filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji gutek opracowanie

Gerald L. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji; Gdańsk 2003

R. 2 IDEALIZM A EDUKACJA

Sokrates

- odrzucał relatywizm moralny sofistów (zasady etyczne zależą od okoliczności) - poszukiwał uniwersalnych zasad prawdy,
sprawiedliwości i piękna
- Edukacja - zaszczepianie wiedzy potrzebnej do rozwoju. Wychowanie - dotyczy sfery moralnej, związanej z rozumem.
Odrzucał przekazywanie informacji i umiejętności jako drogę do zdobywania mądrości. Uznawał pierwotne istnienie
prawdziwej wiedzy w umyśle (wychowanie = wydobywanie wiedzy na powierzchnię świadomości)
- W edukacji niezbędne było stworzenie silnej, osobistej więzi między wychowawcą a wychowankiem, która miała
zaszczepić chęć do odkrywania prawdy.

Platon

- odrzucał etykę sytuacyjną oraz ograniczanie edukacji do szkolenia zawodowego
- Uznawał istnienie doskonałego świata idei (tam dusza przed narodzinami). Na skutek wcielenia człowieka wiedza o ideach
została zepchnięta do nieświadomości, z której należy poprzez poznanie ją wydobyć. Prawdziwe poznawanie ma charakter
rozumowy, czego konsekwencją jest nacisk na wychowanie intelektualne.
- Stworzył własną teorię państwa. Mieszkańcy podzieleni na trzy podstawowe klasy: władców – filozofów, wojowników oraz
rzemieślników. Przynależność do klas określana na podstawie zdolności intelektualnych - system kształcenia narzędziem
selekcji.

Filozofia idealistyczna

- rzeczywistość ma naturę duchową, niemożliwe jest poznanie czegokolwiek oprócz idei.
- zakłada realne, obiektywne, wieczne istnienie wartości, związanych z naturą wszechświata
- Rzeczywistość duchowa to byt nieredukowalny. Istnieje uniwersalna jaźń, z której wywodzi się cała rzeczywistość i
wobec której człowiek pozostaje zawsze bytem niepełnym. Ten absolutny umysł dysponuje kompletną wiedzą, z którą
umysł człowieka może się komunikować.

Cel kształcenia

- stymulowanie ucznia do pełniejszego utożsamienia z umysłem absolutnym, które prowadzi do pełnego zrozumienia
wszechświata.
- zachęcanie uczniów, by szukali prawdy, by realizowali w pełni swój potencjał.
Wykształcenie zdobywane jest w sposób systematyczny, poprzez przywoływanie do świadomości kolejnych idei i
porządkowanie ich w spójny logicznie system. (przedmioty nauczania jako reprezentacje odmiennych wymiarów absolutu)

Szkoła
- instytucja umożliwiająca przekazywanie prawdy i wiedzy kolejnym pokoleniom oraz przechowująca dorobek poprzednich
generacji.
- Program nauczania powinien być zestawem przedmiotów o charakterze pojęciowym (hierarchiczny układ, w którym
najwyższą pozycję zajmują dziedziny o największym stopniu ogólności -filozofia, teologia).

Wychowanie

a)nacisk na własną aktywność ucznia,
b)nauczyciel - wzór, ucieleśniający wartości kulturowe.
c)zapoznanie wychowanka z dorobkiem kulturowym - źródło stymulacji poznawczej.

Metody:



dialog sokratejski - rozbudzanie u ucznia świadomości idei poprzez zadawanie pytań, dotyczących istotnych problemów

człowieka.


dostarczanie wzorów do naśladowania - prezentowanie wzorców osobowych zaczerpniętych z historii, literatury, filozofii i

religii.

Koncepcje edukacyjne wywodzące się z filozofii idealistycznej:

kształcenie, jako proces polegający na rozwijaniu potencjału danego człowieka

uczenie się jako proces odkrywania przez ucznia prawd obecnych w jego umyśle, pod wpływem stymulacji,
dostarczanych przez nauczyciela

wymaga od nauczyciela, by był wzorcem moralnym i kulturowym oraz by uosabiał najwyższe wartości
humanistyczne.

IDEALIZM - DOKŁADNIEJ ;)

−

podstawą idealizmu jest twierdzenie, że rzeczywistość ma charakter zasadniczo duchowy czy pojęciowy

−

jest jednym z najstarszych i najdłużej utrzymujących się systemów myślowych.

−

w osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych Niemczech tacy przedstawiciele idealizmu, jak Johann Gottlieb Fichte
(1762-1814) oraz Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831) nadawali ton filozofii

−

Karol Marks (1818-1883), i John Dewey (1859-1952), studiując zagadnienia filozoficzne, znaleźli się pod wpływem
koncepcji idealistycznych. Friedrich Froebel (1782-1852), twórca pierwszych „ogrodów dziecięcych", również oparł
swoją metodę wczesnego nauczania dzieci na filozofii idealizmu

−

nowoangielscy transcendentaliści - Ralph Waldo Emerson (1803-1882) oraz Henry David Thoreau (1817-1862) -
wykorzystywali metafizyczne założenia idealizmu do formułowania własnych koncepcji duszy powszechnej czy
makrokosmosu i natury

−

dziewiętnastowieczny reformator szkolnictwa William Torrey Harris (1835-1909), opierając się na heglowskich
koncepcjach idealistycznych, zaproponował nowatorski projekt programu nauczania i zmian w oświacie

−

idealizm ma znaczenie nie tylko z historycznego punktu widzenia. Niektóre jak najbardziej współczesne strategie
edukacyjne wywodzą się z tego podejścia i w dużym stopniu się na nim opierają

−

pojmowanie edukacji jako procesu polegającego na rozwijaniu obecnych u dziecka, choć ukrytych, zdolności ma
swoje źródło w epistemologii idealistycznej

−

koncepcja nauczyciela jako wzorca moralnego i kulturowego również ma swoje korzenie w tym nurcie
filozoficznym. Przykładem może być tu metoda sokratejska, zasadzająca się na umiejętnym stawianiu dociekliwych
pytań mających pobudzić pamięć ucznia.

PLATON: TWÓRCA ZACHODNIEJ FILOZOFII IDEALISTYCZNEJ

−

początków idealizmu w myśli zachodniej upatruje się w poglądach Platona, słynnego ucznia Sokratesa

−

Sokrates zadawał fundamentalne pytania na temat rzeczywistości, wiedzy i natury ludzkiej

−

Platon poszedł dalej niż jego nauczyciel, starając się rozstrzygnąć te podstawowe zagadnienia.

−

Platon poruszał zagadnienia metafizyczne, pytając, jaka jest natura rzeczywistości, oraz epistemologiczne - jaka jest
natura wiedzy i w jaki sposób ją zdobywamy? Od tych fundamentalnych kwestii przechodził do zagadnień
aksjologicznych, zadając pytanie: Jaki jest związek między wiedzą i przeżywaniem życia w sposób właściwy, czyli
jakie kryteria etyczne, moralne i estetyczne powinno spełniać nasze zachowanie?

−

w dziejach idealistycznej filozofii edukacji ważną rolę odegrała koncepcja nauczyciela jako mentora i ucznia jako
podopiecznego, z którym mistrz dzieli się wiedzą.

−

sofiści twierdzili, że zasady etyczne zależą od czasu i miejsca, a także od konkretnej sytuacji. Innymi słowy, zachowanie
właściwe pod względem moralnym jest reakcją na zmieniające się okoliczności. Sokrates kwestionował tego rodzaju
etykę sytuacyjną, głosząc, że to, co prawdziwe, dobre i piękne, jest takim wszędzie, na całym świecie. Uważał, że ludzie
powinni się starać, by ich życie było moralnie doskonałe. Inaczej niż sofiści, którzy twierdzili, że należy uczyć łudzi
konkretnych umiejętności zawodowych i specjalistycznych, rozumiał prawdziwą edukację jako zaszczepianie wiedzy
niezbędnej każdemu człowiekowi do duchowego rozwoju. Miało to być wychowanie kształtujące ludzi doskonałych pod
względem moralnym, którzy w działaniu kierują się rozumem. Sokrates byt przekonany, że każdemu wolnemu
człowiekowi powinno się zapewnić możliwość ogólnej edukacji i dostarczył mocnych argumentów na rzecz edukacji
humanistycznej, a przeciwko kształceniu zawodowemu

−

Sokrates odrzucał pogląd sofistów, że samo przekazanie uczniowi jakichś informacji lub wyuczenie go konkretnej
techniki pomoże mu w zdobyciu prawdziwej mądrości. Był zdania, że pojęcia, podstawa prawdziwej wiedzy, są od
początku obecne w umyśle i trzeba je tylko sprowadzić do sfery świadomości. Dociekliwe pytania mają pobudzić ucznia
do tego, by odkrył noszoną w umyśle prawdę - ich zadaniem jest wydobycie utajonych pojęć na powierzchnię
świadomości.

−

podstawowym celem epistemologicznym, jaki postawił sobie Sokrates, było, by ludzie zaczęli definiować siebie,
stosując kryteria prawdy uniwersalnej. Dokonując drobiazgowej autoanalizy, każda osoba powinna poszukiwać prawdy
uniwersalnej dla wszystkich przedstawicieli rasy ludzkiej

−

Sokrates zadawał dociekliwe pytania, które zmuszały jego uczniów do refleksji nad kwestiami zaprzątającymi ludzi od
niepamiętnych czasów, a dotyczącymi natury życia, prawdy i sprawiedliwości. Prowadząc dialog z wychowankami,
skłaniał ich do definiowania podstawowych pojęć, następnie podważał ich propozycje i pomagał im sformułować
poprawniejsze i pełniejsze definicje

−

w edukacji sokratejskiej niezbędne było wytworzenie silnej osobistej więzi między nauczycielem i uczniem. Miała ona
doprowadzić do zaszczepienia uczniowi pewnej skłonności moralnej polegającej na dążeniu do odkrywania prawdy i
uczynienia z niej naczelnej zasady porządkującej jego życie. W przeszłości tego rodzaju rozwój etyczny nazywany był
kształtowaniem charakteru. Współcześni pedagodzy określają go jako „modelowanie" - nauczyciel uosabia tutaj
pożądane cechy charakteru, które uczeń powinien naśladować

−

Platon zagadnieniami edukacyjnymi (i politycznymi) zajął się w dziełach „Państwo” i „Prawa”

−

Platon odrzucał tezy sofistów głoszących, że postawa etyczna jest uwarunkowana sytuacyjnie i że edukację należy
ograniczyć do szkolenia zawodowego i specjalistycznego.

−

Platon swoje metafizyczne poglądy opierał na przekonaniu o istnieniu doskonałego, a stąd - niezmiennego -
świata idei, takich jak uniwersalne i ponadczasowe pojęcia prawdy, dobra, sprawiedliwości i piękna

−

epistemologia Platona, czyli jego teoria poznania, opierała się na koncepcji „przypominania", czyli anamnezy, w
myśl której człowiek przywołuje do pamięci prawdy, które spoczywają w jego umyśle w postaci uśpionej i
nieuświadomionej. Koncepcja „przypominania" łączyła się u Platona z przekonaniem, że każda ludzka istota posiada
duszę, która przed narodzinami zamieszkiwała duchowy świat doskonałych form czy też idei. Na skutek wstrząsu
towarzyszącego przyjściu na świat - czyli, w pewnym sensie, uwięzieniu psyche w materialnym ciele z krwi i kości -
owa wiedza na temat doskonałych idei została zepchnięta do nieświadomości. Idee odnoszące się do form doskonałych
wciąż tam są i można je ponownie sprowadzić do świadomości. Poznanie wymaga jednak wysiłku. Uczeń powinien
mieć zapał do nauki, musi być gotów odrzucić fałszywe poglądy i świadomie poszukiwać prawdy

−

prawdziwa wiedza, według Platona, miała charakter niematerialny, intelektualny i wieczny - tak jak doskonale formy, na
których się opierała.

