MASAŻ W WYBRANYCH JEDNOSTKACH CHOROBOWYCH

Choroby układu krążenia

Choroba Raynauda

Chorobę można określić jako napadowe zblednięcie, zasinienie, zaczerwienienie oraz drętwienie
występujące pod wpływem zimna lub bodźców psychicznych. Przyczyną tych dolegliwości jest skurcz
tętnic w częściach dystalnych: palce rąk i nóg, ręce, płatki uszu, koniuszek nosa. Choroba występuje
częściej u kobiet niż u mężczyzn. Najczęściej pojawia się pomiędzy 20 a 40 rokiem życia.
W okresie napadu można wyróżnić trzy okresy:
1. Okres, w którym występuje miejscowe omdlenie z towarzyszącą bladością i utratą czucia palców rąk.
2. Okres miejscowej zamartwicy, podczas której występuje sine zabarwienie palców.
3. Okres odruchowego rozszerzenia naczyń.
Przebieg choroby Raynauda może być lekki, średnio ciężki i ciężki. W postaciach lekkich zmiany są
łagodne. Zmiany stabilizują się na kilka lub kilkadziesiąt lat i często ustępują samoistnie. W postaciach
cięższych napady występują częściej (nawet pod wpływem niewielkiego ochłodzenia lub małej emocji),
trwają długo, trudno ustępują, szybko wywołują zmiany troficzne. W każdym okresie i nasileniu choroba
może ustąpić.
Masaż
Masaż, wykonujemy tylko w okresie międzynapadowym.
Wyróżnia się dwa sposoby postępowania. Pierwszy to masaż klasyczny grzbietu i kręgosłupa ze
szczególnym uwzględnieniem odcinka szyjnego. W masażu wykorzystujemy głaskania, delikatne
rozcierania, rozluźniające ugniatanie podłużne, uciski jednoczesne. Po około 3 zabiegach dołączamy
klasyczne opracowanie kończyn górnych stosując: głaskania, delikatne rozcierania, ugniatanie podłużne,
uciski jednoczesne. Należy również doprowadzić do poprawy krążenia w okolicy nosa i uszu.
Jeżeli palce objęte są procesem martwiczym, masaż rozpoczynamy od śródręcza.
Drugi sposób to masaż segmentarny.

Układ oddechowy

Najskuteczniejszą metodą masażu w schorzeniach układu oddechowego jest masaż segmentarny.
Masaż klasyczny obejmie opracowanie grzbietu i klatki piersiowej stosując: głaskania, rozcierania,
ugniatania poprzeczne i podłużne, oklepywania (łyżeczkowe), wibrację w okolicy segmentów zajętych
procesem chorobowym i delikatne roztrząsania. Podczas masażu chory powinien leżeć w ułożeniu
drenażowym, czyli nogi uniesione lekko ku górze, albo przy wykorzystaniu stołu rehabilitacyjnego
pacjent leży tak, aby klatka piersiowa i nogi leżały poniżej linii bioder. Na zakończenie masażu można
wykonać "chwyt sprężynowania klatki piersiowej" z masażu segmentarnego.

Uszkodzenia nerwów obwodowych

Porażenie nerwu łokciowego

Nerw łokciowy najczęściej ulega uszkodzeniu w obrębie łokcia. Przyczyną uszkodzenia są przeważnie:
- zwichnięcie stawu,
- rozerwanie w czasie złamania,
- długotrwały ucisk.

1

Rzadziej, przeważnie wskutek zranienia, może dochodzić do uszkodzenia w obrębie nadgarstka.
Porażone są: mięśnie międzykostne i glistowate po stronie łokciowej, mięśnie kłębika, mięsień
przywodziciel kciuka.
Przy uszkodzeniu w obrębie łokcia dodatkowo porażone są: mięsień zginacz łokciowy nadgarstka i
mięsień zginacz głęboki palców.
Chory nie może przywodzić i odwodzić IV i V palca, zginać ich w stawach śródręczno-paliczkowych,
prostować w stawach międzypaliczkowych, a także przywodzić kciuka. Ręka przyjmuje ułożenie
szponiaste.
W przypadku uszkodzenia nerwu na wysokości łokcia występuje zaburzenie czucia po stronie łokciowej
ręki. Przy uszkodzeniach w obrębie nadgarstka przeważnie czucie pozostaje niezaburzone.
Masaż
W przypadku pojawienia się obrzęku podczas kilkunastu pierwszych zabiegów należy wykonywać drenaż
limfatyczny.
W przypadku uszkodzenia nerwu w okolicy stawu łokciowego masażem obejmujemy dłoń, staw
promieniowo-nadgarstkowy, przedramię i ramię a w późniejszym okresie - staw łokciowy.
W przypadku uszkodzenia nerwu w okolicy nadgarstka opracowujemy: dłoń i przedramię a w
późniejszym okresie - staw promieniowo-nadgarstkowy.
Leczenie zaczynamy od wykonywania masażu poniżej i powyżej miejsca uszkodzenia. Samego miejsca
uszkodzenia nie masujemy, aby nie zaburzyć procesu regeneracji. W pobliżu uszkodzenia masaż
wykonujemy delikatnie i wolno oraz bez nadmiernego naciągania tkanek.
Poniżej miejsca uszkodzenia wykonujemy: głaskania, delikatne rozcierania, rozcierania poprzeczne,
delikatne ugniatanie podłużne oraz uciski.
Powyżej miejsca uszkodzenia masaż ma mieć działanie odżywcze stosujemy, więc: głaskania, rozcierania
powierzchowne, uciski jednoczesne i wibrację poprzeczną.
Rozpoczynając od masażu bardzo delikatnego (przy pierwszych zabiegach), stopniowo zwiększamy siłę i
czas trwania masażu. Po pojawieniu się oznak regeneracji nerwu dołączamy opracowanie miejsca
uszkodzenia, wykonując delikatne głaskania podłużne i okrężne rozcierania powierzchowne (całą dłonią)
oraz uciski jednoczesne.
W miejscach oddalonych od miejsca uszkodzenia (zarówno powyżej jak i poniżej) w obrębie mięśni
porażonych stopniowo wprowadzamy ugniatania poprzeczne i podłużne, uciski naprzemienne i wibrację
podłużną. W obrębie tkanek zdrowych stosujemy: głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne i uciski
jednoczesne. Tkanki nie objęte porażeniem masujemy słabiej niż porażone, musimy, bowiem pamiętać,
że mięśnie zdrowe zareagują na bodźce mocniej niż mięśnie porażone.

Porażenie nerwu twarzowego

Nerw twarzowy jest VII. nerwem czaszkowym unerwiającym mięśnie mimiczne poza mięśniem
dźwigaczem powieki górnej. Nerw ma tylko jedno odgałęzienie czuciowe, które odbiera pobudzenie z
przednich 2/3 języka.
Masaż
Ze względu na niebezpieczeństwo rozciągnięcia mięśni zaleca się w tym okresie stosowanie masażu
twarzy metodą uciskową.

Zespoły bólowe korzeniowe

Najczęstszą przyczyną tych dolegliwości są zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgów, ich połączeń
stawowych, tarcz międzykręgowych i więzadeł. Zmiany te mogą doprowadzić do mechanicznego ucisku
na korzenie nerwowe lub naczynia krwionośne z następowym niedotlenieniem, obrzękiem tkanek i
odruchowym napięciem mięśni, które wzmaga objawy bólowe wywołując objaw "błędnego koła"
przyczyn i skutków.
Ustalenie właściwej przyczyny jest często bardzo trudne, jednak niezbędne do prawidłowego leczenia.
Inne przyczyny niż zmiany o charakterze zwyrodnieniowym wymagają specjalistycznego leczenia.
Omówimy tu jedynie leczenie dolegliwości, które są następstwem procesów zwyrodnieniowych.

