Animacja jako nowa koncepcja upowszechniania kultury i edukacji.
Ruch animacji społeczno-kulturalnej i społeczno- wychowawczej najszerzej rozwinął się we Francji. Pojawienie się tych terminów spowodowało ożywioną dyskusję wśród pracowników działaczy kulturalno-oświatowych placówek wychowania pozaszkolnego zarówno we Francji, jak i na forum międzynarodowym. Problematykę tę podjęło szereg instytucji współpracujących z UNESCO. Również w literaturze pedagogiczno-socjologicznej znalazła ona szeroki odzew, zwłaszcza w takich krajach jak: Francja, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Belgia, USA, Kanada. Trudno jest się temu dziwić, skoro praca kulturalno—oświatowa i wychowawcza zaczyna przybierać charakter działalności masowej. Rośnie zapotrzebowanie na usługi kulturalno-oświatowe i pedagogiczne dla ludzi w różnym wieku. W działalności tej ważną rolę spełniają animatorzy, którzy zaczynają tworzyć jedną z profesji. Pojęcia ,,animacja”, ,,animator” mają związek z charakterem współczesnego społeczeństwa-masowego, anonimowego. Społeczeństwu temu trzeba przywrócić życie, ,,dać duszę”- taki jest sens etymologiczny terminu ,,animacja”. Już dziś nie wystarczą liderzy naturalni, tacy jak nauczyciel czy ksiądz, potrzeba specjalistów od komunikacji i ,,reanimacji” społecznej-są nimi właśnie animatorzy ( A. Mioduszewska ).
1. Animacja, jej istota, rodzaje i formy.
Jak pisze J. Żebrowski zagadnienia animacji społeczno-wychowawczej i kulturalnej zajmują ostatnio coraz więcej miejsca w literaturze pedagogiczno-socjologicznej wielu krajów. Rośnie zapotrzebowanie na usługi kulturalno-oświatowe i pedagogiczne dla ludzi w różnym wieku.
W okresie przemian ustrojowych w Polsce w latach dziewięćdziesiątych, w czasie budowania demokratycznych struktur społecznych oszukuje się różnych sposobów pobudzania aktywności obywateli w środowiskach lokalnych. Jednocześnie transformacja ustrojowa, poza skutkami pozytywnymi, niesie szereg zagrożeń cywilizacyjnych związanych z przyspieszonym tempem rozwoju ekonomicznego i pojawieniem się problemów charakterystycznych dla społeczeństwa. Wszystko to staje się powodem zarówno do poszukiwania sposobów wspomagania ważnych inicjatyw społecznych, jak i reagowania na patologie. Zadanie to stara się wypełnić animacja społeczno-kulturalna. Kierunek ten najpełniej rozwinął się we Francji jako nurt oświaty ludowej, a następnie znalazł liczne odniesienia w działalności społecznej, wychowawczej i kulturalnej innych krajów. P.Besnard omawiając definicje, zakres i zasady animacji społeczno-kulturalnej zwraca uwagę, że: ,,Animacja, która stanowi wsparcie dla małych grup i niewielkich wspólnot oraz zróżnicowanych zajęć, staje się środkiem pobudzania aktywnego udziału jednostek w życiu społecznym. Odgrywa rolę mocnego antidotum wobec tej patologii życia społecznego, która wynika z zerwania komunikacji z innymi ludźmi, z izolacji jednostki, utraty tradycyjnych norm odniesienia i wszelkich gwarancji metaspołecznych, co zapewniło egzystancjalne bezpieczeństwo człowieka.” J. Żebrowski, omawiając problemy animacji społeczno- -kulturalnej, odwołując się m.in. do doświadczeń francuskich podkreślając, że wkracza ona w wiele dziedzin życia społecznego, kulturalnego, ekonomicznego, sportowego stanowi nową koncepcję upowszechniania edukacji i kultury. Autor pokazuje drogi kształtowania się zawodu animatora w kontekście badań pedagogicznych prowadzonych wśród pracowników kultury w Polsce.
Według M. Kopczyńskiej, teoria animacji społeczno-kulturalnej ( w skrócie ASK ) zakłada, że zmieniły się odniesienia społeczne. Postępująca demokratyzacja życia społecznego ma doprowadzić do demokracji kulturalnej i jest sposobem jej realizacji. W tym rozumieniu animacja społeczno-kulturalna to dziedzina aktywności i usług budujących ustrój komunikowania społecznego i ekspresji. M. Kopczyńska wymienia społeczne funkcje ASK:
adaptacyjną i integracyjną, edukacyjną i rozwoju kulturalnego, rekreacyjną, regulacji życia społecznego, innowacyjną i krytyczną.