−

podobnie jak sama prawda, prawdziwa edukacja jest również uniwersalna i wieczna

−

obrońcy liberalnego wychowania często powoływali się na koncepcje Platona, które stanowią również fundament
współczesnej teorii edukacyjnej znanej jako perenializm. Na przykład Allan Bloom w swojej głośnej krytyce
relatywizmu zatytułowanej Umysł zamknięty nazywa Państwo Platona „książką o edukacji"

−

Platon oparł swoje koncepcje polityczne i edukacyjne na założeniu, że społeczeństwem powinny rządzić jedynie osoby
posiadające wiedzę i że wszyscy mieszkańcy republiki powinni przyczyniać się, w miarę swoich możliwości, do dobra
ogółu. Edukacja ma do odegrania istotną rolę w określeniu funkcji, którą jednostka powinna spełniać w społeczeństwie.
Platon podzielił mieszkańców swojej republiki na trzy podstawowe klasy: władców-filozofów, należących do elity
intelektualnej rządzącej państwem, pomocników, na których barkach spoczywała jego obrona, oraz
rzemieślników, którzy wytwarzali dobra ekonomiczne (produkty i usługi) niezbędne do istnienia państwa.

Stosując analogię do organizmu ludzkiego, władców- filozofów można było porównać do umysłu kierującego
państwem, pomocników - do jego rąk i nóg, a rzemieślników - do jego żołądka. To, do której z klas zostanie zaliczony
dany człowiek, zależało od jego zdolności intelektualnych.

W republice Platona system kształcenia był narzędziem selekcji, jednym z jego zadań była ocena potencjału
intelektualnego danej osoby. Kiedy ten potencjał był już określony, człowiek otrzymywał wykształcenie odpowiednie
do swoich zdolności i do funkcji, którą w przyszłości będzie pełnił w państwie.

Uogólnienia, które charakteryzują stanowisko idealistyczne w filozofii edukacji:

Idealizm jest światopoglądem, w którym spotyka się wiele prądów myślowych. Jest to filozofia tak pojemna, że
wśród jej zwolenników znajdują się zarówno ci, którzy podkreślają prawo człowieka do osobistej wolności i
samookreślenia, jak i ci, którzy opowiadają się za stworzeniem społeczeństwa organicznego i chcą postrzegać jego
członków przede wszystkim przez pryzmat funkcji pełnionych przez nich w systemie państwowym jako całości.

Idealizm sprzyja przyjmowaniu hierarchicznego modelu stosunków międzyludzkich, społeczeństwa i wiedzy.
Przedmioty w programach nauczania mają wyższą lub niższą rangę, zależnie od stopnia ich abstrakcji, podobnie
jak pozycja danej osoby w społeczeństwie zależy od jej zdolności do abstrakcyjnego myślenia.

IDEALIZM JAKO SYSTEM FILOZOFICZNY

Metafizyka idealistyczna

−

podstawowym założeniem idealizmu jest uznawanie za fundament rzeczywistości pierwiastka rozumowego,
duchowego i idealnego.

−

rzeczywistość ma zasadniczo naturę duchową czy mentalną i że niemożliwe jest poznanie czegokolwiek prócz idei.

−

objaśniając świat, idealizm umieszcza rzeczywistość absolutną wyłącznie w umyśle i głosi pogląd, że wszechświat jest
przejawem wyższej inteligencji i woli

−

duchowa esencja człowieka jest jego najważniejszą i trwałą właściwością. To umysł dostarcza podstawowej siły
życiowej, która jest u każdej osoby źródłem żywotności i dynamizmu.

−

prawdziwe „ja" człowieka jest niematerialne, duchowe i mentalne. Poczucie „ja", rdzeń zbudowany z wartości
wyznawanych przez daną osobę, zapewnia jej tożsamość, ponieważ oddziela to, co jest jej „ja", od tego, co owym „ja"
nie jest

−

substancja, z której jest zbudowana rzeczywistość, ma charakter raczej duchowy niż materialny

−

według zwolenników idealizmu to pierwiastek duchowy stanowi rzeczywistość absolutną, dokonują oni rozróżnienia
między światem „rzeczywistym" i światem „pozorów". Rzeczywisty świat umysłu i idei jest wieczny, niezmienny,
regularny i uporządkowany. Wieczne idee, reprezentujące doskonały porządek rzeczywistości, nie podlegają zmianom,
gdyż nie ma potrzeby zmieniać tego, co jest doskonałe. Jest zatem uprawnione postulowanie istnienia absolutnych,
uniwersalnych i wiecznych prawd i wartości, będących przeciwieństwem zmieniających się uczuć i opinii

−

rozpatrując kwestię edukacji w dualistycznych kategoriach, należy przyjąć, że celem wychowania jest zawrócenie
uczniów z błędnej drogi, którą podążają, kierując się uczuciami i opiniami, i skierowanie ich na właściwą,
wiodącą do prawdziwej rzeczywistości, czyli świata idei.

−

współczesny wychowawca powinien starać się obudzić w uczniu gotowość do podjęcia wytrwałych i żmudnych

poszukiwań umożliwiających poznanie prawdy

−

współczesny uczeń powinien wyrzec się relatywistycznej postawy oraz przekonania, że można przyjąć każdy pogląd.
Musi wybrać się w sokratejską podróż, by odnaleźć prawdy uniwersalne, które - uśpione - obecne są w jego umyśle

−

w metafizyce idealistycznej przechodzi się od koncepcji jednostkowego umysłu do założenia, że również cały
wszechświat sam w sobie jest umysłem, tyle że większym i pełniejszym. Indywidualny umysł znajduje się w relacji z
innymi umysłami i z umysłem uniwersalnym - jednostka zdaje sobie sprawę z tego, że to, co wydarza się we
wszechświecie, dokonuje się również w niej samej

−

fakt, że możliwe jest zrozumienie innego umysłu oraz że istnieją powiązania między umysłami, próbowano wyjaśnić za
pomocą koncepcji makro- oraz mikrokosmosu.
Zwolennicy stanowiska idealistycznego nadawali różne nazwy pojęciu umysłu światowego czy makrokosmicznego,
posługując się takimi określeniami, jak: podstawa bytu, jaźń absolutna, rozum światowy, pierwsza przyczyna albo
uniwersum. Niezależnie od tego, jak go nazwiemy, umysł makrokosmiczny bądź absolutny nie podlega żadnym
ograniczeniom. Nie ma początku, jest kompletny, doskonały i rządzi się własnymi prawami, nie można go zatem
wżaden sposób zmienić.

Wszechświat to jeden wszechogarniający i kompletny umysł, pomniejsze, ograniczone umysły zaś są jego częściami.
Uniwersalny, czyli makrokosmiczny umysł jest osobą absolutną, która nieustannie myśli, ocenia, spostrzega i dokonuje
aktów woli. Umysł makrokosmiczny czy jaźń makrokosmiczna to zarówno substancja, jak i proces

makrokosmos jest myślącą myślą, kontemplującą kontemplacją i wolicjonalną wolą ;)

Zasadniczo filozofia idealistyczna opiera się na następujących założeniach:

wszechświat ma naturę duchową i składa się z odrębnych bytów umysłowych albo niematerialnych,

owe umysłowe byty mają charakter osobowy

wszechświat jest kompletną całością, złożoną z mniejszych, prawdziwych i jednakowych jaźni.

EPISTEMOLOGIA IDEALISTYCZNA

−

opiera się na założeniu, że absolutny umysł jest wieczną myślą

−

skończony - czyli ludzki, mikrokosmiczny - umysł, choć zbudowany z tej samej duchowej substancji, co umysł
absolutny, nie jest kompletny.
Niemniej jednak jednostkowy umysł może komunikować się z jaźnią absolutną czy też umysłem makrokosmicznym,
który dysponuje wiedzą zupełną; może również podzielać jego idee. Każdy umysł ludzki jest nowo powstałym,
ograniczonym bytem. Ponieważ stanowi jednocześnie zaczątek osobowości, jego celem jest zjednoczenie się z
absolutem

−

wiedza to rozpoznanie czy też przypomnienie sobie idei, których zalążki obecne są w umyśle w postaci utajonej.

−

dzięki przypominaniu ludzki umysł może odnaleźć w sobie idee makrokosmicznego umysłu. Intuicja, introspekcja i
wgląd pozwalają jednostce wejrzeć we własny umysł i odkryć w nim wierną kopię absolutu.

−

to, co może być poznane, jest już obecne w umyśle.

−

zadaniem nauczyciela i ucznia jest wydobycie tej uśpionej wiedzy na powierzchnię świadomości.

Epistemologia idealistyczna a proces kształcenia

−

głównym celem kształcenia jest stymulowanie ucznia do tego, by silniej i pełniej utożsamił się z umysłem
absolutnym, z makrokosmosem.

−

uczenie się to proces dzięki któremu uczniowie powoli poszerzają swoją świadomość. Prowadzi on do samookreślenia
opartego na pełnym zrozumieniu czyli na uzyskaniu oglądu wszechświata

−

uczenie jest procesem w dużym stopniu angażującym intelekt - polega na przypominaniu sobie idei oraz na pracy
z nimi

−

kształcenie powinno koncentrować się na pojęciach, czyli ideach, ponieważ rzeczywistość ma naturę mentalną

−

wykształcenie zdobywa się w sposób systematyczny, przywołując idee do świadomości i porządkując je w system, w
którym część, czyli jednostka, uzyskuje powiązanie z całością

−

idealiści zwolennikami programu nauczania opartego na treściach przedmiotowych, w którym różne idee czy pojęcia są
uporządkowane według ich wzajemnych relacji. Rozmaite dyscypliny czy przedmioty ujęte w tym programie zawierają
niezbędne pojęcia, które są ze sobą powiązane i do których trzeba się odwoływać za pomocą symboli.
Takim znakiem czy symbolem jest na przykład słowo.

Symbole odnoszą się do pojęć, wskazują na nie. Uczenie się to selektywny proces, który zachodzi wówczas, gdy uczeń
przypomina sobie pojęcie, do którego odnosi się dany symbol

AKSJOLOGIA IDEALISTYCZNA

−

w aksjologii idealistycznej wartości są czymś więcej niż tylko wyrazem ludzkich preferencji; istnieją realnie i są
nieodłącznie związane z naturą wszechświata

−

wartości są absolutne, wieczne, niezmienne i uniwersalne.

−

szukając wartości należy sięgnąć do podstawowych norm etycznych, które można odnaleźć w dorobku myśli ludzkiej
przekazywanym z pokolenia na pokolenie.

−

moralne postępowanie wyrasta z trwałych elementów tradycji społecznej i kulturowej, która umożliwia wykorzystanie
mądrości czerpanej z przeszłości

−

bogatego materiału do nauczania wartości dostarcza historia, literatura, religia i filozofia

WPŁYW TEORII IDEALISTYCZNYCH NA EDUKACJĘ

Edukacyjne cele idealizmu

−

głównym celem kształcenia w duchu idealistycznym jest zachęcenie uczniów do tego, by stali się poszukiwaczami
prawdy

−

człowiek musi być gotowy poświęcić się pilnym, systematycznym i żmudnym studiom- aby poznać prawdę

−

kształcenie idealistyczne zmierza do tego, by dana osoba zaczęła dążyć do dobra, prawdy i piękna.

Aby umożliwić uczniom stanie się poszukiwaczami prawdy,

edukacja powinna spełniać następujące cele:

Proces nauczania - uczenia się powinien pomagać uczniom w pełnym zrealizowaniu potencjału właściwego istocie
ludzkiej

Szkoła, jako instytucja społeczna, powinna zapewniać uczniom dostęp do wiedzy zawartej w spuściźnie kulturo-
wej, aby umożliwić im zapoznanie się z nią, uczestniczenie w niej i wniesienie do niej własnego wkładu.

−

kształcenie powinno mieć charakter ogólny, a nie polegać na przygotowywaniu do konkretnego zawodu czy
określonej specjalności.

−

celem kształcenia zawodowego jest zdobycie umiejętności wykonywania danej profesji, a nie osiągnięcie osobistej
doskonałości i pełni człowieczeństwa.

−

sprzeciwiają się temu, by kształceniu zawodowemu przyznawać pierwszeństwo przed edukacją natury ogólnej

Szkoła

−

poglądy idealistów na temat roli szkoły jako placówki edukacyjnej wywodzą się z ich koncepcji cywilizacji i
przekonania o tym, że instytucjonalizacja działania sprzyja postępowi

−

postęp jako następujące po sobie stadia rozwoju ludzkiej kultury

−

zasób wiedzy przekazywanej następnym pokoleniom wciąż rośnie, gdyż każda generacja wnosi do niego swój
wkład.