2

Rwa kulszowa (Ischialgia)

Najczęstszą przyczyną bólów w odcinku lędźwiowo-krzyżowym są zaburzenia o charakterze statyczno-
dynamicznym oraz zmiany zwyrodnieniowe w aparacie kostno-więzadłowym i krążkach
międzykręgowych.
W pierwszej fazie choroby pojawiają się nawracające bóle okolicy lędźwiowo-krzyżowej. Początkowo są
one tępe i przeważnie pojawiają się po wysiłku lub pracy w pozycji pochylonej. Mogą też występować
bóle nocne. Później dołączają się okresowe, ostre bóle połączone z usztywnieniem kręgosłupa i
przykurczem mięśni. Ten wstępny okres choroby rozciąga się na wiele miesięcy, a nawet lat. Właściwa
rwa kulszowa rozpoczyna się przeważnie ostro, często po dźwignięciu znacznego ciężaru, po
przeziębieniu, a nawet kichnięciu. Występujące w początkowym okresie choroby urazy i zmiany
zwyrodnieniowo-zapalne prowadzą do uszkodzenia krążków międzykręgowych. Uszkodzenie pierścienia
włóknistego w obrębie krążka prowadzi do nierównomiernego nacisku kręgów na jądro miażdżyste, co
powoduje jego wyciśnięcie najczęściej w kierunku więzadła podłużnego tylnego. Stan taki określamy
mianem wypukliny krążka. W późniejszym okresie zmiany mogą się nasilać i prowadzić do przerwania
pierścienia włóknistego oraz wypadnięcia jądra miażdżystego do kanału kręgowego. Dochodzi do
przepukliny dyskowej i ucisku na korzenie nerwowe, wchodzące w skład nerwu kulszowego (najczęściej
na poziomie L5-S1 oraz L4-L5), z wtórnym obrzękiem i niedotlenieniem. Stan zapalny, który powstaje w
tej sytuacji, często bardziej wpływa na objawy chorobowe niż sam ucisk. W badaniu stwierdza się
zniesienie fizjologicznej lordozy lędźwiowej, boczne skrzywienie kręgosłupa oraz objaw Lasegue'a.
(Objaw Lasegue'a polega na tym, że gdy chory ma całkowicie wyprostowane kolano i stopę ustawioną w
zgięciu grzbietowym, wówczas nie można mu zgiąć biodra, nawet w niewielkim stopniu, bez wywołania
silnego bólu, spowodowanego bezpośrednim rozciągnięciem nerwu.). Niekiedy występuje niedowład
mięśni stopy i palców, zaburzenia czucia powierzchniowego w odpowiednim zakresie oraz osłabienie lub
zniesienie odruchu skokowego.
Masaż
Początkowo Wykonujemy masaż w ułożeniu pacjenta na zdrowym boku, (jeśli nie możemy ułożyć
pacjenta na brzuchu). Nogi są zgięte w stawach biodrowych oraz kolanowych i ułożone jedna na drugiej.
W celu rozluźnienia okolicy lędźwiowo-krzyżowej pomiędzy kolana pacjenta wkładamy poduszkę w
kształcie wałka lub klina.
W tym ułożeniu pacjenta stosując głaskania, ugniatania podłużne i uciski jednoczesne wykonujemy
kolejno masaż: okolicy lędźwiowo-krzyżowej kręgosłupa, pośladka, uda, podudzia
W miarę poprawy stanu zdrowia, układamy pacjenta na brzuchu i przechodzimy do wykonywania
masażu w tej samej kolejności, co w ułożeniu na brzuchu stosując: głaskania, rozcierania, ugniatania.
Po opracowani podudzia uciskamy wzdłuż przebiegu nerwu kulszowego od czwartego kręgu
lędźwiowego przez pośladek, tylną powierzchnię uda, tylną powierzchnię podudzia do guza piętowego i z
powrotem do L4: - jednoczesne kciukami,
- naprzemienne kciukami,

- czwórką z obciążeniem,
- ósemką jednoczesne,

- ósemką naprzemienne,
- "rowerek".
Następnie wibracja od guza piętowego do dołu kulszowego. W dole kulszowym przez dłuższy czas
wibrujemy w miejscu, a następnie przechodzimy do wibracji pionowej i grzebyczkowej.

Postrzał (Lumbago)

Postać ostra postrzału polega na pojawieniu się przeszywającego bólu w okolicy lędźwiowej, szczególnie
w miejscach zajętych przez mięśnie: najszerszy grzbietu, czworoboczny lędźwi i prostownik grzbietu.
Każdy ruch sprawia ból, przez co chód jest sztywny i niezgrabny. Może wystąpić silny skurcz mięśni.
Postrzał przeważnie jest wywołany zmianami zwyrodnieniowymi w odcinku lędźwiowym kręgosłupa,

3

dyskopatią, przeciążeniem lub przestudzeniem. W przypadku, gdy przyczyną jest dyskopatia, stosujemy
postępowanie jak w dyskopatii. W pozostałych przypadkach wykonujemy omówione niżej zabiegi.
Masaż
Przy pierwszych dwóch zabiegach ograniczamy masaż do wykonania głaskań, rozcierań, ugniatań
podłużnych oraz wibracji poprzecznej poniżej i powyżej miejsc o szczególnej bolesności. Następnie
wykonujemy uciski punktowe: - pomiędzy wyrostkami kolczystymi od 11 kręgu piersiowego do 1 kręgu
krzyżowego, - na grzebieniu talerza kości biodrowej (6 - 8 ucisków), posuwając się od okolicy kręgosłupa
do przedniego górnego kolca biodrowego, - na bocznym brzegu prostownika grzbietu od wysokości 11
kręgu piersiowego do 1 kręgu krzyżowego. Przy kolejnych zabiegach zwiększamy intensywność masażu,
a głaskania, rozcierania, ugniatanie podłużne i wibrację poprzeczną wykonujemy również w miejscu
objętym chorobą. W miarę poprawy stanu zdrowia koncentrujemy się na rozcieraniach i ugniataniach,
aby zlikwidować wszelkie wyczuwalne guzki w mięśniach okolicy lędźwiowej. Zwiększamy również
zakres masażu. Opracowujemy pośladki i - w razie konieczności - udo, a szczególnie przednią jego
stronę.

Rwa barkowa

Rwa barkowa jest zespołem chorobowym charakteryzującym się bólem, który promieniuje od karku do
ramienia i wzdłuż całej kończyny górnej, a niekiedy również do łopatki i klatki piersiowej.
Do głównych przyczyn należą:
- zapalenia kości i stawów oraz zwyrodnienia zniekształcające w obrębie szyjnej części kręgosłupa,
- dyskopatia,
- stany kurczowe i zwłóknienia mięśni lub gościec mięśniowy.
Masaż
W okresie ostrym nie wykonuje się masażu w obrębie chorej kończyny. Można masować kończynę
symetryczną uzyskując wpływ konsensualny.
W okresie, podostrym i przewlekłym zaczynamy masaż od opracowania kręgów szyjnych, m.
czworobocznego, stawu barkowego, ramienia (masując od stawu łokciowego do stawu ramiennego)
stosując głaskania, ugniatania poprzeczne, uciski jednoczesne – szczególnie uciski punktowe
rozluźniające na m. czworobocznym i m. naramiennym – na koniec delikatna wibracja. W miarę poprawy
stanu zdrowia dołączamy masaż przedramienia i stawu łokciowe uzupełniając ruch o rozcieranie,
ugniatanie podłużne – uciski stosujemy tylko jednoczesne i jednostajne (rozluźniające).

Choroby reumatyczne

Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)

Dawna nazwa tej choroby brzmi: gościec przewlekły postępujący.
Jest to przewlekły postępujący proces zapalny, który prowadzi do niszczenia tkanek stawowych oraz
zniekształca i upośledza funkcję stawów. Przyczyna choroby nie jest znana. Początkowo zmiany
występują jedynie w błonie maziowej stawów, w których dochodzi do powstawania nacieków
nazywanych ziarniną reumatoidalną. W miarę rozwoju choroby dochodzi do coraz większego zniszczenia
powierzchni stawowych i zniekształceń zajętych stawów jak również do uszkadza aparatu więzadłowego.
W stawach lub obok nich w tkance podskórnej tworzą się tzw. guzki reumatoidalne.
RZS występuje dwukrotnie częściej u kobiet niż u mężczyzn. Choroba może rozpocząć się w każdym
wieku, jednak najczęściej pojawia się w piątej dekadzie życia.
Na początku choroby obserwuje się stany podgorączkowe, bóle stawów i mięśni. Pierwsze zmiany
zapalne występują przeważnie w stawach nadgarstkowych, śródręcznopalcowych lub
międzypaliczkowych bliższych rąk. W zajętych stawach pojawia się ból utrudniający wykonywanie
ruchu. Charakterystyczny jest tu objaw tzw. sztywności porannej. Zauważane zmiany, takie jak: obrzęk,
bolesność uciskowa i ruchowa oraz ograniczenie ruchu, występują najczęściej symetrycznie w stawach
jednoimiennych kończyn górnych. W miarę trwania choroby proces zapalny obejmuje ścięgna i pochewki
ścięgniste w sąsiedztwie chorych stawów. Zauważa się zaniki mięśniowe początkowo mięśni
międzykostnych rąk i czworogłowych ud, a w późniejszych okresach uogólnione.

