I Zarząd Główny KGB

I Zarząd Główny KGB, Pierwszy Zarząd Główny Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego ros. Первое главное управление
Комитета государственной безопасности, ПГУ – struktura służb specjalnych ZSRR odpowiedzialna za wywiad zagraniczny.

Przed utworzeniem KGB wywiadem zagranicznym zajmował się w ZSRR Drugi Zarząd Główny Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych. Po rozwiązaniu Komitetu powstała samodzielna instytucja Centralna Służba Wywiadu, przekształcona w działającą
do dziś Służbę Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej (SWR).

Historia radzieckiego wywiadu zagranicznego

Szefowie wywiadu zagranicznego
Pierwsze operacje
Pierwsze rezydentury
Era wielkich nielegałów
Czystki
Struktura Wydziału Zagranicznego Głównego Zarządu Bezpieczeństwa
Państwowego/INU NKGB-NKWD

Struktura organizacyjna i kierownictwo 5 Wydziału Głównego Zarządu
Bezpieczeństwa Państwowego - koniec 1939

I Zarząd Główny KGB

Przysięga PZG
Naczelnicy PZG
Struktura KGB
Struktura Pierwszego Zarządu Głównego
Struktura rezydentury KGB

Rozwiązanie KGB

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Patrz: Wywiad zagraniczny Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich

Pierwszym szefem radzieckiego wywiadu zagranicznego, wówczas Wydziału Zagranicznego CzeKa był Jakow Dawtian, zawodowy
rewolucjonista. Aresztowany w St. Petersburgu przez carską policję w 1908 i wypuszczony za kaucją, uciekł do Belgii, gdzie
studiował na politechnice w Brukseli. Po wybuchu I wojny światowej i wkroczeniu wojsk niemieckich do Belgii został aresztowany i
internowany, do Rosji powrócił dopiero po rewolucji. Uczestniczył w wojnie domowej i pracował dla Ludowego Komisariatu Spraw
Zagranicznych. Na stanowisko naczelnika INO został mianowany na polecenie ówczesnego szefa

CzeKa, Feliksa Dzierżyńskiego.

Symbol KGB

Spis treści

Historia radzieckiego wywiadu zagranicznego

Szefowie wywiadu zagranicznego

Po odejściu z INO Dawtiana w 1921 roku na bardzo krótko nowym naczelnikiem został Solomon Mogilewski, który parę miesięcy
później zginął w wypadku lotniczym.

W 1922 jego miejsce zajął Michaił Abramowicz Trilisser, także rewolucjonista. Specjalizował się w tropieniu konfidentów i
politycznych szpiegów w partii bolszewickiej, przed zajęciem stanowiska naczelnika INO prowadził sekcje Europy Zachodniej i
Wschodniej. Pod rządami Trilissera wywiad radziecki rzeczywiście się rozwinął. Okres ten charakteryzuje werbowanie
zagranicznych agentów, szerokie wykorzystanie emigrantów do zadań wywiadowczych, zorganizowanie sieci niezależnych agentów,
rekompensujących szczupłość personelu etatowego i posługiwanie się tzw. łowcami talentów. Sam Trilisser był bardzo pracowity i
aktywny, m.in. jeździł osobiście na spotkania za granicę z agentami, np. do Berlina, Paryża, twierdząc że musi mieć rozeznanie w
terenie. Pozostał on na stanowisku szefa INO do 1930.

Na miejsce Trilissera przyszedł Artur Artuzow, były szef Departamentu Kontrwywiadu (KRO) OGPU oraz główny inicjator operacji
„Trust”.

W 1936 Artuzowa zastąpił Abram Aronowicz Słucki, komisarz bezpieczeństwa państwowego II rangi. Kiedy stanął na czele
wywiadu zagranicznego (od 1936 Departament VII Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego NKWD), w radzieckich
organach bezpieczeństwa i wywiadu rozpoczęły się czystki prowadzone na rozkaz Józefa Stalina przez ówczesnego Ludowego
Komisarza Spraw Wewnętrznych Związku Radzieckiego Nikołaja Jeżowa. Słucki zakończył swoje urzędowanie w grudniu 1938
roku z powodu nagłej śmierci na zawał serca; naprawdę został zaproszony do gabinetu Michaiła Frinowskiego, szefa Głównego
Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego, I zastępcy ówczesnego szefa NKWD, i otruty.

W ostatnim miesiącu 1938 roku zostali zamordowani kolejni dwaj szefowie, Zelman Pasow i Siergiej Szpigelglas. Wówczas na
stanowisku szefa wywiadu (jako pełniący obowiązki) stanął Paweł Sudopłatow, stary doświadczony NKWDysta, wykonawca
zamachu na Jewhena Konowalca przywódcę UON. Sprawował tę funkcję tylko przez 3 tygodnie.

