01 Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy 11

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Andrzej Pyszczek

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

311[23].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Jolanta Odziomek
dr inż. Magdalena Stawarz

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Andrzej Pyszczek

Konsultacja:
mgr inż. Andrzej Kacperczyk

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[23].O1.01
„Stosowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu

technik

meteorolog.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

Wprowadzenie

Wymagania wstępne

Cele kształcenia

Materiał nauczania

4.1.

Prawna

ochrona

pracy.

Wymagania

higieniczno-sanitarne,

bezpieczeństwa pracy oraz bezpieczeństwa przeciwpożarowego

4.1.1.

Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2.

Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki szkodliwe,

uciążliwe występujące w procesach pracy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3.

Zasady kształtowania bezpiecznych warunków pracy. Bezpieczeństwo

podczas obsługi urządzeń elektrycznych

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.4.

Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5.

Zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6.

Zasady eksploatacji maszyn i urządzeń oraz sprzętu pomiarowego.
Bezpieczeństwo podczas wykonywania pomiarów

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz czynnikach środowiska pracy, które mogą powodować zagrożenia dla
bezpieczeństwa i zdrowia człowieka, zasadach postępowania w sytuacjach awaryjnych,
a także udzielania pierwszej pomocy osobie, która uległa wypadkowi.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już opanowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie będziesz kształtował podczas pracy
z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści kształcenia,

−

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz kształtować

umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie treści programowych,

–

literaturę uzupełniającą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

311[23].O1

Podstawy zawodu

311[23].O1.01

Stosowanie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

311[23].O1.02

Charakteryzowanie składu i budowy

atmosfery

311[23].O1.03

Analizowanie zjawisk atmosferycznych

i hydrologicznych występujących w przyrodzie

311[23].O1.04

Posługiwanie się dokumentacją hydrologiczno-

meteorologiczną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,

—

wyjaśniać rolę higieny w życiu codziennym i w pracy,

—

rozróżniać czynniki szkodliwe dla zdrowia i życia człowieka,

—

stosować zasady zachowania się w różnych sytuacjach zagrożenia,

—

stosować zasady udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,

—

powiadamiać odpowiednie instytucje o zaistniałym zagrożeniu,

—

korzystać z różnych źródeł informacji,

—

korzystać z komputera i jego oprogramowania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

—

zinterpretować podstawowe przepisy prawa dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy,

—

określić podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpiecznych
i higienicznych warunków pracy,

—

określić prawa i obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

—

zadbać o stan wyposażenia oraz ład i porządek w miejscu pracy,

—

rozpoznać zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

—

scharakteryzować czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne występujące na
stanowiskach pracy,

—

dobrać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony indywidualnej do określonych
prac,

—

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

—

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas obsługiwania urządzeń elektrycznych,

—

określić zagrożenia związane z wykonywaną pracą,

—

podjąć działania w przypadku zagrożenia pożarowego, zgodnie z instrukcją
przeciwpożarową,

—

zastosować podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze, zgodnie z zasadami ochrony
przeciwpożarowej,

—

zastosować procedury udzielania pierwszej pomocy w stanach zagrożenia zdrowia
i życia,

—

zastosować zasady bezpiecznej pracy podczas obsługiwania urządzeń elektrycznych oraz
przyrządów pomiarowych,

—

przewidzieć i zapobiec zagrożeniom życia i zdrowia pracowników,

—

zastosować zasady ochrony środowiska.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA.

4.1. Prawna ochrona pracy. Wymagania higieniczno-sanitarne,

bezpieczeństwa

pracy

oraz

bezpieczeństwa

przeciwpożarowego

4.1.1. Materiał nauczania

Prawna ochrona pracy

Powszechnie obowiązujące źródła prawa pracy, można uszeregować w hierarchicznym

systemie, w którym najważniejszą pozycję zajmuje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483), która jest ustawą zasadniczą i gwarantuje m. in. nadzór
państwa nad warunkami wykonywania pracy. Dalej są to: Kodeks pracy i inne ustawy oraz
ratyfikowane umowy międzynarodowe, akty wykonawcze, ponadzakładowe i zakładowe
układy zbiorowe pracy oraz regulaminy pracy. Wiele rozwiązań dotyczących prawa pracy ma
swoje źródło w Konwencjach Międzynarodowej Organizacji Pracy lub w Dyrektywach Unii
Europejskiej. Proces dostosowywania naszego prawa do wymogów dyrektyw unijnych trwa
od kilku lat. Dyrektywy dotyczące bezpieczeństwa pracy stanowią obowiązujące prawo
w Unii Europejskiej.

Podstawowym polskim aktem prawnym w dziedzinie prawa pracy, regulującym m.in.

kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – kodeks pracy
(Dz. U. z 1974 r. Nr 24, poz.141 z późn. zm.).

Jako uzupełnienie Kodeksu pracy należy traktować rozporządzenia i zarządzenia Rady

Ministrów oraz naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, m.in.
rozporządzenia i zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej oraz rozporządzenia
i zarządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rozporządzenia i zarządzenia stanowią
przepisy wykonawcze do Kodeksu pracy, zawierają normy szczegółowo regulujące pewne

zagadnienia, np.

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawie

wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych
prac (Dz. U. z 2004 r., Nr 200, poz. 2047).

Układy zbiorowe pracy są porozumieniem między pracodawcą a związkami

zawodowymi i dotyczą wszystkich pracowników zatrudnionych przez pracodawcę.

Kodeks pracy wymaga od pracodawców stworzenia regulaminów pracy określających

godziny pracy, przerwy w pracy, wymogi bezpieczeństwa. Regulaminu pracy nie wprowadza
się, jeżeli w zakładzie pracy obowiązują postanowienia układu zbiorowego pracy lub, gdy
pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników.
Obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy

Kodeks pracy określa obowiązki i uprawnienia stron uczestniczących w procesie pracy.