4

Reumatoidalne zapalenie stawów przebiega z reguły przewlekle z zaostrzeniami i remisjami. Stopniowo
powstają zniekształcenia w stawach rąk. W stawach nadgarstkowych dochodzi do zniszczenia stawu
promieniowo-łokciowego. W stawach łokciowych i ramiennych następuje ograniczenie ruchomości i
przykurcze. Zmiany w odcinku szyjnym kręgosłupa mogą być przyczyną podwichnięć kręgów. Stawy
biodrowe zajęte są najczęściej symetrycznie.
Masaż
W zaawansowanej chorobie stosujemy masaż na zlecenie lekarskie z wykorzystaniem tylko głaskania i
wibrację. Opracowaniu podlegają kończyny górne i dolne oraz kręgosłup Po dwóch do pięciu zabiegach,
jeżeli pacjent dobrze toleruje masaż, możemy dołączać rozcieranie, ugniatanie podłużne i uciski. W miarę
wzrastania ilości zabiegów podstawową techniką stosowanego masażu staje się rozcieranie, zwłaszcza w
okolicy stawów (rozcieranie poprzeczne) i właśnie tej technice należy poświęcić najwięcej czasu w
trakcie zabiegu. Rozcieranie poprzez dostarczenie ciepła daje efekt przeciwbólowy i rozluźniający.
Rozcieranie usprawnia również metabolizm tkankowy oraz przepływ w naczyniach krwionośnych i
limfatycznych, spowalniając procesy chorobowe. Dołączone w późniejszym okresie ugniatanie ułatwia
transport tkankowy.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (zzsk)

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (zzsk) jest przewlekłym procesem zapalnym o nie ustalonej
etiologii. Choroba atakuje głównie stawy krzyżowo-biodrowe, stawy kręgosłupa i tkanki
okołokręgosłupowe. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa występuje częściej u mężczyzn niż u
kobiet. Początek choroby przypada zwykle między 15 a 30 rokiem życia. W większości przypadków
rozpoczyna się od w okolicy krzyżowo-pośladkowej, promieniującego do ud lub pachwin. Bólowi
towarzyszy uczucie sztywności przy wykonywaniu ruchów. Obserwuje się również osłabienie ogólne,
szybkie męczenie się, brak apetytu, spadek wagi oraz stany podgorączkowe. Niekiedy choroba może się
rozpocząć przemijającym wysiękiem w jednym stawie kolanowym lub zapaleniem tęczówki. Wszystkie
te objawy mogą być tak dyskretne, że właściwe rozpoznanie zostaje ustalone po dłuższym okresie czasu,
a nawet po kilku latach trwania choroby. Jednymi z pierwszych objawów są obustronne zmiany w
stawach krzyżowo-biodrowych. Szpara tych stawów staje się nierówna, zatarta, a w miarę postępu
choroby może dojść do jej całkowitego zarośnięcia. W dalszym przebiegu choroby zajęte zostają stawy
drobne kręgosłupa i stawy żebrowo-kręgowe.
Zajęcie odcinka lędźwiowego daje w początkowym okresie bolesność, zniesienie lordozy lędźwiowej,
wzmożone napięcie mięśni przykręgosłupowych i postępujące ograniczenie ruchomości aż do
usztywnienia. Zajęcie odcinka piersiowego kręgosłupa wraz ze stawami żebrowo-kręgowymi i żebrowo-
poprzecznymi może powodować opasujące bóle klatki piersiowej, ograniczenie ruchomości, w dalszej
kolejności kifozę odcinka piersiowego aż do usztywnienia klatki piersiowej. Zajęcie odcinka szyjnego
kręgosłupa początkowo powoduje bolesność przy ruchach głową, a następnie ograniczenie ruchomości aż
do całkowitego usztywnienia.
W obrazie radiologicznym obserwuje się kostnienie tkanki okołokręgosłupowej i chrzęstnej. Zauważa się
również zwapnienie więzadła podłużnego przedniego.
Rodzaj i ilość stosowanych zabiegów uzależnione są od okresu choroby. Wyróżnić tu możemy zabiegi
stosowane w okresie zaostrzeń oraz w okresie remisji choroby.
Masaż
Stosowany masaż jest uzależniony od nasilenia zmian. Ustalając sposób wykonywania masażu, należy
wykorzystać znajomość dalszego rozwoju choroby. Pozwoli to nie tylko na działanie lecznicze w
miejscach zajętych procesem chorobowym, ale również na działanie spowalniające rozwój choroby. We
wczesnym okresie choroby stosujemy masaż klasyczny ud, stawów biodrowych i pośladków oraz odcinka
lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa. Wykorzystujemy: głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne,
wibrację poprzeczną i roztrząsanie.
Gdy dojdzie do zajęcia odcinka lędźwiowego wykonujemy masaż klasyczny stawów biodrowych i
odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, stosując głaskania, dużo rozcierań, jeżeli można - ugniatania
podłużne i wibrację poprzeczną. Zapobiegawczo wykonujemy masaż klasyczny z dużą ilością rozcierań i
ugniatań podłużnych lub segmentarny grzbietu i klatki piersiowej. W miarę zajmowania odcinka
piersiowego wykonujemy masaż klasyczny stawów biodrowych i całego grzbietu z zastosowaniem:

5

głaskań, dużej ilości rozcierań, jeżeli można - ugniatań podłużnych i wibracji poprzecznej Do masażu
klatki piersiowej należy dołączyć masaż stawów ramiennych i karku.
Przy zajętym odcinku szyjnym ograniczamy się do wykonania masażu klasycznego stawów biodrowych,
grzbietu i klatki piersiowej oraz stawów ramiennych i karku. Stosujemy przede wszystkim głaskania,
rozcierania, jeśli można - ugniatania podłużne i wibrację.

Choroba zwyrodnieniowa stawów

Chorobą zwyrodnieniową stawów nazywamy zmiany chorobowe oraz zespół zjawisk, które powodują
upośledzenie funkcji ruchowej stawów lub ból przy wykonywaniu ruchu. Ten zespół zjawisk to zmiany
destrukcyjne chrząstek stawowych spowodowane:
- uszkodzeniami mechanicznymi,
- toksycznymi zmianami odczynowymi,
- czynnikami naprawczymi,
- zmianami wynikającymi ze starzenia się.
Zarówno upośledzenie ruchu, jak i ból rzadko są wywołane bezpośrednio przez zmiany zwyrodnieniowo-
wytwórcze w stawie. O wiele częściej przyczyną tych dolegliwości są przeciążenia mięśni i aparatu
więzadłowego w obrębie chorego stawu. Często zdarza się, że duże zmiany zwyrodnieniowo-wytwórcze
nie powodują odczuć chorobowych i odwrotnie - ledwie zauważalne w rtg zmiany mogą wywoływać
dolegliwości o dużym nasileniu.
Najpoważniejszy problem kliniczny stanowią zmiany w stawach biodrowych i kolanowych oraz zmiany
w części lędźwiowej kręgosłupa, szczególnie na poziomie L5-S1, które mogą wywoływać zespół rwy
kulszowej
Masaż
Masaż w chorobach stawów obwodowych wykonujemy tylko wtedy, gdy nie występuje duża bolesność.
Wyróżniamy dwa sposoby postępowania: klasyczne i segmentarne.
W postępowaniu klasycznym masujemy tkanki poniżej i powyżej stawu oraz sam staw. Stosujemy
głaskania i rozcierania w celu rozdrobnienia złogów i roztarcia narośli, oraz ugniatanie podłużne w celu
poprawy krążenia, a tym samym odżywienia. Ostrożnie należy stosować techniki rozcierania, gdyż mogą
one potęgować obrzęk. W tym przypadku skuteczny będzie drenaż limfatyczny całej kończyny.
Przy występowaniu ostrego stanu zapalnego masaż należy ograniczyć do miejsc pod i nad stawem, a w
przypadku stawu kolanowego, jeżeli występują żylaki w obrębie podudzia, wykonujemy tylko masaż uda.
Po ustąpieniu obrzęku i stanu ostrego dużo uwagi poświęcamy:
- opracowaniu torebki stawowej,
- usuwaniu ewentualnych przykurczów z nieczynności,
- likwidowaniu zaników mięśniowych.
Jednak należy pamiętać, że do likwidowania zaników mięśniowych można przystąpić dopiero po
usunięciu przykurczów. W przeciwnym wypadku wzmocnione mięśnie spotęgują przykurcz.
Opracowanie torebki stawowej
Opracowanie torebki stawowej, niezależnie od tego, który jest to staw, polega na wykonywaniu lekkich
rozcierań (szczególnie poprzecznych) w miejscach dostępnych przy odpowiednim ułożeniu kończyny
(np.: zgięcie, odwiedzenie, skręcenie na zewnątrz, skręcenie do wewnątrz itp.).
Usuwanie przykurczów
Usuwanie przykurczów polega na wykonywaniu masażu składającego się z 5 faz.
I - Pogłębiamy przykurcz i w tym ułożeniu wykonujemy masaż rozluźniający, zarówno po stronie
zginaczy, jak i prostowników, w chorym stawie.
II - Rozciągamy przykurcz i wykonujemy masaż rozluźniający po stronie zginaczy oraz intensywny-
pobudzający po stronie prostowników.
III - Ogólny masaż stawu.
IV - Uciski jednostajne w miejscu przyczepów zginaczy i na przebiegu ich ścięgien oraz uciski
przerywane (pobudzające) na przyczepach prostowników i ich ścięgna.
V - Redresja.
Likwidowanie zaników mięśniowych