Pod koniec 1938 zastąpił go Władimir Diekanozow, wcześniej zastępca przewodniczącego Gruzińskiej Rady Komisarzy Ludowych i
późniejszy ambasador ZSRR w Berlinie. Diekanozow opuścił swoje stanowisko już w 1939 roku, nie dlatego, że nie miał pojęcia o
rzemiośle wywiadowczym, lecz ponieważ został ambasadorem w

Berlinie.

Zastąpił go urodzony w 1907 roku major bezpieczeństwa państwowego Paweł Michajłowicz Fitin. Nie wywodził się z organów
bezpieczeństwa jak jego poprzednicy, z zawodu był rolnikiem, absolwentem wyższej szkoły rolniczej, zastępcą dyrektora naczelnego
wydawnictwa rolniczego Sielchozgiz. Oddelegowany przez Komitet Centralny WKP(b) do osłabionego czystkami NKWD trafił do
wywiadu. Swoją pracę w wywiadzie zaczął po zakończeniu 5-miesięcznego kursu w Centralnej Szkole NKWD (Szkoła Specjalnego
Przeznaczenia, SZON), został oficerem wywiadu, już 1 listopada 1938 został jednym z zastępców Diekanozowa, a już 13 maja 1939
szefem wywiadu, czyli 5 Oddziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego. Pozostał na tym stanowisku przez całą II
wojnę światową i przetrwał wszystkie reorganizacje struktur NKWD/NKGB aż do 1946. Nie miało to nic wspólnego z jego
fachowością w dziedzinie prowadzenia wywiadu zagranicznego o globalnym zasięgu; był na tyle inteligentny że oparł się na
doświadczeniu i radach swoich zastępców (Pawła Matkowa, Maksima Prudnikowa, Pawła Sudopłatowa i Mitrofana Dubowika i
Wasilija Zarubina).

W 1946 zastąpił go Piotr Kubatkin, który był naczelnikiem jedynie przez trzy miesiące. W lipcu 1946 zastąpił go Piotr Wasilewicz
Fiodotow. Na miejsce Fiodotowa w 1949 roku przyszedł Siergiej Sawczenko, a jego w 1951 roku zastąpił generał Jewgienij
Pitowranow, długoletni funkcjonariusz radzieckiego wywiadu i kontrwywiadu, w latach 1950-1951 zastępca ówczesnego ministra
Bezpieczeństwa Państwowego Wiktora Abakumowa.

Po śmierci Stalina i włączeniu Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego (MGB) do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych (MWD)
stojący wówczas na czele MWD Ławrientij Beria postawił na stanowisku naczelnika wywiadu swojego człowieka – Wasilija
Riasnoja. Po aresztowaniu Berii został on usunięty ze stanowiska naczelnika i zastąpiony przez Aleksandra Paniuszkina, byłego
ambasadora ZSRR w USA, który stał na czele wywiadu zagranicznego aż do powołania KGB i jego

I Zarządu Głównego.

Pierwsze operacje

Pierwsze operacje wywiadu radzieckiego skupiały się w największym stopniu na rosyjskich wojskowych i politycznych
organizacjach emigracyjnych. Zgodnie z wytycznymi Lenina na początku i w połowie lat dwudziestych wywiad zagraniczny obrał za
główny cel swoich operacji zagranicznych białogwardzistów, których największe środowiska znajdowały się w Berlinie, Paryżu i
Warszawie. Przeprowadzano wówczas gry wywiadowczo-dezinformacyjne, które trwały długie lata, lecz kończyły się pełnym
sukcesem.

SINDIKAT

Tak było w przypadku operacji
„Sindikat”, której głównym
celem był Boris Sawinkow,
najgroźniejszy jak sądzono w
Moskwie

białogwardzista,

były terrorysta z

partii

socjalistów-rewolucjonistów,
który

w

Rządzie

Tymczasowym,

obalonym

przez rewolucję bolszewicką,
zajmował

stanowisko

wiceministra obrony. W czasie
wojny

polsko-bolszewickiej

Sawinkow

organizował

asenterunek do Rosyjskiej
Armii

Ludowej,

która

walczyła

pod

polskim

dowództwem przeciwko Armii
Czerwonej. Po wojnie Sawinkow osiadł w Warszawie, gdzie założył Ludowy Związek Obrony Ojczyzny i Wolności – NSZRiS.
Operację „Sindikat” podzielono na dwie fazy. W pierwszej do organizacji Sawinkowa wprowadzono agenta CzeKa i aresztowano 44
osoby z kierownictwa NSZRiS, którzy w 1921 roku usiedli na ławie oskarżonych w pokazowych procesach. W drugiej fazie operacji,
która rozpoczęła się w lipcu 1923 roku, postanowiono aresztować i postawić pod sądem samego Sawinkowa. Sawinkow zwabiony
podstępem przekroczył granicę 15 sierpnia 1924 roku, natychmiast został aresztowany i już 27 sierpnia (1924) stanął przed sądem.

