Dowódcy Wileńskiej
Armii Krajowej

Zygmunt Edward Szendzielarz, ps.
„Łupaszka” (ur. 12 marca 1910 w
Stryju, zm. 8 lutego 1951 w
Warszawie) – major kawalerii
Wojska Polskiego i Armii Krajowej.

W kwietniu lub maju 1943 roku
znalazł się w bezpośredniej
dyspozycji Komendy Okręgu
Wileńskiego AK, która pod koniec
sierpnia tego roku oddelegowała
go na dowódcę do pierwszego
oddziału partyzanckiego AK na
Wileńszczyźnie dowodzonego
wcześniej przez ppor. -Antoniego

Burzyńskiego ps. „Kmicic”. 26 sierpnia, podczas uzgadniania
szczegółów dotyczącej wspólnej akcji oddziału „Kmicica” i
dowodzonej przez Markowa Brygady im. Woroszyłowa na
Miadzioł, w bazie sowieckiej partyzantki doszło do
rozbrojenia i aresztowania sztabu „Kmicica”. Porucznik
Burzyński został zamordowany, a jego partyzantów
przesłuchano i podzielono na trzy grupy. Jedną, 50-osobową
rozstrzelano. Na przełomie września i października 1943 roku
oddział por. Szendzielarza liczył już ok. 100 ludzi. Przyjął on
nazwę 5 Wileńskiej Brygady AK, zwanej też nieoficjalnie
„Brygadą Śmierci”. Brygada operowała na terenie na płn.-
wsch. od Wilna. Prowadziła ona walki zarówno z Niemcami i
ich litewskimi sojusznikami, jak też partyzantką sowiecką. 25
stycznia uczestniczył w rozmowach we wsi Swejginie między
przedstawicielami Okręgu Wileńskiego AK i niemieckich
władz wojskowych

.

Aleksander Krzyżanowski - urodził
się 18 lutego 1895 roku w Briańsku
(gubernia orłowska) w Rosji, jako
syn Jakuba i Zofii Wilamowskiej-
Knobelsdorf.

. W połowie kwietnia 1944 roku, z
rozkazu ppłk. Krzyżanowskiego
utworzono sztab operacyjny
oddziałów partyzanckich, którego
zadaniem było koordynowanie
działań poszczególnych brygad AK
oraz rozwijanie ich szkolenia i
struktury organizacyjnej.

Początkowo strona polska nie przewidywała walk o większe
miasta, gdyż obawiała się znacznych strat. Ostatecznie
zmieniono jednak pierwotne ustalenia.

Zajęcie Wilna miało być testem dobrej woli władz sowieckich
i ich zamierzeń wobec Polski. Na gruncie lokalnym inicjatywa
zdobycia Wilna wyszła od mjr. Macieja Kalenkiewicza ps.
"Kotwicz"

Ppłk Krzyżanowski z entuzjazmem zaakceptował ten pomysł.

19 czerwca ppłk Krzyżanowski powrócił do Wilna.
Następnego dnia w mundurze generała brygady przybył do
sztabu polowego w Dziewieniszkach. 26 czerwca podpisał
Rozkaz operacyjny nr 1 "Ostra brama", zawierający zadania
dla poszczególnych zgrupowań. Tego samego dnia wydał
także rozkaz do żołnierzy AK. Następne dni upłynęły mu na
wizytowaniu oddziałów obu Okręgów. Szybkie posuwanie się
Armii Czerwonej w stronę Wilna zmusiło go do przerwania
inspekcji i powrotu do sztabu. Podczas nocnej narady z 2 na 3

lipca wyznaczył datę rozpoczęcia operacji "Ostra Brama" na 7
lipca wieczorem. Następnie ze sztabem operacyjnym
przeniósł się bliżej Wilna, do leżących 25 km na płd.-wsch. od
Wilna Wołkorabiszek.

Wobec błyskawicznej ofensywy wojsk sowieckich data
uderzenia na Wilno została przyśpieszona o 24 godziny.
Trudności w łączności sprawiły jednak, że nie wszystkie
oddziały AK dowiedziały się o tym. 6 lipca w południe odbyła
się w sztabie polowym ostatnia odprawa przed akcją.
Ustalono na niej trasę przemarszu na Wilno. Wieczorem ppłk
Krzyżanowski wraz z pozostałymi oficerami dotarł na
przedpole miasta, kiedy trwały już walki. Jednakże
następnego dnia – wobec bardzo dużej przewagi Niemców –
udał się razem wycofującymi się oddziałami z powrotem do
Wołkorabiszek.