6

Likwidacja zaników mięśniowych polega na wykonywaniu intensywnego - pobudzającego masażu
klasycznego lub masażu izometrycznego.

Zmiany zwyrodnieniowo kręgosłupa

Stwierdza się je, u co najmniej połowy populacji po 55 roku życia i praktycznie u wszystkich osób
począwszy od 65 roku życia. W młodszym wieku zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa idą w parze ze
znaczną skoliozą lub nadmierną lordozą. Występują także po urazie kręgosłupa, gruźliczym lub
gronkowcowym zapaleniu kręgosłupa, po chorobie Scheuermanna, wypadnięciu jądra miażdżystego.
Zmiany zwyrodnieniowo-wytwórcze kręgosłupa mogą dotyczyć:
- trzonów kręgów,
- krążków międzykręgowych,
- stawów międzykręgowych,
- wyrostków kolczystych (choroba Baastrupa),
- stawów krzyżowo-biodrowych.
Zmiany w krążkach i trzonach są najczęściej uwarunkowane wzajemnie. Zmiany te polegają na
zmniejszeniu sprężystości krążka, lub na uszkodzeniu poszczególnych włókien pierścienia włóknistego.
Następstwem tych zmian jest zmniejszenie wymiarów krążka oraz przesuwanie się jego zawartości ku
tyłowi, ku przodowi lub na boki. Nacisk krążka na więzadła, a także przesuwanie się trzonów w stosunku
do siebie powoduje wytworzenie się osteofitów na przedniej i bocznej krawędzi trzonów.
Masaż
Pierwsze dwa - trzy zabiegi wykonujemy lekko i krótko, aby nie doprowadzić do zaostrzenia
dolegliwości. Zwracamy uwagę na pojawienie się już na początku zabiegu znacznego przekrwienia
tkanek w okolicy objętej zmianami chorobowymi. Odczyn ten należy traktować jako wskaźnik siły
zastosowanego bodźca. Masażem obejmujemy cały kręgosłup i grzbiet stosując techniki rozluźniające i
rozgrzewające: głaskania, rozcierania, dużo ugniatań podłużnych i ucisków jednoczesnych, delikatną
wibrację poprzeczną i łagodne roztrząsanie. Aby rozluźnić mięśnie przykręgosłupowe można zastosować
techniki masażu segmentarnego.
Po około 10 zabiegach, kiedy dolegliwości znacznie się zmniejszyły bądź ustąpiły, zmieniamy sposób
postępowania. Celem masażu będzie wzmocnienie siły mięśniowej, aby wytworzyć gorset mięśniowy,
który będzie wspomagał zaburzoną pracę więzadeł. W masażu stosujemy wszystkie techniki masażu
klasycznego z wyjątkiem oklepywań.
Chorobie zwyrodnieniowej często towarzyszą deformacje krzywizn kręgosłupa, takie jak:

-

pogłębienie, spłycenie lub zniesienie lordozy szyjnej,

-

pogłębienie, spłycenie lub zniesienie lordozy lędźwiowej

-

pogłębienie kifozy piersiowej,

-

skrzywienia boczne kręgosłupa.

Przy pogłębionej lordozie lędźwiowej można wykonać wstrząsanie miednicy i uciski na odcinek
piersiowy.
Przy spłyconej lordozie lędźwiowej można wykonywać uciski na odcinek lędźwiowy, a nie wolno
wykonywać wstrząsania miednicy (m. Segmentarny).
Przy skrzywieniu dołączamy specyficzne opracowanie jak w skrzywieniach kręgosłupa.

Skrzywienia kręgosłupa

Skolioza

Skrzywienie kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej nazywamy skoliozą (scoliosis), natomiast w
płaszczyźnie strzałkowej i czołowej kifoskoliozą (kyphoscoliosis). Boczne skrzywienie kręgosłupa
można podzielić na:

-

Funkcjonalne - nie osiągają dużych rozmiarów, są odwracalne, tzn. można je skorygować
czynnie mięśniami kontrolującymi postawę lub biernie w pozycji leżącej po zniesieniu
bólu. Charakteryzują się jednołukowym bocznym wygięciem kręgosłupa w kształcie litery

7

C w płaszczyźnie czołowej. Występują u dzieci z osłabionym układem mięśniowym i
więzadłowo-torebkowym i rokują dobrze po odpowiednim leczeniu rehabilitacyjnym.

-

Strukturalne - cechują się utrwalonymi zmianami w budowie mięśni, więzadeł, krążków
międzykręgowych oraz kręgów. Towarzyszą im często zniekształcenia klatki piersiowej,
upośledzenie krążenia i oddychania oraz zmiany budowy i ustawienia miednicy .

Wygięcie pierwotne powstaje jako pierwsze w czasie skoliozy, a jego identyfikacja ma zasadnicze
znaczenie dla określania postępu choroby. Podstawą rozpoznania są badania kliniczne i radiologiczne:
- jeżeli istnieją trzy wygięcia - środkowe jest pierwotne, jeżeli cztery - dwa środkowe są pierwotne;
- łuk wygięcia pierwotnego jest zwykle regularny;
- zmiany patologiczne w obrębie wygięcia pierwotnego są największe i najbardziej utrwalone oraz
najmniej podatne na korekcję;
- jeżeli istnieje przesunięcie boczne tułowia, to zawsze w stronę wypukłości wygięcia pierwotnego.
Masaż
Opracowujemy grzbiet i kark, stosując głaskania i rozcierania całymi dłońmi.
Następnie wykonujemy masaż rozluźniający tkanek od strony cięciwy stosując głębokie rozcierania,
ugniatania podłużne, uciski punktowe z boku kręgosłupa. Po stronie łuku wykonujemy uciski kłębami
obydwu rąk z niezbyt dużą siłą w kierunku cięciwy a następnie masaż pobudzający stosując intensywne
rozcierania, ugniatanie poprzeczne, ugniatanie esowate, oklepywania (łyżeczkowe i miotełkowe) oraz
intensywną wibrację podłużną.

Plecy okrągłe

W zniekształceniu tym, określanym również mianem kifozy, dolna część odcinka lędźwiowego
kręgosłupa ulega wygięciu do przodu. Jest to kompensowane pochyleniem miednicy ku tyłowi. W
konsekwencji dochodzi do pogłębienia lordozy lędźwiowej i powstania długiego skrzywienia do tyłu,
które może obejmować także szyjny odcinek kręgosłupa. Kifozie towarzyszą "barki okrągłe" oraz inne
objawy zaburzenia postawy, np. skręcenie kończyn w stawach biodrowych do wewnątrz i płaskostopie.
Klatka piersiowa jest spłaszczona.
Masaż
Korekcja wady postawy jest głównym zadaniem wykonywanego masażu. W tym celu wykonujemy
masaż rozluźniający klatki piersiowej i grzbietu, ze szczególnym uwzględnieniem mięśni piersiowych,
równoległobocznych i czworobocznych. Stosujemy głaskania, powolne i głębokie rozcierania, ugniatanie
podłużne i łagodne roztrząsanie. W fazie drugiej opracowujemy kręgosłup, stosujemy przede wszystkim
rozcierania dookoła wyrostków kolczystych na całej długości kręgosłupa, uciski na wyrostki poprzeczne.
W fazie trzeciej wykorzystujemy techniki o charakterze pobudzającym spośród stosowanych przy
opracowaniu kręgosłupa. Pobudzamy przede wszystkim więzadła tylne i mięśnie krótkie kręgosłupa oraz
mięśnie najdłuższe grzbietu.