TRUST

Drugą z bardzo znanych i głośnych operacji radzieckiego wywiadu, wymierzoną także przeciwko emigracji rosyjskiej, była
przeprowadzona w latach 20. operacja dezinformacyjno-wywiadowcza o kryptonimie „Trust”. Po zakończeniu wojny domowej,
obawiając się możliwości penetracji aparatu radzieckiego przez silne i cieszące się wsparciem służb specjalnych państw zachodnich
wojskowe i polityczne organizacje emigracyjne takie jak Ogólnorosyjski Związek Wojskowy (ROWS) czy Bractwo Białego Krzyża,
ówczesny szef radzieckich służb specjalnych, Feliks Dzierżyński, z inicjatywy szefa kontrwywiadu CzeKa Artura Artuzowa
(przyszłego szefa Wydziału Zagranicznego OGPU i VII Zarządu Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego), postanowił do
ich zwalczania zastosować prowokację. W tym celu powołano fikcyjną Monarchistyczną Organizację Rosji Środkowej, która
nawiązała potajemne stosunki z białymi na Zachodzie. Spodziewano się w ten sposób zdemaskowania ich potencjalnej agentury w
Rosji, wprowadzenia własnych ludzi do struktur emigracyjnych i organizacji, i – na koniec – pełnej kompromitacji całego ruchu.
Cele te do roku 1927, gdy operacja „Trust” prowadzona pod nadzorem Biura ds. Dezinformacji Zjednoczonego Państwowego
Zarządu Politycznego OGPU dobiegła końca, zrealizowano z nawiązką. W książce Chekisty: A History of the KGB, John Dziak
pisze:

Trust dla osiągnięcia swych kontrwywiadowczych celów wykorzystywał nie tylko prowokację, ale również
rozpowszechniał sfałszowane podejrzane dokumenty oraz raporty wywiadowcze, dyskredytując środowisko
emigracyjne i zachodnie służby wywiadowcze.

Struktura działalności Oddziału zagranicznego (INO), CzeKa/OGPU/NKWD/NKGB

W trakcie operacji zwabiono do Związku Radzieckiego, skazano na śmierć i zamordowano najgłośniejszego wówczas agenta
brytyjskiego, Sidneya Reilly’ego. W szczytowym okresie w operacji zaangażowano niewyobrażalną na tamte czasy liczbę 5 tysięcy
agentów i funkcjonariuszy.

Penetracja projektu Manhattan

Za jeden największych sukcesów radzieckiego wywiadu zagranicznego bez wątpienia należy uznać penetrację amerykańskiego
projektu budowy pierwszej bomby atomowej – projekt Manhattan (ang. Manhattan Project). Dostarczone wówczas informacje
wywiadowcze z siatek wywiadowczych NKWD i NKGB rozmieszczonych w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Wielkiej Brytanii
pozwoliły naukowcom radzieckim przeprowadzić pierwszy próbny wybuch własnej bomby atomowej już w

1949 roku.

W początkowych latach istnienia Sowieckiej Rosji, Moskwa nie dysponowała wieloma misjami zagranicznymi, które mogły
zapewnić oficjalny kamuflaż dla legalnej placówki wywiadu zwanej rezydenturą, dlatego też INO polegało głównie na tzw.
nielegałach. W miarę zakładania w zagranicznych stolicach sowieckich przedstawicielstw dyplomatycznych i handlowych tworzono
w nich legalne rezydentury pod kierownictwem rezydenta, którego tożsamość ujawniano oficjalnie jedynie ambasadorowi lub
posłowi, jeżeli przedstawicielstwo nie miało rangi ambasady. Jeśli w danym kraju działało kilku nielegałów, grupowali się czasami w
nielegalną rezydenturę, działając bez osłony immunitetu dyplomatycznego lub oficjalnego przykrycia i kierowali meldunki
bezpośrednio do centrali w Moskwie.