Gracjan Klaudiusz Fróg ps.
„Góral”, „Szczerbiec” (ur. 8
grudnia 1911 w Laskówce, zm.
11 maja 1951 w Warszawie) –
kapitan piechoty i broni
pancernych Wojska Polskiego,
członek wojskowej konspiracji
Koła Pułkowe, dowódca 3
Wileńskiej Brygady AK.

Po zajęciu Wilna przez wojska
niemieckie przeszedł do
konspiracji w szeregach AK;
współorganizował 17 - osobowy
Oddział Lotny im. Króla

Bolesława Chrobrego AK[2]. Od początku września 1943
dowodził oddziałem partyzanckim AK działającym w rejonie
Sużan. Od grudnia 1943 do lutego 1944 współdziałał z 6
Wileńską Brygadą AK. W tym czasie jego oddział, liczący ok.
100 partyzantów, został nazwany 3 Wileńską Brygadą AK. Brał
udział w licznych akcjach zbrojnych, m.in. w Turgielach,
Rudominie, Polanach, Mikuliszkach, gdzie w styczniu 1944
rozbił ekspedycję karną niemieckiej żandarmerii i litewskiej
policji pomocniczej. W nocy z 29 na 30 czerwca opanował
Troki, zdobywając znaczne ilości broni, amunicji i
wyposażenia wojskowego. W maju skutecznie walczył z
litewskimi oddziałami Lietuvos Vietine Rinktine; ostatecznie
w nocy z 13 na 14 maja 1944 po krwawej bitwie, został ranny.
Na czele swojej Brygady w sile ok. 750 ludzi brał udział 6-8
lipca w ciężkich, ale nieudanych walkach o Wilno w ramach
operacji „Ostra Brama”, podczas których poniesiono duże
straty i musiano wycofać się. 14 lipca otrzymał awans do
stopnia kapitana.

Maciej Kalenkiewicz ps. "Jan
Kaczmarek", "Franciszek
Tomaszewicz", "Bóbr", "Kotwica",
"Kotwicz", "Jan Kotwicz", "Maciej
Kotwicz", "Maciej", "M, K." (ur. 1
lipca 1906 w Pacewiczach, zm. 21
sierpnia 1944 w Surkontach) –
podpułkownik dyplomowany
Wojska Polskiego, cichociemny,
ż

ołnierz Armii Krajowej, dowódca

partyzancki w Okręgu
Nowogródek.

"Kotwicz" był współautorem i intensywnym propagatorem
koncepcji akcji "Ostra Brama". Uważał, że zamanifestowanie
polskości Wilna wobec aliantów i wkraczających wojsk
sowieckich jest konieczne. W przypadku wrogiego
nastawienia władz radzieckich wobec ujawnionego wojska
polskiego, powinno ono nie dać się rozbroić i bronić swoich
pozycji w Wilnie. Plan "Kotwicza" przewidywał współpracę
obu okręgów: Wilna i Nowogródka. Zreferował go na
naradzie, która odbyła się w Wilnie w połowie kwietnia, a w
której poza nim uczestniczyli: Aleksander Krzyżanowski (ps.
"Wilk"), komendant Okręgu Wilno, tamtejszy szef sztabu mjr
Lubosław Krzeszowski (ps. "Ludwik"), zastępca delegata
rządu dr Jerzy Dobrzański (ps. "Maciej").

12 czerwca 1944 r. plan operacji "Ostra Brama" został
zatwierdzony przez Komendę Główną, natomiast 17 czerwca
został przez "Kotwicza" zreferowany oficerom Podokręgu
Nowogródek. Aby umożliwić włączenie do akcji Zgrupowania
Stołpeckiego silny oddział pod dowództwem "Kotwicza" miał
wyruszyć w stronę Wołożyna i, po połączeniu się ze

Zgrupowaniem, wspólnie przebić się w stronę Wilna. Manewr
ten zakończył się niepowodzeniem, a ranny w czasie walk pod
Iwiem Kalenkiewicz musiał opuścić oddział i odjechać do
szpitala