Obowiązki pracodawcy

Ustawowym obowiązkiem każdego pracodawcy jest zapewnienie pracownikom

bezpiecznych i higienicznych warunków pracy chroniących ich życie i zdrowie. Zakład
pracy, odpowiednio wykorzystując najnowsze zdobycze nauki i techniki, powinien właściwie
organizować pracę, usuwać ewentualne uchybienia, stosować się do nakazów organów
nadzoru nad warunkami pracy, wykonywać polecenia społecznego inspektora pracy.
Na pracodawcy spoczywa również obowiązek:

−

informowania pracowników o ryzyku zawodowym, związanym z wykonywaniem
określonej pracy,

−

stosowania środków zapobiegających chorobom zawodowym oraz innym chorobom,
które związane są z wykonywaną pracą,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapoznawanie pracowników z przepisami i zasadami bhp związanymi z wykonywaną
przez nich pracą,

−

zaopatrywania pracowników nieodpłatnie w środki ochrony zbiorowej i indywidualnej.

Obowiązki osoby kierującej

Osoby kierujące w jednostce gospodarczej zespołem pracowników, tzn. kierownicy

wydziałów, oddziałów, mistrzowie, brygadziści i inni obowiązani są:

−

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy,

−

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie
pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami
związanymi z warunkami środowiska pracy,

−

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego,
a także o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem,

−

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy,

−

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad
pracownikami.

Obowiązki pracownika:

−

poznawanie przepisów i zasad bhp oraz uczestniczenie w szkoleniach,

−

wykonywanie pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp,

−

dbanie o właściwy stan maszyn i urządzeń oraz utrzymywanie porządku w miejscu pracy,

−

stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej, a także odzieży i obuwia
roboczego zgodnie z przeznaczeniem,

−

poddawanie się wstępnym, okresowym oraz kontrolnym badaniom lekarskim
i wykonywanie zaleceń lekarskich,

−

niezwłoczne powiadamianie przełożonych oraz ostrzeganie współpracowników i innych
osób o zaistniałej sytuacji zagrożenia życia i zdrowia,

−

współdziałanie z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Znajomość zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy, jest jednym z elementów

kwalifikacji zawodowych, nie wolno, bowiem dopuścić pracownika do wykonywania pracy,
jeżeli nie zna on przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przed dopuszczeniem do
pracy należy więc przeszkolić pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest to
szkolenie wstępne, obejmujące, oprócz wykładu zapoznającego z przepisami i zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy, również instruktaż wstępny na stanowisku pracy. Ponadto
zakład pracy obowiązany jest prowadzić okresowe szkolenia z zakresu bhp, których celem
jest ugruntowanie, rozszerzenie i aktualizacja znajomości tych przepisów i zasad.
Podstawowe prawa pracownika:
1.

W razie, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy
i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo, gdy
wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,
pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia, o którym mowa
w pkt1, pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, zawiadamiając o tym
niezwłocznie przełożonego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia
w przypadkach, o których mowa w pkt 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia.

Pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się
od wykonywania

pracy

wymagającej

szczególnej

sprawności

psychofizycznej

w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego wykonywania
pracy i stwarza zagrożenie dla innych osób.

Przepisy pkt 1, 2 i 4 nie dotyczą pracownika, którego obowiązkiem pracowniczym jest
ratowanie życia ludzkiego lub mienia.

Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki
Społecznej określa, w drodze rozporządzenia, rodzaje prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej.

Ochrona pracy kobiet i młodocianych

Grupami pracowniczymi, chronionymi w sposób szczególny są kobiety i młodociani.

Pracodawca zatrudniający kobiety i pracowników młodocianych powinien sporządzić
zakładowy wykaz prac wzbronionych kobietom i młodocianym. Kodeks pracy zakazuje
zatrudniania kobiet przy pracach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia. Rodzaje
tych prac określa rozporządzenie Rady Ministrów z 10 września 1996 r. w sprawie wykazu
prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. z 1996r. Nr 14,
poz. 545 z późn. zm.).

Młodocianym w rozumieniu Kodeksu pracy jest osoba, która ukończyła 16 lat,

a nie przekroczyła 18 roku życia. Zabronione jest zatrudnianie osoby, która nie ukończyła 16
lat. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy:

−

ukończyli co najmniej gimnazjum,

−

przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich
zdrowiu.

Poza tym;

−

młodocianego nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych, ani w porze nocnej,

−

przerwa w pracy młodocianego powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin
(łącznie z porą nocną),

−

czas pracy osoby w wieku do 16 lat nie może przekroczyć 6 godzin na dobę,

−

czas pracy osoby w wieku powyżej 16 lat nie może przekroczyć 8 godzin na dobę.

Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.
Nie wolno zatrudniać młodocianych przy pracach wzbronionych, które są zawarte
w rozporządzeniu Rady Ministrów z 24 sierpnia 2004 r. w sprawie wykazu prac
wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U.
z 2004 r. Nr 200, poz. 2047 z późn. zm.). Dyrektywy unijne 92/85/EWG i 94/33/EWG
dotyczą ochrony pracy kobiet i młodocianych. Szczególnie dotyczy to gospodarstw rolnych,
w których dzieci nie powinny wykonywać prac związanych z:

−

opakowaniami po środkach trujących,

−

odchodami zwierzęcymi,

−

pozostałościami po uboju zwierząt,

−

maszynami i urządzeniami rolniczymi.

Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy

W celu zapewnienia zatrudnionym należytych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy

powołane zostały określone organy nadzoru. Najważniejszym ich zadaniem jest działalność
kontrolna dotycząca przestrzegania zasad bhp, działalność profilaktyczna, wyrażająca się
na przykład wydawaniem nakazów dla zapewnienia właściwych warunków bhp w przyszłości
i usunięcia stwierdzonych zagrożeń oraz działalność polegająca na stosowaniu środków
represyjnych w razie stwierdzenia uchybień w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja Pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów.

Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi RP organem nadzoru i kontroli

przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa Ustawa z 6 marca 1981 r. o Państwowej
Inspekcji Pracy (Dz. U. z 1985 r. Nr 54, poz. 276 z póżn. zm.).