−

pojęcia „następowanie" i „kumulacja" mają szczególne znaczenie w oświacie

−

dyrektorzy szkół i nauczyciele powinni porządkować wiedzę, opracowując liniowy program nauczania, w którym
przedmioty, czyli wyodrębnione segmenty wiedzy następują po sobie i służą do przekazywania coraz bardziej złożonych
i skomplikowanych treści

−

uczniowie nabywają wiedzę w sposób kumulatywny, gdyż wszelkie wiadomości zdobyte na kolejnym etapie czy
poziomie dodawane są do wiedzy już posiadanej

−

szkole przypada w udziale zadanie przechowania zgromadzonej wiedzy, cennych umiejętności i pożądanych wzorców
zachowań

−

szkoła powinna przygotowywać dzieci do dorosłego życia, przekazując im kulturowe dziedzictwo zgodnie z
systematycznie uporządkowanym, cyklicznym, kumulatywnym programem nauczania

Idealistyczny program nauczania

−

powinien być zestawem przedmiotów czy też dyscyplin wiedzy, które mają zasadniczo charakter pojęciowy i ideacyjny

−

hierarchiczny układ, w którym najwyższą pozycję zajmują dziedziny o największym stopniu ogólności (filozofia i
teologia) objaśniające

najważniejsze

dla człowieka związki: relacje z bogiem i relacje z kosmosem.

−

im bardziej szczegółowy przedmiot, tym

niższe jest

jego miejsce w hierarchii

−

matematyka jest bardzo użyteczną dziedziną, umożliwiającą poradzenie sobie z kwestiami abstrakcyjnymi

−

historia i literatura także znajdują się wysoko w hierarchii. Dostarczają bodźców poznawczych i są nośnikami wartości.
Opisy przeszłych wydarzeń, biografie oraz autobiografie mogą być źródłem wzorców moralnych, kulturowych,
osobowych.

AKSJOLOGICZNY WYMIAR EDUKACJI

−

filozofia, teologia, historia, literatura oraz sztuka stanowią skarbnicę wartości.
Przechowują w sobie moralną tradycję ludzkości

oraz reprezentują

etyczne i kulturowe sumienie cywilizacji. Są źródłem

stymulacji poznawczej.

−

nauczanie wartości musi odby

wać się w

taki sposób, by umożliwić uczniowi zapoznawanie się z godnymi

naśladowania wzorcami i ideałami, które będzie póź

niej wcielał w życie i rozbudowywał.

METODYKA IDEALISTYCZNA

−

opie

ra się na przyjmowanych w ramach tego st

anowiska filozoficznego założeniach epistemologicznych

−

proces myślowy polega

przede wszystkim na rozpoznaniu, introspektywnej analizie, podczas której

uczeń bada

zawartość

swojego umysłu i znajduje w nim prawdę wspólną wszystkim ludziom, odzwierciedlającą uniwersalną

prawdę obecną w umyśle światowym

−

nauczyciele reprezentujący podejście idealistyczne podkreślali znaczenie własnej aktywności ucznia

−

proces uczenia się przebiega wydajniej dzięki stymulacji

dostarczanej przez

nauczyciela oraz otoczenie sprzyjające

aktywności intelektualnej

−

wszechstronny kontakt z dziedzictwem kulturowym powinien być uwzględniony w programie nauczania i stanowić
część formalnego kształcenia

−

aktywność ucznia jest uzależniona od jego zainteresowań, a także od chęci do pracy

−

każdy intuicyjnie kieruje się w stronę pewnych działań, zdarzeń i przedmiotów. Te wrodzone skłonności sprawiają, że
pobudzanie z zewnątrz jest zbędne. Kiedy uczeń kieruje się rzeczywistymi, wewnętrznymi zainteresowaniami, zadanie
samo w sobie staje się tak atrakcyjne, że można je wykonać bez świadomego wysiłku

−

kiedy zadanie nie wywołuje u uczniów dostatecznego zainteresowania - niezbędne jest nakłonienie ich do wysiłku

−

nauczyciel pełni funkcję wzorca w pełni ucieleśniającego wartości kulturowe

−

nauczyciel w przypadku braku zainteresowania ucznia powinien skłonić go do powrotu na drogę wiodącą do prawdy

−

jeśli uczeń poświęci zadaniu odpowiednią ilość wysiłku i narzuci sobie samodyscyplinę, może odzyskać
zainteresowanie przedmiotem nauki

−

ważną rolę w rozbudzaniu zainteresowań uczniów odgrywa dziedzictwo kulturowe. Im lepiej poznają dorobek
cywilizacyjny, tym bardziej prawdopodobne, że rozwiną liczne zainteresowania. Im szerszy zakres zainteresowań
ucznia, tym większe możliwości wewnętrznego rozwoju

−

w metodyce idealistycznej nie narzuca się pedagogom żadnej konkretnej metody

−

nauczyciel może się posłużyć podczas lekcji dialogiem sokratejskim- dojrzała osoba, nauczyciel, rozbudza u ucznia
świadomość idei, zadając mu naprowadzające pytania dotyczące istotnych problemów człowieka

−

nauczyciel stosujący powyższą metodę musi umieć wykorzystać proces grupowy w taki sposób, aby w klasie zrodziło
się poczucie wspólnoty zainteresowań, mobilizujące wszystkich uczniów do uczestnictwa w lekcji

−

inną metodą jest dostarczanie uczniom przykładów czy wzorów do naśladowania (historia, literatura, religia, filozofia).
Również sam nauczyciel służy jako wzorzec, uosabia bowiem w pełni najwyższe wartości kulturowe

−

podstawowym kryterium wyboru nauczyciela powinny być jego kwalifikacje w dziedzinie nauczanego
przedmiotu oraz umiejętności pedagogiczne, ale pożądane jest również, aby posiadał cechy godne naśladowania

−

naśladowanie wzorca to coś więcej niż mechaniczne imitowanie - to przenoszenie tego, co dobre, w nasze własne życie

Relacja nauczyciel - uczeń

−

nauczyciel odgrywa w relacji z uczniem szczególną rolę

−

nauczyciel jest dorosłą osobą, która zdążyła już uzyskać perspektywę kulturową i stworzyła własny, harmonijny
system wartości

−

uczeń jest niedojrzały i dopiero poszukuje perspektywy, której mogą mu dostarczyć treści kulturowe (nie należy jednak
przez to rozumieć, że może stać się przedmiotem manipulacji ze strony nauczyciela)

−

niezwykle ważną kwestią staje się sprawa selekcji do tego zawodu

−

nauczyciel powinien być uosobieniem wartości, kochać swoich wychowanków, a także być osobą entuzjastycznie
nastawioną do swojej pracy

J. Donald Butler w swojej książce Idealizm w edukacji, wyróżnił kilka właściwości, którymi powinien się cechować dobry
nauczyciel:

uosabiał dla ucznia kulturę i rzeczywistość

dysponował wiedzą z dziedziny psychologii

prócz tego, że posiada kwalifikacje pedagogiczne, wykazywał się entuzjastycznym podejściem do pracy

umiał zdobyć przyjaźń i szacunek uczniów

budził w swoich wychowankach zapał do nauki

zdawał sobie sprawę z tego, że nauczanie ma wymiar moralny i powinno zajmować się doskonaleniem człowieka
oraz

przyczyniał się do kulturowego odrodzenia każdej kolejnej generacji

PODSUMOWANIE :)

Idealizm, stanowisko filozoficzne, według którego zarówno istota ludzka, jak i wszechświat mają naturę duchową,

głosi, że dobro, prawda i piękno są odwieczną częścią spójnego i niezmiennego kosmosu, w którym zachodzą określone
relacje

Wycho

wawcy skłaniający się ku idealizmowi są zwolennikami programu nauczania opartego na treściach przedmiotowych, w
którym kładzie się nacisk na poznawanie prawd zawartych w wartościowych dziełach teologicznych, filozoficznych,
historycznych, literackich oraz artystycznych.

Szczególne znaczenie w praktyce edukacyjnej mają następujące koncepcje wywodzące się z filozofii idealistycznej:

1. Kształcenie to proces polegający na rozwijaniu potencjału danego człowieka.

2. Uczenie się to proces odkrywania przez ucznia prawd obecnych w jego umyśle pod wpływem stymulacji dostarczanej
przez nauczyciela.

3. Nauczyciel powinien stanowić wzorzec moralny i kulturowy i uosabiać najwyższe wartości humanistyczne.

3 REALIZM A EDUKACJA

Realizm , podobnie jak idealizm , należy do najstarszych stanowisk filozoficznych w myśli zachodniej.

Realiści twierdzą , że przedmioty istnieją niezależnie od spostrzegającego je ludzkiego umysłu.

Doktryna realizmu opiera się na następujących założeniach:

Żyjemy w świecie rzeczywistym , w którym istnieje wiele rzeczy, np. ludzie i przedmioty.

Przedmioty rzeczywiste istnieją niezależnie od tego , jaki czynimy z nich użytek.

Przedmioty te mogą być przez nas w jakimś stopniu poznane rozumowo

Człowiek powinien się w życiu kierować przede wszystkim wiedzą na temat tych przedmiotów, praw nimi

rządzących i ich wzajemnych relacji

Realizm – stanowisko filozoficzne, według którego istnieje obiektywny porządek rzeczywistości , a człowiek ma możliwość
jej poznania.

Arystoteles – twórca realizmu
Realizm ma wiele odmian. Zwolennicy realizmu klasycznego wywodzą swoje koncepcje z filozofii starożytnej ,
przedstawiciele realizmu naukowego uważają , że wiedzę o rzeczywistości zdobywamy dzięki naukom przyrodniczym i
metodzie naukowej , przedstawiciele realizmu teistycznego przyjmują że świat został stworzony przez wyższą ,
nadprzyrodzoną istotę. Podstawą tych różnych stanowisk realistycznych są prace Arystotelesa.

Arystoteles badał w sposób rzeczowy zjawiska występujące powszechnie w świecie przyrody i w życiu społecznym.
Empiryczne obserwacje i badania umożliwiły mu opracowanie systemu metafizycznego opartego na zdroworozsądkowych
podstawach , w którym istotę bytu stanowią nierozerwalnie ze sobą związane elementy zmienne , potencjalne oraz zasada
aktualizująca je.

Aby wyjaśnić naturę rzeczywistości , Arystoteles odwoływał się do czterech przyczyn formalnych:

•

Przyczyna materialna – surowiec z którego byt jest stworzony

•

Przyczyna formalna - to, czym staje się rzecz; forma dostarcza wzoru nadającego przedmiotowi kształt i strukturę

•

Przyczyna sprawcza – czynnik , dzięki któremu działania lub ruch przechodzą od potencjalności do aktualności

•

Przyczyna celowa – kierunek , w jakim dąży przedmiot.

W metafizyce Arystotelowskiej dominuje tendencja do tłumaczenia rzeczywistości w sposób dualistyczny. Dualizm
metafizyczny przyjmuje , że dwa podstawowe składniki rzeczywistości istnieją niezależnie od siebie , chociaż zachodzą
między nimi pewne relacje. Takimi odrębnymi bytami są np. umysł i ciało. Dualizm arystotelowski przyznawał
pierwszeństwo wszystkiemu co abstrakcyjne, teoretyczne, humanistyczne i piękne, mniejsze znaczenie przypisując aspektom
praktycznym, użytkowym i umiejętnościom zawodowym.

Arystoteles definiuje ludzi jako istoty rozumne , obdarzone intelektem, dzięki któremu potrafią abstrahować na podstawie
doświadczeń, dokonywać wyboru i postępować zgodnie z podjętą decyzją.

Arystoteles opisywał 2 płaszczyzny ludzkiej egzystencji. Ludzie potrafią myśleć abstrakcyjnie i dokonywać wyborów ale
rozsądnie myśląca osoba ulega również emocjom i jest zależna od swojej woli. Wg niego w wypadku ludzi sens istnienia
zawiera się w odkrywaniu , rozwijaniu i wykorzystywaniu zdolności do racjonalnego myślenia. I chociaż dzięki emocjom
doznajemy przyjemności, a dzięki woli osiągamy cele , to zarówno emocje , jak i wola powinny być podporządkowane
rozumowi. Gdy człowiek pozwoli by rządziły nim popędy , uczucia i wola , zaczyna działać nieinteligentnie i bezmyślnie.

Metafizyka realistyczna – żyjemy w rzeczywistości , w której panuje obiektywny porządek – istnieje on poza naszym
umysłem i jest od niego niezależny.

Epistemologia realistyczna – poznanie to zdobywanie wiedzy na temat przedmiotu ; opiera się ono na interakcji pomiędzy
umysłem człowieka a światem zewnętrznym , polegającej na tym , że energia, którą emanuje przedmiot , oddziałuje na
ludzkie umysły.