Początki i połowa lat trzydziestych przeszły w historii radzieckiego wywiadu zagranicznego jako era wielkich nielegałów. Elita
najzdolniejszych wielkich nielegałów nie składała się z Rosjan, lecz z władających wieloma językami kosmopolitów z Europy
Środkowej, którzy zanim przeszli do OGPU, pracowali w podziemiach Kominternu i żyli urojoną wizją komunistycznego milenium.
Arnold Deutch, czołowy werbownik studentów i młodych absolwentów na uniwersytecie w Cambridge, był austriackim żydem.
Dokonania jego i innych nielegałów zachowały się w historii radzieckiego wywiadu jako piątka z Cambridge (zob. Siatka
szpiegowska Cambridge). Jurij Iwanowicz Modin (ur. 1921), jeden z najlepszych oficerów prowadzących w historii radzieckiego
wywiadu, prowadził m.in. członków Siatki Szpiegowskiej Cambridge.

Era wielkich nielegałów skończyła się wraz z rozpoczęciem przez Stalina czystek w Armii Czerwonej, organach bezpieczeństwa i
wywiadu. Zostali rozstrzelani oficerowie wywiadu tacy jak Abram Słucki, komisarz bezpieczeństwa państwowego II rangi, szef 7
Zarządu Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego, czyli wywiadu zagranicznego. Słucki w grudniu 1938 roku został
zaproszony do gabinetu zastępcy ówczesnego szefa NKWD Nikołaja Jeżowa, Michaiła Frinowskiego, potem wyniesiono jego ciało
oświadczając, że zmarł na zawał serca. Prawdopodobnie został otruty kwasem cyjanowodorowym. Zginęli też jego następca, Zelman
Pasow, następca Pasowa i przełożony Pawła Sudopłatowa Siergiej Szpigelglas. Po szefach INO przyszedł czas na wysokich oficerów
wywiadu pracujących w centrali na Łubiance. W więzieniach znaleźli się m.in. major bezpieczeństwa państwowego Leonid Eitingon,
główny organizator akcji zamordowania Trockiego, oraz wielu innych oficerów wywiadu zagranicznego. Pod byle pretekstem
wzywano rezydentów, agentów, którzy po powrocie natychmiast trafiali do moskiewskich więzień, a następnie, po wielodniowym
katowaniu, pod plutony egzekucyjne NKWD. Niektórzy

, domyślając się, że powrót do kraju równa się z wyrokiem śmierci, odmówili

powrotu. Tak było z byłym szefem Głównego Zarządu Wywiadu – GRU, Aleksandrem Orłowem.

Czystki stalinowskie w jeszcze większym stopniu dotknęły wywiad wojskowy

Armii Czerwonej – GRU.

Generał Dimitrij Wołkogonow, autor książki Trockij (tom II, Moskwa 1992), na stronie 222 pisze:

W latach 1937-1938 aresztowania w strukturach wywiadu i kontrwywiadu NKWD oraz GRU objęły około 32
tysiące funkcjonariuszy. Uwięziono, a następnie rozstrzelano prawie połowę pracowników wywiadu, w tym
czterech szefów GRU – Jana Berzina, Siemiona Urickiego, Siemiona Giendina, Iwana Proskurowa, prawie

Pierwsze rezydentury

Era wielkich nielegałów

Czystki

wszystkich ich zastępców, oraz większość naczelników wydziałów w centrali wywiadu wojskowego. Uratował
się jedynie Aleksandr Orłow, uciekając na Zachód.

Po kolejnych reorganizacjach strukturalnych radzieckich organów bezpieczeństwa państwowego (patrz niżej), rozwijał się także
wywiad zagraniczny, liczebnie i strukturalnie. Do 1934 roku kiedy powstało NKWD ZSRR, INO podlegało od 1927 roku
bezpośrednio przewodniczącemu OGPU, którym był wówczas Wiaczesław Mienżyński. W 1934 roku INO wprowadzono w
struktury Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego.

Szef Wydziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego: st. major BP Paweł Fitin

4 zastępców

pułkownik Mitrofan Dubowik 10.05.1939 – 27.02.1941

[a]

kapitan/major BP Paweł Sudopłatow 10.05.1939 – 26.02.1941
major BP Maksim Prudnikow 14.07.1939 – 27.02.1941
major BP Nikołaj Mjelnikow 01.12.1939 – 27.02.1941

Piony Pomocnicze

Sekretariat
Sekcja Kadr
Sekcja Finansowa
Sekcja Gospodarcza

Piony operacyjne

1 Oddział (Niemcy, Węgry, Dania) szef major BP: Paweł Żurawlew

[b]