Do zadań ustawowych Państwowej Inspekcji Pracy należy między innymi:

−

nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, w szczególności
przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku
pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń ze stosunku pracy, czasu pracy,
urlopów, ochrony pracy kobiet, młodocianych i osób niepełnosprawnych,

−

kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy projektowaniu
budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy oraz stanowiących ich wyposażenie
maszyn i urządzeń technicznych oraz technologii,

−

uczestniczenie w przyjmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub przebudowanych
zakładów pracy lub ich części,

−

nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców wymagań bezpieczeństwa i higieny
pracy przy konstruowaniu i produkcji maszyn, urządzeń i narzędzi pracy;

−

analizowanie przyczyn wypadków przy pracy i chorób zawodowych, kontrola stosowania
ś

rodków zapobiegających tym wypadkom i chorobom oraz udział w badaniu

okoliczności i przyczyn wypadków ciężkich, zbiorowych i śmiertelnych,

−

ciganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika i udział w postępowaniu w tych

sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego,

−

wnoszenie powództw oraz uczestniczenie w postępowaniu przed sądem pracy
w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy,

−

udzielanie porad technicznych i prawnych,

−

opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie prac legislacyjnych w zakresie
prawa pracy,

−

inicjowanie przedsięwzięć w sprawach ochrony pracy w rolnictwie indywidualnym.
Państwowa Inspekcja Sanitarna sprawuje nadzór i kontrolę przestrzegania zasad,

przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy. Instytucja ta została powołana w celu
ochrony zdrowia przed wpływem czynników szkodliwych i uciążliwych, a w szczególności
w celu zapobiegania powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych. Oprócz wymienionych
instytucji ważną rolę odgrywają organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd
Dozoru Technicznego czy Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący
wpływ na stan bezpieczeństwa w zakładach pracy.
Podstawowe obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy w dziedzinie bhp

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie

pracy i jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie
bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. W szczególności pracodawca jest
obowiązany:

−

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,

−

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować
wykonanie tych poleceń,

−

zapewniać wykonanie zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami
pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.
Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami obowiązani są znać i stosować,

w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy o ochronie
pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. W ramach podstawowych
obowiązków w dziedzinie bhp określonych w Dziale X Kodeksu Pracy pracodawca jest
obowiązany m.in.:

−

zapewnić pracownikom obiekty i pomieszczenia pracy spełniające wymagania przepisów
bhp,

−

wyposażać stanowiska pracy w maszyny i urządzenia techniczne, które spełniają
wymagania oceny zgodności i są oznakowane znakiem CE,

−

oceniać i dokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywanymi pracami,
informować pracowników o ryzyku oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami,

−

poddawać pracowników profilaktycznym badaniom lekarskim,

−

przeprowadzać szkolenia pracowników w dziedzinie bhp,

−

wydawać pracownikom instrukcje i wskazówki dotyczące bhp na stanowiskach pracy,

−

dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze,

−

konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane
z bezpieczeństwem i higieną pracy.

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika w dziedzinie bhp

Obowiązki pracownika
Podstawowym obowiązkiem pracownika jest przestrzeganie przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy. W szczególności pracownik jest obowiązany:

−

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu
i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,

−

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek
przełożonych,

−

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy,

−

stosować środki ochrony zbiorowej, a także przydzielone środki ochrony indywidualnej
oraz odzież i obuwie robocze, zgodnie z ich przeznaczeniem,

−

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom
lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

−

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo
zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne
osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

−

współdziałać z pracodawcą i przełożonym w wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracownik ma prawo:

−

powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom
bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia
pracownika albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem
innym osobom,

−

oddalić się z miejsca zagrożenia, jeżeli powstrzymywanie się od wykonywania pracy
nie usuwa zagrożenia,

−

do wynagrodzenia za czas powstrzymywania się od wykonywania pracy lub oddalania się
z miejsca zagrożenia.
Pracownik ma obowiązek niezwłocznie powiadomić przełożonego o powstrzymaniu się

od wykonania pracy lub oddaleniu się z miejsca pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odpowiedzialność porządkowa pracowników (Art. 108 Kodeksu Pracy)

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy

przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych, opuszczanie pracy
bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie
alkoholu w czasie pracy – pracodawca może stosować: karę upomnienia, nagany i karę
pieniężną.
Ochrona przeciwpożarowa

Ochrona przeciwpożarowa polega na podejmowaniu działań mających na celu ochronę

ycia, zdrowia i mienia przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym

zagrożeniem przez:

−

zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej, lub innego
miejscowego zagrożenia;

−

zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego
miejscowego zagrożenia;

−

prowadzenie działań ratowniczych.

Podstawowe przepisy prawne

Najważniejszym polskim aktem prawnym, regulującym zagadnienia związane z ochroną

przeciwpożarową jest ustawa o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz.
1229, z późn. zm.). Przepisy wykonawcze do Ustawy znajdują się w Rozporządzeniu Ministra
Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. z 2006 r., Nr.
80 poz. 563). Rozporządzenie określa między innymi warunki zabezpieczenia
przeciwpożarowego zbioru, transportu i składowania palnych płodów rolnych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Kogo i w jaki sposób chroni system ochrony pracy?

Co oznaczają pojęcia: ,,bezpieczeństwo pracy” i ,,higiena pracy”?

Jakie kary może stosować pracodawca wobec pracownika za naruszanie przepisów bhp?

Kto ponosi odpowiedzialność za stan bhp w zakładzie pracy?

Jakie ma prawo pracownik, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp?

Jakie obowiązki w zakresie bhp ma pracownik według przepisów Kodeksu Pracy?

Do kogo należy obowiązek przeszkolenia pracownika w zakresie bhp?

Kiedy należy organizować szkolenia z zakresu bhp i kto je finansuje?

Jakie są rodzaje szkoleń z zakresu bhp?

10.

Na czym polega ochrona przeciwpożarowa?

11.

Jaki akt prawny reguluje zagadnienia związane z ochroną przeciwpożarową?

4.1.3.

Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na podstawie przepisów Kodeksu pracy dotyczących profilaktycznych badań lekarskich

ustal i wypisz:

−

rodzaje badań i kto im podlega,

−

kiedy są przeprowadzane badania i kto je finansuje.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować odpowiedni rozdział Kodeksu pracy,

określić rodzaje badań i kto im podlega,

określić, kiedy są przeprowadzane badania i kto je finansuje,

wypisać właściwe określenia, dotyczące profilaktycznych badań lekarskich,

zaprezentować efekty pracy zespołu na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

duże arkusze papieru,

−

mazaki,

−

tablica flipchart,

−

Kodeks pracy, wybrane rozporządzenia,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Do przedstawionego w tabeli zestawienia obowiązków pracodawcy dopisz obowiązki

pracownika.