Szeroko określane funkcje animacji społeczno-kulturalnej stały się podstawą do utworzenia charakterystyki zawodu animatora kultury.
Animator kultury to nie tylko zawód, ale także powołanie do tego, aby być z ludźmi, pobudzać ich twórczą aktywność, kreować sytuacje ważne społecznie, wywoływać zdarzenia artystyczne. Aby to powołanie w sobie odnaleźć, człowiek wybierający ten zawód, poza wiedzą i umiejętnościami animacyjnymi powinien uczyć się wrażliwości, otwierania na innych, szukania w życiu wartości uniwersalnych.
Animacja społeczno-kulturalna jest dziedziną życia społecznego; główny jej cel sprowadza się do zmiany postaw jednostek i stosunków interpersonalnych poprzez bezpośrednie oddziaływanie. Oddziaływanie to dokonuje się w toku różnych czynności, wspomaga je pedagogika, odwołując się do metod aktywnych.
Animacja implikuje trzy ściśle połączone ze sobą procesy:
1) proces odkrywania- chodzi tu o stworzenie takich warunków, aby grupa i każda jednostka ujawniła swoje problemy, wątpliwości, pragnienia; w animacji kulturalnej proces ten dokonuje się poprzez styczność z dziełami i twórcami;
2) proces tworzenia związków- to kontakty ludzi między sobą, jak również z dziełami i twórcami; u podstaw tych związków leży wzajemne zrozumienie i porozumienie oraz konflikt i negacja;
3) proces twórczości- wyraża się dzięki sprzężeniu jednostek i grup z ich otoczeniem poprzez ekspresję, inicjatywę, odpowiedzialność i działania twórcze( P. Besnard ).
Jak twierdzi A. Mioduszewska procesy te są ze sobą połączone i charakteryzują najbardziej istotne cechy animacji; ich celem jest w stosunku do grup i jednostek inspirowanie twórczości w miejsce powtarzania i wynalazczości zamiast imitacji.
2.Tereny i funkcje animacji społeczno-wychowawczej.
Animacja, jak pisze J. Żebrowski, jest ruchem bardzo zróżnicowanym i żywiołowym. Wkracza w wiele dziedzin życia społecznego, kulturalnego, ekonomicznego, pedagogicznego, sportowego.
Animacja społeczno-kulturalna służy realizacji potrzeb ekspresji, wyboru działań i wartości. Nauczyciel- animator powinien stymulować rozwój i edukację jednostek oraz grup. W. Żardecki zaznacza, że w nauczycielu-animatorze należy widzieć wychowawcę, aktywnego pośrednika między wartościami i dobrami kultury a społecznością szkolną, inicjatora szkolnictwa młodych ludzi w życiu kulturalnym oraz stymulatora i doradcę amatorskiej aktywności artystycznej uczniów.
Według J. Żebrowskiego animacja utożsamiana z rozrywką, zabawianiem, nie miała dostępu do szkoły. Nauczyciele odsuwali ją na teren aktywności pozaszkolnej-do klubów oraz ognisk młodzieżowych. Tymczasem pojęcie animacji coraz mocniej zaczyna wkraczać w szkolne środowisko, pojawiając się obok tak podstawowych pojęć jak kształcenie i wychowanie.
Animacja stanowi otwarcie na życie, a dla dziecka jednocześnie okazję odkrywania ( poznawania ) świata i odkrywania siebie.
Animacja jako metodyka nauczania aktywnego i interaktywnego uświadomiła na nowo wagę procesu dydaktyczno-wychowawczego a nauczycielowi umożliwia wejście w nową rolę pomocnika w dostrzeganiu nowości i stróża kreatywnej aktywności uczniów.
Wychowawca-animator stara się wprowadzić wychowanków w życie wartościowe poprzez ,,dialog”. Rola animatora sprowadza się do stwarzania warunków umożliwiających zaspokojenie potrzeby wypowiedzi lub czynu; zapobiega on tym samym frustracji tych jednostek, którym ani praca, ani życie nie dają pełnej satysfakcji i świadomości celowego wykorzystania zdolności.
Ważną kwestią jest odpowiednie przygotowanie młodzieży szkolnej do uczestnictwa w kulturze, do duchowego i materialnego korzystania z dóbr kultury i własnej edukacji poprzez twórczość kulturalną.