2 Oddział (Polska)
3 Oddział (Francja, Belgia, Szwajcaria, Holandia)
4 Oddział (Anglia)
5 Oddział (Włochy)
6 Oddział (Hiszpania)
7 Oddział (Rumunia, Bułgaria, Jugosławia, Grecja)
8 Oddział (Finlandia, Szwecja, Norwegia, Spitsbergen)
9 Oddział (Łotwa, Estonia, Litwa)
10 Oddział (USA, Kanada, Ameryka Południowa, Meksyk)
11 Oddział (Japonia, Mandżuria)
12 Oddział (Chiny, t Sinciang)
13 Oddział (Mongolii, Tuwy)
14 Oddział (Turcja, Iran, Afganistan)
15 Oddział (wywiad naukowo-techniczny) szef porucznik BP Leonid Kwasnikow 5.1940-26.02.1941
16 Oddział (zabezpieczenie operacyjno-techniczne)
17 Oddział (wizowy i ewidencja obcokrajowców)

Na początku lutego 1941 roku doszło do likwidacji Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego. Likwidacje rozpoczęto od
kontrwywiadu wojskowego którym zajmował się 4 Wydział Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego. Na podstawie byłego
4 Wydziału (Specjalnego) powstały trzy odrębne piony zajmujące się kontrwywiadem wojskowym: 3 Zarząd Ludowego Komisariatu
Obrony, który przejął największą część wydziałów i personelu byłego 4 W

ydziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego,

3 Zarząd Ludowego Komisariatu Marynarki Wojennej, oraz 3 Wydział Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych pod

Struktura Wydziału Zagranicznego Głównego Zarządu Bezpieczeństwa
Państwowego/INU NKGB-NKWD

Struktura organizacyjna i kierownictwo 5 Wydziału Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego

- koniec

1939

kierownictwem Wiktora Abakumowa, który kierował nim do lipca 1941 roku, kiedy LKSW ZSRR ponownie przejął cały
kontrwywiad wojskowy pod nazwą Zarząd Oddziałów Specjalnych Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR, a następnie
Smiersz.
Z pozostałych Wydziałów byłego Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego utworzono nowy Ludowy Komisariat
Bezpieczeństwa Państwowego ZSRR, na którego czele stanął bardzo bliski współpracownik Ławrientija Berii, Wsiewołod
Mierkułow.

NKGB ZSRR był zorganizowany w ponumerowane Zarządy i Wydziały, wywiad zagraniczny otrzymał status Zarządu i nadano mu
numer 1, lecz nazywany był w skrócie INU (INostrannoje Uprawlenije) lub 1 Zarząd NKGB.
1 Zarząd NKGB ZSRR odgrywał ważną rolę organizując wywiad ofensywny za granicą, w czasie swojego kródkiego istnienia (luty-
lipiec 1941 roku) do w jego skład wchodziło kierownictwo m.in.: st. major BP Paweł Fitin, zastępcy P. Sudopłatow, Wasylij Zarubin,
szef sekretariatu Jewgienij Pinczukow, oraz 8 Oddziałów Operacyjnych zorganizowanych według klucza geograficznego i dwa
Wydziały A i B. Za wywiad na ziemiach byłej II Rzczpospolitej odpowiedzialny był Oddział Środkowoeuropejski (także nazywany 1
Oddziałem), który odpowiedzialny był także za Niemcy, okupowaną Czechosłowację, sojusznicze w obec Niemiec Węgry oraz po
ataku Niemiec na ZSRR dodano tereny zajętej Ukrainy.

W wyniku ataku III Rzeszy na ZSRR i w celu usprawnienia działalności organów bezpieczeństwa na czas wojny z niemcami, 20
lipca 1941 roku NKGB ZSRR na mocy dekretu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR zostało włączone w struktury NKWD ZSRR pod
kierownictwem Ł. Berii. Ławrientij Beria jako Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych rozkazem nr 00983 i 00984 z dnia
31.07.1941 roku, ustanowił szefostwo głównych zarządów zarządów, oddziałów i innych jednostek organizacyjnych NKWD
ZSRR.

[1]

Wywiad zagraniczny występujący w struktuże NKWD ZSRR jako 1. Zarząd NKWD ZSRR, jego strukturę, kierownictwo

m.in. naczelnik, zastępcy naczelnika, naczelnicy oddziałów, wydziałów i strukturę oraz stan liczebny który wynosił w centrali 248
osób został wprowadzony w życie w nocy z 11 na 12 sierpnia 1941 roku rozkazem NKWD ZSRR nr 001059

[2]