Pracodawca jest obowiązany

Pracownik jest obowiązany

Organizować pracę w sposób zapewniający
bezpieczne i higieniczne warunki pracy

Dbać

sprawność

rodków

ochrony

indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem

Zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie
bezpieczeństwa

higieny

pracy

przed

dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie
okresowych szkoleń w tym zakresie

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować obowiązki pracodawcy i pracownika,

dokonać porównania obowiązków pracodawcy i pracownika,

wpisać do tabeli właściwe określenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

Kodeks pracy.

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować system ochrony pracy?

scharakteryzować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy?

wyjaśnić, jakie mogą być nałożone kary na pracownika za nie
przestrzeganie przepisów bhp?

wskazać osobę odpowiedzialną za stan bhp w zakładzie pracy?

określić dokumenty regulujące prawa i obowiązki pracownika
i pracodawcy w zakresie bhp?

określić prawa pracownika wynikające z przepisów bhp?

scharakteryzować obowiązki pracownika zgodnie z Kodeksem
pracy?

określić częstotliwość szkoleń pracowniczych w zakresie bhp?

określić rodzaje szkoleń bhp?

10)

scharakteryzować metody ochrony przeciwpożarowej w zakładzie
pracy?

11)

scharakteryzować

akty

prawne

dotyczące

ochrony

przeciwpożarowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy. Czynniki

szkodliwe, uciążliwe występujące w procesach pracy

4.2.1.

Materiał nauczania

Wentylacja i klimatyzacja pomieszczeń pracy

Wentylacja jest zorganizowanym procesem wymiany powietrza z jednoczesnym

usuwaniem na zewnątrz substancji wydzielających się w pomieszczeniu.

Klimatyzacja jest procesem nadawania powietrzu w pomieszczeniu określonych

parametrów i właściwości pożądanych ze względów higienicznych i ze względu na dobre
samopoczucie ludzi, lub parametrów wymaganych przez technologię produkcji.

Najważniejszymi parametrami stanu powietrza, które powinny być utrzymane

w pomieszczeniu, są: temperatura, wilgotność, prędkość i kierunek ruchu powietrza oraz
stężenie zanieczyszczeń. Urządzenia wentylacyjne i klimatyzacyjne mają za zadanie utrzymać
odpowiedni stan powietrza w całym pomieszczeniu lub tylko w jego części przez wymianę
powietrza. Ustalenia dotyczące ogrzewania i wentylacji wg przepisów są następujące:

−

w pomieszczeniach pracy należy zapewnić temperaturę odpowiednią do rodzaju
wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego niezbędnego do jej wykonania),
lecz nie niższą niż 14°C (287 K). W pomieszczeniach biurowych oraz tam, gdzie jest
wykonywana lekka praca fizyczna temperatura nie może być niższa niż 18°C (291 K),

−

pomieszczenia i stanowiska pracy powinny być zabezpieczone przed niekontrolowaną
emisją ciepła w drodze promieniowania, przewodzenia i konwekcji oraz przed napływem
chłodnego powietrza z zewnątrz,

−

w pomieszczeniach pracy powinna być wymiana powietrza wynikająca z potrzeb
użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu cieplnego i wilgotności oraz
zanieczyszczeń stałych i gazowych,

−

w pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia,
powinna być taka wymiana powietrza, aby nie były przekraczane wartości najwyższych
dopuszczalnych stężeń tych substancji,

−

w pomieszczeniach pracy, gdzie występuje wydzielanie się ciepła przez promieniowanie
należy stosować nawiewną wentylację miejscową,

−

urządzenia, z których mogą wydzielać się szkodliwe substancje (gazy, pary lub pyły)
powinny być hermetyczne lub mieć wyciągi miejscowe,

−

powietrze doprowadzone do pomieszczenia pracy z zewnątrz, przy zastosowaniu
klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno być oczyszczone z pyłów i substancji
szkodliwych dla zdrowia, nie może powodować przeciągów, wyziębiania lub przegrzania
pomieszczenia, nie powinno być skierowane bezpośrednio na stanowisko pracy,

−

maksymalna temperatura nawiewanego powietrza nie powinna przekraczać 70°C (343 K)
przy nawiewie powietrza na wysokości nie mniejszej niż 3,5 m od poziomu podłogi
stanowiska pracy i 45°C (318 K) – w pozostałych przypadkach.
W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej należy

zapewnić konserwację urządzeń i instalacji klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w celu
niedopuszczenia do awarii oraz stosować środki mające na celu ograniczenie natężenia
i rozprzestrzeniania się hałasu i drgań powodowanych pracą urządzeń klimatyzacyjnych
i wentylacyjnych. Wskaźnikiem intensywności wymiany powietrza w pomieszczeniu jest
krotność n wymian, to jest stosunek ilości V świeżego powietrza, jaką trzeba dostarczyć
do pomieszczenia w m

/h, do pojemności L tego pomieszczenia w m

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Do prawidłowego przebiegu procesów życiowych w pomieszczeniach, w których

nie wydzielają się substancje szkodliwe dla zdrowia, niezbędna ilość powietrza wynosi
20 m

/h dla jednej osoby. Przy określaniu warunków wewnątrz pomieszczeń należy

równocześnie uwzględnić stan czystości powietrza.
Czynniki szkodliwe, uciążliwe i niebezpieczne w procesie pracy

Proces pracy odbywa się w konkretnym, materialnym środowisku, w którym mogą

występować czynniki fizyczne, chemiczne i biologiczne (jest to tzw. środowisko pracy).
Czynniki te mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia

a nawet życia osób wykonujących pracę.

W zależności od sposobu oddziaływania czynników środowiska pracy na organizm człowieka
zostały sklasyfikowane jako:
1.

Czynniki niebezpieczne, których oddziaływanie może spowodować nagły uraz, a nawet
ś

mierć. Zaliczamy do nich przede wszystkim:

−

ruchome części maszyn,

−

ostrza, krawędzie, elementy wystające,

−

powierzchnie śliskie, nierówne, szorstkie, gorące,

−

przemieszczające się pojazdy, środki transportowe,

−

prąd elektryczny.

