19 Prowadzenie edukacji leśnej społeczeństwa

___________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Krzysztof Zamojski

Prowadzenie edukacji leśnej społeczeństwa
321[02].Z4.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Iwona Rogozińska
mgr inż. Jan Kawecki

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Krzysztof Zamojski

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
mgr Czesław Nowak

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[02].Z4.03
„Prowadzenie edukacji leśnej społeczeństwa”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
technik leśnik.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawy prawne, cele i treści edukacji leśnej społeczeństwa

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Program edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwie

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Edukacja leśna na kilka sposobów – przykłady działań

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Strona formalna edukacji – omówienie dostępnej prasy i wydawnictw

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i umiejętności prowadzenia

edukacji leśnej społeczeństwa.

W poradniku zamieszczono:

−

wykaz terminów i umiejętności, jakie powinieneś posiadać przed przystąpieniem do
nauki tego modułu,

−

wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z tym poradnikiem,

−

materiał nauczania, (do pracy na zajęciach),

−

ćwiczenia, które umożliwią Ci trwałe nabycie umiejętności praktycznych,

−

zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić opanowanie podanych treści prowadzenia,

−

sprawdzian postępów, który pomoże Ci przygotować się do pracy kontrolnej z całego
materiału nauczania,

−

wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas uczenia się.

Schemat układu jednostek modułowych w module

321[02].Z4.01

Stosowanie środków ochrony lasów przed

szkodliwymi czynnikami biotycznymi

321[02].Z4.02

Stosowanie form ochrony przed szkodnictwem

leśnym

321[02].Z4

Ochrona środowiska leśnego

321[02].Z4.03

Prowadzenie edukacji leśnej społeczeństwa

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

definiować podstawy prawne i funkcjonalne leśnictwa w Polsce,

−

stosować terminy techniczne dotyczące gospodarki leśnej,

−

posługiwać się terminologią leśną,

−

korzystać z różnych dostępnych źródeł informacji dotyczących leśnictwa i edukacji leśnej,

−

nawiązywać przynajmniej dobry kontakt z innymi osobami – komunikatywność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić podstawy prawne edukacji leśnej społeczeństwa,

−

określić kompetencje osób prowadzących działania edukacyjne,

−

określić cele edukacji leśnej,

−

scharakteryzować metody edukacji leśnej,

−

określić możliwości percepcji różnych grup uczestników procesu edukacji,

−

dobrać treści zajęć edukacyjnych dla poszczególnych grup odbiorców,

−

opracować program zajęć edukacyjnych,

−

opracować materiały dydaktyczne dla różnych grup odbiorców,

−

utrzymać w wymaganym stanie obiekty edukacyjne,

−

zaplanować i zorganizować prace związane z wykonaniem nowych obiektów edukacji
leśnej,

−

pozyskać partnerów do prowadzenia edukacji leśnej,

−

zaplanować i udokumentować działania edukacyjne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1

. Podstawy prawne, cele i treści edukacji leśnej społeczeństwa

4.1.1. Materiał nauczania

Edukacja ekologiczna jest procesem odpowiedniego kształtowania postaw człowieka

wobec środowiska naturalnego. Umożliwia zrozumienie zjawisk i zależności zachodzących
w przyrodzie, a także uczy racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych. Prowadzenie
edukacji ekologicznej z zakresu leśnictwa, czyli inaczej – edukacji leśnej, jest jednym
z ważnych zadań Lasów Państwowych. Obowiązek prowadzenia działań edukacyjnych
w leśnictwie wynika m.in. z treści dokumentów „Polityka Ekologiczna Państwa” (MOŚZNiL,
maj 1991), „Polityka Leśna Państwa” (MOŚZNiL, marzec 1997) oraz z Ustawy o lasach
(z dnia 28 września 1991r., z późniejszymi zmianami). Wytyczne prowadzenia edukacji
leśnej społeczeństwa znajdują się w Zarządzeniu nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów
Państwowych z 9 maja 2003r. Zarządzenie wprowadza do praktyki zawodowej dwa
dokumenty, na których obecnie opiera się działalność edukacyjna Lasów Państwowych.
Są to: „Kierunki rozwoju edukacji leśnej w Lasach Państwowych” oraz „Program edukacji
leśnej społeczeństwa w nadleśnictwie”.

Edukacja leśna społeczeństwa jest statutowym zadaniem wszystkich struktur

administracyjnych Lasów Państwowych

Na zakres prowadzonej edukacji leśnej ma wpływ

m.in. położenia nadleśnictwa. Intensywną edukację powinny prowadzić wszystkie jednostki
znajdujące się w pobliżu dużych miast, na terenach masowego wypoczynku i rekreacji oraz
wchodzące w skład Leśnych Kompleksów Promocyjnych. Mniejsze potrzeby w zakresie
edukacji mają nadleśnictwa na terenach słabo zaludnionych czy też mniej atrakcyjnych
turystycznie. O sposobie i zakresie prowadzenia edukacji leśnej decyduje nadleśniczy.

Edukacja leśna jest podstawowym narzędziem do zdobywania akceptacji społeczeństwa

dla wszystkich działań w gospodarce leśnej. Trudno oczekiwać zmian w mentalności ludzi
i ich stosunku do środowiska i przyrody, w kulturze zachowania się w lesie, bez stałej
i powszechnej edukacji leśnej. Nie ma innego kręgu ludzi, którzy mogą i powinni zajmować
się tym ważnym zagadnieniem niż sami leśnicy. To oni, najlepiej wykształceni w tym
względzie, w stałym kontakcie z lasem i społeczeństwem, wiedzą czego i kogo nauczać,
co w pierwszej, a co w drugiej kolejności powinno być treścią kształcenia w edukacji leśnej
dzieci, młodzieży i dorosłych.

Edukacja leśna musi obejmować całe społeczeństwo, dotyczyć każdego zakresu

i wszystkich poziomów oświaty, mieć charakter kompleksowy i ustawiczny, rozciągać się na
całe życie człowieka. W treściach kształcenia muszą odzwierciedlać się zachodzące zmiany
gospodarcze i społeczno-polityczne oraz zrozumienie ciągłości relacji między dzisiejszymi
działaniami a konsekwencjami dla następnych pokoleń. W kontaktach ze społeczeństwem
leśnicy muszą wysuwać na pierwszy plan znaczenie lasów dla zdrowia i życia człowieka,
pomyślnego rozwoju społeczeństwa oraz wskazywać na służebny charakter swojej pracy.
Ludzie muszą zostać przekonani, że las jest w dobrych rękach, zarządzany fachowo i według
najnowszych osiągnięć nauki, przy zachowaniu etycznych zasad w stosunku do przyrody.
Społeczeństwo musi wierzyć, że lasy – dobro ogólnonarodowe nie są własnością leśników,
a jedynie zarządzane przez nich, w imieniu całego społeczeństwa.

W realizacji edukacji leśnej potrzeba jest bardzo wielu sprzymierzeńców, których trzeba

ciągle zdobywać w celu skutecznego realizowania celów edukacyjnych. Naturalnymi
sprzymierzeńcami są szkoły różnego szczebla, samorządy lokalne, organizacje pozarządowe.

Cele edukacyjne można osiągnąć na drodze tzw. edukacji formalnej i nieformalnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Edukacja formalna (szkolna) obejmuje dzieci i młodzież, od wieku przedszkolnego do

studentów uczelni wyższych oraz nauczycieli i specjalistów zajmujących się ochroną
środowiska. Leśną edukację formalną możemy podzielić na ogólną, czyli dotycząca
problematyki lasów i leśnictwa, realizowaną w ramach zajęć z biologii, ekologii i innych
przedmiotów w szkołach podstawowych, gimnazjach i liceach oraz szkołach zawodowych
różnych typów oraz profesjonalną, dokonywaną w średnim i wyższym szkolnictwie leśnym.
Profesjonalną edukację szkolną możemy dzielić na kompleksową i specjalistyczną. Resortem
odpowiedzialnym w Polsce za prawidłową realizację formalnej edukacji ekologicznej (w tym
leśnej) jest Ministerstwo Edukacji Narodowej.

Edukacja nieformalna (pozaszkolna) obejmująca całe społeczeństwo, niezależnie od

wieku, prowadzona jest przez bardzo różne instytucje i grupy inicjatywne, przez środki
masowego przekazu, obejmuje dlatego wyjątkowo zróżnicowane formy indywidualnej oraz
grupowej edukacji i samoedukacji. Uczestniczą w niej szerokie kręgi społeczeństwa
o różnorodnym wykształceniu, poglądach społeczno-politycznych, religijnych, o różnych
zawodach i profesjach, stąd w tej formie edukacji spotyka się tak zróżnicowane potrzeby
i oczekiwania w stosunku do metod i treści kształcenia ekologicznego. Rolę koordynującą,
metodyczną i częściowo sponsorująca w stosunku do ekologicznej edukacji nieformalnej
w głównej mierze sprawuje Ministerstwo Środowiska, Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej i jego wojewódzkie oddziały.

Wzrost zagrożenia środowiska powoduje wzrost znaczenia koncepcji rozwoju

zrównoważonego ekologicznie, czyli ekorozwoju, który kojarzy potrzeby obecnego pokolenia
z potrzebami następnych pokoleń, zapewniając trwały rozwój. Ekorozwój to rozwój
oszczędny, rozumny, bez marnotrawstwa materiałów i energii, bez maksymalizacji zysków,
z wysoką humanizacją pracy, z kompromisem ze środowiskiem, z poszanowaniem praw
przyrody, dający bezpieczeństwo ekologiczne społeczeństwu. Właśnie taka jest współcześnie
prowadzona przez Lasy Państwowe gospodarka leśna w Polsce.
Cele i treści edukacji leśnej społeczeństwa

Ogólnym celem edukacji leśnej powinno być stałe podnoszenie poziomu świadomości

społeczeństwa w odniesieniu do problemów i poszukiwania możliwych rozwiązań
w dziedzinie ochrony i kształtowania szeroko rozumianych zasobów leśnych oraz
zbudowanie podstaw w pełni świadomego i aktywnego uczestnictwa jednostek (dzieci,
młodzieży i dorosłych) w ochronie ekosystemów leśnych, a także w mądrym, racjonalnym
korzystaniu z wielorakich dóbr i pożytków, które dostarcza las poprzez:

−

kształtowanie postaw i świadomości ekologicznej społeczeństwa ze szczególnym
uwzględnieniem zagadnień dotyczących ekosystemów leśnych,

−

kształtowanie całościowego obrazu współzależności między człowiekiem, społeczeństwem
a przyrodą,

−

zapoznanie z budową i funkcjonowaniem ekosystemów leśnych oraz z organizmami
leśnymi,

−

uświadomienie znaczenia lasów dla funkcjonowania przyrody i życia człowieka,

−

wypracowanie odpowiedzialnych, aktywnych postaw społeczeństwa w celu ochrony

środowiska leśnego,

−

uświadomienie konieczności przestrzegania norm i zakazów obowiązujących w lesie,

−

rozbudzenie wrażliwości na piękno i bogactwo lasów,

−

kształtowanie wartości etycznych w bezpośrednim kontakcie z przyrodą,

−

promowanie współczesnego leśnictwa, wiedzy leśnej oraz kultury i historii leśnictwa,

−

ukazywanie kulturotwórczej roli lasu,

−

zdobywanie akceptacji polityki leśnej przez społeczeństwo,

−

kształtowanie pozytywnego wizerunku leśników,

−

poszerzanie wiedzy o działaniach lasów państwowych w dziedzinie ochrony przyrody
i środowiska przyrodniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Celami cząstkowymi edukacji leśnej są:

−

nauczanie trwałego i zrównoważonego użytkowania lasów, doskonalenia ochrony
i korzystania z różnorodnych zasobów, uświadamianie o wielofunkcyjności lasów i ich
znaczeniu dla środowiska, warunków życia człowieka, gospodarki;

−

zaszczepianie potrzeby przestrzegania norm i zakazów w stosunku do ekosystemów
leśnych w postępowaniu jednostek, grup i całego społeczeństwa oraz potrzeby
przeciwstawiania się zachowaniom zagrażającym środowisku;

−

kształtowanie nawyków kulturalnego zachowania się w lesie oraz poczucia moralnej
i obywatelskiej odpowiedzialności za ochronę leśnej różnorodności biologicznej na
poziomie

genetycznym,

gatunkowym,

ekosystemowym

krajobrazowym),

odpowiedzialności za przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych, zasad zbioru
płodów runa leśnego, utrzymania zdrowotności i żywotności drzewostanów itp.;

−

pobudzanie do twórczego, innowacyjnego działania zmierzającego do umiarkowanego
i oszczędnego korzystania z zasobów leśnych;

−

ukazywanie korzyści społecznych z utrzymania ogólnonarodowego charakteru własności
lasów i traktowania ich jako dobra strategicznego, o znaczącym udziale w infrastrukturze
ekologicznej kraju;

−

wdrażanie umiejętności interdyscyplinarnego myślenia i postrzegania zależności między
stanem lasów a jakością zdrowia i warunków życia jednostki ludzkiej i całego
społeczeństwa;

−

kształtowanie wartości etycznych w bezpośrednim kontakcie ze zwierzętami, roślinami,
całymi zespołami leśnymi;

−

wyjaśnianie i dementowanie błędnych opinii i stereotypów o gospodarce leśnej i leśnikach.
Edukacja leśna powinna dostarczać rzetelnej wiedzy o ekosystemach leśnych, leśnictwie

i ludziach lasu. Aby była skuteczna, musi przemawiać do wyobraźni, rozbudzać emocje
wrażliwość na piękno lasów. Powinna kształtować umiejętności i chęci do stałego działania
na rzecz środowiska leśnego. Należy to uzyskiwać poprzez jednoczesną:

−

edukację o lesie (o lokalnych, regionalnych i globalnych problemach lasów i leśnictwa,
o prawach rządzących ekosystemami, o bytujących w lasach roślinach, zwierzętach,
grzybach i mikroorganizmach),

−

edukację w lesie (kształtować i rozwijać różnorodne umiejętności i praktyczną wiedzę,
przysposabiać do sadzenia i pielęgnowania drzew, sprzątania lasu, zachowania się w lesie
w różnych sytuacjach zagrożeń, itp.),

−

edukację na rzecz lasów (kształtowanie troski o las, odpowiedzialności za postępowanie
wobec przyrody, organizowanie działań społecznie użytecznych, wzmaganie aktywności
dla dobra polskich lasów i ojczystej przyrody).
Stała i powszechna edukacja leśna ma na celu:

−

upowszechnianie w społeczeństwie wiedzy o środowisku leśnym oraz o wielofunkcyjnej
i zrównoważonej gospodarce leśnej;

−

podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie racjonalnego i odpowiedzialnego
korzystania z wszystkich funkcji lasu;

−

budowanie zaufania społecznego do działalności zawodowej leśników.

Cele edukacji leśnej należy realizować, opierając się na następujących treściach:

−

budowa i funkcjonowanie ekosystemów leśnych;

−

znaczenie lasu: ekologiczne, produkcyjne i społeczne;

−

zagrożenia i ochrona lasów;

−

ochrona przyrody;

−

zadania leśników i leśnictwa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po sformułowaniu celów należy dobrać odpowiednie treści, za pomocą których będzie się

je realizować. Treści obejmują materiał nauczania wykorzystywany w procesie edukacyjnym.
Poniżej przedstawiono szeroki zakres treści leśnych, zgrupowanych w bloki tematyczne.
Wiele z tych treści realizowanych jest w ramach edukacji formalnej. Nieformalna edukacja
leśna, prowadzona przez leśników, powinna się na nich wspierać, utrwalać je lub rozwijać.
Chodzi o to, aby nie wyręczać nauczycieli, ale im pomagać w omawianiu zagadnień
związanych z lasem, gospodarką leśną i zawodem leśnika. W realizacji podstaw
programowych dotyczących nauki o lesie wspomoże nauczycieli przygotowanie pól
dydaktycznych, np. ścieżek przyrodniczo-leśnych, z informacjami o konkretnych
ekosystemach leśnych na swoim terenie, dzięki którym nauczyciele będą mogli samodzielnie
(lub we współpracy z leśnikiem) prowadzić lekcje w terenie. Leśnicy natomiast powinni się
skupić na treściach związanych z zasadami gospodarki leśnej, zadaniami i problemami
leśnictwa, specyfiką zawodu leśnika, ponieważ wielu nauczycieli nie orientuje się w tych
zagadnieniach, a podręczniki szkolne nie rozwijają takich tematów lub podają błędne
informacje.