. Struktura

organizacyjna 1. Zarządu NKWD ZSRR i kierownictwo na 12 sierpnia 1941 r. przedstawiała się następująco

naczelnik 1 Zarządu NKWD ZSRR: starszy major BP (od 14 lutego 1943 Komisarz BP 3 rangi) – Paweł Fitin
→31.07.1941-12.05.1943

zastępcy naczelnika 1. Zarządu NKWD ZSRR

st. major BP (od 14 lutego 1943 roku, Komisarz BP 3 rangi) –

Piotr Szarija → 11.08.41– 12.05.43 lub do [14.05.43]

st. major BP – Paweł Sudopłatow →11.08.41–18.01.42

[c]

major BP – Wasylij Zarubin → 11.08.1941-10.10.1941

[d]

st. major Bezpieczeństwa Państwowego – Naum Eitingon → 11.08.1941–01.09.1941
st. major BP – Nikołaj Mjelnikow → 01.09.41–30.11.41
Paweł Sudopłatow → 21.11.42–14.05.43
Sekretariat: Nikołaj Bondarenko
1. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (Niemcy, Węgry, Polska, Czechosłowacja, Ukraina) Aleksandr Korotkow

[e]

2. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (Bałkany) major BP Wasylij Jakowlew
3. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (Europa Zachodnia)
4. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (Skandynawia)
5. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (Anglo-Amerykański)
6. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (1. Dalekiego Wschodu – Japonia, Mandżuria, Korea)
7. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (2. Dalekiego Wschodud – Chiny, Tajlandia, Xinjiang, Mongolii, Tuwy)
8. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (Bliski Wschód, Kaukaz emigracja)
9. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (technika operacyjna, informacje, wizy wjazdu i wyjazdu)
10. Oddział 1. Zarządu NKWD ZSRR (łączność)
Grupa A
Grupa B
Szkoła specjalnego Przeznaczenia naczelnik kapitan BP → Władimir Szarmazanaszwili

I Zarząd Główny KGB

W 1954 roku w Związku Radzieckim dokonano reorganizacji organów bezpieczeństwa i wywiadu. Reorganizacja z marca 1954 roku
była dokładnym powtórzeniem zmian w radzieckim systemie bezpieczeństwa z 1946 roku, kiedy zostało utworzone Ministerstwo
Bezpieczeństwa Państwowego (MGB) oraz Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. W marcu 1954 roku z MWD zostały wydzielone
dwa największe piony tej instytucji, m.in. pion policji politycznej reprezentowany przez I Zarząd Główny MWD oraz pion wywiadu
zagranicznego, którym się zajmował II Zarząd Główny MWD. W wyniku tej zmiany powstał oddzielny Komitet Bezpieczeństwa
Państwowego KGB. Jednym z dziewięciu Zarządów Głównych był Pierwszy Zarząd Główny, Pierwoje Gławnoje Uprawlenie –
PGU, zajmujący się wywiadem zagranicznym.

Pierwsza instytucja zajmująca się wywiadem zagranicznym w ZSRR (Wydział Zagraniczny CzeKa) liczyła 70 osób. W połowie lat
siedemdziesiątych XX wieku I Zarząd Główny KGB był najpotężniejszą instytucją wywiadowczą na świecie, a rozległa sieć jego
rezydentur i agentury obejmowała wszystkie większe miasta świata.

Po zakończeniu szkolenia przygotowującego wszyscy oficerowie wywiadu (PZG) składali następującą przysięgę:

Ceniąc wysoko pokładane we mnie zaufanie partii i ojczyzny, będąc głęboko wdzięczny za decyzję wysłania
mnie na odpowiedzialny odcinek frontu walki o bezpieczeństwo interesów narodu [..] chcąc być wartościowym
synem ojczyzny, przyrzekam raczej poświęcić życie niż zdradzić powierzone mi tajemnice lub oddać w ręce
wroga materiały, mogące narazić na polityczną szkodę interesy państwa. Przyrzekam bez wytchnienia służyć
partii, ojczyźnie i narodowi sowieckiemu.

Pierwszym naczelnikiem PZG został były naczelnik II Zarządu Głównego MWD, Aleksandr Paniuszkin. Podczas sprawowania
swojej funkcji Paniuszkin zajmował się m.in. tzw. mokrymi robotami, na przykład osobiście nadzorował szkolenie zawodowego
zabójcy KGB, Nikołaja Chochłowa, który był przygotowywany do zamordowania Gieorgija Okołowicza, jednego z liderów
organizacji NTS na terenie Niemiec Zachodnich. Osobiście nadzorował także szkolenie innego zawodowego zabójcy, Bohdana
Stiszynskiego, który dokonał zabójstwa Lwa Rebeta.