Czynniki szkodliwe i uciążliwe, których oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia
sprawności fizycznej i psychicznej, stanu zdrowia, wywołać schorzenie. Czynniki
te klasyfikujemy na:
a) fizyczne takie jak:

−

hałas,

−

drgania mechaniczne (wibracja),

−

mikroklimat,

−

promieniowanie optyczne (widzialne, podczerwone, ultrafioletowe),

−

pyły,

b) chemiczne,
c) biologiczne,
d) czynniki psychofizyczne, których oddziaływanie nie stanowi zagrożenia dla życia

lub zdrowia człowieka, ale utrudnia pracę lub przyczynia się w inny sposób do
obniżenia zdolności do wykonywania pracy, bądź też wpływają na zmniejszenie
wydajności.

Zalicza się do nich:

−

obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),

−

obciążenie psychonerwowe.
Należy zastrzec, że przedstawiony podział nie jest całkiem jednoznaczny, gdyż

w zależności od poziomu oddziaływania dany czynnik może być niebezpieczny lub też
szkodliwy. Na przykład chemiczna substancja toksyczna (trucizna) będąca czynnikiem
szkodliwym w określonej dawce może spowodować nagłą śmierć, czyli zadziałać jak czynnik
niebezpieczny.
Charakterystyka czynników niebezpiecznych

Ruchome elementy maszyn i urządzeń technicznych stanowią zagrożenie powstania

urazów na skutek uderzenia, wciągnięcia, pochwycenia lub zgniecenia. Źródłem takich
zagrożeń są m.in.:

−

obracające się wały, koła zębate, głowice, walce, sprzęgła, wrzeciona,

−

elementy przekładni i układów napędowych (zębatych, pasowych, łańcuchowych),

−

elementy mechanizmów jak: dźwignie, drążki, korbowody, suwaki, korby,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

obracające się narzędzia tnące: noże, frezy, piły.
Zagrożenia urazowe mogą również wystąpić w trakcie zabiegów technologicznych,

w których odpryskują elementy obrabianego materiału (wióry, opiłki, trociny), a także
odpadające obluzowane lub zużyte części maszyn, narzędzi, osprzętu oraz obrabiane
przedmioty.

Przemieszczanie się ludzi po powierzchniach stwarza zagrożenie upadkiem

lub poślizgnięciem, co może spowodować takie urazy jak: stłuczenia, złamania, zwichnięcia.
Zdarzenia takie mogą nastąpić podczas dojścia do stanowiska pracy lub opuszczanie go oraz
wykonywania czynności roboczych, konserwacyjnych i naprawczych. Miejscem tych zdarzeń
są z reguły drogi komunikacyjne i transportowe, przejścia technologiczne, wejścia i dojścia
do maszyn lub stanowisk pracy.

Powierzchnie gorące stwarzają zagrożenie poparzenia, czyli trwałego uszkodzenia części

miękkich organizmu człowieka na skutek oddziaływania skrajnie wysokiej temperatury.

Do poparzeń dochodzi najczęściej podczas obsługi:

−

pieców grzewczych, kotłów centralnego ogrzewania,

−

rurociągów pary wodnej,

−

silników spalinowych, układów wydechowych.
Prąd elektryczny, zarówno stały jak i zmienny stwarza dla człowieka zagrożenie

porażenia. Porażenie prądem elektrycznym następuje na skutek przepływu przez ciało
człowieka. Skutki porażenia mogą być dwojakiego rodzaju:

−

cieplne, powodujące uszkodzenia tkanek, takie jak: poparzenie, zwęglenie, pękanie
naczyń krwionośnych,

−

elektrolityczne, oddziałujące na układ nerwowy i wywołujące: skurcze mięśni, utratę
ś

wiadomości, zatrzymanie oddychania, zakłócenia lub zatrzymanie pracy serca,

migotanie komór sercowych.
Stopień porażenia zależy od natężenia prądu, czasu i drogi przepływu przez ciało

człowieka. Człowiek jest mniej wrażliwy na działanie prądu stałego niż zmiennego.
W praktyce uważa się, że natężenie prądu o wartości powyżej 15 mA jest niebezpieczne dla
człowieka. W zakresie wartości napięcia prądu za tzw. Bezpieczne przyjmuje się dla prądu
zmiennego 50 V a dla stałego 110 V.
Charakterystyka wybranych czynników szkodliwych i uciążliwych

Hałas – to wszelkie niepożądane, nieprzyjemne lub szkodliwe dźwięki oddziałujące na

zmysł i narząd słuchu, a także na inne zmysły oraz części organizmu człowieka. Jest
najczęściej występującym czynnikiem szkodliwym, powodującym choroby zawodowe.
Jednostką określającą poziom hałasu jest decybel – dB. Może oddziaływać jako czynnik
szkodliwy, jeżeli osiąga poziom około 80–120 dB, powodując trwały ubytek słuchu (chorobę
zawodową). Staje się czynnikiem niebezpiecznym na poziomie 130–140 dB, gdyż może
spowodować wówczas natychmiastowe, nieodwracalne uszkodzenie słuchu. W granicach
75–80 dB traktowany jest jako czynnik uciążliwy, gdyż ogranicza zdolność do koncentracji,
utrudnia komunikację werbalną, zrozumiałość sygnałów. Negatywne oddziaływanie hałasu
zależy od jego natężenia oraz czasu trwania narażenia, czyli tzw. „dawki” hałasu. Im wyższe
jest natężenie i dłuższy czas narażenia, tym bardziej szkodliwy jest hałas. Źródła hałasu:

−

mechaniczne: maszyny, urządzenia i narzędzia o napędzie mechanicznym, elektrycznym,
pneumatycznym,

−

aerodynamiczne i hydrodynamiczne: ruch cieczy i gazów w rurociągach, wentylatorach,

−

technologiczne: towarzyszące obróbce materiałów np. kruszenie, przesiewanie.
Przykładowe, przybliżone maksymalne wartości hałasu dla określonych grup urządzeń:

silniki spalinowe 125 dB, obrabiarki do metali 105 dB, piły tarczowe, strugarki do drewna
115 dB, pilarki łańcuchowe spalinowe 110dB, ciągniki, kombajny zbożowe 11 B.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ograniczanie emisji hałasu do środowiska pracy możliwe jest poprzez:

−

zmianę technologii na mniej hałaśliwą,

−

wymianę maszyn i urządzeń powodujących nadmierny hałas,

−

stosowanie ekranów dźwiękochłonnych na stanowisku pracy,

−

wykładanie ścian i sufitów pomieszczeń materiałem dźwiękochłonnym.
Drgania mechaniczne (wibracje) – w zależności od drogi przenoszenia na człowieka

rozróżniamy drgania o oddziaływaniu:

−

przez kończyny górne (drgania miejscowe), czyli drgania przenoszone przez ręce ze
strony narzędzi, maszyn wytwarzających drgania np. wiertarek, pilarek, młotów
udarowych,

−

ogólnym (drgania ogólne), przenoszone na korpus człowieka przez plecy, boki, miednicę,
nogi ze strony podłoża, siedzisk operatorów maszyn, pojazdów np. ciągników rolniczych,
maszyn samobieżnych, walców drogowych.

−

Drgania powodują zmiany chorobowe takie jak:

−

zwyrodnienia stawów nadgarstków, łokciowych i kręgosłupa, torbiele kostne, bielenie
rąk,

−

uszkodzenia i skurcze drobnych naczyń krwionośnych, obniżenie temperatury skóry rąk,

−

bóle rąk i nóg, zaburzenia czucia i wrażliwości.
Powyższe zmiany chorobowe określane są jako choroba wibracyjna (zespół wibracyjny),

która jest chorobą zawodową. Szkodliwy wpływ drgań na organizm człowieka zależy od ich
parametrów, czasu narażenia a także temperatury otoczenia. W warunkach zimna nasila się
występowanie zmian chorobowych. Metody eliminowania wpływu drgań:

−

dbałość o stan techniczny maszyn i narzędzi wywołujących drgania,

−

wymiana zużytych maszyn i narzędzi, powodujących nadmierne drgania,

−

stosowanie wibroizolacji maszyn i urządzeń.
Mikroklimat – czyli środowisko termiczne miejsca pracy jest czynnikiem mającym

wpływ na samopoczucie, zdrowie i wydajność pracy. W zależności od układu takich
parametrów jak: temperatura, wilgotność względna, prędkość ruchu powietrza,
promieniowania cieplnego rozróżnia się:

−

mikroklimat zimny, występuje gdy temperatura powietrza nie przekracza +10°C,
ś

rodowisko to powoduje obniżenie temperatury ciała prowadzące do utraty świadomości,

zwolnienia i zatrzymania oddechu i w końcu zatrzymania krążenia. Ochrona osób przed
wpływem mikroklimatu zimnego polega głównie na: stosowaniu odzieży ciepłochronnej,
udostępnianiu pomieszczeń do ogrzania się w czasie przerw, dostarczaniu ciepłych
napojów i posiłków profilaktycznych.

−

mikroklimat gorący, praca w tych warunkach powoduje intensywne pocenie się, utratę
elektrolitów, zaburzenia w gospodarce energetycznej. Zdarzają się omdlenia cieplne,
wyczerpanie i udar. W warunkach mikroklimatu gorącego powinno się stosować,
wentylację i klimatyzację, nawilżacze powietrza, posiłki i napoje profilaktyczne.

−

mikroklimat umiarkowany, środowisko termiczne korzystne dla pracujących. Odczucie
zadowolenia przez pracownika pracującego w danym środowisku termicznym określone
jest jako tzw. komfort termiczny.

Na równowagę cieplną ciała osoby pracującej oprócz parametrów powietrza mają wpływ:

wysiłek, metabolizm, izolacyjność cieplna odzieży roboczej.

Promieniowanie widzialne jest to promieniowanie optyczne zdolne do bezpośredniego

wywoływania wrażeń wzrokowych (zakres długości fal świetlnych 400–780 nm). Oświetlenie
miejsc i stanowisk pracy jest czynnikiem mającym istotny wpływ na wydajność i jakość
pracy oraz zdrowie pracowników. Najkorzystniejszym dla wzroku jest światło naturalne,
słoneczne o barwie zbliżonej do koloru jasnożółtego. Przy braku odpowiedniego światła

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

naturalnego stosuje się oświetlenie elektryczne – ogólne pomieszczeń pracy i miejscowe
stanowisk pracy lub złożone, czyli ogólne i miejscowe jednocześnie. Podstawowymi
parametrami określającymi prawidłowość oświetlenia jest natężenie i równomierność.
Niewłaściwe warunki oświetleniowe wywołują wiele niekorzystnych zmian i reakcji
organizmu ludzkiego, m.in. zmęczenie oczu i zmęczenie nerwowe objawiające się bólami
głowy, łzawieniem i zaczerwienieniem powiek i spojówek, zmniejszeniem ostrości widzenia,
uczuciem niechęci, nudności. Szczególnie niekorzystnie oddziałuje na wzrok efekt tzw.
olśnienia świetlnego, czyli krótkotrwałego błysku o bardzo dużym natężeniu.
Promieniowanie podczerwone (cieplne) jest rodzajem promieniowania optycznego
niewidzialnego dla oka ludzkiego (długość fal optycznych 780 nm – 1 mm). Promieniowanie
podczerwone emitowane jest m.in. podczas następujących prac: obsługa pieców hutniczych
i grzewczych, kucie metali na gorąco, spawanie, cięcie i stapianie metali. Promieniowanie
podczerwone w zależności od parametrów może działać jako:

−

czynnik niebezpieczny powodując: udar cieplny, zapaść serca, oparzenia skóry,

−

czynnik szkodliwy wywołując: zaćmę hutniczą, zapalenie spojówek, pigmentację skóry,
a po latach nawet owrzodzenia i raka skóry,

−

czynnik uciążliwy, powoduje zmęczenie.
Ograniczanie wpływu promieniowania podczerwonego:

−

stosowanie izolacji termicznej urządzeń,

−

stosowanie przenośnych ekranów osłaniających pracowników,

−

stosowanie wentylacji osłabiające skutki promieniowania.
Promieniowaniem

ultrafioletowym

(nadfioletowym)

nazywamy

promieniowanie

optyczne niewidzialne o zakresie długości fal od 100 nm do 400 nm. Najczęstszym
i najskuteczniejszym źródłem promieniowania ultrafioletowego są prace spawalnicze
z użyciem łuku elektrycznego. Szczególnie niebezpieczne są palniki plazmowe, w których
plazma osiąga temperaturę wielu tysięcy stopni. Promieniowanie ultrafioletowe może
stanowić zagrożenie dla oczu i skóry osoby narażonej. Nadmierne narażenie powoduje
rumień skóry, zaczerwienienie, obrzęk a nawet pęcherze. Skutki narażenia oczu to zapalenie
spojówek i rogówki objawiające się uczuciem piasku w oczach.