Aksjologia realistyczna – teoria wartości w ramach stanowiska realistycznego jest teorią obiektywną – opiera się na
założeniu , że wartość przedmiotów możemy ocenić dzięki wiedzy Wartość aktu mierzy się wartością przedmiotu. Nasze
działania i opinie mogą być oceniane i osądzane za pomocą zewnętrznych kryteriów.

Jednym z czołowych rzeczników współczesnego realizmu jest Harry S. Broudy , przedstawiciel realizmu klasycznego.
Uważa ,iż zadaniem edukacji i kształcenia jest przekazywanie wiedzy niezbędnej do przeobrażania życia. Źródeł wartości
należy szukać w relacjach pomiędzy strukturą przedmiotów, a strukturą natury ludzkiej.

4. REALIZM TEISTYCZNY A EDUKACJA

Tomasz z Akwinu <1225- 1274>- twórca podstaw systemu filozoficznego zwanego REALIZMEM TEISTYCZNYM.

Korzeni możemy poszukiwać w SCHOLASTYCE- która stanowiła zbór doktryn filozoficznych formułowanych przez
uczonych chrześcijańskich. W jej ramach na nowo odkrywano i studiowano dzieła klasyków greckich, w tym filozoficzne
traktaty Arystotelesa.

Przedstawiciele tej scholastyki : Anzelm z Canterbury, Bernard z Clairvaux, Pierre Abelard, Albert Wielki i oczywiście
Tomek z Akwinu. Dążyli oni do dokonania SYNTEZY greckiego REALIZMU, zwłaszcza w ujęciu arystotelesowskim, oraz
doktryny CHRZEŚCIJAŃSKIEJ.

< łączenie rozumu i wiary>

Kościół w średniowieczu pełnił funkcję głównej instytucji edukacyjnej i przekazywal podstawy doktryny chrześcijańskiej,
elementy wiary, tj. :

Bóg jest wszechmocnym, doskonałym i osobowym bytem, który stworzył wszystko, co istnieje

ludzie, posiadający niematerialną duszę i fizyczne ciało, zostali powołani na świat po to, by zaznać wiecznej
szczęśliwosci. Obdarzeni intelektem i wolą, dysponują wolnością wyboru. Potomkowie Adama jednak, z piętnem
grzechu pierworodnego są istotami „ułomnymi” duchowo.

Bóg zesłał syna- Chrystusa, by odkupił ludzi poprzez swoją śmierć i zmartwychwstanie. Jezus ustanowił Kościół i
jego misję udzielania łaski, aby pomóc ludziom w osiągnięciu zbawienia

Wyżej wymienione prawdy wiary chrześcijanskiej miały duży wpływ na kształtowanie średniowiecznego systemu nauczania,
a i nadal kształtuje praktyki edukacyjne w społecznościach katolickich.

Scholastyczna filozofia i edukacja znalazła najpełniejszy wyraz w pismach Tomasza z Akwinu. Jego najważniejsze dzieło
filozoficzne „ Summa theologiae” zawiera próbę łączenia filozofii Arystotelesa z doktryną chrześcijańską. Tomasz z Akwinu
odwoływał się i do wiary i do rozumu, dążył do uzyskania odpowiedzi na pytania o chrześcijańską koncepcję Boga, o naturę
wszechświata i o relację miedzy człowiekiem a Bogiem. Szukał sposobu pogodzenia racji wiary i rozumu. T.z.A. twierdził że
WSZECHŚWIAT I ŻYCIE ZOSTAŁY STWORZONE PRZEZ BOGA- ISTOTĘ WYŻSZĄ, KTÓRA DOKONUJĄC
AKTU STWORZENIA CZŁOWIEKA, WYPOSAŻYŁA GO Z NIEŚMIERTELNĄ DUSZĘ<podłoże ludzkiej
samoświadomości i wolności> I CIAŁO FIZYCZNE<na ziemi ograniczone ramami czasowymi i przestrzennymi> CELEM
LUDZKEIJ EGZYSTENCJI- UZYSKANIE DLA DUSZY MOŻŁIWOSCI WIECZNEGO OBCOWANIA Z BOGIEM W
NIEBIE. Człowiem uznwany też, jak u Arystotelesa, za osobę racjonalną. Poznanie ludzkie początkowo ma charakter
zmysłowy, a pełnie osiąga dzięki konceptualizacji, abstrahowaniu. Wymiar głębszy poznania osiągany jest gdy człowiek
działa z łaską, udzieloną mu przez Boga, i gdy przyjmuje prawdy doktryny chrześcijańskiej. T. Zakłada też iż wszystkie
wydarzenia, sytuacje są zamierzone, celowe.

WPŁYW REALIZMU TEISTYCZNEGO NA EDUKACJĘ.

Założenia realizmu z rodziału 3 obowiązują też przy realizmie teistycznym.

a)Filozoficzne i teologiczne podstawy tomizmu:
Tomizm- dominująca koncepcja filozoficzna obowiązująca w Kościele rzymskokalotilckim.

Tomizm- należy do nurtu realizmu teistycznego, uznawany z jego najważniejszy odłam

Tomiści akceptują metafizyczne i epistemologiczne założenia arystotelesowskiego realizmu naturalnego, jednocześnie
przyjmują prawdy wiary chrześcijańskiej. Wprowadzają do swej filozofii element „nadprzyrodzoności”, a Bilblię traktują
jako autorytatywne źródło prawdy objawionej przez Boga. Za cel człowieka uznają obcowanie z Bogiem, które oznacza
najpełniejsze, ostateczne i najwyższe szczęście. Człowiek będąc zarazem panem samego siebie< wolna wola> decyduje o
tym, czy będzie współuczestniczył w dziele swojego zbawienia.

Elementy tradycyjnego realizmu naturalnego i teologii chrześcijańskiej w tomizmie przenikają się. Rzeczywistość objaśniana
w sposób dualistyczny- ma wymiar duchowy i materialny. Przenikani owych koncepcji stanowi stały motyw tomistycznej
filozofii edukacji.

Neil McCluskey w „ Katolickiej koncepcji edukacji” rozpatruje teologiczne i filozoficzne podstawy edukacji katolickiej.

Wg niego teologiczne założenia edukacji katolickiej są następujace:

Bog obdarzy istoty ludzkie pierwiastkiem nadprzyrodzoności, dzięki któremu zdolne są one do połączenia się ze
Stwórcą

popadając w grzech, ludzie utracili stan łaski

Jezus odkupił ludzi i w ten sposób przywrócił im łaskę Boga i przyżeczona życie pozadoczesne

Chrystus jest moralnym wzorem dla chrześcijan, którzy powinni starać się naśladować jego życie

jakt istnienia porządku nadprzyrodzonego, który uzupełnia porządek naturalny, nie umniejsza znaczenia rozumu i
świata przyrody anie nie podważa naturalnych praw jednostki, rodziny i społeczeństwa

filozoficzne założenia edukacji katolickiej:

istnieje osobowy Bóg i można dowieść tego rozumowo

sensu istnienie człowieka należy szukać w nim samym

każda osoba jest obdarzona wolną wolą i rozumem

człowiek osiąga doskonałość, kiedy uda mu się poznać i posiąść prawdę piękno i dobro

ciało wiąże człowieka z naturą a dusza jest obietnicą przyszłych doświadczeń wykraczających poza materialny i
doczesny świat

William Cunningham- powyższe połączenie nazywa „ nadnaturalizmem”; dowodzi że ludzie powinni kierować się wiarą
i rozumem; kształcenie powinno opierać się na tym co wieczne i niezmienne

Tomizm a poznanie

Człowiek poznaje dzięki zmysłom. One bowiem pozwala nam na spostrzeganie. Umysł zaś posiada zdolnośc do
konceptualizowania tego zmysłowego doświadczenia prze wyabstrahowanie i uporządkowanie właściwości, którymi
charakteryzują si epoznawane obiekty. Pojęcia formułowane przez umysł są niematerialnymi konstruktami, którymi
posługuje się nas racjonalny umysł; porządkując pojęcia możemu uogólniać, planować itd.

Najwyższą wg Tomasza< za Arystotelesem> z funkcji człowieka jest ROZUMOWANIE- czyli wykorzysywanie potencjału
intelektualnego i umiejętności wnioskowania. Wszystko to pozwala człowiekowi na przekształcanie otoczenia. Ludzkie
dążenie do przeobrażania środowiska, wzbogacania go o pierwiastek humanistyczny m najpełniejszy wyraz w twórczości, w
sztuce, nauce i technice- dorobek intelektualny człowieka.

Tomasz: Choć na ziemi rozum jest najcenniejszą zdolnością, jaką człowiek rozporządza, to jednak uzyskiwane dzięki niemu
szczęście jest niepełne i niedoskonałe. Doskonałego szczęścia zaznaje człowiek po śmierci ciała, keidy jednoczy się z
Bogiem w wymiarze poznawczym i uczuciowym.

SZKOŁA: ma pobudzać rozwój intelektualny, ćwicząc rozumowanie. Szkoła katolicka kładzie nacisk na przekazywania
wiedzy z zakresu nauk humanistycznych i ścisłych, wiele uwagi poświeca się też rozwojowi fizycznemu, społecznemu i
religijnemu.

Celem formalnej edukacji jest nauczanie PRZEDMIOTOW AKADEMICKICH.

Nauczyciele- eksperci w swoich dziedzinach mają przekazać wiedze uczniom

Uczniowie- wykorzystując intelektualne zdolności mają za zadanie zrozumiec i opanowac reguły, na których opiera się dany
przedmiot, oraz nauczyć się jak się stosować

Natura ludzka dualistyczna- edukacja ma dwa dopełniające się cele: umożliwienie młodym rozwoju intelektualnego, ale też
duchowego, poprzez udostępnianie wiedzy, ćwiczenia i zadania

Edukacja moralna
- wpajanie wartości duchowych, by uformowac jednostkę na podobieństwo Jezusa; studia religijne i
teologiczne- szkoła ma ułatwiać ich przyswajanie, zapewniając uczniowi odpowiednie środowisko oraz
stwarzając okazję do uczestniczenia w praktykach religijnych, obrządkach. Edukacja moralne to proces
wdrażania ucznia do praktykowania cnoty. Uczeń musi w swym otoczeniu odnajdywac wzorce
wartości które uzna za godne naśladowania.

Tomistyczna koncepcja natury ludzkiej a program nauczania

Człowiek wg Tomasza z Akwinu to „ duch w świecie”, duch obleczony w ciało. Składając się z substancji duchowej i
cielesnej żyjemy pomiędzy dwoma światami, a dusze przebywają na granicy nieba i ziemi.

DUSZA gwarantuje samoświadomość, wolną wolę

CIAŁO pozwala człowiekowi na wpisanie go w czas historyczny i miejsce w społeczeństwie-czyli kontekst czasowy w
którym kocha, zdobywa wiedzę i dokonuje wyborów.

Niezbędną do funkcjonowania jest umiejętność posługiwania się systemem porozumiewania się- językiem.nie jest to
wrodzone lecz trzeba się nauczyć. Szkoła jako instytucja społeczne ma pobudzać rozwój człowieka zachęcając go do
porozumiewania się z innymi członkami społeczności i do uczestniczenia w jej życiu.

Tomiści nie zaprzeczają istnieniu różnic cywilizacyjnych, odrzucają je jednak, jako prawdy i wartości względne, i twierdzą
ze to , co jest wspólne dla wszystkich ludzi i kultur , jest ważniejsze od tego co je dzieli. – ludzie obdarzeni taką sama
naturą. – uniwersalne prawa i obowiązki człowieka.

Twierdzą oni że relatywistyczne teorie etyki, biorące pod uwagę względy kulturowe lub sytuacyjne, są swoista ucieczką
przez wyzwaniami, jakie wiążą się z koniecznością sprostania uniwersalnym standardom moralnym i etycznym.

W programie nauczania opartym na tomistycznej koncepcji człowieka obowiązuje HIERARCHIA wyznaczana stopniem
ogólności. Wyżej stoją dziedziny OGÓLNE, TRWAŁE, ABSTRAKCYJNE. Najniżej zaś stoją dziedziny SZCZEGÓŁOWE,
KONKRETNE, PRZEMIJAJĄCE

Człowiek jest istotą duchowa, więc:

TEOLOGIA< STUDIOWANIE PISMA SWIETEGO I ZAGADNIENIA RELIGIJNE- zajmują wysokie stanowisko w
hierarchii budującej program nauczania, gdyż przybliżają człowieka do ostatecznego celu- wieczna szczęśliwość i obcowanie
z Bogiem.