Paniuszkin odszedł ze stanowiska naczelnika PZG w 1955 roku, na jego miejsce przyszedł Aleksandr Sacharowski, który stał na
czele PZG przez następne 15 lat, do 1972 roku. Zastąpił go wtedy Fiodor Mortin, który zarządzał wywiadem radzieckim zaledwie
przez 2 lata, do 1974 roku. W 1974 roku na miejsce naczelnika PZG przyszedł generał armii Władimir Kriuczkow, były szef
sekretariatu ówczesnego przewodniczącego KGB, Jurija Andropowa. Kriuczkow przez następne 14 lat stał na czele PZG, w 1988
roku zastąpił na stanowisku przewodniczącego KGB generała armii, Wiktora Czebrikowa. Na jego miejsce naczelnika PZG
przyszedł Leonid Szebraszyn, który został ostatnim naczelnikiem PZG KGB, w 1991 roku – został na krótko pełniącym obowiązki
przewodniczącego KGB.

Przysięga PZG

Naczelnicy PZG

Struktura KGB

Kierownik
Zastępcy
Sekretariat
Komitet partyjny
Instytut wywiadowczy

Administracja
Biblioteka operacyjna
Sekcja poczty dyplomatycznej
Personel
Kurierzy
Finanse
Pomocnicze jednostki administracyjne i operacyjne

Zarządy i służby:

Struktura Pierwszego Zarządu Głównego

Zarząd R – planowanie operacyjne i analizy
Zarząd K – kontrwywiad
Zarząd S – nielegalni (agenci – tzw. nielegały)
Zarząd OT – wsparcie operacyjne i techniczne
Zarząd I – komputery
Zarząd T – działania aktywne
Zarząd RT – operacje wewnątrz ZSRR
Zarząd Informacji wywiadowczej – analiza i ocena danych
Służba A – dezinformacja i tajne akcje
Służba R – łączność radiowa
Służba A VIII Zarządu Głównego – sekcja kodów

Wydziały:

Wydział 1 – USA, Kanada
Wydział 2 – Ameryka Łacińska
Wydział 3 – Wielka Brytania, Australia, Nowa Zelandia, Skandynawia
Wydział 4 – NRD, RFN, Austria
Wydział 5 – Beneluks, Francja, Hiszpania, Portugalia, Szwajcaria, Grecja, Włochy

, Jugosławia, Albania, Rumunia

Wydział 6 – Chiny, Wietnam, Laos, Kambodża, Korea Północna
Wydział 7 – Tajlandia, Indonezja, Japonia, Malezja, Singapur Filipiny
Wydział 8 – Afganistan, Iran, Jordania, Izrael, Turcja
Wydział 9 – Afryka (anglojęzyczna)
Wydział 10 – Afryka (francuskojęzyczna)
Wydział 11 – Łączność z krajami socjalistycznymi
Wydział 12 – Dokumentacja i archiwa
Wydział 13 – Nasłuch radiowy i łamanie szyfrów zachodnich
Wydział 14 – Indie, Sri Lanka, Pakistan, Nepal, Bangladesz, Birma
Wydział 15 – kraje arabskie i Egipt
Wydział 16 – emigranci
Wydział 17 – łączność z krajami rozwijającymi się

Przed reorganizacją w 1967 roku Wydziały 12, 13, 14 nie istniały, były wydziałami 17, 18, 19

Rezydent
Personel techniczny
Personel operacyjny
Pion: (PR) – Wywiad polityczny, gospodarczy, wojskowo-strategiczny, środki aktywne

Redakcja raportów

Pion: (KR) – Kontrwywiad i bezpieczeństwo

Oficer bezpieczeństwa (9-obiektowy) ambasady

Pion: (X) – Wywiad naukowo-techniczny
Pion: (N) – Wsparcie nielegałów
Pion: (EM) – Rozpoznanie emigracji
Pion: (SK) – Kolonia sowiecka
(rezerwiści specjalni)
Kierowca operacyjny
Oficer operacyjnego wsparcia technicznego

(IMPULS) – Stacja nasłuchu i radiowywiadu

Oficer pionu (RP) radiowywiadu
Pion: (I) – Komputery
Szyfrant radiooperator

Struktura rezydentury KGB

Sekretarka maszynistka
Księgowy

W sierpniu 1991 roku na stanowisku przewodniczącego KGB stanął Władimir Bakatin. Zastąpił on pełniącego obowiązki Leonida
Szebarszyna, wcześniej naczelnika PZG. Bakatin rozpoczął urzędowanie na stanowisku przewodniczącego KGB od zmian
kadrowych na szeroką skalę i zapowiedzi zasadniczych zmian strukturalnych, które miały polegać na rozbiciu Komitetu na kilka
służb specjalistycznych. Pierwszą znaczną decyzją co do ograniczenia znaczenia siły i w końcu zdemobilizowania całego KGB było
wyodrębnienie ze struktur Komitetu wojsk ochrony pogranicza i przydzielenia ich do

Ministerstwa Obrony Narodowej ZSRR, później

weszły one w skład Federalnej Służby Granicznej. Potem Bakatin pozbawił KGB kontrwywiadu wojskowego, czyli III Zarządu
Głównego KGB, który działał we wszystkich jednostkach radzieckich sił zbrojnych. W połowie listopada 1991 roku Bakatin zabrał
się za najpotężniejszy zarząd KGB – I Zarząd Główny – już w grudniu 1991 roku na bazie I Zarządu Głównego KGB powstała
Centralna Służba Wywiadowcza, którą następnie przemianowano na Służbę Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej.