Plecy wklęsłe

Wada polega na pogłębieniu lordozy lędźwiowej, dlatego też często bywa określana jako lordoza.
Miednica jest pochylona do przodu, co chory kompensuje przez wygięcie kręgosłupa lędźwiowego ku
przodowi. Jednocześnie pochylenie miednicy rozciąga mięśnie brzucha. W miarę wytwarzania się
wtórnej kifozy, z lekkim opadnięciem klatki piersiowej i obniżeniem żeber, dochodzi do jeszcze
większego rozciągnięcia tych mięśni i w konsekwencji wystawania brzucha.
Lordoza może być zniekształceniem kompensacyjnym w przypadku kifozy lub schorzenia stawów
biodrowych, a nawet stawów kolanowych, skokowych czy stóp.
W przebiegu lordozy zmiany kostne występują rzadko. Natomiast w obrębie mięśni i więzadeł obserwuje
się rozciągnięcie mięśni brzucha, przykurcz mięśni okolicy lędźwiowej, osłabienie mięśni pośladkowych,
rozciągnięcie więzadeł przedniej powierzchni kręgosłupa a więzadeł tylnej powierzchni kręgosłupa
skrócenie.
Masaż
Wykonujemy masaż grzbietu i kręgosłupa o charakterze rozluźniającym - głaskania, rozcierania,
ugniatanie podłużne - ze szczególnym uwzględnieniem odcinka lędźwiowego. Następnie przystępujemy

8

do opracowania mięśni brzucha i pośladków. Wykorzystujemy techniki pobudzające - intensywne
rozcierania, ugniatanie poprzeczne, delikatne oklepywania.

Plecy płaskie

Zniekształcenie to jest przeciwieństwem lordozy. Miednica jest pochylona do tyłu, a mięśnie zginacze
podudzia są skrócone. Fizjologiczna lordoza lędźwiowa jest spłycona. Jeżeli odcinek piersiowy
kręgosłupa pozostaje ruchomy, to jego fizjologiczna kifoza również ulega spłyceniu.
Masaż
Podczas 3, 4 pierwszych zabiegów wykonujemy delikatny masaż grzbietu, odcinka piersiowego
kręgosłupa i powłok brzusznych. Stosujemy dużo głaskań, powolne rozcierania, ugniatanie podłużne i
delikatne roztrząsanie. W kolejnych zabiegach wykonujemy masaż o charakterze rozluźniającym
(głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne) mięśni grzbietu, zginaczy podudzia i powłok brzusznych.
Można wykonywać uciski na wyrostki poprzeczne kręgów lędźwiowych. W następnych masażach
opracowujemy odcinek lędźwiowy kręgosłupa, mięśnie okolicy lędźwiowej i klatkę piersiową.
Wykorzystujemy techniki pobudzające (intensywne rozcierania, ugniatania poprzeczne, oklepywania,
wibrację podłużną i roztrząsanie).

Kręgozmyk

Kręgozmyk polega na powolnym przemieszczaniu się trzonu kręgowego ku tyłowi lub przodowi.
Możemy wyróżnić trzy postacie tej wady:

1. Kręgozmyk ku przodowi,
2. Kręgozmyk ku tyłowi (tyłozmyk),
3. Kręgozmyk rzekomy.

Ad 1.Kręgozmyk ku przodowi
Dochodzi do przemieszczania się trzonu kręgowego ku przodowi wraz z przednią częścią łuku,
wyrostkami stawowymi górnymi, wyrostkami poprzecznymi oraz całym znajdującym się powyżej
kręgosłupem. Tylna część łuku z wyrostkami stawowymi dolnymi i wyrostkiem kolczystym pozostaje na
miejscu. Kręgozmyk może wystąpić w następstwie powolnego przerwania ciągłości łuku. Z reguły zdarza
się to w obrębie tzw. węziny łuku (między wyrostkiem stawowym górnym a wyrostkiem stawowym
dolnym obustronnie, rzadziej jednostronnie) lub przy wrodzonym braku ciągłości. Przyczyną braku
ciągłości tkanki kostnej jest wada, w której z powodu zaburzenia kostnienia kręgu dochodzi do
pozostania szczeliny w obrębie węziny łuku (spondylolysis). Przerwanie ciągłości łuku kręgowego
między wyrostkami stawowymi może również wystąpić przy obniżonej wytrzymałości tkanki kostnej,
jeżeli działają na nią duże siły. Dolegliwości ujawniają się najczęściej między 10 a 20 rokiem życia. U
kobiet 2 - 3 razy częściej niż u mężczyzn. Chorzy skarżą się na powolnie narastające lub nagłe,bóle
okolicy lędźwiowo - krzyżowej, promieniujące często przez pośladki do kończyn dolnych. Dźwiganie
ciężarów, dłuższe chodzenie i praca wywołują szybko pojawiające się uczucie zmęczenia i narastania
objawów bólowych. Dolegliwości te zmniejszają się znacznie, a nawet ustępują po wypoczynku w
pozycji leżącej. W badaniu oglądowym stwierdza się zmiany w sylwetce. Występuje skrócenie części
lędźwiowej tułowia, zniesienie lordozy lędźwiowej i spłaszczenie kifozy piersiowej. Wskutek
zmniejszenia lub zniesienia przodopochylenia miednicy grzebienie kości biodrowych wystają ku tyłowi.
Kość krzyżowa ustawia się niżej, natomiast kości łonowe wyżej. Mięśnie przykręgosłupowe są
wygórowane i napięte. Na wysokości kręgozmyku palpacyjnie wyczuwalny jest tkliwy próg
spowodowany wystawaniem wyrostka kolczystego. W bardzo dużych i całkowitych przemieszczeniach
lordoza lędźwiowa powiększa się, brzuch wysuwa się ku przodowi, a pośladki wystają nadmiernie do
tyłu. W konsekwencji ucisku na korzenie nerwowe, najczęściej na wysokości L5 i S1 lub na część ogona
końskiego, mogą pojawić się zaburzenia czucia, a czasami zaburzenia czynnościowe w obrębie kończyn
dolnych. Na skutek dużego bezpośredniego urazu może dojść do złamania łuku i oddzielenia się trzonu.
Mówimy wówczas o kręgozmyku urazowym, które należy leczyć operacyjnie
Ad 2. Kręgozmyk ku tyłowi, kręgozmyk kręgowy
W tym typie kręgozmyku cały kręg przesuwa się ku tyłowi. Łuk kręgowy nie jest uszkodzony ani nawet
zmieniony. Uważa się, że takie przemieszczenie jest uwarunkowane zwyrodnieniem krążka

9

międzykręgowego, zwiotczeniem więzadeł kręgosłupa lub - rzadziej - urazem. Sprzyja mu również
zmniejszenie wysokości wyrostków stawowych, ich bardziej poziome ustawienie i zaokrąglenie obrysów.
Występują dolegliwości bólowe okolicy lędźwiowo-krzyżowej lub o typie ischialgii. Stopień nasilenia
dolegliwości jest jednak zdecydowanie mniejszy niż w kręgozmyku ku przodowi.
Leczenie tyłozmyku kręgowego jest z reguły zachowawcze. Poza zabiegami fizykalnymi stosuje się
pomoce ortopedyczne (gorset, sznurówka lub pas ortopedyczny). Ważne jest, aby pacjent chronił
kręgosłup przed nadmiernymi obciążeniami.
Ad 3. Kręgozmyk rzekomy
Kręgozmyk rzekomy polega na przemieszczeniu ku przodowi całego kręgu bez przerwania ciągłości
łuku. Uważa się, że kręgozmyk rzekomy jest uwarunkowany degeneracją krążka międzykręgowego i
towarzyszącymi zmianami zwyrodnieniowymi stawów międzywyrostkowych na tym samym poziomie.
Ubytki powierzchni stawowych i zmiany kształtu naprzeciwległych wyrostków stawowych umożliwiają
niewielkiego stopnia przesunięcie kręgu ku przodowi bez uszkodzenia łuku.
Dolegliwości bólowe chorego odcinka kręgosłupa występują sporadycznie.