Człowiek jest istotą rozumną, więc:

FILOZOFIA I LOGIKA- również istotne, ponieważ mają przygotować ucznia do dokonywania właściwych wyborów-
kształtują przeto zdolności umysłowe

Człowiek jest istotą społeczną, więc:

WIEDZA I UMIEJĘTNOŚCI pomagające osiągnąć dobrobyt w życiu doczesnym. (wiedza z zakresu prawa, polityki,
ekonomii, język- komunikacja)

relacja nauczyciel- uczeń wg koncepcji tomistycznej

tomistyczne rozróżnienie między WYCHOWANIEM a KSZTAŁCENIEM- procesy ze sobą powiązane, lecz wychowanie
obszerniejsze od ksztalcenia.

Wychowanie jest wszechstronnym kształtowaniem człowieka, procesem trwającym całe życie. Jest obecne w wielu ludzkich
aspektach- duchowym, moralnym, intelektualnym, społeczmym, politycznym, ekonomicznym itd. Bierze w nim udział wiele
osób i instytucji, tj. rodzina, Kościół, społeczność.

Kształcenie- formalna edukacja, prowadzona przez nauczycieli, którzy odpowiedzialni sa za uczenie dzieci i młodzieży,
przekazywanie im umiejętności w wyspecjalizowanej instytucji – szkole.

Niedocenianie tego rozróżnienia powoduje , że zakresy odpowiedzialności poszczególnych instytucji, kompetencji
nauczycieli zaczynają się rozmywać

Rodzina powinna także brać odpowiedzialność za edukację dzieci, rodzice powinni odgrywać najważniejszą w wychowaniu
rolę. Jest to rola nie formalna, polega na pielęgnowaniu w dzicku wartości istotnych dla jego rozwoju moralnego, religijnego
i intelektualnego. Wpajając te wartości rodzice wspomagają szkolną edukacje formalną. Szkoła zatem jawi się jako
niesamodzielna w wywiązywaniu się z zadań edukacyjnych, a jej skuteczność zależy od tego oczy inne instytucje np.
rodzina, spełniają nalezycie swoje funkcje wychowawcze.

Nauczyciel w myśl tomistów, jest osobą dojrzałą, która dysponuje usystematyzowaną wiedzą i umiejętnościami w dziedzinie.
Ma to wszystko przekazać uczniowi w sposób planowy. Język używany rzez nauczyciela jest narzędziem służącym do
przekazu, zatem ważne sa duże umiejętności komunikacyjne (dobieranie słów, stylu wypowiedzi, odpowiednich
przykładów)

Lekcja powinna zaczynać się od tego co uczeń już wie, a później prowadzić do utrwalania nowej wiedzy. Nauczanie nie
powinno przeradzać się w realcją wyłącznie emocjonalną, polega ono bowiem przede wszystkim na przekazywaniu uczniowi
wartościowej wiedzy i prawdy.

Dwa aspekty nauczania wyróżniane przez tomistów: wymiar KONTEMPLACYJNY- przejawia się tym że nauczyciel
poświęca czas na studiowanie materiałów i przygotowanie lekcji. Dokonuje się to w zaciszu. Nauczyciel posiada gruntowną
znajomość przedmiotu którego uczy

Wymiar AKTYWNY- nauczyciel jest istota aktywna, która angażuje się w pracę z uczniami; poza rozwijaniem ich intelektu
powinien dbać o ich moralność i służyć jako wzorzec do naśladowania

Nauczyciel w szkole katolickiej powinien odznaczać się głęboką wiarą, postępować wg wskazań Ewangelii, uczestniczyć w
tworzeniu wspólnoty wiernych; w ciągu roku szkolnego w szkole katolickiej przestrzega się porządku praktyk religijnych
wyznaczonego przez kalendarz liturgiczny

STRESZCZENIE STRZESZCZENIA: POŁĄCZENIE WIARY I ROZUMU- RELIGII I NAUKI- W SPÓJNĄ CAŁOŚĆ!

6 PRAGMATYZM A EDUKACJA

Pragmatyzm powstał w XX w. (w epoce rewolucji naukowej i przemysłowej = nowe społeczeństwo!) jako dzieło

filozofów amerykańskich, którzy twierdzili, że prawda jest próbnym twierdzeniem, wywiedzionym z ludzkiego
doświadczenia (a nie jest dana a priori, jak uważali tradycjonaliści). Prawda, to uzasadnione twierdzenie, sformułowane na
podstawie konsekwencji zastosowania danej hipotezy podczas rozwiązywania problemu. Metodą najbardziej cenioną w
weryfikowaniu konsekwencji ludzkiego działania była met. naukowa. Wartości są uwarunkowane kontekstem (problemy
natury etycznej zależą od konkretnej sytuacji)

Pogląd pragmatyczny harmonizował z postawą amerykańskich progresywistów, zwolenników reform społecznych.

Czołowi przedstawiciele: Charles S. Peirce, William James, George Herbert Mead i Dewey.

John Dewey (1859-1952)
- główny propagator tego kierunku w edukacji (eksperymentalizm w nauczaniu!)
- miał demokratyczną wizję społeczeństwa (idea społeczności zaangażowanej), w której zawierała się teoria inteligencji
społecznej niezbędnej do wspólnego rozwiązywania problemów
- był przekonany, że ludzie mają do spełnienia misję – zmianę świata poprzez reformy i edukację
- popierał heglowską koncepcję zjednoczonej wielkiej społeczności oraz aspekt etyki idealistycznej, dotyczący samorealizacji
każdego człowieka (na gruncie własnych doświadczeń)
- szkoła Deweya: dzieci 4-14 lat, miała umożliwiać zdobycie doświadczeń związanych ze współdziałaniem i udzielaniem
sobie wzajemnej pomocy, metoda „uczenie przez działanie” (zabawa, budowanie, studiowanie natury, rozmaite formy

ekspresji), szkoła = miniaturowy model społeczeństwa. Gutek nazywa tą szkołę „poligonem doświadczalnym” gdyż
testowano w niej teorie na temat edukacji 
- Dewey przyczynił się do tego nurtu liberalizmu społecznego, w którym domaga się reform społecznych opartych na
starannym i pragmatycznym planowaniu

- najważniejsze dzieła Dewey’a:
Szkoła a społeczeństwo (analiza wpływu industrializacji na kształcenie)

Szkoła i dziecko (analiza roli nauczyciela w przystosowywaniu programu nauczania do możliwości i zainteresowań dziecka)

Jak myślimy (stwierdzenie, że nasze myślenie ma charakter eksperymentalny – rozw. probl.)

Demokracja i wychowanie (zasady funkcjonowania demokratycznych społ. i przełożenie tego na edukację)

Indywidualizm dawny i nowy (krytyka skrajnego indywidualizmu, ale nacisk na możliwość samorealizacji jednostki)

R. 9 UWIKŁANIE EDUKACJI W IDEOLOGIĘ

- ideologie definiuje się często jako charakterystyczny dla jakiejś grupy, oparty na interpretacji jej przeszłości system
przekonań, który dostarcza wytycznych do działań.
-ideologie mają charakter normatywny( zawierają dyrektywy)
-związane są z kontekstem kulturowym
-stanowią uzasadnienie działań określonej zbiorowości, często usprawiedliwiają konkretne układy w społeczeństwie

1) POWSTANIE I KSZTAŁTOWANIE SIĘ POJĘCIA IDEOLOGII

a)Oświecenie:
- termin ideologia powstał w XVIII wieku i oznaczał naukę o ideach,
-les philosophes tłumaczyli jak rodzą się idee za pomocą podejścia naukowego ( np. Condillac nie godził się z Platonem,
że idee istnieją w naszych umysłach od urodzenia, ale twierdził że ich źródłem są wrażenia
- próba opracowania nauki społecznej posługującej się takimi metodami naukowymi( analiza zjawisk społecznych,
poznanie naturalnego porządku społecznego co umożliwi budowę nowego, sprawiedliwego ładu społecznego)
-ideologia oświeceniowa zapoczątkowała 2 rewolucje: Ameryka i Francja (konieczność opracowania nowej formuły
edukacji do kształcenia obywateli republiki)

b)Rozwój ideologii rywalizujących w XIX wieku:
- okres rewolucji przemysłowej, industrializacji, urbanizacji
-wyłonienie się klasy średniej ( kupcy, właściciele fabryk itd.) i klasy robotniczej, antagonizmy klasowe
-nowy wymiar ideologii ( dodatkowo ekonomiczne teorie klasowe), powstają opozycyjne:
*warstwa średnia ( burżuazja) przyjęła liberalizm postulowany przez Locke’a, idee indywidualizmu, teorie laissez-faire
głoszone przez A. Smitha, D. Ricardo, T. Malthusa
*socjalizm komunitariański lub utopijny ( Saint-Simon, Fourieri ,Owen, Cabat) potępia liberalizm bo usprawiedliwia
wyzysk klasy robotniczej, domaga się planowanego i racjonalnego charakteru postępu technicznego i urbanizacji
*arystokracja, ziemiaństwo za konserwatywną ideologią ( Edmund Burke), dążącą do zachowania starego porządku,
sprzeciw wobec rewolucji

c) Marks ( twórca socjalizmu naukowego) – krytyka ideologii za tworzenie zasłony dymnej usprawiedliwiającej
niesprawiedliwość społeczna, za kształtowanie fałszywej świadomości. Głosił, że od zarania dziejów jedna klasa społeczna
miała władzę nad resztą dzięki kontroli nad środkami i sposobami społecznymi, przewidywał wybuch rewolucji która
doprowadzi do powstania bezklasowego społeczeństwa ale możliwe jest to po obaleniu fałszywych argumentów którymi
posługuje się ideologia.

2) DEFINICJA IDEOLOGII (założona przez autora) zakłada że ideologia interpretuje przeszłość, tłumaczy obecną
sytuacje, formułuje koncepcje przemiany społecznej, określa strategie działania.

a) interpretacja przeszłości – badanie przeszłości grupy i interpretacji, która nadaje zbiorowości perspektywy czasowej i
przestrzennej. Ideologiczna wykładnia historii nie musi być poprawna pod względem historycznym, powinna uzasadniać
obecną sytuacje.

b) interpretacja obecnej sytuacji. Ważne jest aby na podstawie interpretacji przeszłości stworzyć poczucia tożsamości
grupowej (np. koncepcje uciskanych narodów: Baskowie, ludy Afryki itd.), znaczenia nabierają tu procesy wychowawcze,
kształtowanie u dzieci identyfikacji z grupą.

c) przemiany społeczne. Ideologia ma nie tylko funkcja opisowa ale też normatywna. Określa typ, kodeks postępowania
właściwy dla teraźniejszości i mający obowiązywać w przyszłości.

d)rola ideologii w określeniu programu działania. Zalecany przez ideologie program działania wynika z ustalonych przez
nią norm oraz od oceny obecnej sytuacji jeśli ta ocena jest pozytywna to polityka powinna być konserwatywna, jeśli
negatywna to powinny być przeprowadzone reformy, a nawet rewolucji

e)ideologie można rozważać w kontekście kontinuum od narzucenia systemu przekonań, przez instrumentalną
interpretacje przeszłości, sformułowanie strategii i planów aż do działań na nich opartych. Na gruncie ideologii wyznacza się
kierunki polityki w różnych dziedzinach ( w tym edukacji)

3) WYKORZYSTANIE IDEOLOGII DO UZYSKANIA POROZUMIENIA:

- ideologia kreuje poczucie solidarności, „wspólnego my” (wspólne cele, idee, zobowiązania, założenia są wyrażane
publicznie), przez oddziaływanie na całe społeczeństwo w tym na formalne i nie formalne instytucje oświatowe .

warunkiem społecznego porozumienia jest zaszczepienie człowiekowi określonego poglądu na siebie i społeczeństwo

czemu poświęca się większą część procesu nauczania

ideologii wykazują się różnym stopniem funkcjonalnej elastyczności, jedne tolerują pluralizm postaw i poglądów, inne

dopuszczają tylko jeden światopogląd.

4) IDEOLOGIA WYWIERA BEZPOŚREDNI WPŁYW NA EDUKACJA I NAUCZANIE BO:

kształtuje zasad polityki edukacyjnej, formułuje oczekiwania, wyznacza standardy i cele kształcenia

za pośrednictwem środowiska szkolnego (ukrytego programu) przekazuje i utrwala pewne postawy i wartości

za pośrednictwem programu nauczania (oficjalny i jasno sprecyzowany program realizowany przez szkołę) promuje

wybrane i pożądane umiejętności i wiadomości.

