1. Powstanie i instytucjonalizacja

socjologii

1. Socjologia – nazwa, główna idea



Socjologia jako odrębna nauka rodzi się dopiero w I połowie
XIX wieku



nazwa „socjologia” – 1838 Auguste Comte: socjologia = fizyka
i inżynieria społeczna



pierwsze książki ze słowem s. w tytule - Herbert Spencer



„socjologia”-neologizm: łac. - socius – społeczeństwo;
logos – gr. mądrość, wiedza



reguły badania socjologicznego Comte’a – scjentystyczna idea:
badać fakty, szukać związków między nimi, ustalać prawa
ogólne



socjologia na szczycie piramidy nauk

2. Instytucjonalizacja socjologii

akademickiej



pierwsze instytucje w Ameryce:



1892 pierwszy wydział socjologii na Uniwersytecie w Chicago (melting pot) -

Albion Small



American Journal of Sociology



1909 Amerykańskie Stowarzyszenie Socjologiczne (ASA)



w Europie:



1895 pierwsza katedra socjologii Uniwersytet w Bordeaux – Emile Durkheim



1898 Rocznik Socjologiczny (L’Annee Sociologique)



1919 pierwsza katedra w Niemczech – Max Weber (Wraz z Ferdinandem

Toenniesem i Georgem Simmlem założył pierwsze niemieckie towarzystwo
socjologiczne)



W Wielkiej Brytanii socjologia uzyskała status akademicki dopiero po II wojnie

światowej - wcześniej uprawiana w ramach antropologii społecznej, filozofii
społecznej lub politycznej)

Instytucjonalizacja socjologii

akademickiej (2)



w Polsce:



- 1919 katedra socjologii UW – Leon Petrażycki



- 1920 katedra socjologii w Poznaniu założona przez Floriana

Znanieckiego,



- 1930 pierwsze czasopismo „Przegląd Socjologiczny”; PTS



w skali międzynarodowej:



1949 ISA (Międzynarodowe Stowarzyszenie Socjologiczne)



1992 ESA (European Sociological Association)



- wiele stowarzyszeń „specjalistycznych”

3. Historyczne warunki powstania

socjologii – “nauka o długiej

przeszłości a krótkiej historii”



Dlaczego w XIX?: Przemiany społeczne SPROBLEMATYZOWAŁY PORZĄDEK
SPOŁECZNY – zmiana myślenia o życiu społecznym



Poznanie ludów „dzikich”



rewolucje polityczne (francuska, amerykańska) – żywiołowość procesów



rewolucja przemysłowa (wolny rynek, czas społeczny, utowarowienie pracy,
konflikty, rozpad wspólnot)



kwestia socjalna – socjalizm – „Manifest Komunistyczny” 1848, KNS-Rerum
Novarum 1891, unionizm



urbanizacja



racjonalizacja – idee Oświecenia, rozwój nauk przyrodniczych, idea praw
naturalnych



sekularyzacja



feminizm – pierwsza fala

4. Wiedza potoczna początkiem I

przedmiotem socjologii



każdy jest socjologiem potocznym: wiedza potoczna (nierefleksyjna

i refleksyjna) konieczna do życia w społeczeństwie, niekiedy b.
skuteczna – wpływ społeczny



Człowiek poznaje wydarzenia aktualne, aby zrozumieć ich

„wewnętrzną istotę (dynamikę)” i na tej podstawie poznać przyszłe
wydarzenia.



Efektem zbiorowego poznawania rzeczywistości jest wiedza

potoczna – (bada ją m.in. socjologia wiedzy, fenomenologia
społeczna)

5. Natura wiedzy potocznej



Źródła wiedzy potocznej

–

Tradycja

–

Wiara

–

Autorytet

–

Doświadczenie i rozum



Jesteśmy skłonni odrzucić racje rozumu i doświadczenia i
poddać się (często bezrefleksyjnie) autorytetowi , wierze lub
tradycji – (np. nie-jedzenie dżdżownic, konformizm-autorytet
zbiorowości: doświadczenie Asha)



Doświadczenie uczestników życia społecznego jest cennym
źródłem wiedzy socjologicznej (F. Znaniecki)

Modele wiedzy potocznej I

naukowej



Modele wiedzy potocznej:



wiedza oparta na autorytecie (politycznym,
charyzmatycznym, tradycyjnym)



wiedza oparta na wierze (objawieniu wyjaśnianym
przez wróżbitów, wyrocznie, media)



Modele wiedzy naukowej (typy idealne):



wiedza oparta na rozumie (a priori)



wiedza oparta na doświadczeniu i rozumie (model
empiryczno-dedukcyjny)

Wiedza potoczna vs wiedza

naukowa



Poznanie intuicyjne

–

Prawidłowości i wyjaśnienia
pochodzą z intuicji (zdrowego
rozsądku, np. przysłowia)



Tendencja do pochopnych
uogólnień



Tendencja do potwierdzania
swoich uprzednich przekonań
(quasi-teorie i stereotypy)



Przypadkowa (niesystematyczna)



Niekontrolowana (spontaniczna,
nieświadoma)



Wartościująca



Poznanie krytyczno-empiryczne

–

Prawidłowości i wyjaśnienia

pochodzą z dedukcyjnie

zbudowanych teorii



Bezpośrednia obserwacja lub

eksperyment służy do ich

weryfikacji



świadome, powtarzalne badania,

racjonalne wnioski z badań

krytycznie porównywane z

wnioskami z teorii



Systematyczna



Kontrolowana (świadoma)



dążenie do kontroli i pomiaru

zmiennych: zależnych i niezależnych

Socjologia vs filozofia



Filozofia – radykalna zmiana w poznawaniu rzeczywistości
(wiedza racjonalna i krytyczna – [ale nie systematycznie-
empiryczna])



normatywna - jak być powinno (np. utopie społeczne Platona,
Morusa, Campanelli) vs. wolność od wartościowania



woluntarystyczna – społeczeństwo jako swobodna kreacja
władcy, Opatrzności, grup vs. społeczeństwo obszarem
działania praw



koncentracja na władzy politycznej (państwie) vs. koncentracja
na spontanicznych procesach społecznych

Artystyczna refleksja społeczna a

socjologia



twórczość artystyczna i religijna (refleksja nad losem

człowieka – często normatywna i aksjologiczna - i jego
dramatyzacja):



literatura realistyczna: np. Biblia, Koran, W. Hugo:

„Nędznicy”, B. Prus: „Lalka”, „Ziemia obiecana”, J.
Steibeck: „Na wschód od Edenu”, „Grona gniewu...



malarstwo, rzeźba: F. Goya „Rozstrzelanie powstańców

madryckich”, Picasso: „Guernika”, „Trzy krzyże
gdańskie”



Socjologowie korzystają z literatury – np. Goffman



Postulat postmodernizmu – socjologia jako „dyskurs

społeczny”

Socjologia a inne nauki – wspólne

zainteresowania przejawami życia

społecznego, odrębna perspektywa



Antropologia społeczna



Historia



Psychologia społeczna



Ekonomia



Politologia



Językoznawstwo



Nauki o komunikowaniu