Masaż
Możemy zdecydować się na postępowanie klasyczne lub segmentarne. Jeżeli występują bóle
promieniujące wzdłuż nerwu kulszowego stosujemy opracowanie jak w przypadku rwy kulszowej.
Jeżeli dolegliwości umiejscawiają się tylko w okolicy lędźwiowo - krzyżowej zabieg ograniczamy do
tego miejsca. Stosujemy masaż pobudzający, którego celem jest wzmocnienie mięśni i wytworzenie
gorsetu mięśniowego.

Klatka piersiowa lejkowata

Jest to wrodzone zniekształcenie przedniej ściany klatki piersiowej, polegające na wygięciu do tyłu
trzonu mostka wraz z przyległymi żebrami. Zmiany przeważnie występują niesymetrycznie.
Przymostkowe odcinki żeber są silnie wygięte do tyłu, a miejsce kątowego zgięcia przypada przeważnie
na granicy pomiędzy częścią chrzęstną i kostną żeber.
W następstwie zapadnięcia dolnego odcinka mostka powiększa się fizjologiczna kifoza piersiowa.
Jednocześnie głowa, szyja i barki opadają do przodu. Spłaszczenie klatki piersiowej upośledza
oddychanie i krążenie. Zaburzenia krążenia wynikają z upośledzenia pracy serca
Masaż
Wykonujemy masaż klasyczny rozluźniający klatki piersiowej w ułożeniu na plecach. Stosujemy techniki
klasyczne z wyjątkiem: ugniatań poprzecznych, ucisków na mostek, ucisków na przestrzenie
międzyżebrowe, oklepywań i wibracji pionowych. Dużo uwagi poświęcamy rozcieraniom przestrzeni
międzyżebrowych. Inną, równie skuteczną metodą w tej fazie jest masaż segmentarny klatki piersiowej
Niezależnie od wybranej metody masażu każda z nich daje pełne rozluźnienie napięć w obrębie klatki
piersiowej. Postępowanie segmentarne ma jednak tę przewagę nad masażem klasycznym, że nie obciąża
układów: oddechowego i krążenia. Następnie przystępujemy do opracowania mięśni grzbietu. Zadaniem
masażu jest wzmocnienie i pobudzenie mięśni grzbietu. Stosujemy tylko postępowanie klasyczne,
wykorzystując wszystkie techniki.

Klatka piersiowa kurza

Wada polega na nadmiernym wypukleniu przedniej ściany klatki piersiowej. Jednocześnie dochodzi do
powstania wgłębień po obu stronach mostka wskutek wpuklania się żeber w obrębie chrząstek
żebrowych. Zniekształcenie nie wywołuje zaburzeń pracy serca ani układu oddechowego. Często jednak
deformacji towarzyszą: wrodzone wady serca, dychawica oskrzelowa lub przepuklina przeponowa.
Jednak wady te nie wiążą się przyczynowo z kształtem klatki piersiowej.
Masaż
Celem stosowanego masażu jest ogólne usprawnienie okolicy klatki piersiowej i grzbietu. W odróżnieniu
od klatki piersiowej lejkowatej mniejszą wadę przywiązuje się do działania korekcyjnego. Niewielka jest,
bowiem możliwość skorygowania zniekształcenia, gdy za nim leżą narządy klatki piersiowej.

10

Wykonujemy masaż rozluźniający tak samo jak przy klatce piersiowej lejkowatej dodając opracowanie
powłok brzusznych ze szczególnym uwzględnieniem mięśni skośnych brzucha.

Kręcz szyi nabyty

W tym rodzaju kręczu można wyróżnić:
- postać ostrą,
- postać podostrą,
- postać przewlekłą.
Postać ostrą i podostrą wywołują procesy zapalne toczące się w obrębie szyi, np. zapalenie mięśni,
gruźlica węzłów chłonnych czy choroba reumatyczna.
Postać przewlekłą powodują:
- urazy szyi, przemieszczenia, blizny tkankowe (oparzenia, rany itp.), - wady wzroku, słuchu, wadliwa
postawa ciała, krzywica itp., - zaburzenia nerwowe organiczne lub czynnościowe, newralgie i nerwice
zawodowe,
- porażenia wiotkie.
Masaż
Masaż możemy wykonywać tylko w postaci przewlekłej kręczu. Ze względu na różnorodność stanu
mięśni przed przystąpieniem do masażu należy ustalić, którą stronę masujemy pobudzająco, a którą
rozluźniająco. We wrodzonym kręczu szyi pochodzenia mięśniowego sytuacja była jednoznaczna. Łatwo
można było ustalić, który mięsień jest chory - napięty, a który zdrowy - rozluźniony. Tutaj sytuacja się
nieco komplikuje. Na przykład: w porażeniu wiotkim prawego mięśnia mostkowo-obojczykowo-
sutkowego mięśniem napiętym będzie mięsień zdrowy, a mięsień porażony będzie rozluźniony. Tak, więc
mimo porażenia prawego mięśnia m.o.s. będziemy mieli do czynienia z lewostronnym kręczem. Po tych
ustaleniach możemy przystąpić do wykonywania masażu. Postępowanie w masażu składa się z siedmiu
faz.
Faza pierwsza. Przechylamy nieznacznie głowę pacjenta w stronę mięśnia o większym napięciu. W tym
ułożeniu wykonujemy delikatne, powolne głaskania i rozcierania mięśnia o większym napięciu, oraz
intensywniejsze głaskania i rozcierania mięśnia o mniejszym napięciu.
Faza druga. Przechylamy głowę pacjenta w stronę mięśnia o mniejszym napięciu. W tym ustawieniu
mięsień o większym napięciu jest rozciągnięty, a mięsień o mniejszym napięciu - rozluźniony.
Wykonujemy powolne, łagodne głaskania i rozcierania po stronie mięśnia o większym napięciu oraz
intensywne głaskania, rozcierania, ugniatanie poprzeczne i wibrację podłużną po stronie mięśnia o
mniejszym napięciu.
Faza trzecia. W swobodnym ułożeniu głowy pacjenta masujemy obydwa mięśnie mostkowo -
obojczykowo - sutkowe.
W fazie czwartej, przy swobodnym ułożeniu głowy pacjenta, wykonujemy masaż mięśni karku.
W fazie piątej, przy swobodnym ułożeniu głowy pacjenta, wykonujemy masaż mięśni czworobocznych.
W fazie szóstej wykonujemy masaż punktowy. Po stronie o większym napięciu mięśnia stosujemy uciski
jednostajne. Każdy punkt uciskamy minimum 15 sekund. Po stronie przeciwnej wykonujemy uciski
przerywane. Zwiększamy ucisk na około jednej sekundy, a następnie zwalniamy ucisk również na okres
jednej sekundy, po czym ponownie zwiększamy ucisk itd. Łączny czas opracowania jednego punktu
powinien wynosić około 15 sekund. Najpierw wykonujemy uciski po stronie o większym napięciu, a
potem po przeciwnej. W kolejności uciskamy na punkty:
- Na kresie karkowej dolnej, pomiędzy przyczepami mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowego i
czworobocznego.
- Około 2cm poniżej porzedniego punktu.
- Na przyśrodkowym kącie łopatki.
- Kilka punktów pomiędzy przyśrodkowym brzegiem łopatki a kręgosłupem. - Pod wyrostkiem
sutkowatym - na przyczep mięśnia
mostkowo-obojczykowo-sutkowego.
Na przyczepy: domostkowy i doobojczykowy mięśnia m.o.s.

11

Faza siódma - redresja. W zależności od wieku pacjenta możemy ją wykonać w pozycji siedzącej lub
leżącej. Masażysta ujmuje z dwóch stron głowę pacjenta i wykonuje skłon kręgosłupa szyjnego oraz
skręca głowę w odpowiednią stronę, aby doprowadzić do korekcji.