W praktyce edukacyjnej nadleśnictwa wybór treści nauczania zależeć może od specyfiki

regionu, potrzeb w środowisku lokalnym, od możliwości realizacyjnych nadleśnictwa oraz
zainteresowania odbiorców.
Treści powszechnej edukacji leśnej społeczeństwa:

Struktura ekologiczna i funkcjonowanie ekosystemów leśnych:

−

struktura przestrzenna lasu,

−

organizmy leśne,
Ochronne funkcje lasu:

−

regulacja obiegu wody w krajobrazie i funkcje wodochronne,

−

ochrona gleby,

−

modyfikacja klimatu,

−

wiązanie CO

i uwalnianie O

−

ochrona biotopów,

−

ochrona zasobów genowych,

−

funkcja krajobrazowa.
Społeczne (socjalne) funkcje lasu:

−

rekreacja podmiejska,

−

funkcje poznawcze (naukowe, dydaktyczne),

−

funkcja kulturotwórcza,

−

funkcja estetyczna,

−

funkcja turystyczna i uzdrowiskowa,

−

myślistwo,

−

funkcje obronne.
Zagrożenia i ochrona lasów:

−

zagrożenia lasów i ich źródła,

−

metody oceny zagrożeń i walki z nimi,

−

zależności między stanem środowiska przyrodniczego a jakością życia człowieka,

−

struktura troficzna lasu,

−

współzależności między organizmami w lesie,

−

czynniki abiotyczne ekosystemu lasu,

−

krążenie materii i przepływ energii w lesie,

−

fazy rozwojowe drzewostanu,

−

typy lasów,

−

zmiany fenologiczne w lesie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Funkcje lasu:

−

dostarczanie surowca drzewnego,

−

dostarczanie innych surowców leśnych i płodów runa leśnego,

−

zasoby skarbu państwa.

−

zasady właściwego zachowania się w lesie,

−

przepisy i normy prawne dotyczące korzystania z zasobów leśnych,

−

formy ochrony przyrody,

−

organizacje i stowarzyszenia działające na rzecz ochrony przyrody (Liga Ochrony
Przyrody, Klub Przyrodników ze Świebodzina, Polski Klub Ekologiczny).
Leśnictwo:

−

lesistość Polski na tle Europy i świata;

−

kompleksy leśne w Polsce;

−

idea trwałej, zrównoważonej gospodarki leśnej;

−

zadania leśników w ramach gospodarki leśnej (hodowla, ochrona lasu, użytkowanie lasu,
ochrona przyrody);

−

praca leśnika;

−

struktura organizacyjna Lasów Państwowych;

−

historia, kultura i tradycje leśnictwa;

−

rola leśników w historii narodu;

−

nauki leśne;

−

idea i zadania LKP,

−

edukacja przyrodniczo-leśna;

−

czasopisma, wydawnictwa i literatura poświęcona lasom.
Edukacja leśna powinna być oparta na umiarkowanym nurcie koncepcji edukacji

ekologicznej, czyli na założeniach pedagogiki umiarkowanego optymizmu, wiązaniu
aspektów przyrodniczych ze społecznymi, łączeniu wiedzy z umiejętnościami praktycznymi,
dążeniu do emocjonalnego zaangażowania w sprawy ochrony przyrody leśnej, łączeniu
edukacji ekologicznej z obywatelską, uznającej potrzebę pełnego rozwoju jednostki ludzkiej
z poszanowaniem przyrody i potrzeb przyszłych pokoleń, ukazującej trud i pracę leśnika na
potrzeby polskich lasów i ochrony ojczystej przyrody.

Treści edukacji leśnej powinny być dostosowane do wieku i możliwości dzieci

i młodzieży, do psychofizycznego etapu rozwojowego, na którym się znajdują. Trudności
wyłaniają się w momencie podejmowania decyzji, które ich elementy i problemy wprowadzać
do zajęć z różnymi grupami odbiorców, jak je ujmować, aby były zrozumiałe,
a równocześnie, aby ich interpretacja była w pełni poprawna. W doborze odpowiednich treści,
metod, form oraz pomocy dydaktycznych mogą pomóc nauczyciele. Dla leśnika zajmującego
się edukacją leśną niezbędna jest także ogólna znajomość celów i treści z podstawy
programowej (oraz ewentualnie programów nauczania) w zakresie edukacji przyrodniczej
i ekologicznej, których realizacja możliwa jest przez nauczycieli (samodzielnie lub we
współpracy z leśnikiem) w czasie zajęć na leśnych ścieżkach dydaktycznych, w izbach
leśnych i ośrodkach edukacji leśnej.

W czasie jednej prezentacji lub podczas zajęć terenowych z grupą odbiorców edukacji

leśnej nie jest możliwe przekazanie wszystkich treści. Z ogromnego ich bogactwa należy
dokonać odpowiedniego wyboru oraz sformułować temat przekazu. Wybór tematu powinien
być zamierzonym działaniem. Przed podjęciem decyzji warto zadać sobie następujące
pytania:
1. Do kogo kieruję dany temat?
2. Co chcę powiedzieć i pokazać?
3. Dlaczego poruszane przeze mnie zagadnienie jest tak ważne?
4. Gdzie i kiedy będę dany temat realizować?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pytanie pierwsze pomaga w zachowaniu skuteczności przekazu. Nie ma przekazu

uniwersalnego. Myślenie o konkretnym odbiorcy to pamiętanie o jego poziomie
intelektualnym, możliwościach percepcji, wiedzy na wybrany temat, zainteresowaniach
i przekonaniach. Istotne jest, czy dany odbiorca mieszka na wsi, czy w mieście, z której części
kraju pochodzi. W wypadku osób dorosłych, ważny jest również ich wiek, zawód
i wykształcenie. Cennych informacji o swojej grupie dzieci i młodzieży szkolnej może
dostarczyć nauczyciel lub wychowawca. Aby przekaz kierowany do odbiorców był
zrozumiały, należy zwrócić uwagę na słownictwo, unikać fachowych terminów
i zawodowego żargonu.

Na pytanie drugie odpowiadają wszystkie treści, jakie zamierza się przekazać. Dobrze

jest ułożyć plan rozwinięcia wybranego tematu. Aby przekaz był skuteczny, musi być zwarty
i logiczny. Dlatego nie należy przesadzać z nadmiarem treści. W przekazie powinna być jedna
myśl główna uzupełniona o kilka wątków wspierających myśl przewodnią. Należy pamiętać,
że treści służą realizacji założonych celów.

Trzecie pytanie jest najistotniejsze. Jest to pytanie o cel przekazu (zajęć, prezentacji).

Wytłumaczenie istoty problemu czy idei to klucz do skutecznego przekazu.

Na dobór odpowiednich treści ma wpływ również miejsce (las, sala w nadleśnictwie, izba

leśna, klasa szkolna itp.), pora roku, a także to, czy dany czas jest okresem nauki, pracy czy
wakacji.
Charakterystyka zajęć dla różnych grup wiekowych

Szkoła Podstawowa – klasy I–III
Istotą edukacji środowiskowej dziecka w klasach I–III szkoły podstawowej jest

bezpośredni kontakt z przyrodą. Za najbardziej wartościowe metody zapoznawania dziecka
z otaczającą rzeczywistością uznaje się metody oparte na obserwacji oraz organizujące
działalność praktyczną. Dziecko powinno być podmiotem, a nie widzem. Zajęciom powinny
towarzyszyć przeżywanie i radość z odkrywania.

Aby dziecko mogło ukształtować sobie właściwe pojęcia (np. paśnik, wiewiórka,

sadzonka), musi odpowiadające im obiekty lub zjawiska zobaczyć w miejscu ich
występowania, w warunkach naturalnych. Jeżeli nie możemy pewnych rzeczy zaobserwować
w naturze, wówczas posługujemy się obrazem (filmem trwającym do 10 min, przeźroczami,
kolorową planszą większego formatu).

Formy i metody pracy z dziećmi klas początkowych powinny być urozmaicone, zawsze

atrakcyjne, krótkie, ale powtarzające się zgodnie z prostą i zaciekawiającą fabułą, skierowane
na budzącą się wrażliwość dziecka na piękno, dobro, otaczający świat.

Sprawdzonymi formami zajęć dla dzieci są konkursy z nagrodami, a także wyszukiwanie

symboli i charakterystycznych cech wspólnie zaakceptowanych postaw, np. miłośnika
przyrody, przyjaciela lasu.

Przydatne w pracy z małymi dziećmi są książki i opowiadania adresowane właśnie

do nich, np. „Przygody skrzata Choinka" autorstwa leśnika Jerzego Wilanowskiego.

Szkoła Podstawowa – klasy IV–VI
Szczególnie zalecane w pracy z uczniami klas IV–VI są dłuższe niż jedna godzina

lekcyjna zajęcia terenowe i wycieczki dydaktyczne, w czasie których mogą być zastosowane
różnorodne metody i techniki aktywizujące: obserwacja kierowana i obserwacja samodzielna,
doświadczenie terenowe, gry dydaktyczne, dokonywanie pomiarów, karty pracy, korzystanie
z różnych źródeł informacji – przewodników, atlasów, map. Podczas zajęć w ośrodku
edukacji leśnej lub izbie edukacyjnej ważne miejsce powinny zająć proste ćwiczenia
z wykorzystaniem środków multimedialnych, filmów edukacyjnych (do 20 min), zbiorów
naturalnych, eksponatów o tematyce leśnej. W stosowanych formach pracy zaleca się
w większości zadania zespołowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rośliny i zwierzęta powinny być poznawane na tle ich środowiska życia,

z uwzględnieniem głównie adaptacji morfologicznych. W pracy z dziećmi należy
wykorzystywać przykłady rzeczywiste z najbliższego otoczenia. Nie powinno się używać
trudnej, naukowej terminologii. Pojęcia abstrakcyjne należy wprowadzać w klasach starszych,
nie w formie definicji, lecz opisowo, obserwacyjnie i poprzez włączenie dzieci do działań.

Godny polecenia jest cykl „Opowieści leśnika" wydany przez Centrum Informacyjne

Lasów Państwowych.

Gimnazjum
W pracy z młodzieżą w wieku gimnazjalnym coraz częściej należy stosować strategię

problemową oprócz emocjonalnej. Stwarzać warunki do zadawania pytań problemowych,
formułowania wstępnych odpowiedzi – hipotez, a następnie umożliwić ich sprawdzenie
w formie samodzielnie wykonanych obserwacji i ćwiczeń praktycznych. W pracy z młodzieżą
należy tworzyć sytuacje umożliwiające wyrażanie własnych poglądów i opinii, stosując takie
metody, jak dyskusja, debata, prezentacja itp. Atrakcyjność zajęć podniosą lubiane przez
młodzież w tym wieku krzyżówki, rebusy, quizy, a także cieszące się coraz większą
popularnością biegi na orientację. Idealnym rozwiązaniem jest praca w 3–5-osobowych
zespołach.

Szkoły średnie
W pracy z młodzieżą sprawdzoną formą zajęć jest przemyślana, lecz nie

wyreżyserowana, atrakcyjna i nowatorska akcja. Niebanalne zajęcia, zawsze utrwalające
pozytywne wzorce zachowań, są możliwe zarówno w kameralnej formie (lekcje, warsztaty)
jak i w trakcie dużych imprez plenerowych. Warunkiem zainteresowania młodzieży jest
znaczący udział inwencji uczniów i innych uczestników. Powodzeniem wśród młodzieży
cieszą się tematyczne spotkania przy ognisku, „slajdowiska", projekty. Poprzez stosowanie
metod dyskusyjnych (za i przeciw, burza mózgów) umożliwia się uczniom prezentowanie
własnych poglądów.

Atrakcyjną formą zajęć w edukacji leśnej może być udział w pracach gospodarczych

na powierzchniach leśnych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie dokumenty akcentują potrzebę prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa i jakie

instytucje je wydały?

2. Kto jest zobowiązany do prowadzenia edukacji leśnej?
3. Jakie elementy są szczególnie istotne w przekazie edukacyjnym?
4. Do kogo adresowana jest edukacja leśna i dlaczego?
5. Jakie instytucje koordynują i finansują edukację leśną?
6. W jaki sposób należy kształtować właściwe postawy społeczne?
7. Jakie są najistotniejsze cele edukacji leśnej? Czy wszystkie możemy osiągać

jednocześnie?

8. Jakie umiejętności i wiedza potrzebne są szerokim kręgom społecznym w zakresie

leśnictwa?

9. Czy Twoim zdaniem przekaz tych informacji edukacyjnych jest ważny?
10. Co jest zalecane i charakterystyczne w pracy z poszczególnymi grupami wiekowymi

uczniów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na stronie głównej Lasów Państwowych (www.lp.gov.pl) odszukaj zakładki o treściach

edukacyjnych. Wynotuj sposoby prezentacji działalności edukacyjnej Lasów Państwowych.
Określ grupy wiekowe odbiorców tych informacji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w Internecie stronę Lasów Państwowych,
2) znaleźć zakładki edukacyjne,
3) wynotować sposoby prezentacji,
4) określić adresatów tych prezentacji,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kartka papieru,

−

długopis.

Ćwiczenie 2

Na stronie Lasów Państwowych odszukaj redakcję Prasy Leśnej oraz Centrum

Informacyjnego Lasów Państwowych. Zapoznaj się ze specyfiką Prasy Leśnej oraz Centrum
Informacyjnego Lasów Państwowych. Wynotuj cele utworzenia i działania CILP.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w Internecie stronę Lasów Państwowych,
2) znaleźć zakładkę redakcji,
3) przeanalizować specyfikację Prasy Leśnej,
4) wynotować cele utworzenia i działania CILP,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kartka papieru, długopis.

Ćwiczenie 3

Odszukaj na stronie głównej (www.lp.gov.pl) lub na stronach jednostek Lasów

Państwowych listę zakazów i nakazów dotyczących zachowania się w lesie. Zastanów się nad
ich formą. Dodaj rozwinięcie w postaci wskazania pozytywnych skutków przestrzegania
zakazów i nakazów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w Internecie stronę Lasów Państwowych,
2) znaleźć zakazy i nakazy zachowania w lesie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3) wynotować pozytywne skutki przestrzegania zakazów i nakazów,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kartka papieru, długopis.

Ćwiczenie 4

Z zakresu podanych treści edukacji wybierz trzy tematy (po jednym temacie z każdego

działu). Odszukaj jak najwięcej informacji w wybranej tematyce. Informacje postaraj się
zestawić w syntetycznej formie przekazu (np.10 punktów) – starając się nie stracić przy tym
wiele z treści tematu. Skonfrontuj na forum klasy lub grupy wynik swojej pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wybrać tematy do realizacji,
2) odszukać w Poradniku treści do wybranych tematów,
3) wynotować w punktach informacje,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

kartka papieru, długopis.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić akty prawne dotyczące edukacji leśnej?



2) wymienić główne cele edukacji leśnej?



3) określić, dlaczego edukacja leśna jest ważna dla leśników

i społeczeństwa?



4) wymienić i opisać wszystkie funkcje lasów?



5) opisać edukacje formalną i nieformalną?



6) określić pożądane cechy leśnika prowadzącego edukację leśną?



7) wymienić bloki grupujące treści edukacji leśnej i przykładowe tematy?



8) opisać potrzeby i wymagania stawiane przy organizacji zajęć dla dzieci

z klas 1–3?



9) opisać potrzeby i wymagania stawiane przy organizacji zajęć dla dzieci

z klas 4–6?



10) opisać potrzeby i wymagania stawiane przy organizacji zajęć dla

uczniów gimnazjum?



11) opisać potrzeby i wymagania stawiane przy organizacji zajęć dla

uczniów szkół średnich?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Program edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwie

4.2.1. Materiał nauczania

Zarządzenie nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003r. w sprawie
wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych

„Program edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwie" (zwany dalej PROGRAMEM)

określa zakres i zadania edukacji leśnej społeczeństwa realizowane na poziomie nadleśnictwa.

Dokument o nazwie „Program edukacji leśnej społeczeństwa w nadleśnictwie" tworzony

jest w nadleśnictwie, które później realizuje w praktyce wszystkie jego założenia. Zakres
i zadania edukacji określone w PROGRAMIE uwzględniają lokalną rzeczywistość i potrzeby
oraz – z drugiej strony – możliwości nadleśnictwa, w tym finansowe i kadrowe.

Rozdział I zatytułowany „Edukacja leśna społeczeństwa” wskazuje na dwa dokumenty:

„Politykę leśną państwa” (1997 r.) oraz „Kierunki rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa
w Lasach Państwowych” (2003 r.), które – uzupełniając się nawzajem – wszechstronnie
i wyczerpująco opisują zagadnienia edukacji leśnej prowadzonej przez Lasy Państwowe.
W kontekście wymienionych dokumentów PROGRAM staje się niejako aktem
wykonawczym, wprowadzającym do praktyki zawodowej leśników planowe działania
edukacyjne.