Kultura sprawia, że człowiek jest otwarty na wszystko, co wykracza poza wąski krąg jego specjalności. Dobrze przygotowany do pracy zawodowej nauczyciel-animator powinien nawiązać dialog z innymi ludźmi, a zwłaszcza ze swymi uczniami i środowiskiem lokalnym, w którym pracuje.
Instytucje szkolne powinny kształtować u dzieci postawy twórcze. W tym określeniu mieści się wszystko, co dziecko tworzy działając z własnej inicjatywy. Nie może ono zadowalać się tylko patrzeniem, słuchaniem i odtwarzaniem; powinno być aktywne i dawać z siebie coś co można zobaczyć, usłyszeć. W wielu szkołach, jak pisze J. Żebrowski, obserwuje się wyraźny podział na dyscypliny naukowe i działalność kulturalną. Pierwsze pozostają w kompetencji nauczycieli.
Na zajęciach kulturalnych mogą częściej rodzić się prawdziwe inicjatywy o charakterze wychowawczym i właśnie animacja odegrać może tu istotną rolę. Ta działalność kulturalna-zdaniem wielu francuskich pedagogów i działaczy kultury-powinna być powierzona animatorom przybyłym z zewnątrz -,,interweniującym”, obcym ciału zawodowemu i których zdaniem jest spowodowane, aby uczniowie zdobywali wiedzę za pomocą animacyjnych metod.
3. Kształtowanie kreatywnych postaw młodej generacji.
Koncepcje animacji kulturalnej są dziś impulsem postmodernistycznego myślenia o kulturze i jej upowszechnianiu. Wielu bowiem znawców problematyki animacji uważa, że ożywianie i stymulowanie zachowań twórczych jednostek i małych grup społecznych pojawiło się jako antidotum na autorytarny system szkolny, przeciwko buntowali się zarówno uczniowie, jak i rodzice a niekiedy sami nauczyciele.
Słusznie stwierdza J. Żebrowski, że dzisiejszej szkole potrzebny jest ,,nauczyciel- -animator”, który pomaga uczniom w zdobywaniu wiedzy i realizuje pomyślnie hasło stymulowania osobowości dziecka, wykorzystując jego przeżycia i różnego rodzaju doświadczenia. Taki animator powinien umiejętnie włączać do praktyki idee nowego wychowania i być przewodnikiem w życiu i świecie sztuki.
Człowiek o postawie twórczej jest odbiciem aktywnego, a nie pasywnego stosunku do życia społecznego i kultury. Chodzi tu o działalność zaangażowaną i nowatorską. Twórczość buduje nowe formy pojednania człowieka ze światem i zmienia życie ludzkie.
Również francuscy pedagodzy Robert Glaton i Claude Clero poświęcają wiele uwagi sztukom plastycznym i ekspresji w dziedzinie muzyki i słowa, lansują koncepcję wychowania zintegrowanego poprzez różne sztuki. Wychowanie przez sztukę jest bardzo istotne, jest ono bowiem źródłem samowiedzy i samorealizacji człowieka, mającej na uwadze pełny jego rozwój.
Aby kształcić u dziecka aktywność twórczą nie można ograniczyć się tylko do pracy nauczyciela. Jak twierdzą M. Komorowska i L. Rybotycka liczne zadania związane z tą dziedziną wykraczają poza rolę nauczyciela przedmiotów artystycznych w szkole, ponieważ inne było ich przygotowanie do zawodu. I dlatego nowe idee wychowania przez sztukę może realizować animator.
Zjawisko animacji społeczno-wychowawczej musi być analizowane przy dokładnej znajomości środowiska szkolnego, ponieważ szkoła powinna być głównym ogniwem oddziaływania na dzieci i młodzież. Dlatego też należy szkołę zreformować. Nauczyciele powinni mieć odpowiednio wysokie kwalifikacje i powinni przejawiać się innowacyjnością. Oczekuje się szkoły opartej na systemie partnerstwa.
4. Animacja jako nowa metoda edukacji kulturalnej.
Reasumując animację można wyróżnić w niej elementy wspólne: istnienie zbiorowości i grup, doniosłość komunikacji społecznej, popieranie oraz polepszanie komunikacji społecznej przez interwencję animatora.