5 ) IDEOLOGIA A FILOZOFIA

- różnice:

FILOZOFIA

IDEOLOGIA

-opiera się na metafizycznej wizji wszechświata,
wyjaśnia rzeczywistość w kategoriach
abstrakcyjnych (absolutnego bytu czy esencji), szuka
ogólnych, uniwersalnych, niezależnych od miejsca i
czasu koncepcji

- operuje konkretami, osadzona jest w kontekście
(związana z czasem i sytuacją społeczną, polityczną,
ekonomiczną)

- dąży do objaśnienia świata za pomocą uogólnień,
rozstrzyga kwestie związane z wartościami,
poszukuję znaczenia np. przez analizę interakcji
międzyludzkich, znaczenia form językowych, itp.

- poszukuje znaczenia w sferze ekonomicznej,
społecznej i politycznej głównie przez interpretacje
przeszłości

- skupia się na poszukiwaniu sensu istnienia,
przeprowadzając abstrakcyjne, myślowe spekulacje

- nie skupia się na przekonywaniu i używa retoryki

- jej zadaniem jest wpajanie danego przekonania,
zaszczepienie poczucia misji dziejowej, motywowanie
do działania

-używa wiele środków perswazji (racjonalne i
emocjonalne), używa retoryki, stylu publicystycznego,
nakłania i prowokuje.

- pomimo różnic istnieją pewne podobieństwa, niektóre ideologie powołują się na pewne koncepcje filozoficzne.

R. 11 LIBERALIZM A EDUKACJA

Liberalizm (z łaciny liberalis – dotyczący wolności, od liber – wolny)
Jest to doktryna społeczno-polityczna, której początki sięgają XVI i XVII w. Jej podstawy wiążą się z rozpadem
średniowiecznego systemu feudalnego i powstaniem klasy średniej złożonej w większości z przedstawicieli wolnych
zawodów, dążącej do uzyskania pełni praw politycznych, społecznych i ekonomicznych.

Do głównych założeń liberalizmu należą:

- ograniczenie funkcji państwa w sferze gospodarki
- swoboda działalności gospodarczej
- nadrzędność jednostki nad społeczeństwem
- wolność człowieka
- prawo do zdobywania własności
- indywidualizm
- niezbywalne, naturalne prawa człowieka

John Locke – jeden z twórców liberalizmu i jego poglądy na wychowanie:

- umysł człowieka w chwili przyjścia na świat to tzw. Tabula rasa (niezapisana tablica)
- dążenie do cnoty poprzez wyrzeczenia pozwalające hamować popędy i opierać się pokusom
- mądrość, czyli zdrowy, praktyczny rozum dzięki któremu człowiek potrafi radzić
sobie w życiu
- zdobycie ogłady towarzyskiej, która pomaga w wypełnianiu obowiązków społecznych
- wykształcenie powinno obejmować zagadnienia z zakresu moralności oraz polityki, czyli
wiadomości na temat społeczeństwa obywatelskiego, systemu rządów, prawa i historii

Wpływ liberalizmu na edukację:

- nacisk na wykształcenie, porządek, procedury i użyteczność
- rozproszenie władzy w ustroju opartym na ideologii liberalnej zapobiega przeprowadzaniu
zbyt gwałtownych reform i zabezpiecza szkoły przed monolityczną, narzucaną odgórnie
polityką
- stworzenie powszechnego systemu edukacji zapewniającego obywatelom ogólne
wykształcenie
- wychowanie obywatelskie w aspekcie poznawczym (wiedza na temat ustroju państwa i jego
instytucji) i emocjonalnym (poczucie odpowiedzialności publicznej)
- wolność jako brak instytucjonalnych środków przymusu
- wolność szkoły jako instytucji ( szkoły nie podlegają upolitycznieniu)
- wolność jako warunek skuteczności metodologicznej (swoboda uczniów do badania
kontrowersyjnych kwestii).

12 KONSERWATYZM A EDUKACJA



Konserwatyzm charakteryzuje się dążeniem do podtrzymania trwałości instytucji i zachowania statusu quo;

podkreśla się rolę tradycji –czynnik gwarantujący spójność społeczeństwa; nieufnie traktuje się wszelkie zmiany i innowacje
w dziedzinie społ., polit., edukacyjnej



Podstawowe reguły konserwatyzmu sformułował m.in. Edmund Burke (1729 – 1797) – wybitny brytyjski

mąż stanu i autor pism z dziedziny filozofii politycznej; był przekonany, że tradycyjne instytucje polit., społ., i religijne
ucieleśniają zbiorową, zdobywaną przez wieki mądrość rasy ludzkiej; wypowiada się przeciwko zmianom i głosił pochwałę
tradycji

Główne wątki konserwatyzmu:

•

Przeszłość – źródło tradycji kształtującej instytucje społeczne oraz relacje między ludźmi; dzięki dziedzictwu

zdobywamy poczucie kulturowej tożsamości

•

Teraźniejszość – nie jest czymś ulotnym, ale stanowi część kontinuum, które wiąże przeszłość z przyszłością

•

Szacunek wobec przeszłości oraz historii przejawia się także w edukacji – jej rola to kształtowanie u

młodzieży poczucia tożsamości kulturowej; polega na wpajaniu uczniowi poczucia lęku przed instytucjami i szacunku do
nich, a także na zaszczepianiu tradycyjnych norm obyczajowych i kulturowych; tradycja – stabilizator społeczny; pozwala
zachować ciągłość dziedzictwa przekazywanego z pokolenia na pokolenie

•

Społeczeństwo – organizm, w którym klasy społeczne i ich przedstawiciele pracują dla dobra ogółu;

społeczeństwa organiczne spajają kulturowe więzy, wspólny język, narodowość, tradycja i zwyczaje; ma strukturę
hierarchiczną – członkowie zajmują kolejne stopnie drabiny społecznej, wchodząc w stosunki podległości i zwierzchnictwa;
przykład takiego społeczeństwa jest Państwo Platona; społeczeństwo ucieleśnia gromadzony od pokoleń dorobek myśli
ludzkiej – tej spuścizny nie wolno zaprzepaścić, a jakiekolwiek reformy spowodują zakłócenia równowagi i przyniosą
zamieszanie, a nie prawdziwy postęp (stąd negatywny stosunek do zmian);

•

Decyzje polit. muszą być podejmowane przez elitę złożoną z gruntownie wykształconych osób, arystokrację

umysłową i cywilizacyjną; ludzie dysponują różnym potencjałem w zależności od tego, z jakiego środowiska się wywodzą –
„dobre pochodzenie” staje się ważnym wyznacznikiem pozycji społecznej

•

Głosi koncepcję elitaryzmu odrzucając hasła egalitaryzmu – próby wprowadzenia równości społ.

zakończyłyby się zapaścią cywilizacyjną i dyktaturą tłumu; docenia i nagradza niepospolitość i wybitność

Konserwatyzm a oświata:



Szkoła – skarbiec wartości kulturowych, za jej pośrednictwem przekazywany jest dorobek materialny i

duchowy; jej rola to zapoznanie młodego człowieka z jego dziedzictwem i utrwalenie dorobku kulturowego; stanowi
wsparcie dla innych instytucji, gdyż typuje przyszłych członków elity i zapewnia im wykształcenie, dzięki czemu będzie ona
przygotowana do przyszłych zadań



Program nauczania – jego rola to przekazywanie kultury w ogólnym zakresie wszystkim członkom społ., a

także zapewnienie odpowiedniej edukacji poszczególnym warstwom społecznym; kształcenie obejmuje naukę
podstawowych umiejętności: czytanie, pisanie, arytmetyka a także odpowiednią literaturę, historię, sztuki piękne, muzykę,
taniec; podkreśla się także, iż wartości kulturowe określające pożądany typ charakteru powinny być formowane w religijnie
nacechowanym kontekście



Nauczyciel – pośrednik przekazujący dorobek kulturowy; musi szanować dziedzictwo kulturowe i dobrze je

znać, swoja postawą moralna powinien dawać świadectwo o tym, że jest wierny zasadom etycznym; powinien on stanowić
dla uczniów godny naśladowania wzór osobowy; poczytuje sobie za obowiązek przechowanie kulturowego dziedzictwa i w
tym celu dzieli się z uczniami swoją wiedzą, aby mogli ją przyswajać i utrwalać

Neokonserwatyzm:

Lata 80. XX wieku USA – odrodzenie idei konserwatywnych w postaci nurtu neokonserwatywnego

Przeszłość – pełna pochwały kronika powstawania wyjątkowej, jedynej w swym rodzaju amerykańskiej

Tożsamości, mimo, iż USA jest narodem imigrantów

Podkreślają wartość konstytucji opartej na fundamentalnych regułach judeochrześcijańskich

Łączą ideologię konserwatywną z przekonaniami liberalnymi – popierają klasyczne teorie ekonomiczne

głoszące hasła wolnego rynku, popytu i podaży, swobody handlu, konkurencyjności oraz prywatyzacji systemu szkolnictwa i
usług socjalnych; domagają się przyzwolenia na powszechną rywalizację (wyznając etykę współzawodnictwa) i
uniezależnienia polityki od nieprzemyślanych posunięć liberalnych reformatorów

Jeśli uda się znieść monopol publicznego systemu szkolnictwa, wprowadzając bony oświatowe (prywatyzacja

szkolnictwa), powstanie wówczas wolny rynek edukacyjny, na którym szkoły najbardziej efektywne będą wygrywać z
miernymi; szkolnictwo stanie się wtedy areną rywalizacji

Podstawą instytucji społecznych i edukacyjnych są wartości duchowe i religijne

Propagują tradycyjny model rodziny, którą definiują jako podstawową komórkę tworzoną przez męża (funkcja

żywiciela rodziny) i żonę (strażniczka domowego ogniska) przebywających w stałym monogamicznym związku

Należy zwrócić się w stronę spuścizny kulturowej Zachodu, zwłaszcza tych jej aspektów, w których

przejawiają się uniwersalne, wieczne prawdy i wartości

14 . MARKSIZM A EDUKACJA



Karol Marks i Fryderyk Engels



Poglądy Marksa kształtowały się pod wpływem:

♦

Hegla

→

proces dialektyczny

♦

Feuerbacha

→

koncepcja materialistyczna

♦

Hessa

→

własność prywatna jako źródło ludzkich nieszczęść, idea międzynarodowego społeczeństwa opartego na

gospodarce kolektywnej

♦

Saint-Simon

→

stosunki ekonomiczne determinują bieg historii (jako kroniki konfliktów rywalizujących klas

ekonomicznych), władza w rękach wąskiej grupy inżynierów i naukowców

IDEOLOGIA MARKSISTOWSKA



Podstawową zmianą dynamiki społecznej jest materializm dialektyczny, stanowi połączenie heglowskiej koncepcji

dialektycznej zmiany z materialistycznym podejściem Feuerbacha

. Hegel zakładał, iż zmiana była wynikiem cyklicznie

następujących konfliktów idei. Każda z nich zawiera zarówno częściową prawdę, jak i jej zaprzeczenie. Ze sprzeczności tezy
i antytezy rodzi się idea wyższego rzędu -zalążek następnego konfliktu. Hegel uważał, że właśnie w ten sposób w historii
odsłania się idea absolutna. Marks przenosi ów proces dialektyczny w wymiar fizyczny, materialny. W historii, zaś dostrzega
zapis nieustannej walki między antagonistycznymi klasami ekonomicznymi.



Zmiana historyczna jest dla Marksa konsekwencją ekonomicznej walki o kontrole nad produkcją. Determinizm

ekonomiczny zakłada iż produkcja i wymiana towarów stanowi podstawę porządku społecznego. Społeczne podziały

klasowe są zależne od środków, sposobów i własności środków produkcji. Walka o nie ma doprowadzić ostatecznie do
wojny klas- rewolucji proletariackiej.



Prowadzić robotników do rewolucji miała grupa burżuazyjnych ideologów, która odcięła się od swojej klasy, by

dołączyć do proletariatu - „awangarda proletariatu”, „elita rewolucyjna”- do niej zaliczał Marks siebie i Engelsa.



Według Marksa w państwie proletariackim ( tuż po przejęciu władzy) narzędzia produkcji zostaną scentralizowane,

zostanie ustanowiona „dyktatura proletariatu”, która do momentu wytworzenia społeczeństwa bezklasowego, będzie
sprawować władze wykorzystując instytucje państwa do zniszczenia pozostałości dawnego systemu. Kiedy cel ten się
zrealizuje pojawi się społeczeństwo bezklasowe.