Ponieważ PROGRAM opracowuje się w nadleśnictwie, ważne jest, aby jego twórcy

skupili swoją uwagę na zagadnieniach najistotniejszych z punktu widzenia Lasów
Państwowych; nie chodzi bowiem w naszej działalności edukacyjnej o wyręczanie resortu
oświaty, miejscowej szkoły czy nauczyciela biologii. W PROGRAMIE eksponujemy te leśne
zagadnienia i zadania, które winniśmy podejmować, przybliżać i wyjaśniać, gdyż nikt inny
tego za nas nie zrobi.

Każda ścieżka edukacyjna w nadleśnictwie, każda sala, powierzchnia i punkt edukacji

leśnej powinien przede wszystkim eksponować tematy leśne. Pozostałe zagadnienia,
ciekawostki, problemy poza leśne pozostawmy specjalistom, nauczycielom i zawodowym
przewodnikom. Owszem, niech będą obecne, ale jako temat dodatkowy, uboczny, nie zaś
jako główny, przewodni. Szanujmy swój czas i w działalności edukacyjnej skupmy się
na celach naszej organizacji.

Przygotowanie programu
PROGRAM sporządza nadleśniczy na okresy 10-letnie, w terminach korespondujących

z opracowaniem planu urządzenia lasu (PUL). Pierwszy PROGRAM przygotowuje się
w nadleśnictwie – do 30 października 2003 roku – na okres obowiązywania aktualnego PUL.

Dla PROGRAMU przyjmuje się 10-letnie okresy obowiązywania ze względów czysto

praktycznych, nawiązując do okresów przyjętych dla planów urządzenia lasu. Z dniem
1 stycznia 2004 r. wszystkie nadleśnictwa w Polsce powinny rozpocząć działalność
edukacyjną na podstawie sporządzonego PROGRAMU.

Przy tworzeniu PROGRAMU nadleśnictwo powinno współpracować z lokalnymi

podmiotami działającymi na polu formalnej i nieformalnej edukacji ekologicznej
społeczeństwa.

PROGRAM edukacji leśnej powinien być adresowany do szerokiego kręgu odbiorców

(przygotowany pod kątem ich potrzeb i oczekiwań). Najczęściej jest to odbiorca lokalny:
dzieci, młodzież i nauczyciele miejscowych szkół, rzadziej osoby dorosłe, przyjezdni, turyści.
Stąd wyraźna zachęta do nawiązania współpracy z lokalnym środowiskiem. Nie ulega
wątpliwości, że chodzi tu przede wszystkim o nauczycieli przedmiotów przyrodniczych,
działaczy lokalnych organizacji ekologicznych bądź też innych instytucji statutowo
zajmujących się edukacją ekologiczną (centra edukacji ekologicznej, parki krajobrazowe).
PROGRAM edukacji leśnej nie może być przedsięwzięciem abstrakcyjnym. Dobrze,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

jeśli w części zasadniczej będzie odpowiadał na zapotrzebowanie miejscowego
społeczeństwa. Powinien jednak uwzględniać również innych odbiorców: przyrodników,
ekologów, studentów, grupy zawodowe, emerytów, niepełnosprawnych, gości z zagranicy itp.

Przed przystąpieniem do prac nad PROGRAMEM nadleśniczy powołuje Komisję

„Programu edukacji leśnej w nadleśnictwie", zwaną dalej KOMISJĄ.

KOMISJA jest organem doradczym i opiniodawczym nadleśniczego w sprawach

PROGRAMU.

W skład KOMISJI wchodzą:

−

ze strony Lasów Państwowych – pracownik zajmujący się edukacją w nadleśnictwie oraz
koordynator edukacji leśnej na szczeblu RDLP,

−

ze strony czynników społecznych – przedstawiciele lokalnych instytucji i organizacji
zajmujących się edukacją ekologiczną (minimum trzy osoby).
Posiedzenia KOMISJI odbywają się co najmniej dwukrotnie: dla przyjęcia założeń, przed

przystąpieniem do opracowania PROGRAMU oraz przed jego ostateczną redakcją,
co powinno nastąpić przed obradami KTG. Ustalenia KOMISJI akceptuje nadleśniczy.
Posiedzenia KOMISJI są protokołowane, a protokół jest załącznikiem do PROGRAMU.

Ze względu na dobre rozeznanie lokalnych uwarunkowań społecznych, ale również

oczywiste konsekwencje organizacyjne, kadrowe i finansowe dla każdego nadleśnictwa,
KOMISJĘ powołuje nadleśniczy, który właściwie określi możliwości działań swojej jednostki
na polu edukacji leśnej. Nie jest to zadanie łatwe i polega na racjonalnym wyważeniu
społecznych

oczekiwań

i potrzeb tudzież możliwości organizacyjnych, kadrowych i finansowych nadleśnictwa.

Na uwagę zasługuje skład KOMISJI, w tym szczególnie udział tzw. czynnika

społecznego. Lasy Państwowe od pewnego czasu odczuwają rosnącą presję społeczną
wyrażającą się wolą współdecydowania o lasach publicznych. Pierwszą szerzej znaną próbą
włączenia przedstawicieli społeczeństwa w sprawy Lasów Państwowych są rady naukowo-
społeczne powoływane w leśnych kompleksach promocyjnych. KOMISJE programów
edukacji są tworzone we wszystkich nadleśnictwach w kraju i jest to kolejna inicjatywa
naszej firmy, zmierzająca do powszechnego włączenia przedstawicieli instytucji zajmujących
się edukacją w problematykę Lasów Państwowych.

Posiedzenia KOMISJI odbywają się co najmniej dwukrotnie. Na pierwszym z nich

przyjmowane są założenia, następnie jest czas na opracowanie PROGRAMU i szczegółów.
Na drugim posiedzeniu KOMISJI odbywa się zaprezentowanie PROGRAMU jako
dokumentu opisującego całościowo zakres i zadania nadleśnictwa w edukacji leśnej
społeczeństwa.

Drugie posiedzenie KOMISJI powinno odbywać się przed obradami KTG. Wyjątkiem

jest pierwszy PROGRAM, który – jak już wcześniej opisano, jest opracowywany
w nadleśnictwie w terminie do 30 października 2003r. Wymaga to oczywiście właściwego
zaplanowania pracy KOMISJI, aby termin był dotrzymany.

Nadleśniczy może zaprosić do opracowania PROGRAMU praktyków edukacji

ekologicznej.

W punkcie III A „Wytycznych...” zapisano, że PROGRAM sporządza nadleśniczy,

co też powyżej próbowano uzasadnić. Autorom koncepcji chodziło o to, by uniknąć sztampy,
ogólnokrajowego standardu, który w działalności edukacyjnej jest rozwiązaniem
jak najgorszym. Dlatego „Wytyczne...” wyznaczają zaledwie ogólne ramy dokumentu
o nazwie „PROGRAM edukacji leśnej...” i jest to również efekt wniosków zgłaszanych przez
pracowników Lasów Państwowych praktykujących edukację leśną na terenie swojego
działania w różnych miejscach w kraju.

Sporządzenie PROGRAMU na podstawie „Wytycznych...” to kwestia może dwóch

tygodni pracy, mamy przy tym pewność, że taki PROGRAM jest „nasz", a my najlepiej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znamy lokalne potrzeby i własne możliwości (kadrowe, finansowe) ich zaspokojenia.
W punkcie III D zawarto zachętę do zaproszenia lokalnych praktyków edukacji ekologicznej
do współpracy przy tworzeniu PROGRAMU. Będą to najczęściej nauczyciele przedmiotów
przyrodniczych, metodycy lub pracownicy jednostek poza oświatowych zajmujących się
edukacją przyrodniczą. Warto skorzystać z pomocy i dobrych pomysłów ludzi mających
osiągnięcia w edukacji celem przeniesienia sprawdzonych wzorów do własnej działalności.
Jest to też okazja do promocji oferty edukacyjnej naszych jednostek. Dobrze przygotowane
projekty edukacyjne (w ramach PROGRAMU) mogą być realizowane również przez
nauczycieli, szczególnie w warunkach dużego zapotrzebowania na edukację leśną
i jednocześnie ograniczonych możliwości kadrowych nadleśnictwa.

Postanowienia KOMISJI i zawartość PROGRAMU referuje nadleśniczy podczas obrad

komisji techniczno-gospodarczej w części poświęconej omawianiu „Programu ochrony
przyrody w nadleśnictwie". PROGRAM zatwierdza dyrektor RDLP

PROGRAM edukacji wymaga publicznego zaprezentowania. Właściwym forum jest

komisja „Programu ochrony przyrody..." uzupełniona oczywiście o KOMISJĘ „PROGRAMU
edukacji leśnej...", której posiedzenie odbywa się w ramach komisji techniczno-
gospodarczych. Ponieważ PROGRAM edukacji nie stanowi części planu urządzenia lasu, jest
on referowany przez nadleśniczego jako gotowy już dokument podczas II KTG, po czym jest
zatwierdzany przez dyrektora RDLP

Ranga PROGRAMU jest wysoka. Zatwierdza go dyrektor RDLP, co niewątpliwie

stwarza możliwość korekty na poziomie regionalnym zarówno PROGRAMÓW zbyt
skromnych, jak i tych niedostosowanych do możliwości finansowych jednostki.

W części PROGRAMU zatytułowanej „Kronika" gromadzone są roczne sprawozdania

z działalności edukacyjnej nadleśnictwa w formie zestawień tabelarycznych (wzory tabel nr 1,
2 i 3 w załączeniu) datowanego na 31 grudnia każdego roku kalendarzowego. Z inicjatywy
nadleśniczego sprawozdanie to może być poszerzone o komentarz zawierający dodatkowe
informacje.

Dokumentacja działalności edukacyjnej nadleśnictwa gromadzona jest w części

PROGRAMU zatytułowanej „Kronika". Jest to zestaw prostych tabel, których wzory
są załącznikiem do „Wytycznych..." i będą szerzej omówione w dalszej części opracowania.

Zakres i układ programu
A. Charakterystyka walorów edukacyjnych nadleśnictwa.
PROGRAM jest samodzielnym, autorskim opracowaniem, charakteryzującym specyfikę

prowadzonej przez nadleśnictwo działalności edukacyjnej.

PROGRAM jest samodzielnym opracowaniem, a więc nie wchodzi w skład planu

urządzenia

lasu.

Wspomniano

już

wcześniej,

że PROGRAM tworzony jest

w nadleśnictwie, w odróżnieniu od PUL, który w całości (w tym z zasady i „Program ochrony
przyrody...”) opracowuje firma urządzeniowa. „Wytyczne...” opisują ogólne ramy
PROGRAMU, pozostawiając wiele swobody w planowaniu działalności edukacyjnej
nadleśnictwa. Nie zmienia to faktu, że PUL, w tym „Program ochrony przyrody...”
i PROGRAM edukacji muszą być ze sobą ściśle powiązane, gdyż dotyczą tej samej jednostki
organizacyjnej (nadleśnictwa) i zadań, które ma ona do spełnienia.

W PROGRAMIE należy szerzej opisać walory edukacyjne nadleśnictwa ze szczególnym

zwróceniem uwagi na dostępność kompleksów leśnych, istniejące zagospodarowanie
techniczne i przydatność terenu do prowadzenia edukacji leśnej.

PROGRAM jest opracowaniem samodzielnym, jednak w żadnym razie w opisie ogólnym

nie należy powtarzać treści zawartych już w PUL bądź w „Programie ochrony przyrody...".
Wyeksponować trzeba natomiast walory edukacyjne terenów nadleśnictwa ze szczególnym
zwróceniem uwagi na jego dostępność i przydatność do prowadzenia edukacji przyrodniczej.

B. Obiekty edukacji leśnej nadleśnictwa (krótki opis)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ośrodek edukacji przyrodniczo-leśnej,

−

izba (klasa, sala) leśna,

−

zielona szkoła,

−

ścieżka edukacyjna,

−

park, ogród dendrologiczny (botaniczny),

−

powierzchnia (punkt) edukacji leśnej,

−

inne obiekty (np. rezerwaty przyrody) udostępnione do edukacji.
Istniejące na terenie nadleśnictwa własne obiekty edukacji – należy krótko opisać

w PROGRAMIE (opis ogólny, historia, wyposażenie, tematyka, sposób udostępnienia,
frekwencja itp.) ze szczególnym zwróceniem uwagi na ich znaczenie (lokalne, regionalne,
krajowe) i wykorzystanie w edukacji leśnej społeczeństwa.

C. Obiekty edukacji przyrodniczej innych podmiotów znajdujące się na terenie

nadleśnictwa.

Tereny Lasów Państwowych są dość powszechnie wykorzystywane w edukacji

przyrodniczej, czy nawet szerzej – ekologicznej, prowadzonej przez inne podmioty –
instytucje, stowarzyszenia, organizacje, zapotrzebowanie na edukację terenową jest duże.
Każda instytucja wykazująca profesjonalną aktywność na tym polu powinna być mile
widziana, ponieważ w pewnym sensie może leśników zastępować, a przede wszystkim
uzupełniać. Im bogatsza oferta edukacyjna na terenach leśnych, tym lepiej, choć ważne jest,
aby przedsięwzięcia były realizowane w bliskiej współpracy i porozumieniu z gospodarzami
lasów (nadleśnictwem).

W punkcie C należy opisać działalność edukacyjną innych podmiotów, w tym przede

wszystkim takie obiekty, jak „obce” ścieżki edukacyjne, zielone szkoły, powierzchnie
dydaktyczne itp. zlokalizowane na terenie nadleśnictwa. Najczęściej będzie to
prawdopodobnie działalność prowadzona przez parki krajobrazowe. Wykaz obiektów
edukacji przyrodniczej innych podmiotów i krótki komentarz do ich działalności edukacyjnej
są ważne i w wielu wypadkach będą dobrze uzasadniać np. mniejszą aktywność edukacyjną
nadleśnictwa w warunkach, kiedy aktywne są na tym polu inne podmioty.

D. Potencjalni partnerzy w edukacji leśnej społeczeństwa

−

szkoły: a) podstawowe, b) gimnazja, c) średnie,

−

ośrodki edukacji ekologicznej,

−

parki krajobrazowe, parki narodowe,

−

samorządy,

−

media: prasa, radio, telewizja,

−

organizacje pozarządowe,

−

inne.
Na polu szeroko pojętej edukacji ekologicznej działa wiele podmiotów, nieco mniej

w węższej dziedzinie edukacji przyrodniczej, a najmniej w edukacji leśnej. W tej ostatniej,
która leśników najbardziej interesuje, możemy mówić przede wszystkim (często wyłącznie)
o odbiorcach edukacyjnej aktywności leśników, chociaż gdy mowa o współpracy
i partnerstwie z innymi podmiotami, relacje mogą być bogate i różnorodne.

W punkcie D należy wymienić wszystkich potencjalnych partnerów na polu edukacji

leśnej (a więc np. liczbę wszystkich istniejących na terenie nadleśnictwa szkół), choćby dotąd
nadleśnictwo nie odnotowało żadnych form współpracy. Takie rozpisanie dobrze ilustruje
potrzeby, do których realistycznie przyjdzie się nadleśnictwu odnieść. Być może istnieją
możliwości szerszej współpracy, wzajemnej pomocy, wyręczenia się. Z całą pewnością
należy zmierzać do takiej sytuacji (opisanej w PROGRAMIE), kiedy aktywność edukacyjna
nadleśnictwa na jego terenie będzie adekwatna do potencjalnych potrzeb (i oczekiwań)
społecznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

E. Wydawnictwa edukacyjne o nadleśnictwie.

−

publikacje własne nadleśnictwa (bibliografia: autor, tytuł, rok wydania).

−

publikacje innych wydawców (bibliografia: autor, tytuł, rok wydania, nazwa wydawcy).
Większość nadleśnictw posiada własne foldery, informatory, przewodniki, mapy,

niekiedy tylko drobne ulotki. Część tych wydawnictw została wyczerpana i na ogół, po kilku
latach, mało kto pamięta, że były w użyciu jakieś materiały informacyjne, promocyjne czy
edukacyjne. Dokumentowanie własnej działalności wydawniczej jest wysoce pożyteczne
również z tego względu, że kolejne publikacje powinny być lepsze od poprzednich (unikanie
dawnych błędów). Ważne jest również, aby ta działalność była dobrze przemyślana
i zaplanowana, wszak kosztuje niemało, a skutki słabych, niekiedy obarczonych błędami
materiałów informacyjnych czy edukacyjnych są wyjątkowo przykre. Wykaz własnych
wydawnictw jest również cenną informacją o tym, jaką rangę kierownictwo nadleśnictwa
nadaje działalności edukacyjnej i promocyjnej.