Twierdzi się również, że animacja powstała jako reakcja na niedowład organizmu społecznego. Dlatego też P. Besnard uważa, że animacja ma za zadanie odblokowanie komunikacji społecznej, stworzenia ciepła i intymności we wzajemnych stosunkach, dla innych jej istotę stanowi przygotowanie do praktycznej praktyki nauki i opanowania języka racjonalnego, estetycznego, poetyckiego, ekonomicznego.
Początek animacji społeczno-kulturalnej dały prądy wychowania powszechnego. Badacze francuscy początek animacji dają wraz z wygasaniem tradycji ludowych. W końcu XIX wieku i na początku wieku XX nauczyciele współzawodnicząc z duchownymi, byli lokalnymi animatorami
Na powstanie i rozwój animacji miały również wpływ prądy ideowe i edukacyjne. W roku 1920 pojawiły się kluby filmowe i była to sposobność zastąpienia działalności oświatowej, nastawionej na zdobywanie elementarnej wiedzy przez niewykształcone warstwy ludowe, wymianą poglądów ludzi z różnych warstw społecznych na temat oglądania filmu.
Według Leona Bielasa pojawienie się terminu animacja społeczni-kulturowa sugeruje, że zakończył się wielowiekowy proces wydobywania ludu z ciemnoty, z analfabetyzmu i nadszedł czas kulturalnego ożywienia całego społeczeństwa.
W ostatnich latach akcentuje się potrzebę zerwania z tradycją wychowania powszechnego.
Wraz z postępem technicznym ludzie mają coraz więcej czasu wolnego. Dlatego badacze podkreślają potrzebę odpowiedniego wykorzystania czasu wolnego i nawołują, by go przeznaczyć na aktywne uczestnictwo w kulturze uzasadniając, że jest to ważne dla kształtowania się osobowości ludzkiej. Animacja społeczno-kulturalna miała na względzie upowszechnienie kultury i wychowanie przez sztukę.
Według opracowań J. Żebrowskiego animacja spełnia pięć zasadniczych funkcji: adaptacyjną, informacyjną, integracyjną, komunikacyjną i ułatwiającą przystosowanie, porozumienie i aktywny udział w życiu społecznym.
Funkcja adaptacyjna związana jest z potrzebą rozbudzania samokształcenia, odkrywania możliwości jego realizacji przez różne środki przekazu. Łączy się z funkcją informacyjną, której celem jest przekazywanie i wyjaśnianie zjawisk oraz stymulowanie potrzeby informacji w środowisku społecznym i wskazanie na źródła, z których zainteresowani mogą korzystać. Funkcja komunikacyjna zakłada nasycenie stosunków łączących ludzi między sobą oraz jednostki wobec określonych dzieł i ich twórców.
Animacja odgrywa rolę czynnika ułatwiającego komunikację społeczną, środka redukującego konflikty. Pozwala na przystosowanie jednostek i grup do zmian typu ekonomicznego, technicznego, kulturalnego. Polepsza klimat społeczny i pozwala na zaspokojenie aspiracji jednostek i grup w ramach dość znormalizowanych.
Animacja społeczno-wychowawcza zmierza do stworzenia i rozwinięcia działań wychowawczych i kulturalnych, mających na względzie edukację ciągłą, ułatwiającą ogólny rozwój człowieka. Obejmuje młodzież i dorosłych, spełniając funkcję stałego wychowania i odnowy społecznej.
BIBLIOGRAFIA:
Besnard P.: Problematyka animacji społeczno - kulturalnej, ( w:) Rozprawy o wychowaniu, red. M. Debesse i G. Mialaret, PWN, Warszawa 1988
Komorowska M., Rybotycka L.: Animator przewodnikiem po sztuce i życiu, ( w:) Sztuka i dorastanie dziecka. Pod red. M. Tyszkowej, Warszawa-Poznań 1981, PWN
Kopczyńska M.: Animacja społeczno-kulturalna, Warszawa 1993
Mioduszewska A.: Kształcenie animatorów kulturalnych we Francji. ,,Pedagogika Pracy Kulturalno-Oświatowej.” Pod red. A. Gładysza. Katowice 1979 Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego, t.IV
Żebrowski J.: Wychowawca jako animator i organizator życia kulturalnego w środowisku lokalnym, ( w: ) Edukacja nieszkolna ( równoległa ) w warunkach przemian w Polsce, red. E. Trempała, Gdańsk 1994
Żebrowski J.: Zawód i osobowość animatorów kultury, Wojewódzki Ośrodek Kultury, Gdańsk 1987
Żebrowski J.: Zawód wychowawcy i kierunki jego specjalizacji, WSiP, Warszawa 1991