Archiwum Mitrochina

a. Podczas zajęcia Litwy, Łotwy i Estonii przez Armię Sowiecką został wysłany, by osobiście zorganizować aparat

wywiadowczy i podporządkować go centrali w Moskwie.

b. Wcześniej szef Oddziału 2 prowadzącego wywiad przeciwko Polsce.

c. W tym samym czasie był naczelnikiem Grupy Specjalnej przy Ludowym Komisarzu Spraw W

ewnętrznych która

zajmowała się m.in. mokrą robotą przeformowano w 2 Oddział NKWD ZSRR którym kierował. Kiedy 2 Oddział
NKWD ZSRR rozrósł się do większych rozmiarów

, nadano mu status Zarządu, i przeformowano w 4 Zarząd NKWD

ZSRR, kierował nim między 18.01.1942 a 12.05.1943 rokiem. Zajmował się on głównie dywersją pozafrontową i w
niektórych przypadkach mokrą robotą Jak utworzono ponownie Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego
sprawy dywersji pozafrontowej przejęła ta służba a dokładnie 4. Zarząd NKGB/MGB ZSRR.

d. Zarubin uważany za jednego z najlepszych oficerów prowadzących został wysłany do USA gdzie był rezydentem

NKWD w Nowym Jorku do kwietnia 1943 roku, następnie pracował pod przykrywką wicekonsula w Nowym Jorku. Od
kwietnia 1943 do października 1944 roku był Głównym Rezydentem NKGB na Stany Zjednoczone pod przykrywką 2.
sekretarza ambasady w Waszyngtonie, tam nadzorował wszystkie siatki szpiegowskie wywiadu NKGB
rozpracowujące Projekt Manhattan był to kryptonim budowy amerykańskiej bomby atomowej. W wywiadzie
radzieckim nadano tej sprawie kryptonim „Enormoz”.

e. Korotkow był wcześniej zastępcą naczelnika ów oddziału, oraz zastępcą rezydenta NKGB w

III Rzeszy. Pod koniec

listopada 1941 objoł kierownictwo oddziałem i kierował nim do 1946 roku

1. Н.В.Петров, Кто руководил органами госбезопасности, 1941 – 1954.
2. http://shieldandsword.mozohin.ru/VD3462/nkvd4143/structure/1U.htm

.

Bogusław Wołoszański – Ten okrutny wiek część 2, Sensacje XX wieku strona 65 schemat działalności siatki
wywiadowczej INO ( ISBN 83-904972-1-2 ).
Christopher Andrew, Wasilij Mitrochin – Archiwum Mitrochina, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA
Warszawa 2001.
Amy Knight – Szpiedzy bez maski: Spadkobiercy KGB, Prószyński i S-ka Warszawa 2001.
Andrzej Grajewski – Tarcza i miecz, Rosyjskie służby specjalne 1991-1998, Biblioteka Więzi Warszawa 1998.
Przewodnik KGB: Po miastach świata (Kulisy Wywiadu i Kontrwywiadu), Dom wydawniczy Bellona W

arszawa 2001.

Guido Knopp – Elita Szpiegów (Kulisy Wywiadu i Kontrwywiadu) Dom wydawniczy Bellona W

arszawa 2004.

Oleg Gordijewski – Ostatni Przystanek Egzekucja (Kulisy Wywiadu i Kontrwywiadu) Dom wydawniczy Bellona
Warszawa 2001.

Rozwiązanie KGB

Zobacz też

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

Leszek Pawlikowicz – Aparat centralny 1. Zarządu Głównego KGB, jako instrument realizacji globalnej strategii
Kremla 1954-1991, Seria Wydawnicza Gry Wywiadów Bellona, Oficyna Wydawnicza RytM Warszawa 2013 (
ISBN

978-83-11-130066-1

), ( ISBN 978-83-7399-588-8 ).

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=I_Zarząd_Główny_KGB&oldid=49836265

”

Tę stronę ostatnio edytowano 17:55, 6 lip 2017.

Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie

autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl)

, z możliwością

obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o

warunkach korzystania

(http:https://wikimediafoundation.org/wiki/Warunki_korzystania).