W punkcie 2. (publikacje innych wydawców) należy wymienić tylko te pozycje, które

mogą być wykorzystywane bezpośrednio w działalności edukacyjnej na terenie nadleśnictwa.
W żadnym razie nie chodzi tu o opracowania specjalistyczne i naukowe albo krajoznawcze
i ogólno przyrodnicze pozostające bez większego związku z terenem nadleśnictwa.

Zarówno wydawnictwa własne o nadleśnictwie, jak i te zewnętrzne, powinny być

gromadzone w biblioteczce fachowej nadleśnictwa, np. w osobnym segregatorze,
jeśli są to foldery.
Plan działalności edukacyjnej nadleśnictwa

Elementy planu rocznego (sporządzanego do 30 października) w formie opisowej

obejmują:

−

nowe obiekty edukacji leśnej,

−

rozbudowę, zagospodarowanie (remonty, uzupełnienie, wzbogacenie) istniejących
obiektów,

−

planowane przedsięwzięcia z zakresu edukacji leśnej (np. akcje, konkursy, wystawy,
prelekcje, pogadanki, zajęcia terenowe), ich tematyka oraz krótki opis (np. nazwa
projektu edukacyjnego, adresaci, termin realizacji, współorganizatorzy).
Plan działalności edukacyjnej nadleśnictwa jest jednym z ważniejszych działów

PROGRAMU, stąd zachęta do szczególnej staranności w jego sporządzaniu. O adekwatności
planu działań do miejscowych potrzeb społecznych wspomniano już wcześniej. Istnieje
naturalna konieczność uwzględnienia własnych możliwości, zwłaszcza finansowych, chociaż
często to nie pieniądze są najważniejsze, ale zaangażowanie większej liczby pracowników
nadleśnictwa, w tym zwłaszcza służb terenowych, aby trud edukacji sprawiedliwie rozłożyć
i w ogóle mu podołać.

„Plan roczny” sporządzany jest – jak większość planów w nadleśnictwie – w terminie

do 30 października każdego roku. Powinien korespondować z planem finansowo-
gospodarczym nadleśnictwa. W planie rocznym stosunkowo rzadko będą opisywane nowe
obiekty, częściej ich remonty i uzupełnienia, natomiast istota planu rocznego mieści się
w punkcie 3, który powinien być najszerzej i najdokładniej przemyślany i opisany. Ten punkt
(V 3) wraz z opisem wykonania w VI rozdziale PROGRAMU jest podstawowym miernikiem
działalności edukacyjnej nadleśnictwa.
Kronika działalności edukacyjnej nadleśnictwa
A. Roczne sprawozdanie z działalności edukacyjnej składa nadleśnictwo w RDLP do 30

stycznia każdego roku. Obejmuje ono określone dane:

−

formy edukacji i frekwencja osób korzystających (tabela 1),

−

podmioty współpracujące w zakresie edukacji (tabela 2),

−

pracownicy nadleśnictwa prowadzący edukację (tabela 3),

−

podsumowanie – komentarz do działalności edukacyjnej nadleśnictwa w danym roku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

B. Podsumowanie działalności edukacyjnej nadleśnictwa za minione 10-lecie dokonywane

jest w części wstępnej PROGRAMU.
Sprawozdanie roczne z działalności edukacyjnej nadleśnictwa sprowadza się

do wypełnienia trzech tabel, których wzory zamieszczono w „Wytycznych...”, oraz
„Podsumowania", które może mieć charakter komentarza do informacji liczbowych
zawartych w tabelach.

Dane do tabel nr 1 i 2 powinny być zbierane (odnotowywane) w ciągu całego roku

w książkach służbowych pracowników nadleśnictwa zajmujących się edukacją i w końcu
roku zebrane przez osobę koordynującą tę działalność w nadleśnictwie w celu wypełnienia
tabel zbiorczych w KRONICE działalności edukacyjnej nadleśnictwa.

Warto podkreślić, że dane zbierane w ciągu roku powinny odpowiadać tytułom

zamieszczonym w tabelach 1 i 2, aby końcowa informacja mogła być kompletna. Zaleca się
więc, aby wzory tabel były znane pracownikom nadleśnictwa, w tym leśniczym
prowadzącym (nawet sporadycznie) edukację społeczeństwa.

W tabeli 1 wymieniono najczęściej spotykane formy edukacji leśnej realizowane

w nadleśnictwach. Warto zwrócić uwagę, że w ostatnim wierszu tabeli („Inne formy”) można
dopisać wszystkie inne formy, nie wymienione powyżej, w tym zwłaszcza coraz częściej
wykorzystywany w edukacji Internet, jeśli nadleśnictwo posiada aktywną, aktualizowaną na
bieżąco stronę www.

W tabeli 1 nie ma miejsca na zamieszczenie tytułów lekcji, wykładów, pogadanek, akcji,

konkursów itd., stąd proponuje się np. wykonanie do tabeli 1 załącznika, w którym można
je wymienić z krótkim komentarzem. Dużą popularność w działalności edukacyjnej
zdobywają tzw. projekty edukacyjne (czasem nazywane też programami). Jeśli takie projekty
istnieją w nadleśnictwie, były tu opracowane bądź wykorzystywane są projekty zewnętrzne,
również o nich należy wspomnieć w załączniku do tabeli 1. Cennym załącznikiem do tabeli 1
mogą być fotografie z imprez edukacyjnych wraz z syntetycznym komentarzem, jak również
artykuły i notatki prasowe opisujące działalność edukacyjną nadleśnictwa.

Tabela nr 2 ilustruje przede wszystkim „ilościowo” współpracę nadleśnictwa na polu

edukacji leśnej (czy szerzej – przyrodniczej) z innymi podmiotami.

Tabela nr 3 zawiera wykaz pracowników nadleśnictwa udzielających się w edukacji

leśnej społeczeństwa. Z ankiet wypełnionych przez wszystkie nadleśnictwa w kraju wynika,
że praktycznie wszystkie stanowiska Służby Leśnej, ale również część administracji spoza tej
Służby, może taką działalność prowadzić. Należy przy tym mocno podkreślić i wskazać na
stanowisko leśniczego i podleśniczego, którzy w racjonalnym wymiarze czasu mogą być
angażowani w „małą edukację leśną”, szczególnie w odniesieniu do szkół, które „ciążą"
terytorialnie do danego leśnictwa. To jedyna realna szansa na rozłożenie zadań edukacyjnych
nadleśnictwa i skuteczność w tej dziedzinie. Osobną sprawą jest kwestia szkoleń
i dostarczenia materiałów potrzebnych i przydatnych leśniczemu w takiej działalności.
Problem ten będzie przedmiotem osobnych opracowań w serii zeszytów-poradników edukacji
leśnej.

Podpunkt A 4 „Podsumowanie – komentarz...” powinien zawierać krytyczną ocenę

działalności nadleśnictwa na polu edukacji leśnej społeczeństwa w minionym roku. Tu też
jest miejsce na informacje, o których nie było mowy wyżej, a z jakichś względów są ważne.
„Podsumowanie – komentarz...” każdego roku powinien akceptować swym podpisem
nadleśniczy.

Roczne sprawozdanie z działalności edukacyjnej składa nadleśnictwo w RDLP

w terminie do 30 stycznia następnego roku. Zebrane i posumowane na szczeblu regionalnym
informacje są przekazywane do odpowiedniej komórki Dyrekcji Generalnej LP. Na każdym
szczeblu organizacyjnym LP dane dotyczące działalności edukacyjnej naszych jednostek
mogą być wykorzystywane w promocji i publikacjach oraz w kontaktach z mediami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Punkt B „Podsumowanie działalności edukacyjnej nadleśnictwa za 10-lecie”

wykonywane jest na koniec okresu obowiązywania PUL i w syntetycznej formie wchodzi
w skład części wstępnej kolejnego PROGRAMU, obowiązującego w nowym 10-leciu
działalności nadleśnictwa.

Uwaga praktyczna: roczne plany działalności edukacyjnej nadleśnictwa oraz roczne

sprawozdania w „klasycznym" PROGRAMIE będą sporządzane 10-krotnie (jeden raz na
rok), stąd warto przewidzieć praktyczną formę ich gromadzenia. Może to być np. segregator
będący niejako drugą, „żywą” częścią PROGRAMU, w którym wspomniane plany
i sprawozdania są każdego roku wpinane, stanowiąc zwartą dokumentację działalności
edukacyjnej nadleśnictwa.

W segregatorze mogą znaleźć się również krótkie opisy projektów edukacyjnych

realizowanych na terenie nadleśnictwa (scenariusze zajęć, pogadanek, lekcji terenowych,
akcji, imprez okolicznościowych itp.), które będzie można na bieżąco lub w przyszłości
powielać, rozwijać, doskonalić, a przede wszystkim udostępniać pracownikom nadleśnictwa
włączającym się w działalność edukacyjną społeczeństwa.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Kto i w jaki sposób sporządza program edukacji leśnej w nadleśnictwie?
2. Jak nazywają się dokumenty zawierające zapisy o edukacji leśnej (włącznie z aktem

wykonawczym)?

3. Jak powołuje się komisję programu? Kto wchodzi w jej skład?
4. W jaki sposób pracuje komisja programu edukacji leśnej?
5. Co powinien zawierać program edukacji leśnej w nadleśnictwie?
6. Które obiekty edukacyjne są opisywane w programie?
7. Jacy partnerzy są mile widziani do współpracy w działalności edukacyjnej?
8. Jakich terminów należy przestrzegać w planowaniu i sprawozdawczości w zakresie planu

edukacji leśnej w nadleśnictwie?

9. Co zawiera roczny plan działalności w edukacji leśnej nadleśnictwa?
10. Jak powinna być prowadzona kronika działalności edukacyjnej?
11. Co zawierają tabele dotyczące sprawozdawczości z zakresu edukacji leśnej

w nadleśnictwie?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeanalizuj w grupach rzeczywisty program edukacji leśnej Nadleśnictwa w oparciu

o Zarządzenie nr 57 Dyrektora Generalnego LP. Wskaż różnice (i ich przypuszczalne
przyczyny) w podejściu do tematyki edukacji leśnej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować program edukacji leśnej,
2) przeczytać Zarządzenie nr 57 Dyrektora Generalnego LP,
3) wynotować w punktach różnice,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Zarządzenie nr 57 Dyrektora Generalnego LP,

−

rzeczywisty program edukacji leśnej Nadleśnictwa,

−

kartka papieru, długopis.

Ćwiczenie 2

W oparciu o rzeczywiste plany edukacji leśnej i sprawozdania z ich realizacji dokonaj

analizy stanu edukacji leśnej w poszczególnych nadleśnictwach. Wskaż słabe i mocne punkty
nadleśnictw w tym zakresie. Zapoznaj się z układem tabel w sprawozdaniach i sposobem
ich wypełnienia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować plan edukacji leśnej,
2) określić stopień wykonania planu edukacji,
3) wynotować w punktach słabe i mocne punkty nadleśnictw,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

plan i wykonanie edukacji leśnej Nadleśnictwa,

−

kartka papieru, długopis.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić części składowe programu edukacji leśnej społeczeństwa

w nadleśnictwie?



2) wymienić kolejne etaty i miejsce powstawania programu?



3) określić, co zawierają poszczególne części programu?



4) wymienić partnerów w prowadzeniu edukacji leśnej?



5) podać terminy sporządzania oraz sprawozdawczości w dziedzinie

edukacji?



6) opisać sposób prowadzenia kroniki w ramach programu edukacji

leśnej?



7) scharakteryzować układ i powstawanie planu edukacji leśnej w

nadleśnictwie?



8) wypełnić tabele dotyczące sprawozdania rocznego z prowadzenia

edukacji?



9) podać pożądany skład komisji programu edukacji leśnej?



10) określić powody i zadania komisji programu?



11) wymienić obiekty jakie powinniśmy opisać w programie edukacji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Edukacja leśna na kilka sposobów – przykłady działań

4.3.1. Materiał nauczania

Na potrzeby przedstawionych tu rozważań, dotyczących edukacji leśnej społeczeństwa,

z pewnym uproszczeniem przyjmujemy, że leśniczy Lasów Państwowych reprezentuje swoją
firmę na terenie swojego leśnictwa. Nie bez znaczenia dla jego sukcesu jest panująca dziś
w społeczeństwie opinia na temat Lasów Państwowych. Osobowość leśniczego i jego
postępowanie na powierzonym terenie mogą oczywiście wpływać dobrze bądź źle
na wizerunek i tożsamość firmy oraz jego własny.

Pojęcia wizerunku (ang. image) i tożsamości (ang. identity) bywają często mylone. Sądzi

się, że nazwa, symbol lub znak towarowy oznaczają wizerunek. Tymczasem wizerunek firmy
to niejako odbicie jej „osobowości”, którą budują w dużym stopniu sami pracownicy. Pojęcie
tożsamości firmy natomiast oznacza, jak ona sama siebie identyfikuje i wyróżnia z otoczenia.
Jest to postrzegane poprzez materiały reklamowe, opisy na szyldach, tablicach, budynkach
i samochodach. Tak więc ustalony symbol, liternictwo i znak handlowy stanowią tożsamość
firmy. W wypadku Lasów Państwowych wielkim atutem jest mundur, z którym
społeczeństwo identyfikuje leśnika.

Reasumując, wizerunek firmy (człowieka, leśnika) jest tym, co ludzie o niej myślą,

tożsamość zaś – za pomocą czego ją (jego) identyfikują. Tożsamość firmy pozwala
na rozpowszechnianie jej wizerunku zarówno wśród ogółu społeczeństwa, jak i wybranych
grup, dzięki prezentowaniu swojego charakteru w formie wizualnej – wewnątrz i na zewnątrz
firmy.

Przenosząc to na nasz grunt zawodowy, należy wskazać na szereg elementów mających

decydujący wpływ na to, jak nas postrzega społeczeństwo. Warto zwrócić uwagę
na następujące elementy ważne w pracy leśniczego:

−

Mundur, cytat z instrukcji służbowej dla leśniczego: „Leśniczy obowiązany jest do
noszenia munduru wraz z odznakami w miejscu pracy i poza miejscem pracy w czasie
wykonywania obowiązków służbowych”. I dalej: „Noszone umundurowanie oraz odzież
ochronna i robocza winny być kompletne i utrzymane w należytym stanie,
zapewniającym schludny wygląd”.

−

Leśniczówka, obecnie już niemal wszystkie leśniczówki w Lasach Państwowych
doczekały się remontów. Leśniczemu pozostaje zwykle zadbanie o szczegóły, które
podkreślają walory i przymioty gospodarza. Ważne jest oznakowanie budynku, porządek
w kancelarii i zaakcentowanie jej służbowego charakteru (godło, flaga narodowa, logo
Lasów Państwowych, mapa leśnictwa itp.), zadbane otoczenie leśniczówki, a więc
dojście, ogród, ogrodzenie.

−

Kontakty osobiste i pośrednie oraz zachowanie się w kontaktach z ludźmi, sytuacje
takie to codzienność pracy leśniczego: załatwianie interesantów, służbowe rozmowy
telefoniczne, pogadanki w szkole, lekcje w lesie, sprzedaż drewna, interwencje
dyscyplinujące, a nawet karanie mandatem itp.

Oznakowanie lasu

Najatrakcyjniejszym obiektem edukacji leśnej jest sam las. Nie należy więc działalności

edukacyjnej zaczynać, czy wręcz uzależniać, od specjalnych środków na inwestycje i dużych
nakładów na „edukacyjne" zagospodarowanie lasu. Koniecznym minimum jest natomiast
dobre oznakowanie terenu leśnictwa tablicami urzędowymi, potrzebnymi drogowskazami,
tablicami na drogach udostępnionych do ruchu, życzliwymi ostrzeżeniami przed
niebezpieczeństwem (typu pożary, wścieklizna itp.). Przy leśniczówce lub na parkingu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

leśnym warto umieścić dodatkowe estetyczne tablice informujące nie tylko o zachowaniu się
w lesie, ale i o tym, co można i warto zobaczyć, spotkać, odwiedzić.

Właściwie oznakowany teren leśnictwa wzbudza uznanie i swego rodzaju respekt, że oto

las jest dobrze zagospodarowany, strzeżony, że ktoś nad nim czuwa.

Każdy leśniczy jest w stanie wskazać te fragmenty leśnictwa, które najlepiej nadają się

do edukacji leśnej: są łatwo dostępne, bezpieczne, niezbyt odległe od drogi (parkingu,
leśniczówki), atrakcyjne przyrodniczo, odpowiednie do przeprowadzenia „leśnej pogadanki"
(omówienia i pokazania różnych aspektów gospodarki leśnej).
Prezentacja własnego leśnictwa, nadleśnictwa

Leśniczy z kilkuletnim stażem pracy zazwyczaj już bardzo dobrze zna swoje leśnictwo.

