompute-
rowe wskazane jest zamontowanie
gniazd specjalnych, utrudniających
użycie zwykłej wtyczki. Niestety naj-
częściej bardzo łatwo jest obejść taką

ochronę, Zwykle gniazda te nie róż-

nią się, z wyglądu, niczym od pozo-
stałych gniazd wtyczkowych. Niektó-
re z nich posiadają dodatkowy otwór

otwierający blokadę.

Gniazda wtyczkowe instalowane

poza budynkiem, np. na tarasie lub na

słupkach ogrodowych, powinny speł-
niać takie same wymagania jak gniaz-
da montowane w łazienkach. Dodat-
kowo, ze względu na możliwość ko-
rzystania z nich nie tylko przez do-
mowników, ale także gości, warto za-
bezpieczyć je dodatkowo przed nie-

upoważnionym użyciem. Gira pro-
ponuje gniazda zamykane na klucz.

W zależności od typu mogą być one

montowane pod- i natynkowo oraz

w panelach i słupkach zasilających.
Beż użycia klucza niemożliwe jest ko-

rzystanie z gniazda. Bezpieczeństwo
użytkownika jest najważniejsze, dla-
tego wszędzie należy brać pod uwagę
stopień zagrożenia ludzi oraz sprzę-
tu. Pamiętajmy również, aby przy do-
borze gniazd elektrycznych i pozosta-
łego osprzętu elektrycznego zawsze
korzystać z porad fachowców. Tylko

wtedy można zminimalizować praw-

dopodobieństwo wystąpienia strat.

Fot. 2 Gniazda wtyczkowe instalowane

poza bydynkiem mogą być mon-
towane w panelach lub słupkach
zasilających - fot. GIRA

reklama