Urazy

Stłuczenia

Przez stłuczenie rozumie się takie uszkodzenie ciała, w którym, w następstwie zadziałania tępego urazu,
nie doszło do przerwania ciągłości skóry. Stłuczenie lekkie nie wymaga interwencji lekarza mimo
wystąpienia charakterystycznych objawów, takich jak: zasinienie z powodu wylewu krwi do tkanek oraz
obrzęk i bolesność okolicy stłuczonej. Wszystkie te elementy prowadzą do upośledzenia czynności.
Zasinienie w ciągu kilku kolejnych dni przechodzi zmiany barwne, z powodu zmian chemicznych
zachodzących w barwniku wynaczynionej krwi.
Masaż
Zadaniem masażu jest przyspieszenie wessania się krwiaka oraz usunięcie obrzęku. Stosujemy głaskania,
rozcierania, ugniatanie podłużne i wibrację poprzeczną poniżej i powyżej miejsca stłuczenia. Jeżeli nie
doszło do przerwania ciągłości skóry, to po kilku zabiegach można dołączyć bardzo delikatne głaskania
okrężne w miejscu stłuczenia. Dobre efekty daje zastosowanie drenażu limfatycznego powyżej miejsca
stłuczenia.

Rany i blizny

Raną nazywamy przerwanie ciągłości skóry. Wyróżniamy trzy sposoby gojenia się ran. 1. Gojenie się
doraźne, czyli rychłozrost. Odbywa się ono bez widocznych objawów zapalenia. Rany czyste i nie
zakażone goją się bardzo szybko. Tak z reguły goją się rany cięte i operacyjne. Mamy do czynienia z
blizną liniową i - w zależności od ilości tkanek, które zostały przecięte - zrostami głębokimi. 2. Gojenie
się przez ziarninowanie (opóźnione). Jeżeli brzegi rany są rozchylone lub powstał ubytek tkanek,
wówczas proces gojenia rozpoczyna się na dnie rany, gdzie pojawia się młoda tkanka, tzw. tkanka
ziarninowa, czyli granulacyjna, nazywana krótko ziarniną. Powierzchnia ziarniny jest intensywnie
czerwona i ma tendencje do krwawienia już przy lekkim dotknięciu. Przy ranach tego typu zmiany
zapalne są bardzo nasilone zwłaszcza w pierwszym okresie, kiedy odbywa się wydalanie zniszczonych
tkanek i pojawia się płyn wysiękowy o zielonożółtej barwie (ropa). Stopniowo ziarnina przeistacza się w
tkankę bliznowatą i pokrywa się naskórkiem. Końcowym efektem jest powstanie szerokiej blizny
(powierzchniowej). 3. Gojenie się pod strupem. Niekiedy na powierzchni rany powstaje strup utworzony
z zaschłej krwi, chłonki, obumarłych tkanek itp. Pod strupem odbywa się gojenie doraźne lub przez
ziarninowanie. Po pewnym czasie strup odpada i ukazuje się świeża blizna liniowa lub powierzchniowa,
w zależności od rodzaju zranienia.
W grupie urazów mechanicznych szczególne miejsce zajmują odleżyny. Zmiany te powstają przede
wszystkim u osób wyniszczonych, pozostających długo w łóżku lub też po uszkodzeniach rdzenia z
porażeniami i zaburzeniami czucia. Długotrwały ucisk, spowodowany leżeniem, wywołuje miejscowe
zaburzenie krążenia. Doprowadza to do obumarcia tkanek. Do podobnych urazów może dochodzić
wskutek stałego ucisku przy zbyt ciasno założonym opatrunku lub źle wyścielonej szynie. Najbardziej
narażone na odleżyny są okolice kości krzyżowej i guzicznej, pięt, potylicy i łopatek. Masaż można
wykonywać tylko w przypadku odleżyn bez objawów zakażenia. Dla celów rehabilitacji w procesie
gojenia się ran wyróżniamy dwa okresy: - okres I - w którym mamy do czynienia z raną, - okres Ii - w
którym mamy do czynienia ze świeżą blizną. Okres I
Masaż
Postępowanie w przypadku blizny liniowej głębokiej.
Stosując oliwkę lub inny wskazany przez lekarza środek wspomagający i natłuszczający, początkowo
wykonujemy głaskania wokół blizny oraz w kierunku z obwodu do blizny. Po kilku zabiegach dołączamy
rozcieranie wokół blizny i w kierunku z obwodu do blizny, a następnie rozcieranie blizny w miejscu w
obydwu kierunkach. Polega ono na wykonaniu kilku rozcierań kolistych w miejscu, najpierw w jedną, a

12

potem w drugą stronę. Następnie przestawiamy palce obok i ponownie wykonujemy rozcieranie. Tak
postępując opracowujemy całą bliznę. Po kilku lub kilkunastu zabiegach, kiedy powierzchnia blizny jest
już, przystępujemy do rozcierania zrostów głębokich. Polega ono na uchwyceniu pomiędzy palce
wskazujące i kciuki tkanek znajdujących się pod blizną i wykonaniu rozcierań, przesuwając ręce w
kierunkach przeciwnych, prostopadle do blizny. Dołączyć "rolowanie" blizny. Rozpoczynamy zawsze od
obwodu. Rolując fałd skórny przepychamy go przez środek blizny i na obwód. Rolowanie wykonujemy
w różnych kierunkach.

Skręcenia

Skręcenie stawu jest urazem, w którym dochodzi do uszkodzenia tkanek miękkich i struktur
okołostawowych bez naruszenia kości. W zależności od rodzaju uszkodzeń wyróżniamy skręcenia
pierwszego stopnia, w którym występuje nieznaczny obrzęk i bolesność okołostawowa i skręcenie
drugiego stopnia, gdzie mamy do czynienia z naderwaniem więzadła i torebki stawowej oraz błony
maziowej. Ponadto występuje ból w okolicy stawu, rozległy obrzęk i wylew krwawy w okolicy
naderwanych włókien oraz wysięk śródstawowy. Ruchomość stawu jest ograniczona. Ponieważ wokół
stawu rozwija się ostry odczyn zapalny, niezbędne jest odpowiednie unieruchomienie, umożliwiające
zlikwidowanie tego odczynu
Masaż
Zabiegi rozpoczynamy jak najwcześniej. Jeżeli jest to możliwe to nawet bezpośrednio po urazie. W
pierwszym etapie stosujemy drenaż limfatyczny. Zabieg można wykonywać nawet dwa lub trzy razy
dziennie. Takie postępowanie ma na celu zapobieganie powstaniu zrostów poprzez niedopuszczenie do
organizacji wysięku zapalnego. W drugim etapie po usunięciu obrzęku opracowujemy skręcony staw
stosując: głaskania, rozcierania i ugniatanie podłużne. W miarę postępów w leczeniu zwiększamy ilość
rozcierań i dołączamy rozcierania poprzeczne uszkodzonych ścięgien - jeżeli jest to możliwe - przy ich
niewielkim napięciu

Zwichnięcia

Zwichnięcie jest stanem, w którym na skutek urazu powierzchnie stawowe kości tworzących staw ulegają
całkowitemu przemieszczeniu i pozostają w tej pozycji. W zwichnięciu otwartym uszkodzeniu ulegają
wszystkie części miękkie łącznie ze skórą.
Podstawową i pierwszą czynnością powinno być jak najszybsze nastawienie zwichnięcia. Polega ono na
ustawieniu powierzchni stawowych w prawidłowej pozycji. Ponieważ mięśnie reagują na uraz skurczem,
w celu osiągnięcia dostatecznego ich zwiotczenia podaje się choremu środki znieczulające lub wykonuje
się zabieg w ogólnym uśpieniu. W przeciwieństwie do złamań, w których po nastawieniu musimy
utrzymywać odłamy w prawidłowej pozycji za pomocą unieruchomienia, staw po nastawieniu zazwyczaj
jest stabilny. W większości przypadków mięśnie wystarczająco ustalają staw, toteż unieruchomienie nie
jest konieczne, a stosuje się go bardziej ze względu na tkanki otaczające staw niż na uraz samego stawu.
Okres unieruchomienia jest uzależniony od rodzaju i miejsca zwichnięcia i waha się w przedziale od 1 do
6 tygodni. W procesie leczenia wyróżniamy, zatem okres unieruchomienia i okres po usunięciu
unieruchomienia.
Masaż
Okres unieruchomienia
Celem masażu, stosowanego w tym okresie, jest jak największy wpływ na poprawę krążenia w kończynie
unieruchomionej. Wykorzystując wszystkie techniki masażu klasycznego, wykonujemy masaż kończyny
symetrycznej (zdrowej) i w ten sposób wywieramy wpływ konsensualny na kończynę chorą. Stosuje się
również masaż klasyczny odsłoniętych części kończyny unieruchomionej, wykorzystując głównie
rozcierania i ugniatanie podłużne.
Okres po usunięciu unieruchomienia
Możemy wykonywać masaż klasyczny lub segmentarny. W opracowaniu klasycznym w pierwszych
dwóch do czterech zabiegów masaż polega na wykonywaniu głaskań i rozcierań powierzchownych z
zastosowaniem środka natłuszczającego, wzbogaconego w witaminy. Podczas kolejnych zabiegów
stosujemy opracowanie zwichniętego stawu, obejmując masażem taki obszar, na jakim było założone