MARKSISTOWSKA TEORIA EDUKACJI



Głównym zadaniem edukacji jest wykorzenieni z umysłów robotników „fałszywej świadomości”( wytwór ideologii klasy
dominującej, została narzucona klasie podporządkowanej i zaakceptowana przez nią).



Idealizm, tomizm, religia przyczyniają się do ugruntowania u przedstawicieli proletariatu fałszywej świadomości.,

podobnie jest z liberalizmem i konserwatyzmem, według Marksa przy ich pomocy, grupy dominujące kontrolują klasy im
podrzędne. Uważa, zaś iż realizm naukowy można wykorzystać do uzyskania prawdziwego obrazu rzeczywistości, jeśli
połączymy go z marksistowskim materializmem dialektycznym. Za użyteczny, Marks uważa również socjalizm utopijny ( z
uwagi na użyteczność jego narzędzi pomagających analizować rzeczywistość), ale za nierealistyczne uważa ich strategie
zmiany społecznej (do zmiany społecznej można doprowadzić bez uciekanie się do przemocy-rewolucji).



Naukowy socjalizm (komunizm)

miał służyć do ukształtowania świadomości rewolucyjnej u klasy pracującej. Zadaniem

elity rewolucyjnej, było zaś wychowywanie robotników tak, aby rozumieli co leży w ich interesie- by rewolucyjne teorie
zostały zastosowane w praktyce( jest to zarazem cel edukacji).Podobne zadania stawiał partii komunistycznej: edukacja
proletariatu i uświadomienie mu jego historycznego przeznaczenia.



Marksistowska teoria edukacji jest konsekwencją pojmowania człowieka jako osoby naturalnej, której społeczny

charakter kształtuje się pod wpływami środków i sposobów produkcji ekonomicznej. Proletariatowi należy wpoić
świadomość materialistyczną.



Szkolnictwo powinno gwarantować rozwój intelektualny, fizyczny oraz kształcenie techniczne- politechniczne

(zapoznanie młodzieży z procesami produkcji), któremu przypisuje ogromną rolę. Według niego miało ono być sposobem
zahamowanie procesów alienacji, ogólnym, łączącym teorię z praktyką przysposobieniem do pracy w rzemiośle. Zadaniem
jego miało być nauczenie osoby wykonywanie różnych prac i uświadomienie jej znaczenia przemian społecznych
zachodzących na podłożu ekonomicznym.

WPŁYW TEORI NEOMARKSISTOWSKIEJ NA EDUKACJE (neomarksiśći – lewicowi teoretycy, kontynuatorzy
marksizmu, poddali podstawowe tezy Marksa rewizji, badają proces kształcenia zachodzący w społeczeństwie
kapitalistycznym)



Zadaniem szkół, jak i innych instytucji, jest służenie interesom klasy dominującej i umacnianie jej pozycji poprzez treści,
metody zawarte w programie nauczania (jawny, ukryty

→

w sposób autorytarny forsuje normy wartości grup dominujących

tak, iż stają się one nie do podważenia).



Szkoła zamiast dążyć do niwelowania podziałów klasowych, ugruntowuje je i pogłębia (np. w USA sama lokalizacja szkoły-
w jakiej dzielnicy jest położona-odzwierciedla różnice klasowe).



Zatem funkcją szkoły jest utrwalanie wartości klasy dominującej, przekazywanie ich i wpajanie ich młodym ludziom ( są one
postrzegane w kategoriach wspólnego dobra).W szkole zatem nie ma miejsca na poglądy, które mogły by zagrozić hegemonii
klasy dominującej.



Funkcja ekonomiczna szkoły polega na identyfikowaniu, doborze tych osób, które będą zajmować różne szczeble drabiny
korporacyjnej w społeczeństwie kapitalistycznym-przygotowuje ich do roli konsumentów spożytkowujących wytwory
kapitalistycznej ekonomii. Utrwala zatem ekonomiczne nierówności oraz przyzcynia się do utrzymania statusu quo.

19 PROGRESYWIZM A EDUKACJA

Progresywizm w USA – forma sprzeciwu wobec formalizmu, werbalizmu i autorytaryzmu. Reprezentanci zakładają, że
poprawa ludzkiej egzystencji jest nie tyle możliwa co pożądana. Poszukiwali nowych metod kształcenia tak aby pobudzić
dzieci di spożytkowania swojej energii w kierunku samorealizacji. Inni (ci od Dewey`a) uważali że reforma szkolnictwa
powinna być częścią szerszych zmian instytucji i stosunków społecznych.

GENEZA PROGRESYWIZMU

•

Początki – XVIII w. – koncepcja postępu, zgodnie z którą człowiek jest w stanie ulepszać i udoskonalać
środowisko, wykorzystując swoją inteligencję, stosując metodę naukową do rozwiązywania problemów
społecznych, politycznych i ekonomicznych – przejęte przez progresywistów.

•

Za Rousseau – człowiek nie jest istotą zdeprawowaną, jest on z natury dobry.

•

Pocz. XX w. Ameryka – ruch postępowy – hasła zreformowania społeczeństwa począwszy od reformy politycznej
– stopniowych zmian legislacyjnych i wprowadzanych za pośrednictwem oświaty umiarkowanych innowacji

społecznych – programy: Nowa Wolność Woodrowa Wilsona, Nowy Nacjonalizm Theodore`a Roosvelta, Idea z
Wisconsin Roberta LaFillette`a – dobrobyt wszystkim Amerykanom.

DOKONANIA ZACHODNIOEUROPEJSKICH REFORMATORÓW EDUKACJI:
J. J. Rousseau – zasady wychowania zgodnego z naturą, wykluczenie stosowania przymusu.
Heinrich Pestalozzi – edukacja to nie tylko przekazywanie wiedzy książkowej, uwzględnienie wszystkich aspektów rozwoju
dziecka: emocjonalnego, intelektualnego i fizycznego, edukacja naturalna w środowisku, w którym dziecko czuje się kochane
i bezpieczne. Pierwsze w wychowaniu - badanie najbliższego otoczenia poprzez zmysły.
Zygmunt Freud – wg niego dziecko zmuszane przez rodziców do bezwzględnego posłuszeństwa tłumi swoje naturalne
popędy – hamowanie ich prowadzi do zachowań neurotycznych, skutkując w dorosłym życiu.
John Dewey

EDUKACYJNA PŁASZCZYZNA PROGRESYWISTYCZNA:

Historia edukacji progresywistycznej:

•

Flora Cooke, Carleton Washburne – opracowali oni innowacyjne metody dydaktyczne dzięki którym dzieci mogły
w pewnym stopniu sterować procesem uczenia się.

•

Junius L. Meriam – stworzył program nauczania poprzez działanie – wycieczki, obserwacja, dyskusja.

•

Marietta Johnson – Szkoła Edukacji Organicznej – organiczna teoria edukacji – nacisk na potrzeby,
zainteresowania i aktywność dziecka. Szczególne znaczenie przypisała zajęciom związanym z działalnością
twórczą – taniec, szkicowanie, rysunki, śpiew tkactwo – swobodne wyrażanie siebie. Nauka czytania, pisania,
arytmetyki – 9, 10 lat, metoda nauczania – inicjowanie swobodnej dyskusji.

•

1919 r. Waszyngton – Progressive Education Association, podstawowe założenia:

A) zapewnienie dziecku swobodnego rozwoju, zajęcia wspomagające w samodzielności, kreatywności i swobodnego
wyrażania własnego „ja”.
B) kształcenie całkowicie podporządkowane indywidualnym zainteresowaniom dziecka, w kontakcie z prawdziwym
światem.
C) nauczyciel – progresywista – pomagać dziecku w nauce i ukierunkowywać jego aktywność badawczą, nie narzucać mu
zdania.
D) ocena powinna uwzględniać postępy w rozwoju umysłowym, fizycznym, moralnym i społecznym. E) współpraca
nauczycieli, rodziców, szkoły, aby móc zaspokoić potrzeby dziecka ma każdym etapie jego rozwoju.
F) szkoła – laboratorium, w którym testuje się nowe techniki.



Dewey a edukacja progresywistyczna:

(Poglądy Deweya omówione podobno w poprzednim rozdziale, tu autor przedstawia krytyczne opinie Deweya na temat
progresywizmu)
Pokazuje analizę porównawczą szkoły tradycyjnej i progresywistycznej:
szkoła tradycyjna – instytucja formalna, kształcenie zgodnie z programem nauczania opartym na treściach przedmiotowych –
język, historia, matematyka i nauki przyrodnicze. Perenialiści i esencjaliści – czyli tradycjonaliści mówią – jedynym źródłem
wiedzy, zasad moralnych i norm zachowań jest dorobek kultury ludzkości, nie weryfikowalne za pomocą metody naukowej.
Podręcznik najważniejszym źródłem wiedzy, jedyny sposób przyswajania jej – pamięciowe jej opanowanie. Izolacja szkoły
od problemów społeczeństwa. Kształcenie: przekazywanie określonych treści reprezentujących wiedzę odziedziczoną,
uczenie się: biegłe opanowanie tych treści, bez uwzględniania potrzeb i zainteresowań dziecka. Uczniowie: produkt procesu
uczenia się – przyswoić tradycyjna wiedzę oraz poglądy i postawy konformistyczne, szacunek autorytetom i
podporządkowanie się władzy zewnętrznej.
Zarzucał progresy wistom całkowitą negację szkoły tradycyjnej i zamykanie się na to co tu i teraz. Każdą aktywność nawet
bezcelowa uważali za ważną. Proces edukacji podporządkowali dziecięcym kaprysom.
Filozofią u podstaw progresywistycznej polityki edukacyjne (Dewey)j: oparta na doświadczeniu pojmowanym jako rezultat
interakcji czł. ze środ. Edukacja procesem prowadzącym do rozwoju – zdobywanie nowych doświadczeń, pociągają za sobą
nowe doświadczenia i pozwolą je kontrolować. Nie powinna odcinać się od przeszłości tylko wykorzystać ją w rekonstrukcji
teraźniejszości i ukierunkowań na przyszłość. Teorię swą oparł na koncepcji kontinuum doświadczeniowego – ciągu
następujących po sobie doświadczeń, którym przeszłość łączy się z teraźniejszością umożliwia kształtowanie przyszłości.
Aktywność – celowa, zapewniająca uczniowi możliwość rozwoju społecznego o intelektualnego.
Uwzględnianie – potrzeb, zainteresowań, celów, zdolności i dążeń, środowiskowych uwarunkowań natury historycznej,
fizycznej, ekonomicznej i społ.
Pedagog – wystrzegać się naiwnego idealizowania natury dziecka. Koncentrować się na tych popędach, które uczą
refleksyjnej analizy celów i sposobów ich osiągania.

WILLIAM KILPATRICK I METODA PROJEKTÓW:

William Heard Kilpatrick:



eksperymentalista, progresywista;



twórca metodyki nauczania, której cel łączył się z aktywnością i która pozwalała na testowanie przewidywanych
konsekwencji zamierzonego działania;



porzucił ocenianie uczniów; oceny wywoływały u dobrych uczniów – egotyzm, u słabszych – poczucie niższości;



liberalne podejście do dyscypliny lekcyjnej;

Metoda projektów:



uczniowie podejmują zorganizowane działania przybierające formę projektów stymulujących aktywność
nastawioną na cel – sami wybierali zadania, planowali, ukierunkowywali i wykonywali swoją pracę;



w warstwie teoretycznej podobna do metody problemowej



proces uczenia zorientowany na zadanie;



działanie weryfikowano w praktyce i oceniano na podstawie wywołanych przez nie skutków;



program nauczania obejmował 4 kategorie projektów:

•

„konstrukcyjny” – twórczy – urzeczywistnienie teoretycznego planu (plan – sztuka, działanie –
scenariusz, rozdzielają rolę, odegranie sztuki);

•

Dostarczający przyjemności czy „radości”, ma przynieść satysfakcję natury estetycznej – słuchanie
symfonii;

•

„problemowy” – angażowanie się w rozważania intelektualne, dot. istotnych kwestii;

•

„konkretyzujący uczenie się” – zdobywanie określonych umiejętności (np. maszynopisania), lub
pewnego zasobu wiedzy;



Łączy realizację zadań edukacyjnych z funkcja uspołeczniającą;



Realizowała cele edukacyjne oraz rozwijanie zdolności twórczych i koncepcyjnych, kształtowanie wrażliwości
estetycznej, doskonalenie intelektu i uczenie konkretnych umiejętności;



Uczy pracy zespołowej, umożliwia wspólne rozwiązywanie problemów, dzielenie się rezultatami swoich
dociekań;



Celem wychowania: wychowanie osób respektujących zasady demokracji o mentalności eksperymentalistów,
gotowych do weryfikowania tradycji;



Uczy korzystania z procedur demokratycznych – otwarta dyskusja, rozważanie rozsądnie „za i przeciw”,
gotowość kompromisu, pokojowa zmiana społ



Człowiek tak wychowany, nie uznaje stałości wytworów ludzkiej inteligencji, posługuje się metoda badawczą, nie
uznaje pewników technolog. metafaz. polit. ekon.,

ODDZIAŁYWANIE PROGRESYWIZMU NA ŚRODOWISKO PEDAGOGICZNE

Na szkołę:



Zilversmit – wpływ p. mniej kompleksowy i systematyczny niż się sądzi;



Wprowadzanie w życie reform programu i reform nauczania, zmian w wydajności i skuteczności szkoły,
udoskonalenie jej struktury ekonomicznej i organizacji, harmonogramu działań.