Ma również sporą wiedzę oraz praktykę i to wystarcza w kontaktach zawodowych
z przełożonym. Gorzej bywa w rozmowach z inspektorem kontrolującym gospodarkę leśną.
Największą jednak trudność sprawia komunikacja z ludźmi spoza branży leśnej. Dlaczego tak
jest?

Wydaje się, że szefowie nadleśnictwa wciąż rzadko dostrzegają konieczność kształcenia

pracowników służb terenowych w zakresie umiejętności prezentacji swojej pracy
(i to w sposób odpowiedni dla różnych grup słuchaczy). Inna ma być, oczywiście, wypowiedź
przed inspektorem: rzeczowa, krótka i na zadany temat. Wówczas nie tylko nie razi, ale nawet
wymagany jest nasz leśny żargon. Podobnie rzecz się ma, gdy odwiedzi nas grupa leśników
z drugiego końca kraju. Zupełnie inna jest natomiast sytuacja, gdy leśnik mówi do dzieci,
młodzieży lub ludzi dorosłych, którzy o gospodarce leśnej nie wiedzą nic, lub prawie nic,
a częściej jeszcze operują wiedzą nieprawdziwą, zniekształconą.

W zawodowej edukacji leśnej w Polsce, a więc w technikach i na wydziałach leśnych

wyższych uczelni, wciąż nie uczy się przyszłych leśników sztuki wystąpień publicznych,
komunikowania społecznego itp. Tymczasem w podobnych programach edukacji leśników
w krajach Europy Zachodniej (np. Szwajcarii, Austrii) do kształcenia umiejętności wystąpień
publicznych przykłada się dużą wagę. Wiadomo wszak, że leśniczy to osoba publiczna,
pozostająca stale na „pierwszej linii frontu" w kontaktach przynajmniej z lokalną
społecznością.

Wielu leśników ma wrodzone zdolności czy wręcz talent i świetnie sobie radzi podczas

wystąpień publicznych, dla innych nie jest to łatwe i muszą starannie przygotowywać się
do każdego ważniejszego spotkania lub rozmowy. Są i tacy, którzy pełnią rozliczne funkcje,
np. w samorządach czy innych organizacjach społecznych i samo życie uczy ich, jak być
komunikatywnym i przez to skutecznym.

Nie zawsze jednak tak jest, stąd na potrzeby edukacji, własnej i tej zewnętrznej,

kierowanej do społeczeństwa, zaproponowano poniżej najczęściej spotykane tematy małych
publicznych wystąpień, które warto przemyśleć, przygotować i – gdy trzeba – dobrze
przeprowadzić.
Ogólna charakterystyka przyrodnicza leśnictwa, nadleśnictwa

Temat wydaje się tak oczywisty, że na ogół nie przywiązujemy do niego wagi i gdy

przychodzi nam go zaprezentować, informacje bywają nieuporządkowane, przypadkowe
i niepełne. Wymagane jest, aby charakterystyka przyrodnicza leśnictwa była krótka, rzeczowa
(merytoryczna) i kompletna, gdy słuchaczem jest przełożony, inspektor, leśnik z innego
nadleśnictwa czy audytor prowadzący certyfikację. Może, a nawet musi być popularna,
przeplatana ciekawostkami, wydarzeniami z historii itp., gdy za słuchaczy mamy grupę
uczniów lub turystów. W każdej jednak sytuacji trzeba mieć przemyślany, wcześniej
przygotowany (najlepiej w punktach na piśmie), gotowy scenariusz wystąpienia, aby
w przewidzianym czasie powiedzieć wszystko co najważniejsze i to, co chcemy naszym
gościom przekazać.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykładowy scenariusz wypowiedzi do kolegów leśników, którzy przyjechali z innej

części kraju i chcą poznać nasze leśnictwo, może być następujący:

−

przywitanie i przedstawienie się (tu zwykle też dowiadujemy się, skąd są nasi goście);

−

zwarta merytoryczna informacja o leśnictwie: powierzchnia, układ siedlisk, skład
gatunkowy drzewostanów, roczny rozmiar prac gospodarczych (zalesienia, odnowienia,
zabiegi pielęgnacyjne, pozyskanie drewna itp.), główne zagrożenia lasu (szkodliwe
owady, grzyby, zwierzyna, pożary itd.);

−

atrakcje przyrodnicze (obiekty ochrony przyrody, gatunki chronione roślin i zwierząt),
turystyczne, edukacyjne, relacje społeczne itd.;

−

czas na pytania gości.
Tak uporządkowane wystąpienie nie powinno przekraczać 15-20 minut. Uzasadnione jest

wspomaganie się danymi zapisanymi w książce służbowej lub notatniku. Jeszcze lepiej, jeśli
można posłużyć się mapą leśnictwa. Przyjazd grupy leśników jest zwykle wcześniej
zapowiedziany. Należy zadbać o przygotowanie pisanych materiałów informacyjnych, które
wręczymy gościom.

Scenariusz wypowiedzi do uczniów szkoły średniej z pobliskiego miasta:

−

przywitanie i przedstawienie się (wystąpienie obowiązkowo w mundurze;

−

popularna informacja o leśnictwie: powierzchnia leśna, rozmiar prac omówiony,
np. w cyklu rocznym – zakładanie uprawy i jej skład gatunkowy, prace pielęgnacyjne
w drzewostanach, ochrona lasu przed owadami, chorobami grzybowymi, pożarami,
pozyskanie drewna w kontekście bieżącego przyrostu (który w skali makro jest blisko
dwukrotnie większy niż pozyskanie). Tu warto zwrócić uwagę na drewno jako surowiec
ekologiczny, odnawialny, powstający w naturalnym procesie przyrodniczym;

−

przykłady praktycznej ochrony przyrody leśnej, ewentualne zaproszenie do odwiedzenia
pobliskiego rezerwatu;

−

czas na pytania uczniów.
Wystąpienie dla młodzieży nie powinno przekraczać 15–20 minut. Jeśli mamy więcej

czasu, to koniecznie powinniśmy wykorzystać go na spacer po wybranym fragmencie lasu
w celu zilustrowania wypowiedzi konkretnym przykładem. Oczekiwana przez uczniów jest
ilustracja wystąpienia odpowiednim schematem, planszą, rysunkami itp. Jeszcze lepiej, jeśli
dysponujemy folderem o nadleśnictwie lub choćby krótką, popularną informacją w postaci
odbitek kserograficznych, które wręczamy słuchaczom.
Opis powierzchni gospodarczej

Opis konkretnej powierzchni gospodarczej jest wymagany zwykle przez inspektora LP

podczas kontroli, a ostatnio coraz częściej przez audytorów, prowadzących certyfikację
polskich lasów państwowych. W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że audytorzy z reguły
żądają, aby leśniczy-gospodarz miejscowego leśnictwa komentował swoje przeszłe, obecne
i przyszłe działania na wybranych powierzchniach leśnych. Jednym z ulubionych tematów
audytorów są rębnie złożone i ten temat warto „przećwiczyć” w swoim leśnictwie.

Przykładowy scenariusz komentarza do powierzchni zagospodarowanej rębnią złożoną,

np. gniazdową:

−

dokładna lokalizacja i nazwa wydzielenia, w którym znajduje się omawiana
powierzchnia;

−

dokładne dane operatowe na temat siedliska, drzewostanu;

−

dokładny opis zastosowanej rębni w ujęciu historycznym: jaki był drzewostan, kiedy
rozpoczęto przebudowę, ile i jakich gniazd już założono, skład gatunkowy upraw
na gniazdach (dlaczego taki?), jakie będą kolejne etapy przebudowy, w jakim czasie;
skład gatunkowy drzewostanu docelowego. Wszystkie poczynania należy uzasadniać
merytorycznie;

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

wystąpienie powinno być zilustrowane schematycznym rysunkiem (rysunkami)
powierzchni manipulacyjnej wykonanym przez leśniczego. Z punktu widzenia audytora
(i inspektora LP), leśniczy samodzielnie musi umieć uzasadnić i obronić koncepcję
swojej pracy.

Opis rezerwatu przyrody

Jeśli na terenie leśnictwa jest zlokalizowany rezerwat przyrody, kwestią honoru i dumy

zawodowej gospodarza powinno być posiadanie rozległej wiedzy na temat tego obiektu.
Niestety nie zawsze istnieją „Plany ochrony” danego rezerwatu i trzeba wiedzę o nim
zdobywać samemu. Najlepiej dotrzeć do opisu znajdującego się w urzędzie Wojewódzkiego
Konserwatora

Przyrody,

niekiedy

pracownika

naukowego

lokalnej

uczelni,

który w rezerwacie prowadził badania. W końcu, na podstawie literatury przyrodniczej można
samemu zgromadzić sporo informacji, sporządzić własny opis i ewentualnie poprosić
specjalistę o recenzję.

Przykładowy scenariusz komentarza opisującego rezerwat przyrody dla uczniów

pobliskiego gimnazjum (po przedstawieniu się):

−

nazwa rezerwatu, cel i rok utworzenia. Szczególnie wyeksponować należy przedmiot
ochrony i opisać sposób skutecznej jego ochrony, wyjaśnić na czym polegają ewentualne
zabiegi ochronne, w jakim celu są prowadzone, kto je wykonuje i pod czyją kontrolą;

−

zależnie od sposobu udostępnienia rezerwatu komentarz przeprowadzamy w rezerwacie
bądź na jego obrzeżu. Jeśli to możliwe (i bezpieczne), pokazujemy słuchaczom przedmiot
ochrony;

−

omawiamy przyrodę rezerwatu i najbliższego otoczenia (to trzeba wcześniej
przygotować), uprzedzając pytania słuchaczy;

−

czas na pytania uczestników wycieczki.
Rezerwatom przyrody i innym obiektom chronionym warto poświęcić więcej uwagi.

W społeczeństwie polskim, zarówno wśród młodzieży, jak i osób starszych, istnieje duże
zainteresowanie chronioną przyrodą, co wynika m.in. również ze szkolnych programów
nauczania, w których ochrona przyrody (zwłaszcza konserwatorska) jest nieproporcjonalnie
mocno eksponowana w porównaniu z czynnymi formami ochrony, nie mówiąc już o –
zupełnie nieobecnej w edukacji formalnej – tematyce racjonalnego gospodarowania lasami
i innymi zasobami przyrody. Stąd leśnicy powinni starać się pozyskiwać w odbiorze
społecznym rangę i status ekspertów lub przynajmniej ludzi kompetentnych i dobrze
zorientowanych w zakresie obiektów prawnie chronionych na terenach im podległych.
Tablica edukacyjna

W ciągu ostatnich dziesięciu lat na terenie Lasów Państwowych postawiono tysiące tablic

informacyjnych, poglądowych, czasem edukacyjnych. Najwięcej z nich wyznacza przystanki
na ścieżkach przyrodniczych, sporo jest lokalizowanych przy siedzibach nadleśnictw, inne na
parkingach leśnych itd. Poziom merytoryczny opisów zamieszczonych na tablicach jest
różny, chociaż – w drodze selekcji i krytyki – następuje wyraźna poprawa jakościowa
podawanych informacji. Pewnym nieporozumieniem jest stawianie tablic tematycznych bez
żadnego związku z miejscem albo upowszechnianie jednego rodzaju tablicy w kilkudziesięciu
miejscach w Polsce. Największą „sławę” (i nakład) zdobył dotychczas bodaj „Ptasi budzik”.

Dla edukacji leśnej, prowadzonej przez leśniczego, praktyczne i wysoce pożyteczne

znaczenie może mieć tablica lub zestaw tablic edukacyjnych przenośnych, które można
wykorzystywać przy leśniczówce, w lesie i w szkole. Zestawy takie są już na rynku
wydawniczym. Bez problemu można je też zamówić u plastyka według zaproponowanej
przez siebie (nadleśnictwo) koncepcji. Takie lekkie, przenośne tablice są praktycznie
niezniszczalne i znakomicie pomagają w prowadzeniu pogadanki na wybrane tematy leśne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na tablicach edukacyjnych można pokazać wiele tematów leśnych, np. warstwową

budowę lasu, leśną remizę dla ptaków, największe zagrożenia lokalnych lasów, ogień
zabijający każde życie (pożary lasu), drewno jako surowiec ekologiczny itd.

Cechą wspólną tablic edukacyjnych jest rola wspomagająca wykładowcę (leśniczego),

gdyż nie wszystko uda się nam pokazać w lesie i w krótkim czasie (np. godziny lekcyjnej).
Tablica powinna być przede wszystkim ilustracją lub schematem zawierającym kilka
głównych informacji na dany temat. Cały komentarz to już rola prowadzącego zajęcia.
Punkt edukacyjny (powierzchnia edukacyjna)

Na terenie każdego leśnictwa znajduje się co najmniej jedno miejsce o dużych walorach

edukacyjnych. Może to być forma ochrony przyrody, np. rezerwat, użytek ekologiczny,
drzewo pomnikowe. Jeszcze lepiej, jeśli będzie to polana śródleśna, pole biwakowe, bogaty
przyrodniczo fragment lasu itp. Uwzględniając oczywiste wymogi bezpieczeństwa i łatwą
dostępność takiego miejsca, można je przeznaczyć na cele edukacji leśnej, nazywając
punktem edukacyjnym lub powierzchnią edukacyjną.

Zależnie od naturalnych warunków lokalizację wybranego obiektu można zaplanować

i z czasem wykonać zadaszenie, proste ławki (np. pnie drzew), stojaki do zawieszania tablic
edukacyjnych, a nawet przygotować miejsce na bezpieczne rozpalenie ogniska
(tylko za zgodą i pod kontrolą leśnika). Jeśli powierzchnia edukacyjna jest bezpiecznie
zlokalizowana, nie narażona na dewastację, można rozważyć umieszczenie na trwałe kilku
tablic edukacyjnych.
Ścieżka edukacyjna

W dotychczasowej działalności edukacyjnej Lasów Państwowych największą

popularność zyskały ścieżki edukacyjne. Jest ich w Polsce już kilkaset – od prostych,
skromnie zagospodarowanych, do bogato i czasem kosztownie wyposażonych w urządzenia,
takie jak mostki nad ciekami wodnymi, platformy widokowe, wieże obserwacyjne, obszerne
wiaty z miejscem na ognisko, toalety ekologiczne itp. Ta różnorodność i niepowtarzalność
spotyka się z dużym uznaniem osób zwiedzających leśne ścieżki. Jeżeli w miejscach silnie
penetrowanych przez ludność, szczególnie w lasach przylegających do większych miast,
urządzenia na ścieżkach (tablice, wiaty, ławki) są często dewastowane, brak jest uzasadnienia
do budowania kosztownych urządzeń i późniejszych remontów. Najwłaściwszą koncepcją jest
wówczas trasa leśna oznakowana tylko słupkami bądź znakami na drzewach. Do takiej

ścieżki nadleśnictwo powinno przygotować folder zawierający komentarz na temat obiektów
przyrodniczych spotykanych na trasie.

Ścieżka edukacyjna na terenie leśnictwa może być znakomitym sposobem na atrakcyjną

edukację leśną. Punktem wyjścia do organizacji ścieżki jest wybór wiodącej przez fragment
lasu trasy długości kilkuset metrów, na której można pokazać i omówić kilka tematów
z zakresu gospodarki leśnej i ochrony przyrody. Taka ścieżka nie musi być oznakowana,
gdyż przewodnikiem po niej jest zawsze leśniczy. Nie wymaga też na początek żadnego
zagospodarowania. Również na przyszłość nie ma potrzeby inwestowania w tablice
edukacyjne. Bardziej przyda się wiata, która może być schronem podczas deszczu, i miejsce
na bezpieczne ognisko, które jest zawsze najbardziej pożądanym i oczekiwanym – nie tylko
przez dzieci i młodzież – punktem wycieczki do lasu.

Leśniczy, wytyczając trasę ścieżki edukacyjnej, powinien zadbać ojej bezpieczny

przebieg i łatwą dostępność, optymalny kształt (najlepiej pętli) i dystans możliwy do przejścia
w ciągu dwóch – trzech godzin (wraz z przystankami i komentarzem).