13

unieruchomienie. Masaż ma charakter rozluźniający. Stosujemy głaskania, rozcierania, ugniatanie
podłużne, uciski jednostajne (na przyczepy mięśni, zarówno prostowników, jak i zginaczy), i wibracje. W
miejscach dostępnych stosujemy rozcierania poprzeczne torebki stawowej. W miarę postępów w leczeniu
zwiększamy intensywność masażu i wprowadzamy postępowanie w przykurczach. Po uzyskaniu pełnego
zakresu ruchów w zwichniętym stawie przechodzimy do wzmocnienia siły mięśniowej. Najskuteczniejszą
metodą przywrócenia masy i siły mięśniowej będzie masaż izometryczny lub energiczny masaż
klasyczny z zastosowaniem: głaskań, rozcierań, ugniatań poprzecznych i podłużnych, szczypania,
delikatnych oklepywań, wibracji podłużnej i roztrząsania.

Złamania

Złamania (fractura) jest to częściowe lub całkowite przerwanie ciągłości kości. Złamania częściowe
(niezupełne) dzielimy na:
- Złamanie podokostnowe, nadłamanie (tzw. złamanie typu "zielonej gałązki”), spotykane wyłącznie u
dzieci. W złamaniu tym kość jest zgięta jak "gałązka" i złamana jest jedynie część trzonu.
- Złamanie szczelinowate (pęknięcie), w którym kość ulega zwykłemu pęknięciu bez przemieszczenia
fragmentów.
- Złamanie ze strzaskaniem, w którym kość jest rozwałkowana (spowodowane przez pocisk).
- Złamanie z wgnieceniem kości do wewnątrz. Spotyka się je przeważnie w złamaniach kości czaszki.
Złamania całkowite dzielimy:
- Złamanie proste, nazywane złamaniem zamkniętym, w którym skóra nie jest uszkodzona.
- Złamanie wklinowane, w którym oba końce złamanej kości wbijają się w siebie.
- Złamanie ze strzaskaniem kości na liczne drobne odłamki.
- Złamanie złożone, nazywane również złamaniem otwartym, w którym odłamek złamanej kości przebija
się przez skórę.
- Złamanie powikłane, w którym następuje uszkodzenie narządów lub ważnych struktur tkankowych w
otoczeniu złamania.
Do objawów złamania w momencie urazu lub wkrótce po nim należą:
- zniekształcenie kończyny,
- ograniczenie ruchów kończyny,
- obrzęk w miejscu złamania,
- ból i bolesność dotykowa w miejscu złamania,
- ruchomość w miejscu złamania,
- trzeszczenie odłamków kości podczas ruchów.
Po złamaniu kości, w ciągu 24 godzin, pojawia się obrzęk. Jest on spowodowany częściowo
krwawieniem do tkanek, a częściowo zwolnieniem krążenia krwi żylnej ze zwiększonym przesiąkaniem
chłonki. Pomiędzy złamanymi końcami kości tworzy się krwiak. Krwiak ulega organizacji, a w tej
miękkiej masie powstaną nowe naczynia krwionośne. Nowa tkanka rozwija się nie tylko pomiędzy obu
odłamkami kości, ale również z boku, pod okostną, a przestrzeń, gdzie powinna znajdować się jama
szpikowa, jest również wypełniona tkanką ziarninową. Końcowe odcinki kości w miejscu złamania
ulegają rozrzedzeniu, a wapń osadza się w tkance ziarninowej. Nowo powstałą tkankę nazywamy
kostniną. Pod koniec tego okresu miejsce złamania jest zrośnięte. Oba odłamy złamanej kości tworzą
teraz całość, ale nie są one jeszcze dostatecznie silne, aby wytrzymać uraz. Po uzyskaniu zrostu za
pomocą kostniny osteoblasty doprowadzają do zdeponowania soli wapnia w miękkiej tkance, stopniowo
wywołując jej stwardnienie. Osteoblasty przechodzą do nowej tkanki kostnej i drążą w niej jamy, co
sprawia, że jej konsystencja staje się mniej zwarta. Proces ten jest podobny do procesu kostnienia w
prawidłowej kości. Ponownie wytwarza się kanał szpiku i pojawiają się komórki szpiku. Proces ten
nazywa się konsolidacją lub pełnym zrostem. W końcu następuje wymodelowanie nowej kości.
Podobnie jak przy zwichnięciu w leczeniu wyróżniamy dwa okresy: okres unieruchomienia i okres po
usunięciu unieruchomienia.

Okres unieruchomienia

Masaż

14

Celem stosowanego w tym okresie masażu jest największy wpływ na poprawę krążenia w kończynie
unieruchomionej. Wykonujemy intensywny masaż kończyny symetrycznej (zdrowej) stosując: głaskania,
rozcierania, ugniatania poprzeczne i podłużne, oklepywania, wibrację podłużną i poprzeczną oraz
roztrząsanie. W ten sposób wywieramy wpływ konsensualny na kończynę unieruchomioną. Stosuje się
również masaż klasyczny odsłoniętych części kończyny unieruchomionej, z zastosowaniem przede
wszystkim rozcierania i ugniatania podłużnego.

Okres po usunięciu unieruchomienia
Masaż
Warunkiem przystąpienia do masażu jest pełny zrost kostny. Przy utrudnionym kostninowaniu masaż
mógłby uszkodzić powstałą kostninę, a nawet zburzyć procesy odkładania się wapnia i w konsekwencji
doprowadzić do powstania stawu rzekomego.
Postępowanie klasyczne w masażu, podobnie jak przy zwichnięciach, dzieli się na trzy etapy.
W pierwszym etapie, po złamaniach otwartych, zwracamy uwagę na opracowanie blizny. Stosujemy
sposób postępowania opisany w rozdziale "Rany i blizny". W dalszej kolejności zwracamy uwagę na
lepsze odżywienie i uelastycznienie skóry. Skóra staje się cienka, blada, nieelastyczna i łuszcząca się,
zwłaszcza, jeżeli opatrunkiem unieruchamiającym był gips. W czasie pierwszych czterech do sześciu
zabiegów masaż polega na wykonywaniu głaskań i rozcierań powierzchownych (całymi dłońmi) z
zastosowaniem środka natłuszczającego, wzbogaconego w witaminy. Kiedy skóra odzyska swoje
pierwotne cechy, przystępujemy do etapu drugiego.
W etapie drugim zajmujemy się likwidowaniem przykurczów w stawach, które objęte były
unieruchomieniem. Podczas kilku pierwszych masaży istotne jest, aby kończyna leżała na poduszkach i
wałkach na całej swojej długości. Wykonujemy początkowo lekki masaż, szczególnie w okolicy
złamania, a przy kolejnych zabiegach stopniowo zwiększamy siłę. Stosujemy techniki typowo
rozluźniające: głaskania, rozcierania, ugniatania podłużne, uciski jednoczesne i wibrację poprzeczną.
Techniki o działaniu powierzchownym (wykonywane całymi dłońmi) stopniowo zamieniamy na techniki
działające głębiej, obejmując masażem taki obszar, na jakim było założone unieruchomienie. Na stawach,
w miejscach dostępnych, stosujemy rozcierania poprzeczne torebek stawowych. W miarę poprawy stanu
zdrowia wprowadzamy postępowanie w przykurczach. Po uzyskaniu pełnego zakresu ruchów
przechodzimy do etapu trzeciego.
W etapie trzecim przystępujemy do wzmocnienia siły mięśniowej. Najskuteczniejszą metodą
przywrócenia masy siły mięśniowej będzie masaż izometryczny lub energiczny masaż klasyczny z
zastosowaniem głaskań, rozcierań, ugniatań poprzecznych i podłużnych, szczypania, delikatnych
oklepywań, wibracji podłużnej, roztrząsania i wałkowania.

15