Ograniczanie szkodliwego wpływu promieniowania ultrafioletowego polega w głównej

mierze na stosowaniu stałych i przenośnych ścianek i parawanów, pomalowanych farbą
pochłaniającą promieniowanie.

Pyłem nazywamy zbiór cząstek stałych o wymiarach poniżej 300

m (mikrometrów),

które wyrzucone do powietrza atmosferycznego pozostają w nim przez pewien określony
czas. Najbardziej pyłotwórcze procesy technologiczne to: kruszenie, mielenie, przesiewanie
surowców, transport i mieszanie materiałów sypkich, czyszczenie, szlifowanie, polerowanie.
Pyły powstają przy obróbce materiałów pochodzenia mineralnego jak również roślinnego.
W rolnictwie występuje wiele procesów technologicznych związanych z emisją szkodliwych
pyłów pochodzenia roślinnego jak: zbiór siana i zbóż, czyszczenie ziarna, przygotowywanie
pasz treściwych. W zależności od sposobu działania na organizm ludzki wyróżnia się pyły
o działaniu:

−

pylicotwórczym, to pyły o średnicy 1 – 3

m, które przedostają się do płuc, gdzie na

skutek nagromadzenia wywołują schorzenia zwane pylicami,

−

drażniące, powodują drażnienie zewnętrznych części ciała jak oczy, skóra, błony śluzowe
górnych dróg oddechowych,

−

alergiczne (uczulające), wywołują różne reakcje uczuleniowe organizmu, są to pyły
pochodzenia roślinnego: bawełny, wełny, lnu, pyłki kwiatowe,

−

toksyczne, pyły związków chemicznych powodujące zatrucia np. pyły związków miedzi,
ołowiu, cynku, manganu, niklu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

rakotwórcze, powodują powstanie chorób nowotworowych np. pyły azbestu, z buku,
dębu.
Ograniczenie lub likwidacja emisji pyłu odbywa się poprzez:

−

zmianę procesu technologicznego,

−

zmianę surowca na mniej pylący,

−

stosowanie urządzeń odpylających,

−

stosowanie urządzeń wentylacyjnych.
Szkodliwe czynniki chemiczne

Substancje toksyczne – to pierwiastki i związki chemiczne o działaniu toksycznym na
organizm człowieka. Zalicza się do nich metale ciężkie i ich związki, np. kadmu, ołowiu
i rtęci.

Substancje drażniące – związki chemiczne, przeważnie w postaci gazowej wywołujące
drażnienie błon śluzowych i skóry. Należy do nich: amoniak, chlorowodór, chlor, fosgen,
tlenki azotowe, fluor, kleje i rozpuszczalniki.

Substancje uczulające – związki chemiczne wywołujące alergie /uczulenie/ jako swoistą
reakcję organizmu: stany zapalne skóry, rumień, wypryski. Do substancji tych należą
związki chromu, niklu, kobaltu, fenol.

Substancje rakotwórcze – związki chemiczne o udowodnionym działaniu rakotwórczym,
np. azbest, benzen, nikiel i związki niklu, smoły węglowe, chlorek winylu.

Substancje mutagenne – związki chemiczne powodujące zmiany w genach
przekazywanych na następne pokolenia. Zalicza się do nich: formalinę, benzen, barwniki
azotowe, kwas azotowy.

Substancje upośledzające funkcje rozrodcze.
Do charakterystycznych chemicznych substancji stwarzających zagrożenie w rolnictwie

zaliczamy: środki ochrony roślin, nawozy mineralne, paliwa i smary. Do organizmu
ludzkiego szkodliwe czynniki chemiczne mogą przedostawać się przez drogi oddechowe,
skórę i przewód pokarmowy. Ograniczenie emisji czynników chemicznych uzyskuje się
przez:

−

zastępowanie substancji toksycznych preparatami o mniejszej toksyczności,

−

hermetyzację procesów technologicznych,

−

ograniczanie substancji lotnych,

−

stosowanie wentylacji pomieszczeń,

−

stosowanie miejscowych wyciągów,

−

izolowanie pracownika w szczelnych kabinach.
Czynniki biologiczne to mikro- i mikroorganizmy oraz substancje przez nie wytwarzane,

które wywierają szkodliwy wpływ na organizm człowieka i wywołują choroby. Czynniki
biologiczne występują powszechnie w środowisku rolniczym. Wyróżnia się trzy grupy
biologicznych czynników szkodliwych:

−

mikroorganizmy pochodzenia zwierzęcego: bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki,

−

alergeny i toksyny wytwarzane przez rośliny uprawne,

−

alergeny pochodzenia zwierzęcego.
Do najczęstszych chorób zawodowych wywoływanych przez czynniki biologiczne wśród

rolników należą choroby alergiczne i immunotoksyczne układu oddechowego, skóry
i spojówek, a także zakaźne lub inwazyjne choroby odzwierzęce. Aby uchronić się przed
wymienionymi wyżej chorobami należy:

−

zapobiegać rozwojowi i niszczyć drobnoustroje,

−

przechowywać surowce roślinne w odpowiednich warunkach (niska temperatura
i wilgotność oraz dostęp powietrza), aby nie dopuścić do rozwoju drobnoustrojów,

−

stosować wentylację pomieszczeń inwentarskich (redukować zapylenie),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dbać o czystość pomieszczeń i higienę osobistą,

−

stosować środki ochrony indywidualnej.