Co pokazać na ścieżce? W pierwszej kolejności tematy ważne z punktu widzenia

edukacji leśnej społeczeństwa: zagrożenia lasu (pożary, przemysł, owady), jak zachować się
w lesie, wybrane elementy hodowli lasu (np. jak rośnie las?), drewno – surowiec ekologiczny
(ile drzew można wyciąć?, planowanie w gospodarce leśnej) oraz wybrane tematy z ochrony
przyrody leśnej. Dobrze jest postrzegane, gdy na trasie ścieżki możemy pokazać pomnik
przyrody, użytek ekologiczny, fragment wilgotnego lasu, torfowisko lub śródleśne oczko
wodne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Folder edukacyjny

Znakomitym uzupełnieniem ścieżki edukacyjnej wytyczonej na terenie leśnictwa jest

folder lub choćby ulotka opisująca obiekty przyrodnicze prezentowane na trasie. Może to być
krótki, hasłowy komentarz z rysunkiem trasy i koniecznie z warunkami korzystania
ze ścieżki. Najprościej wykonać go na komputerze i powielić np. kserokopiarką. Z czasem,
gdy folder jest już po krytycznej ocenie, poprawkach, uzupełnieniach i jeśli środki finansowe
nadleśnictwa pozwalają, warto wzbogacić go o ilustracje i wydać w większym nakładzie
przez profesjonalne wydawnictwo.

Kilka praktycznych uwag przydatnych przy sporządzaniu folderu na temat leśnej ścieżki

edukacyjnej:

−

pierwsza strona folderu to atrakcyjna – przyciągająca uwagę czytelnika – fotografia lub
rysunek z nazwą ścieżki, druga strona powinna zawierać podstawowe informacje
o ścieżce: lokalizacja i możliwość dojazdu (dojścia), długość trasy, trudność, czas
zwiedzania, konieczne warunki zwiedzania, np. obowiązek wcześniejszego zgłoszenia
i uzgodnienia pobytu na ścieżce, ogólny zakres tematyczny ścieżki, ewentualnie ze
schematem (mapą) jej przebiegu;

−

przed wykonaniem ostatecznej wersji folderu należy przygotować projekt graficzny,
np. przy pomocy grafika;

−

przed napisaniem tekstu należy określić głównego odbiorcę informacji i do niego ją
adresować, zarówno gdy chodzi o zakres merytoryczny, jak i łatwość przyswojenia
wiedzy;

−

folder powinien zawierać nie więcej niż 50% tekstu; resztę zapełniamy rysunkami lub
fotografiami z podpisem;

−

tekst powinien być nie tylko zrozumiały, pisany jasnym, przystępnym językiem, ale
również złożony dużą czcionką, na przykład 12 pkt;

−

używamy czcionki łatwej w czytaniu, np. Arial lub Times New Roman; kursywy tylko do
krótkich opisów, np. pod rysunkiem lub fotografią;

−

tekst powinien być pisany kolorem czarnym na jasnym jednolitym tle, najlepiej białym
bądź jasnożółtym; należy unikać podkładu pod tekst w postaci fotografii lub rysunków –
to zniechęca do czytania;

−

do napisania tekstu warto zaprosić nauczyciela biologii, geografii, języka polskiego
pobliskiej szkoły bądź osobę, którą znamy z talentu literackiego lub dziennikarskiego;

−

kiedy to tylko możliwe, opisy trzeba zastąpić fotografią, schematem lub rysunkiem.
Na ogół chętniej ogląda się rysunki i fotografie, niż czyta zbyt długie teksty;

−

ustępy (tematy, opisy przystanków ścieżki, opisy spotykanych obiektów) powinny być
krótkie, czasem tylko hasłowe; dodatkowych objaśnień udziela przewodnik-leśniczy lub
nauczyciel;

−

ilustracje w folderze do ścieżki powinny pokazywać obiekty na niej spotykane
i koniecznie ludzi „w akcji", którzy obserwują przyrodę, przebywają, pracują lub
odpoczywają w lesie;

−

ostatnia strona (tył okładki) folderu powinna zawierać informację o wydawcy (i autorze),
logo Lasów Państwowych (aktualne!), nazwę nadleśnictwa i leśnictwa, adres i numer
telefonu. Niekiedy na ostatniej stronie zamiast na stronie drugiej umieszcza się schemat
(mapkę) trasy ścieżki. Ostatnia strona folderu na ogół jest czytana przez odbiorców już na
samym początku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pogadanka w szkole

Jeśli to tylko możliwe, pogadankę na tematy leśne realizujemy w lesie. Las jest dla

naszych potrzeb najlepszym miejscem i środkiem dydaktycznym. Ponadto chyba wszyscy:
dzieci, młodzież i dorośli chętnie przebywają w lesie, a i sam leśnik czuje się tu najpewniej.
Są jednak obiektywne okoliczności, kiedy leśniczy jest zaproszony do szkoły, aby
przeprowadzić lekcję (pogadankę) na wskazany, a czasem na dowolny temat leśny.
Najczęściej są to tematy z grupy: zagrożenia lasu (np. Jak ochronić las przed pożarem?),
ochrona przyrody w lasach (np. Jak leśnicy chronią przyrodę?), praca leśnika (np. Rok
w pracy leśniczego), funkcje lasu (np. Co nam daje las?) itd.

Istnieje wiele metod nauczania i bogata literatura na ten temat. Osobną sprawą jest

znajomość zasad postępowania z dziećmi i młodzieżą w procesie nauczania. Prowadząc
edukację leśną, warto stopniowo wzbogacać – czerpiąc z różnych źródeł – swoją wiedzę
i umiejętności w tym zakresie. Mamy ponadto nadzieję, że seria zeszytów edukacyjnych
pisana dla leśników dobrze spełni swoją rolę również w zakresie metod nauczania i zasad
postępowania z dziećmi i młodzieżą.

Dla przykładu przeanalizujmy najprostszy schemat szkolnej lekcji (pogadanki)

prowadzonej przez leśniczego w klasach gimnazjalnych na temat: Ogień wielkim
zagrożeniem dla lasu. Sprawą oczywistą jest, że wcześniej uzgadniamy z dyrektorem szkoły
i bezpośrednio z nauczycielem lub wychowawcą sprawy organizacyjne – termin, miejsce,
liczbę uczniów, zadania nauczyciela (porządek, dyscyplina) i leśniczego (pogadanka,
prezentacje) w czasie lekcji. Planujemy przebieg lekcji, sporządzając konspekt (plan).

Proponowany czas pogadanki – 45 minut.
Wprowadzenie (10 min)

−

Przywitanie i przedstawienie się (kilka ciekawych zdań o swojej pracy podnosi
autorytet).

−

Informacja o leśnictwie ilustrowana mapami, planszami itp.

−

Podanie celu lekcji i zapisanie tematu na tablicy (może to zrobić uczeń).
Realizacja tematu (30 min)
Temat: Jakie znaczenie mają dla nas lasy? Dzielimy klasę na grupy 4–6-osobowe.

Dajemy młodzieży 10 minut na naradzenie się i zapisanie na kartce (każda grupa osobno)
odpowiedzi na pytanie. Po upływie czasu przedstawiciele grup zapisują kolejno po jednej
odpowiedzi na tablicy, albo arkuszach szarego papieru, wypracowane przez kolegów
odpowiedzi. W kolejnej fazie lekcji (10 min) zachęcamy uczniów do dyskusji na zadany
temat. Końcowa faza (10 min) polega na krótkim uporządkowaniu wypowiedzi,
podsumowaniu i rozszerzeniu tematu: Jakie znaczenie mają dla nas lasy? (funkcje ochronne,
produkcyjne, społeczne).

Uczniowie przechodzą proces myślowy od szczegółu do ogółu, od rzeczy ważnej dla nich

osobiście do spraw ogólnych istotnych dla społeczeństwa i przyrody. Dlatego pytanie,
na które odpowiadają, jest osobiste, a specjalista rozszerzy je z zawodowego punktu
widzenia.

Inny temat: Co zagraża naszym lasom?
Krótko informujemy młodzież o wielu czynnikach zagrażających lasom (owady, grzyby,

przemysł itd.) i skupiamy się na pożarach lasu. Zadajemy grupom pytanie: Jakie są przyczyny
powstawania pożarów w lasach? Ponownie dajemy uczniom kilkanaście minut na zapisanie
odpowiedzi na kartkach, po czym podobnie jak w poprzednim przykładzie zapisują swoje
odpowiedzi na tablicy (lub arkuszach szarego papieru). Zamiast tekstu mogą wypowiedzieć
się za pomocą rysunku, schematu, wycinanek itp. Zadaniem leśnika jest ewentualnie
skorygować, uzupełnić i krótko podsumować odpowiedzi.

W podobny sposób można opracować odpowiedzi na kolejne pytania: Jakie są skutki

pożarów lasu?, Jak możemy chronić lasy przed pożarami? Leśnik podsumowuje odpowiedzi

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i krótko informuje młodzież o tym, jak leśnicy zapobiegają leśnym pożarom (organizacja
ochrony przeciwpożarowej w Lasach Państwowych). W końcu należy poinstruować
słuchaczy na temat zachowania się w przypadku zauważenia pożaru w lesie.

Podsumowanie (5 min)

−

Na zakończenie leśniczy może zaproponować przeprowadzenie szkolnego konkursu
plastycznego (z nagrodami nadleśnictwa) albo wykonanie gazetki klasowej na temat
leśnych pożarów.

−

Podziękowanie za aktywny udział w lekcji. Pożegnanie z nauczycielem i uczniami.
Powyższy schemat lekcji można zmodyfikować na wiele sposobów. Jednak szczególnego

podkreślenia wymaga zasada aktywizacji uczniów, czyli włączania do pracy i myślenia
podczas lekcji, którą prowadzimy. Nie wolno nam „skazać się” na 45-minutowy monolog,
który – choćbyśmy się bardzo starali – zacznie nudzić słuchaczy już po kwadransie, bo mało
kto jest w stanie skupić uwagę dłużej.

Temat o pożarach lasu i wszystkie inne można wzbogacić, urozmaicić, przynosząc ze

sobą do szkoły pomoce dydaktyczne, jak np. krótki film video albo plansze. Istnieje ponadto
wiele prostych gier dydaktycznych, opisanych w literaturze, które możemy zastosować
podczas lekcji w szkole.

Dla osiągnięcia celu lekcji należy wcześniej uzgodnić temat z nauczycielem

zapraszającym i poprosić go o przygotowanie pomocy typu: szary papier, pisaki, nożyczki,
wycinanki, odtwarzacz video itp.
Praca w zespołach

Praca w zespołach (małych grupach) jest zalecaną przez współczesną dydaktykę formą

pracy z dziećmi i młodzieżą. Również z punktu widzenia leśników zajmujących się edukacją
leśną ma wiele zalet, m.in.:

−

sprzyja aktywizacji wszystkich uczestników zajęć,

−

działa wzajemnie inspirująco,

−

stwarza warunki do lepszego rozumienia omawianego problemu,

−

umożliwia pracę z bardzo dużą grupą,

−

stwarza korzystne relacje między odbiorcą edukacji leśnej a leśnikiem; leśnik, z osoby,
która przekazuje wiedzę, staje się osobą, która organizuje pracę i pomaga w nauce.
Jeśli nauczycielowi zależy, aby uczniowie rozumieli to, czego się uczą, powinien

ograniczyć przekazywanie gotowych wiadomości, natomiast wskazywać sposoby
ich poznania i zrozumienia. Praca w małych grupach umożliwia taki właśnie model uczenia
się.

Najefektywniej pracują zespoły kilkuosobowe, najlepiej 3–5-osobowe, mieszane pod

względem płci. Zespoły mogą pracować nad tym samym zadaniem (praca równym frontem),
nad odmiennymi zadaniami (praca różnym frontem) lub nad zadaniami względem siebie
etapowymi.

Wyróżnia się pięć faz uczenia się w małych grupach:

−

zapoznanie z problemem (zadaniem, ćwiczeniem) – prowadzący przekazuje wstępne
informacje uczestnikom zajęć,

−

rozwiązywanie problemu (wykonanie zadania, ćwiczenia) – praca w grupach
bez ingerencji prowadzącego, który obserwuje poszukiwawczą pracę uczestników,

−

transformacja – uczestnicy przekształcają posiadane informacje przy pomocy
prowadzącego,

−

prezentacja – uczestnicy dzielą się wynikami swojej pracy,

−

refleksja – dyskusja, podsumowanie wyników.
UWAGA: w fazie rozwiązywania problemu i transformacji można stosować różne

metody, ale szczególnie cenne będą metody aktywizujące.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposoby organizacji pracy w zespołach:

1. Zasady pracy zespołowej – pracując w zespole, należy wybrać spośród siebie lidera,

sekretarza oraz sprawozdawcę;
a) lider kieruje pracą grupy, organizuje ją, ale nie dominuje, nie narzuca swoich

poglądów, dba, by wszyscy mogli się wypowiedzieć, by każdy miał swój udział w
rozwiązywaniu zadania, pilnuje, aby grupa pracowała nad problemem (zadaniem);

b) sekretarz wyławia i zapisuje ciekawe pomysły i ważne ustalenia;
c) sprawozdawca uzgadnia z zespołem wspólne stanowisko -rezultat pracy – oraz

publicznie przedstawia efekt pracy zespołu;

d) każdy członek zespołu stara się pracować intensywnie, na miarę swoich możliwości,

słucha, co mówią inni, nie przerywa wypowiedzi kolegów, czeka na swoją kolej
w zgłaszaniu pomysłów i spostrzeżeń.

2. Wariant, według którego każda osoba w zespole pełni określoną funkcję

a) osoba, która pilnuje czasu ustalonego dla wykonywanej pracy – „Jedynka”;
b) osoba, która otrzymuje i przekazuje grupie przygotowane przez nauczyciela

materiały potrzebne do pracy – „ Dwójka”;

c) osoba, która zachęca do pracy i ponagla – „Trójka”;
d) osoba, która zapisuje pomysły grupy – „Czwórka”;
e) osoba, która relacjonuje rozwiązania ustalone w grupie na ogólnym forum

i ewentualnie ustala z innymi „Piątkami” rozwiązanie wspólne dla całej grupy -
„Piątka”.

3. Wszyscy pracują na równych prawach.

W przypadku bardzo małej grupy (do 4 osób) lider nie jest potrzebny. Zdarza się, że po

wybraniu lidera pozostali członkowie grupy czują się mniej odpowiedzialni za wyniki swojej
pracy. Należy wówczas zmienić zasady pracy w grupie.
Lekcja w lesie

Las jest znakomitym miejscem do prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa. Zależnie

od wieku i liczby uczestników leśnej lekcji oraz oczekiwań i ograniczeń (czas, pogoda,
przygotowanie i wiedza uczestników) przygotowujemy adekwatny plan pobytu grupy na
terenie leśnictwa. Wykorzystujemy w swojej działalności, jeśli istnieją – powierzchnie lub
wytyczone ścieżki edukacyjne, ewentualnie foldery, ulotki czy inne materiały pisane
i graficzne.

Należy pamiętać, aby informacje przekazywane uczestnikom lekcji były odpowiednie do

ich możliwości rozumienia i przyswajania. Zasadą jest, aby nie mówić o wszystkim co się w
lesie (i poza nim) dzieje, ale skoncentrować się na kilku (maksymalnie 4–5) tematach i o nich
opowiedzieć szerzej. Na lekcji w lesie trzeba też pamiętać o zasadzie łączenia teorii
z praktyką. Polega ona na tym, że pokazujemy w naturze obiekty lub zjawiska, o których była
mowa w trakcie lekcji. Atrakcyjnym urozmaiceniem leśnej lekcji jest przeprowadzenie gier
lub zabaw dydaktycznych, szczególnie gdy uczestnikami są dzieci i młodzież szkolna. Takie
gry i zabawy opisane są w literaturze przedmiotu (również w innych zeszytach edukacyjnych
tej serii). Podsumowanie lekcji w lesie najlepiej udaje się przy ognisku i to warto wziąć
pod uwagę.
Akcje na terenie nadleśnictwa

W ciągu roku kalendarzowego jest przynajmniej kilka okazji do uczestniczenia w akcjach

ekologicznych (edukacyjnych) organizowanych na terenach leśnych. Z reguły Lasy
Państwowe są jednym z kilku organizatorów bądź głównym organizatorem takich imprez, jak
np. Pierwszy dzień wiosny, Dzień (Święto) Ziemi, Święto polskiej niezapominajki, Święto
lasu (sadzenie lasu), Sprzątanie świata, grzybobranie itp. Koordynacją udziału leśników
zajmują się zazwyczaj pracownicy nadleśnictwa, jednak sprawna i dobra organizacja akcji na
terenie konkretnego leśnictwa w dużym stopniu zależy od leśniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Akcje takie często odbywają się w sobotę albo w czasie dużego natężenia prac leśnych

i do nas należy przewidywanie, wcześniejsze zaplanowanie i zapewnienie obsady imprezy ze
strony terenowych służb leśnych. Chociaż imprezy tego typu – na pierwszy rzut oka -wydają
się kłopotliwe, trudno sobie wyobrazić, aby zabrakło nadzoru w zielonych mundurach. Każdą
akcję na terenach lasów państwowych można wykorzystać w celach edukacyjnych
i wychowawczych. Dyscyplina i dobra organizacja pracy cechująca PGL Lasy Państwowe
będzie zauważona i niewątpliwie spotka się z uznaniem społecznym.
Sprzątanie świata (sprzątanie lasu)

Każda akcja na terenie nadleśnictwa powinna być zaplanowana przez gospodarza

miejscowego lasu, oczywiście w zakresie jego kompetencji i w porozumieniu z przełożonymi.