Przenikał do szkół za sprawą kadry administracyjnej,

Na środowisko akademickie:



Dążenie do uwolnienia badań społecznych od ograniczeń wynikających z założeń natury metafizycznej;



Powiązanie pedagogów organizację zawodowe, m. in. National Educational Association, Filozoficzne
Towarzystwo Edukacyjne itp.;



Nauczyciel progresywista:

•

Wykazuje wiedzę z przedmiotów tj. historia, nauki przyrodnicze, matematyka i języki, znajomość ich
metod badawczych;

•

Wie jakiej motywacji dostarczać uczniom aby pobudzić ich do aktywności

•

Wie jak wykorzystać mechanizmy pracy zespołowej;

•

Przewodnik, na pierwszym planie stawia zainteresowania wychowanków;

•

Pomoc w omawianiu i planowaniu zadań w procesie uczenia się oraz ich realizacji;

ZWIĄZKI PROGRESYWIZMU Z FILOZOFIĄ I IDEOLOGIĄ

Od naturalistów – doktryna o swobodnym rozwoju zgodnym z zainteresowaniami i potrzebami;
Dwie frakcje progresy wistów:

Skłaniający się ku koncepcjom naturalistycznym,

Opierają się na założeniach Dewey`owskiej filozofii pragmatyzmu – istotna rola grupy i zagadnień społ.,
podkreślali zalety metody naukowej,

Od idealizmu – poglądy na temat rozwoju dziecka, koncepcja zintegrowanego społeczeństwa,
Od liberalizm – hasła indywidualizmu i wolności jednostki – w dążeniu do autonomii dziecka, swoboda dociekań i
weryfikowania przekonań, wprowadzanie zmian, stopniowe wprowadzanie reform, krytyka utopijnych projektów reform
przebudowy społeczeństwa i marksistowskiej koncepcji rewolucji, elastyczny program reform, przeciw narzucaniu
wyznaczonych celów. Dewey potępiał klasyczny liberalizm za lansowanie postawy egoistycznej.

Esencjalizm i perenializm

Edukacja progresywistyczna

Podstawa uczenia się:

Opanowanie kluczowych ogólnych
umiejętności kulturowych: czytanie, pisanie,
rachowanie, uczenie z podręczników i lektury
już od wczesnego etapu kształcenia.

Pozwolić na samodzielne odkrywanie metod
uczenia się i badania, rozwiązywanie
interesujących problemów, zaspakajanie
własnych potrzeb przez samych uczniów.
Metoda naukowa, praca zespołowa, metoda
projektów. Dostosowany do zainteresowań
dziecka.

Program nauczania:

Precyzyjnie zdefiniowane umiejętności
kluczowe oraz treści przedmiotowe.

Inicjowanie przemian społecznych, otwarta
lekcja, uczenie się przez bezpośrednie
doświadczenie, działanie i realizowanie
projektów.

Dyrekcja, grono
pedagogiczne:

Specjaliści w zakresie przed. akademickich,
wiedza merytoryczna i dydaktyczna, rola
dominująca w klasie – planuje proces
nauczania i steruje nim. Zadaniem szkoły nie
jest inicjowanie zmian społ.

Usuwanie społ. i politycznych barier. Zerwanie
z układem przedmiotowym, skalą ocen i
hierarchia poziomów kształcenia. Nadzorowanie
projektów, inicjowanie proc. ucz., doradzanie,
udzielanie konsultacji, zdobywanie wiedzy w
sposób pośredni

Wdrażanie młodych ludzi do procedur demokratycznych – uczestnictwo we wspólnocie i regulacja przeprowadzanych reform
Wpajanie swoistego relatywizmu kulturowego czy etycznego – przyjęcie krytycznej postawy wobec dziedziczonych tradycji,
postaw i wartości.

21 TEORIA KRYTYCZNA A EDUKACJA



dopiero od niedawna znajduje się w dorobku myśli edukacyjnej;

GŁÓWNE ZAGADNIENIA:



koncentruje się na dwóch związanych ze sobą elementach teorii edukacyjnej: krytyce i reformie;



jej funkcja krytyczna polega na zbadaniu, kto sprawuje kontrolę nad instytucjami oświatowymi i procesem

wychowawczym oraz na ustaleniu celów i priorytetów edukacyjnych;


gdy decydenci zostaną zidentyfikowaniu, krytyk przechodzi do etapu badania pobudek, które nimi kierują, oraz ich

celów i programów;


zwolennicy teorii krytycznej dowodzą, że istotne problemy edukacyjne wynikają z dążenia do zachowania władzy,

która umożliwia jednej zbiorowości sprawowanie kontroli nad drugą i wymuszanie jej posłuszeństwa;


ważnym narzędziem kontroli są dokumenty mające moc prawną, teksty legitymizujące pozycję grupy dominującej;



rzecznicy teorii krytycznej twierdzą, że w skali globalnej, w świecie zdominowanym przez wielonarodowe

korporacje, można podzielić narody na dwie kategorie, zaliczając jedne do korporacyjnych potęg przemysłowych, a inne do
zacofanych technologicznie i z tego względu wyzyskiwanych;


skupiają się na dynamice konfliktów społecznoekonomicznych występujących w polityce, kulturze i edukacji;



w konflikcie społecznym przedstawiciele teorii krytycznej stają zdecydowanie po stronie uciskanych,

podporządkowanych klas i zbiorowości; są przekonani, że kształtując świadomość grup uciskanych, daje się im do ręki broń,
dzięki której mogą walczyć o swoje prawa.

EDUKACJA, SZKOLNICTWO I NAUCZANIE:



zwolennicy teorii krytycznej uważają, że szkoły stanowią instrument polityki kulturowej i przyczyniają się do

pogłębiania konfliktu społecznego;


z ich analizy wynika, że w ciągu wieków szkoły były kontrolowane i wykorzystywane przez grupy, które osiągnęły

supremację ekonomiczną, społeczną i polityczną; za pośrednictwem oświaty grupy te sprawują kontrolę nad społeczeństwem,
wpajając jego członkom odpowiednio spreparowaną wiedzę;


szkoły zatem nie pełnią funkcji neutralnych instytucji akademickich, ale stanowią instrument walki politycznej,

ponieważ jednych wynoszą do władzy, a innym blokują do niej dostęp;


zwolennicy teorii krytycznej dążą do przeprowadzenia reform oświatowych, w wyniku których szkoły staną się

„ośrodkami demokracji publicznej”, a ich zadaniem będzie uświadamianie młodym ludziom ich niezbywalnych praw oraz
powinności moralnych, ekonomicznych i obywatelskich;


starają się zdefiniować rolę pedagoga oraz charakter i cele nauczania;



opowiadają się za takim programem reform oświatowych, który skłoni nauczycieli do aktywnego przejmowania

kontroli nad procesem kształcenia, nauczyciel jako „zaangażowany w proces transformacji intelektualista”;


w swoim projekcie reform stawiają przed nauczycielem następujące zadania:

działanie na rzecz autentycznej reformy oświaty, która pozwoli nauczycielom na sprawowanie kontroli nad edukacją,

współpraca z innymi nauczycielami na rzecz poprawy jakości nauczania,

nawiązywanie kontaktów z rodzicami uczniów oraz inicjowanie wspólnych działań,

prowadzenie z uczniami dyskusji, polegających na krytycznej analizie zagadnień politycznych, gospodarczych i

kulturalnych,
-

działanie na rzecz zmian w podziale władzy w szkołach,

przekonywanie o tym, że szkoła nie może ignorować takich problemów jak narkomania, ciąża nastolatek, analfabetyzm,

niedożywienie i nierówny dostęp do opieki zdrowotnej.


uczenie się powinno prowadzić do opanowania krytycznego języka przydatnego przy analizowaniu najważniejszych

bieżących kwestii społecznych, politycznych, ekonomicznych i edukacyjnych,


punktem wyjścia do tworzenia nowej formuły kształcenia jest krytyka obowiązującego programu nauczania,



program nauczania można rozpatrywać w dwóch aspektach: jako jawny program nauczania, wyszczególniający

umiejętności i treści przedmiotowe oraz „ukryty”, który w sposób niewidoczny kształtuje postawy etyczne, poglądy i
zachowania,


twierdzą, że uwzględnienie w programie nauczania dorobku różnych kultur oraz rozmaitych stylów uczenia się

przyczyni się do wzbogacenia procesu kształcenia; każdy uczeń ma wnieść swoje unikatowe doświadczenia kulturowe,
dzięki czemu inni będą mogli zdobywać nowe umiejętności i wiedzę.

ZWIĄZKI TEORII KRYTYCZNEJ Z FILOZOFIĄ I IDEOLOGIĄ:



teorię krytyczną łączy bliskie pokrewieństwo z pragmatyzmem i z jego współczesną formą zwaną

neopragmatyzmem:
-

idąc śladem pragmatystów odrzuca szeroko zakrojone, uniwersalistyczne koncepcje, które znajdujemy w metafizyce

idealistów i realistów,
-

podobnie jak przedstawiciele wczesnego pragmatyzmu stawiają sobie za cel wszczęcie publicznej debaty na temat

wychowania, chcą wznowić powszechną dyskusję, w której rozważano by kwestie edukacji, szkolnictwa i programu
nauczania w powiązaniu z zagadnieniami społecznymi, ekonomicznymi i kulturowymi,


rzecznicy teorii krytycznej zaadaptowali także i ponownie zdefiniowali niektóre koncepcje marksistowskie:

twierdzą, że szkoły, tak jak inne instytucje społeczne, opierają się na bazie ekonomicznej oraz że w ustroju

kapitalistycznym szkolnictwo sankcjonuje sprawowanie kontroli nad tą bazą przez grupę dominującą,
-

są również skłonni postrzegać zagadnienia polityczne i edukacyjne przez pryzmat konfliktu między grupami

reprezentującymi interesy, które nie dają się pogodzić,


uaktualnili też niektóre koncepcje opracowane przez społecznych rekonstrukcjonistów:

edukację i szkolnictwo ujmują w szerszych kategoriach społecznych, politycznych i ekonomicznych, a nie stricte

akademickich,
-

wzywają pedagogów do wzięcia udziału w procesie społecznej i politycznej transformacji,

opracowując plany lepszej przyszłości również sięgają do zdobyczy utopizmu,



krytyka:

nie jest ani krytyką ani nawet teorią,

stanowi przede wszystkim narzędzie politycznej i ekonomicznej walki ideologicznej - jej propagatorzy dążą do

upolitycznienia szkolnictwa i nauczania po to, by zrealizować program polityczny mający na celu zbudowanie jakiegoś
nieokreślonego demokratycznego socjalizmu,
-

analiza przeprowadzana w ramach teorii krytycznej prowadzi do zakwestionowania podstawowej roli szkoły jako

instytucji zajmującej się doskonaleniem intelektu i przekazywaniem wiedzy akademickiej, która osadza proces edukacyjny w
kontekście dorobku kulturowego,
-

konserwatyści i neokonserwatyści oskarżają o to, że odrzucając dorobek zachodniej cywilizacji, odcinają młodych ludzi

od ich kulturowych korzeni,
-

reprezentanci analizy filozoficznej z jednej strony pochwalają właściwy dla zwolenników teorii krytycznej świadomy

stosunek do języka oraz ich dążenie do posługiwania się słownictwem charakteryzującym się uwrażliwieniem na kwestie
społeczne, z drugiej strony zaś uznają niektóre używane przez nich sformułowania za zbyt emocjonalne i demagogiczne, np.
„wynoszenie do władzy”, „edukacyjny knebel”.