UWAGA: Udział w tej akcji może być zajęciem niebezpiecznym. Dotyczy to przede

wszystkim obszarów leśnych, w tym poboczy dróg, przy głównych trasach komunikacyjnych.
Stąd zachodzi konieczność wcześniejszej kwalifikacji terenu sprzątanego do wieku osób
uczestniczących w akcji. Miejsca – z różnych względów – najbardziej niebezpieczne powinny
być porządkowane przez wyspecjalizowane służby i wyłącznie przez osoby dorosłe,
wyposażone w odpowiedni sprzęt pomocniczy. W żadnym wypadku do sprzątania miejsc
i odpadów niebezpiecznych nie wolno angażować dzieci i młodzieży szkolnej. Warto mieć to
na uwadze, gdy będziemy odpowiadać za powierzone zadanie. Akcje sprzątania stały się
popularne i nie sposób ich uniknąć.

Dla przykładu przeanalizujmy krótko przebieg akcji „Sprzątanie świata (lasu)":

a) ustalenie terenów leśnych przeznaczonych do sprzątania,
b) ustalenie z opiekunami liczby (i wieku) dzieci lub młodzieży zaangażowanej na terenie

naszego leśnictwa,

c) przygotowanie odpowiedniej ilości materiałów ochronnych (rękawice) i worków

na śmieci dla uczestników akcji,

d) uzgodnienie miejsca i czasu spotkania z uczestnikami sprzątania przed rozpoczęciem

akcji (omówienie planu dnia pracy, zasad bezpieczeństwa i zachowania się, sposobu
i miejsca pozostawiania napełnionych worków, czasu na przerwę, miejsca zakończenia
akcji),

e) zapewnienie stałego nadzoru (leśniczego, podleśniczego, stażysty, pracownika ZUL itp.)

w ścisłym porozumieniu i współpracy z opiekunami grupy szkolnej,

f) dopilnowanie sprawnego i niezwłocznego wywozu worków ze śmieciami na teren

wysypiska,

g) zaplanowanie i zorganizowanie atrakcyjnego zakończenia dnia pracy. Może to być

wspólne ognisko z symbolicznymi kiełbaskami i napojami (finansowane np. przez
lokalny samorząd, zakłady pracy i nadleśnictwo).

Przy okazji ogniska można opowiedzieć o ciekawostkach przyrodniczych, odpowiadać na

pytania uczniów itp. Warto wcześniej ustalić z opiekunami nagrody lub dyplomy dla najlepiej
pracujących. Dobrym upominkiem są foldery lub symboliczne upominki promujące Lasy
Państwowe, np. ołówki lub drewniane długopisy z nadrukiem firmowym. Można też uzgodnić
temat i termin konkursu plastycznego lub rozprawki na temat dnia spędzonego w lesie.
Za najlepsze prace nadleśnictwo powinno ufundować nagrody. Tak zorganizowany dzień
„Sprzątania świata” gwarantuje dobre wyniki wychowawcze i edukacyjne. To również
pożyteczny sposób promocji naszej grupy zawodowej jako gospodarzy dobrze, sprawnie
i kompetentnie zarządzających lasami publicznymi.
Dzień lasu (sadzenie lasu)

Średnie i starsze pokolenia leśników dobrze pamiętają czasy, kiedy w leśnictwie

brakowało rąk do pracy i przy sadzeniu lasu korzystano z pomocy młodzieży szkolnej,
żołnierzy albo pracowników pobliskich zakładów pracy. Czasy te minęły bezpowrotnie.
Dzisiaj stawiamy na jakość sadzenia, a poza tym uwzględniamy trudne społecznie warunki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rynku pracy, jak bezrobocie i konieczność zapewnienia zajęcia pracownikom Zakładów Usług
Leśnych.

W społeczeństwie pozostaje jednak duży sentyment do własnoręcznego posadzenia

drzewa, a jeszcze lepiej „kawałka lasu” i jest to sprzyjająca okoliczność, którą leśnicy mogą
wykorzystać w planowaniu działalności edukacyjnej. Stwierdzić należy, że nie ma
tak skutecznego edukowania leśnego, jak przez współuczestnictwo, czyli bezpośrednie
osobiste zaangażowanie człowieka w prace leśne. Powszechnie spotykamy się z postulatem
przywrócenia w Lasach Państwowych akcji sadzenia lasu, choćby symbolicznych, z udziałem
małych grup (np. jednej klasy) starszych dzieci i młodzieży szkolnej. Byłaby to kontynuacja
starych, dobrych tradycji, bo już w okresie międzywojennym organizowano słynne „Święto
Lasu”, o którym szeroko rozpisywała się prasa i niemało napisano w starych kronikach
szkolnych.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jak należy prawidłowo oznakować tereny leśne?
2. Jakie elementy ubioru leśniczego i wystroju leśniczówki dobrze świadczą o Lasach

Państwowych?

3. Jak wykonać dobrą tablicę edukacyjną. Czego nie powinno na niej być?
4. Jaką infrastrukturę należy umieścić w punkcie edukacyjnym? Od czego zależy jego

wyposażenie?

5. Jakie zalecenia należy uwzględnić przy planowaniu układu i treści folderu?
6. Jak należy zorganizować pogadankę w szkole? Z jakich części składowych taka

pogadanka powinna się składać?

7. Czy umiesz zorganizować pracę w sposób zespołowy?
8. W jaki sposób zorganizujesz lekcję w lesie?
9. Jakie tematy edukacyjne można zaplanować w ramach ścieżki edukacyjnej?
10. Jak zorganizujesz akcję sprzątania świata w nadleśnictwie?
11. Co powinno być istotą Dnia Lasu?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Opracuj w oparciu o dostępne scenariusze zajęć z różnych Ośrodków Edukacyjnych

własne scenariusze zajęć w formie pogadanki w szkole o temacie: „Co robię, kiedy zobaczę
pożar w lesie”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować scenariusz zajęć z różnych Ośrodków Edukacyjnych,
2) opracować własny scenariusz zajęć,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie w formie pogadanki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

scenariusze zajęć z różnych Ośrodków Edukacyjnych,

−

kartka papieru, długopis.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Opracuj w oparciu o tablice edukacyjne z najbliższej ścieżki edukacyjnej własne projekty

tablic. Tablice powinny mieć określony przedział wiekowy odbiorców w ten sposób ma
powstać ścieżka dla przedszkolaków, szóstoklasistów, gimnazjalistów itd. Temat przewodni
tablic pozostaje taki sam.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się ze ścieżką edukacyjną i przewodnikiem, folderem po niej (zajęcia terenowe)
2) wykonać zdjęcia cyfrowe tablic oraz terenu wzdłuż ścieżki
3) opracować własne projekty tablic,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie w formie projektów graficznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

foldery, przewodniki po ścieżkach,

−

komputer z rzutnikiem multimedialnym (zdjęcia cyfrowe)

−

kartka papieru, długopis.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować ubiór leśnika prowadzącego edukację?



2) opisać leśniczówkę dobrze świadczącą o jej gospodarzu i jego

zakładzie pracy?



3) określić, jak powinny wyglądać tablice edukacyjne?



4) określić, jak powinien być oznakowany las?



5) opisać wszystkie czynności potrzebne do dobrej organizacji pracy

zespołów?



6) zorganizować i poprowadzić pogadankę na temat leśny w szkole?



7) prawidłowo zorganizować lekcję w lesie?



8) opisać prawidłowo złożony folder?



9) określić, jakie elementy powinny się znaleźć na okładkach folderu

edukacyjnego?



10) poprowadzić akcję sprzątania świata w nadleśnictwie?



11) scharakteryzować obchody dnia lasu w nadleśnictwie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Strona formalna edukacji – omówienie dostępnej prasy

i wydawnictw

4.4.1. Materiał nauczania

Edukacja leśna społeczeństwa jest jednym z zadań realizowanych przez pracowników

Lasów Państwowych. Za stronę organizacyjną edukacji na poziomie nadleśnictwa
odpowiedzialny jest nadleśniczy, dysponujący obszerną wiedzą na temat lokalnego
zapotrzebowania na ten rodzaj działalności oraz możliwościami kadrowymi i finansowymi
swojej jednostki.

Zakres zaangażowania pracowników nadleśnictwa, w tym leśniczych, w edukację leśną

odbywa się za wiedzą przełożonych. Działalność ta odnotowywana jest w książce służbowej
według schematu przyjętego w Programie edukacji leśnej... lub poszerzonej. Edukacja leśna
społeczeństwa podlega planowaniu (rzeczowo-finansowemu) oraz sprawozdawczości,
podobnie jak inne działy pracy nadleśnictwa.

Z praktycznego punktu widzenia warto zwrócić uwagę, że działania edukacyjne mogą

być prowadzone przez pracowników nadleśnictwa zgodnie z ustalonym na miejscu
regulaminem. Winien on zaprowadzić obowiązkową zasadę wyprzedzającego uzgodnienia
(przez grupy korzystające z edukacji) terminu, miejsca, tematu i in. szczegółów pobytu na
terenie leśnym albo odwiedzin szkoły przez pracownika (leśniczego) nadleśnictwa.

Zasadne wydaje się przygotowanie przez nadleśnictwo oferty edukacyjnej, która – jeśli

jest taka potrzeba – w formie pisemnej, zatwierdzonej przez nadleśniczego, trafiałaby
do zainteresowanych.

Dzięki temu rozwiązaniu można uniknąć kłopotliwych sytuacji, gdy na teren

nadleśnictwa przybywają grupy w czasie dla nas nieodpowiednim.

Analogicznie, leśniczowie zaangażowani w edukację leśną społeczeństwa winni

profilaktycznie przygotować „swoje” zasady (uwarunkowania) prowadzenia edukacji, aby
informować o nich z wyprzedzeniem opiekunów (nauczycieli) grup odwiedzających
leśnictwo. Pamiętamy oczywiście, o tym aby warunki były sformułowane w przyjaznej
formie, chociaż z wyeksponowaniem wymogów dyscypliny i bezpieczeństwa (to też
edukacja!) w czasie przebywania dzieci i młodzieży szkolnej na tereniach leśnych.

Tematyka edukacji leśnej jest i była poruszana w wielu ukazujących się czasopismach.

Wiele napisano na ten temat poradników i książek. Poniżej zaprezentowano wraz z krótkim
opisem niektóre z nich:

−

Prasa leśna: Poznajmy las (dwumiesięcznik, bardzo dobre źródło popularnej wiedzy
o lesie), Las Polski (dwutygodnik zawodowy), Głos Lasu (miesięcznik zawodowy), Echa
Leśne (miesięcznik leśny, popularny), Przegląd Leśniczy (miesięcznik zawodowy).

−

Zeszyty z Biblioteczki Leśniczego wydawane przez SITLiD i DGLP (do połowy 2003
roku ukazało się blisko 200 numerów tematycznych), w tym m.in. związane z edukacją
leśną społeczeństwa, np. nr 117: D. Zawadzka, J. Zawadzki – Edukacja ekologiczna
w nadleśnictwie, Wyd. Świat, Warszawa, 1999 i nr 138: A. Grzywacz – Edukacja leśna
społeczeństwa, Wyd. Świat, Warszawa, 2000.

−

Foldery z serii Opowieści leśnika napisane przez Artura Rutkowskiego; ukazało się
dwanaście części (folderów), których treść ma formę pytań i odpowiedzi na tematy leśne.
Oto tytuły kolejnych opowieści: 1) Las – skarb przyrody; 2) Co nam daje las; 3)
Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe; 4) Hodowla lasu; 5) Jak użytkujemy
las; 6) Ochrona lasu; 7) Urządzanie lasu; 8) Rok w lesie; 9) Pojedziemy na łów; 10)
Mieszkańcy lasu, 11) Wyprawa do lasu, 12) Las im dał skrzydła. Ta znakomita seria
opowieści o charakterze edukacyjnym jest przykładem, jak można jasno i kompetentnie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mówić o gospodarowaniu w lasach. Wydawcą serii jest Centrum Informacyjne LP
i można mieć nadzieję, że kolejny nakład zaspokoi potrzeby pracowników LP, którzy
zajmują się edukacją leśną.

−

Współczesne zagadnienia edukacji leśnej społeczeństwa. Studia i Materiały Centrum
Edukacji Przyrodniczo-Leśnej – zeszyty (roczniki) wydawane przez Centrum Edukacji
Przyrodniczo-Leśnej SGGW w Rogowie od 1996r. Materiały, w tym referaty
z kolejnych konferencji poświęconych edukacji przyrodniczo-leśnej w Lasach
Państwowych. Bogate źródło wiedzy o tym, co dotychczas się działo i obecnie dzieje
w LP (ale nie tylko) w zakresie edukacji leśnej. Niektóre pomysły i rozwiązania opisane
w kolejnych numerach pisma można zastosować w swojej działalności edukacyjnej.

−

Liczne foldery wydawane przez jednostki organizacyjne LP, głównie nadleśnictwa
i regionalne dyrekcje LP opisujące obiekty edukacji leśnej. Niewątpliwe najciekawsze są
foldery lub przewodniki dotyczące ścieżek edukacyjnych. Pośród tych wydawnictw
zdarzają się również opracowania nie najlepsze, nawet z błędami merytorycznymi, bądź
szeroko opisujące zagadnienia mało związane z lasem, gospodarką leśną czy pracą
leśnika. Na szczęście większość folderów jest coraz lepiej przygotowywana.
W tym miejscu nie podaję konkretnych tytułów, jest ich już bardzo wiele. Zachęcam
do zainteresowania się nimi i kolekcjonowania najciekawszych, bowiem większość
najistotniejszych tematów leśnych jest bardzo podobna w całej Polsce, stąd warto
korzystać z istniejących już dobrych opracowań.

−

Minipodręcznik autorstwa Doroty Zawadzkiej – Edukacja leśna w praktyce, wydany
przez Centrum Informacyjne LP, Warszawa, 2002. Publikacja omawia szereg aspektów
edukacji leśnej społeczeństwa, poczynając od podstaw prawnych, miejsca w edukacji
środowiskowej w Polsce. Wskazuje cele i zakres edukacji leśnej. Interesujący jest
rozdział, w którym omówiono treści edukacji leśnej. W praktyce osoby prowadzące
edukację w lesie często zapominają, że nie chodzi o wyręczanie nauczycieli biologii,
geografii, czasem nawet historii. Zasadnicze treści edukacji leśnej, które powinny być
przekazywane przez leśników, to: ekosystem lasu, gospodarka leśna, ochrona przyrody,
znaczenie lasów, zagrożenia lasu, drewno jako surowiec ekologiczny, zasady
udostępniania lasu, wreszcie – lasy i leśnicy w kulturze, nauce, tradycji. Autorka opisuje
również przykłady edukacji leśnej z wykorzystaniem różnych form i metod. Są to,
np. ścieżka edukacyjna, wycieczka po lesie, konkurs przyrodniczy, zajęcia w sali
edukacyjnej. Opracowanie Edukacja leśna w praktyce ma charakter minipodręcznika,
w którym podjęto próbę usystematyzowania wiedzy i dotychczasowych dokonań na polu
edukacji leśnej. Opracowanie przydatne w pracy liderów edukacji leśnej.

−

Wydawnictwa edukacyjne Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie, w tym m.in.
opracowania Barbary Czołnik – Lekcje w lesie, czyli praktyczne formy edukacji leśnej,
Wyd. OKL w Gołuchowie, Poznań, 1998, oraz gra – zabawa dydaktyczna pt. DZIUPLA
– wiedza leśna. 364 pytania i odpowiedzi. Centrum Informacyjne Lasów Państwowych,
Warszawa, 2003.

Słowniczek pojęć

Dydaktyka – „nauka o nauczaniu i uczeniu się”
Dydaktyka szczegółowa, metodyka nauczania (przedmiotów na różnych szczeblach

nauczania) – „zajmuje się analizą nauczania i uczenia się [...], obejmuje analizę celów, treści,
procesu, zasad, metod, środków i form organizacyjnych nauczania danego przedmiotu [...]
na danym szczeblu szkoły”.

Edukacja – „ogół procesów, których celem jest zmienianie ludzi, stosownie

do panujących w danym społeczeństwie ideałów, celów wychowawczych. Obecnie
upowszechnia się szerokie rozumienie tego terminu jako oznaczającego ogół procesów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oświatowo-wychowawczych, obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko
pojmowaną oświatę”.

Kształcenie – całokształt poczynań, czynności, działań umożliwiających jednostkom

bądź

grupom

„opanowanie

podstawowych

wiadomości,

umiejętności,

nawyków

i przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień [...], dorobienie się własnych poglądów
i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań i upodobań [...]" (Encyklopedia
pedagogiczna 1996). Ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie
przyrody, społeczeństwa, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również
osiągnięcie możliwie wszechstronnego rozwoju sprawności fizycznych, umysłowych,
zdolności, zainteresowań, przekonań i postaw oraz zdobycie pożądanych kwalifikacji
zawodowych”.

Ścieżka edukacyjna – środek służący do przeprowadzenia zajęć w terenie, np. lesie,

w trakcie których uczestnik powinien zdobyć określoną wiedzę, nabyć pewne umiejętności
i nawyki przewidziane programem nauczania, jest to więc środek dydaktyczny sprowadzający
się do: „1) upoglądowienia procesu kształcenia, 2) ułatwienia procesów myślowych, 3)
pomocy w wykonywaniu przez uczniów ćwiczeń, 4) eksponowania materiałów
wywołujących przeżycia Korzystając ze ścieżki, można prowadzić zajęcia wg dowolnie
dobranych metod nauczania (podających, poszukujących, badawczych, problemowych),
z zastosowaniem dowolnych form (np. zbiorowej, indywidualnej itp.) i środków
dydaktycznych. Ścieżka powinna służyć prowadzącemu przedstawianiu określonej wiedzy,
a odbiorcy ułatwić jej przyswojenie.

Środki dydaktyczne – „przedmioty materialne umożliwiające usprawnienie procesu

nauczania – uczenia się i uzyskania optymalnych osiągnięć szkolnych"

Formy nauczania – wskazują, jak organizować pracę dydaktyczną stosownie do tego, kto,

gdzie, kiedy i w jakim celu ma być przedmiotem kształcenia.

Metoda nauczania – systematycznie stosowany sposób pracy z uczniami, umożliwiający

opanowanie uczniom wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce,
jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych.

Metoda kształcenia – „jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności

realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian w osobowości

Program nauczania – przedstawienie celów, treści oraz metod nauczania i uczenia się,

niekiedy również wyników, które powinny być osiągnięte przez uczniów”.

Konspekt (schemat) zajęć edukacyjnych – przygotowany, najlepiej w formie pisemnej,

zestaw punktów, według których realizujemy konkretną edukację na ścieżce; składa się on
z następujących elementów: 1) cele edukacyjne, 2) zadania prowadzącego zajęcia i instytucji,
3) treści, 4) osiągnięcia.

Arkusz pracy, karta pracy – zestaw objaśnień i zadań do wykonania przez uczestnika

zajęć, może stanowić przewodnik do samodzielnego realizowania (rozwiązywania) zadań
zaplanowanych na danych zajęciach.

Arkusz ewaluacyjny – specjalnie przygotowana karta, anonimowo wypełniana przez

uczestników zajęć, pozwalająca na ocenę zajęć: treści, przydatności, sposobu prowadzenia,
komunikatywności, materiałów i pomocy dydaktycznych itp.; arkusz może być złożony
z wielu pytań o charakterze otwartym, może zawierać pytania ze ściśle określonymi
wariantami odpowiedzi do wyboru, może być również w postaci graficznej (np. piktogramy
określające odpowiednie opinie do wyboru).

Ewaluacja, ocena – podsumowanie i ocena zajęć, oparte na arkuszach ewaluacyjnych

wypełnionych przez uczestników w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie o skuteczność
naszych działań edukacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy wiesz, jak powinna być formalnie zorganizowana edukacja leśna w nadleśnictwie?
2. Czemu służą zasady prowadzenia edukacji, jakie powinny być stworzone w każdym

nadleśnictwie?

3. Jakie znasz czasopisma leśne o tematyce edukacyjnej?
4. Jakiego rodzaju informacje możesz tam znaleźć?
5. Czym różni się kształcenie od edukacji?
6. Na jakie cztery pykania dotyczące tematu zajęć edukacyjnych powinieneś poszukiwać

odpowiedzi?

7. Jak syntetycznie opisałbyś temat zajęć edukacyjnych realizowany zimą w lesie?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na bazie informacji zawartych na stronach jednostek LP określ zasady prowadzenia

przez nie edukacji. Na bazie informacji zebranych podczas wcześniejszych ćwiczeń oraz
dostępnych folderów i wydawnictw opracuj w grupach zasady zwiedzania punktu edukacji
leśnej w znanym ci atrakcyjnym, dla potencjalnych odbiorców, miejscu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać na stronie LP informacje o prowadzeniu edukacji,
2) przeanalizować folderami zgromadzonymi podczas wcześniejszych zajęć i wycieczek,
3) wynotować w punktach zasady zwiedzania punktu edukacji leśnej,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

foldery i wydawnictwa edukacyjne,

−

kartka papieru, długopis.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) przedstawić sposób organizacji edukacji leśnej w nadleśnictwie?



2) wskazać osoby które powinny zająć się edukacja w nadleśnictwie?



3) określić, z jakiego powodu konieczne jest opracowanie zasad

prowadzenia edukacji w nadleśnictwie?



4) określić, z jakiego powodu i w jakim celu Lasy Państwowe

(i konkretne nadleśnictwo) opracowały program edukacji leśnej?



5) wymienić tytuły prasy leśnej?



6) wyjaśnić znaczenie pojęć: edukacja, kształcenie, pomoc dydaktyczna?



7) wyjaśnić znaczenie terminów: metoda kształcenia, program nauczania,

konspekt zajęć?



8) wyjaśnić znaczenie terminów: arkusz ewaluacyjny, karta pracy,

ścieżka edukacyjna?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 30 zadań testowych wielokrotnego wyboru.
5. Zadania 4, 6, 8, 9, 14, 17 są z poziomu ponadpodstawowego.
6. W każdym zadaniu znajduje się jedna prawidłowa odpowiedź.
7. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi.
8. Prawidłowe odpowiedzi zaznacz znakiem X.
9. Błędne odpowiedzi zakreśl kółkiem i ponownie zaznacz prawidłową.
10. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Dokumentem najwyższej rangi, w jakim są dokładne zapisy dotyczące edukacji leśnej

społeczeństwa, jest
a) Konstytucja RP.
b) Ustawa o lasach.
c) Ustawa o ochronie przyrody.
d) Polityka leśna państwa.

2. W strukturze Lasów Państwowych do prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa są

zobowiązane
a) Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych.
b) Dyrekcja Generalna.
c) wszystkie jednostki LP.
d) nadleśnictwa w pobliżu wielkich miast i terenów atrakcyjnych turystycznie.

3. Adresatem edukacji leśnej są

a) decydenci – politycy, posłowie, samorządowcy.
b) uczniowie i studenci.
c) leśnicy.
d) wszystkie grupy społeczne.

4. Celem edukacji leśnej jest

a) uświadomienie konieczności przestrzegania norm i zakazów obowiązujących w lesie.
b) uświadomienie znaczenia lasów dla funkcjonowania przyrody i życia człowieka.
c) wypracowanie odpowiedzialnych, aktywnych postaw społeczeństwa w celu ochrony

środowiska leśnego.

d) wszystkie wyżej wymienione.

5. Edukacja leśna zasadniczo ma

a) uzupełniać edukację formalną.
b) zastępować edukację formalną.
c) być alternatywą edukacji formalnej.
d) uczyć przyrody i ochrony przyrody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. Tematyka zajęć edukacyjnych o jaki poprosi Ciebie nauczyciel, będzie wynikać z

a) zapotrzebowania nauczyciela.
b) tematu zapisanego w programie szkolnym.
c) możliwości pokazania zwierząt leśnych.
d) scenariusza opracowanego przez leśnika.

7. Za prowadzenie edukacji leśnej w nadleśnictwie odpowiada

a) specjalista ds. ekologii.
b) leśniczy.
c) nadleśniczy.
d) sekretarz nadleśnictwa.

8. Program edukacji leśnej społeczeństwa nadleśnictwa X jest

a) jest składnikiem pul (operatu).
b) dokumentem opracowanym przez biuro urządzania lasu.
c) dokumentem opracowanym przez rdlp.
d) niezależnym dokumentem opracowanym przez nadleśnictwo.

9. Czas trwania wystąpienia leśniczego dla uczniów szkoły podstawowej klasy 1–3 powinien

trwać
a) 20–30 min..
b) 45 min.
c) najwyżej 10 min.
d) w zależności od koncentracji uwagi – nawet 1 godzinę.

10. Zajęcia z zakresu dowolnego działania gospodarczego w lesie adresowane do uczniów

powinny zawierać
a) możliwie dużo terminów fachowych.
b) szczegółowy opis działań z zakresu gospodarki leśnej.
c) schemat działania z krótkim wyjaśnieniem dlaczego tak, a nie inaczej, się to robi.
d) pobieżne omówienie ze zwróceniem uwagi na elementy ochrony przyrody.

11. Tablica edukacyjna powinna zawierać

a) wszystkie urzędowe i administracyjne napisy.
b) maksymalnie dużo tekstu.
c) tylko rysunki i zdjęcia.
d) krótki opis, rysunek, schemat.

12. Ścieżki edukacyjne budowane w lasach powinny

a) składać się zawsze z ładnych kolorowych tablic.
b) wykorzystywać ustalone schematy tablic edukacyjnych.
c) uwzględniać działalność gospodarczą i ciekawostki przyrodniczo-leśne.
d) bazować na dokładnym rozpoznaniu przyrodniczym.

13. W przypadku dewastacji urządzeń na ścieżce edukacyjnej należy

a) tablice zabezpieczyć odpowiednimi foliami i szkłem.
b) zwiększyć ilość patroli straży leśnej.
c) ustawić słupki z numerami przystanków i wydać przewodnik.
d) zlikwidować ścieżkę edukacyjną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14. Akcje sprzątania świata powinny mieć na celu

a) wymierny aspekt materialny w postaci dużej ilości zebranych śmieci.
b) oddziaływanie edukacyjne wzbogacone własnym wkładem w poprawę środowiska.
c) integrację leśników i innych grup społecznych.
d) promocję wizerunku leśnika.

15. Najczęściej stosowaną formą zajęć z uczniami powinny być

a) lekcje w lesie np. na ścieżce.
b) pogadanki i lekcje w szkole.
c) akcje i konkursy.
d) odczyty i pokazy.

16. Przewodnik po ścieżce edukacyjnej powinien zawierać

a) dużo informacji statystycznych.
b) szczegółowe dane teleadresowe i administracyjne dotyczące jednostki lasów

państwowych.

c) rozwinięcie haseł i schematów z tablic na ścieżce.
d) obszerne informacje naukowe na temat przyrody danego regionu.

17. Folder o nadleśnictwie powinien zawierać

a) tekst, zdjęcia, rysunki i wykresy.
b) wykresy i tekst.
c) maksymalnie dużo zdjęć przyrody.
d) dużo tekstu przedzielonego fotografiami.

18. Dobrze oznaczony las to

a) tablice urzędowe i administracyjne.
b) tablice z informacjami i zasadami zachowania.
c) tablice z ważnymi informacjami edukacyjnymi i turystycznymi.
d) wszystkie wyżej wymienione w odpowiednich proporcjach.

19. Umundurowany leśnik prowadzący zajęcia jest odbierany jako

a) osoba reprezentująca szanowaną grupę zawodową.
b) urzędnika państwowego.
c) formację militarną o dużej sile.
d) osobę uprzywilejowaną.

20. Plan roczny edukacji leśnej w nadleśnictwie należy sporządzić do

a) końca roku.
b) 30 listopada.
c) 30 października.
d) 15 stycznia.

21. Powierzchnię edukacyjną wybieramy ze względu na

a) położenie w pobliżu siedziby nadleśnictwa.
b) interesującą przyrodę i wykonywane zabiegi leśne.
c) znaczenie dla ochrony przyrody.
d) istotne wartości historyczne.

22. Zajęcia edukacyjne należy rozpocząć od

a) wypytania uczestników, skąd przyjechali.
b) powitania i uregulowania kwestii finansowych.
c) powitania i przedstawienia się.
d) rozdania materiałów edukacyjnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23. Partnerzy w prowadzeniu edukacji leśnej to

a) szkoły różnego szczebla.
b) organizacje pozarządowe.
c) media lokalne i regionalne.
d) wszystkie wymienione instytucje.

24. Kronika Programu edukacji leśnej w nadleśnictwie X to

a) materiał zdjęciowy.
b) podziękowania ze szkół.
c) syntetyczne tabele corocznie wypełniane.
d) księga pamiątkowa z wpisami uczestników zajęć.

25. Komisja Programu edukacji leśnej składa się z

a) pracowników nadleśnictwa i przedstawicieli lokalnych instytucji i organizacji.
b) pracowników nadleśnictwa.
c) nauczycieli.
d) pracowników BUL, RDLP i nadleśnictwa.

26. Idea ekorozwoju propagowana w edukacji leśnej polega na

a) rozwoju tylko ekologicznych form działalności.
b) pozostawieniu dużej powierzchni terenu wyłącznie prawom ekologicznym.
c) szybkiemu rozwojowi ekonomicznemu biednych regionów.
d) pogodzeniu rozwoju cywilizacji z poszanowaniem środowiska przyrodniczego.

27. Zajęcia dla gimnazjum powinny mieć charakter

a) pogadanki.
b) wykładu.
c) zajęć problemowych w grupach
d) zajęć ruchowych o charakterze inscenizacji.

28. Zastosowanie pracy w zespołach

a) nie sprzyja aktywizacji wszystkich uczestników zajęć.
b) działa wzajemnie inspirująco na uczestników.
c) nie stwarza warunków do rozpoznania konfliktowych poglądów.
d) umożliwia pracę tylko z małą grupą.

29. Prezentując własną jednostkę np. nadleśnictwo należy unikać

a) dokładnego przedstawiania prezentacji zawartego w folderach.
b) podawania aktualnych danych liczbowych.
c) posługiwania się żywym językiem.
d) opowiadania prawdziwych historii, jakie się nam przytrafiły w lesie.

30. Każdy leśnik pracujący w lesie powinien

a) unikać prowadzenia edukacji leśnej, bo jest czasochłonna.
b) angażować się w nią, gdyż leży u podstaw zawodu.
c) pozostawić prowadzenie edukacji specjalistom.
d) wykonywać ją w minimalnym zakresie – na wyraźne polecenie przełożonego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.............................................................................................................................

Prowadzenie edukacji leśnej społeczeństwa

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź

Punkty

14.

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Będkowska H. „Wycieczka do lasu”
2. Będkowska H.: Jak zorganizować lekcję w lesie? CEPL, Rogów 2003
3. Kierunki rozwoju edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych – Załącznik nr 1

do Zarządzenia nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003 r.
w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach
Państwowych, Biuletyn Informacyjny LP, nr 5 (125), maj 2003

4. Łukomski S., Sierpiński Z.: Ochrona lasu dla techników leśnych. PWRiL 1990
5. Materiały edukacyjne Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie
6. Polityka leśna państwa – Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych

i Leśnictwa, Warszawa 1997

7. Prasa leśna: Las Polski, Głos lasu, Przegląd leśniczy, Echa leśne
8. Rocznik statystyczny – leśnictwo
9. Seria Wydawnicza „Opowieści Leśnika” CILP
10. Zeszyty serii Poradnik Edukacji Leśnej. CILP 2003
11. Zeszyty z serii Biblioteczka leśniczego

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
P Społeczna TreściWord, 13. p społeczna 19.01.2011, PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA - wykład, dn
19 System edukacji w Polsceid 18198 ppt
19 163 Profilaktyka patologii społecznychid 18236 ppt
Edukacja i nierówności społeczne fragment
metody nauczania w edukacji przyrodnicznej i spolecznej
DYDAKTYKA+HISTORII, DYDAKTYKA HISTORII- nauka o edukacji historycznej społeczeństwa, w szczególności
egzamin, 19 - Dziesięciościan edukacji
str 19, Studia i edukacja, farmacja
Little room - grupa 1 - 19.05, Edukacja zdrowotna, edukacja zdrowotna
19 Prowadzenie inwentaryzacji s Nieznany (2)
METAPLAN Upadek kościoła w Niemczech, edukacja wiedzy o społeczeństwie i historii- metodyka
Rosja-system edukacji, pedagogika społeczna
edukacja obronna społeczeńśtwa w Niemczech
Animacja jako nowa koncepcja upowszechniania kultury i edukacji, Animacja społeczna
19 Samobójstwo przyczyny natury społecznej i aspekt psychologiczny
19 175 Profilaktyka patologii społecznych2id 18241 ppt

więcej podobnych podstron