Czynniki psychofizyczne

Obciążenie fizyczne – związane jest z wykonywaniem określonych czynności na

stanowisku pracy i składa się z obciążenia rąk oraz obciążenia nóg. Obciążenie fizyczne
można podzielić na:

−

statyczne – wynika z pozycji ciała, jaką pracujący utrzymuje przez dłuższy czas podczas
pracy, wymaga długotrwałych napięć mięśniowych i jest czynnikiem zwiększającym
uciążliwość pracy,

−

dynamiczne – wynikające z aktywności ruchowej podczas pracy.
Miarą obciążenia fizycznego jest wydatek energetyczny wyrażony w kilodżulach (kJ).

Wielkość wydatku energetycznego stanowi o ciężkości danej pracy: lekka, umiarkowana,
ciężka, bardzo ciężka. Prawidłowa organizacja pracy powinna minimalizować wysiłek
fizyczny, a w szczególności obciążenie statyczne, co osiąga się poprzez:

−

dobór prawidłowej pozycji pracy, zalecana siedząca, unikać pozycji wymuszonych,

−

dostosowanie stanowiska roboczego do wymagań człowieka, w szczególności stosowanie
odpowiedniego siedziska,

−

przestrzeganie dopuszczalnych norm dźwigania ciężarów.
Obciążenie psychiczne – w trakcie wykonywania pracy, wynika ze sposobu i warunków

odbierania informacji, podejmowania decyzji i wykonywania czynności. Rozróżnia się trzy
stany obciążenia psychicznego:

−

przeciążenie psychiki – nadmierna aktywność całej psychiki,

−

niedociążenie psychiki – ograniczona aktywność psychiczna,

−

monotypia pracy, to uciążliwość psychiczna wynikająca z jednostajności bodźców,
działań i niezmiennej sytuacji na stanowisku pracy.

4.2.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Na czym polega proces wentylacji?

Jakie jest zadanie urządzeń klimatyzacyjnych?

Jaką temperaturę należy zapewnić w pomieszczeniach pracy?

Jakie powinno być powietrze doprowadzane do pomieszczenia pracy z zewnątrz, podczas
stosowania klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej?

Co nazywamy krotnością wymiany powietrza?

Jaka ilość powietrza potrzebna jest dla jednej osoby przebywającej w pomieszczeniu
pracy w ciągu godziny?

Jaka jest klasyfikacja zagrożeń występujących w środowisku pracy?

Jakie skutki dla organizmu człowieka powoduje działanie prądu elektrycznego?

Jakimi drogami przedostają się do organizmu człowieka substancje chemiczne?

10.

Jaki wpływ na organizm człowieka ma hałas?

11.

Jaki wpływ na organizm człowieka mają drgania mechaniczne?

12.

Jakie są metody eliminowania oddziaływania pyłów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wpisz w odpowiednie miejsce w tabeli wymienione poniżej czynniki występujące

w środowisku pracy.

Hałas, obciążenie emocjonalne, prąd elektryczny, tlenek węgla, obciążenie statyczne,

mikroklimat, pył drzewny, chrom, bakterie, drgania mechaniczne, benzen, promieniowanie
ultrafioletowe, kwas azotowy, wirusy, rozpuszczalniki.

Czynniki

Rodzaj czynnika

biologiczne

chemiczne

fizyczne

psychofizyczne

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować, jakie czynniki mają wpływ na pracę,

zakwalifikować wymienione czynniki do odpowiednich kategorii,

wypełnić tabelę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do internetu,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Oblicz wskaźnik wymiany powietrza w pomieszczeniu o kubaturze 5000 m

, do którego

dostarczono w ciągu godziny 30000m

/h powietrza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

przeanalizować zapisy w normach i przepisach dotyczące zasad obliczania wskaźnika
wymiany powietrza,

wybrać informacje potrzebne do wykonania zadania,

wykonać obliczenia,

sporządzić notatkę,

przedstawić na forum grupy wykonane obliczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

—

przepisy dotyczące zasad obliczania wskaźnika wymiany powietrza,

—

kalkulator,

—

materiały piśmienne,

—

notatnik,

—

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.4

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić proces wentylacji?

scharakteryzować urządzenia klimatyzacyjne?

określić temperaturę w pomieszczeniach pracowniczych?

scharakteryzować cechy powietrza?

obliczyć krotność wymiany powietrza?

rozpoznać rodzaje zagrożeń występujących w środowisku pracy?

określić zagrożenia wywołane prądem elektrycznym?

określić poziom dopuszczalnego natężenia hałasu?

określić metody oczyszczania powietrza z pyłów?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zasady kształtowania bezpiecznych warunków pracy.

Bezpieczeństwo podczas obsługi urządzeń elektrycznych

4.3.1.

Materiał nauczania

Dopasowywanie warunków pracy do pracownika, bardziej niż pracownika do warunków

pracy jest jednym z kluczowych celów ergonomii. Jako gałąź nauki ergonomia zajmuje się
osiąganiem optymalnych relacji człowieka z jego środowiskiem pracy. Uregulowania prawne
i obowiązujące przepisy prawne nakładają obowiązki stosowania zasad ergonomii
w procesach pracy.

Ergonomia jest nauką zajmującą się zasadami i metodami dostosowania warunków pracy

człowieka do jego właściwości fizycznych i psychicznych.

Często określa się cel ergonomii jako zapewnienie człowiekowi dobrego życia,

zadowolenia, poczucia bezpieczeństwa i komfortu psychicznego, jakie może on doznawać
z chwilą stworzenia mu optymalnych warunków do pracy i wypoczynku. Pracodawcy
powinni kierować się osiągnięciami ergonomii, aby zapewnić optymalne warunki
wykonywania pracy. Należy uwzględnić następujące wskazania ergonomii:

−

projektowanie przestrzeni pracy i środków pracy powinno uwzględniać uwarunkowania
wynikające z wymiarów ciała ludzkiego w powiązaniu z procesem pracy; przestrzeń
pracy powinna być dostosowana do pracownika,

−

wykonywanie pracy powinno być tak zaplanowane i zorganizowane, aby można było
uniknąć niepotrzebnego lub nadmiernego obciążenia mięśni, stawów, wiązadeł oraz
układów oddechowego i krążenia,

−

postawa ciała nie powinna powodować zmęczenia pracą na skutek długotrwałego
napięcia mięśni,

−

wymagana siła mięśni powinna odpowiadać fizycznym możliwościom pracownika,

−

należy ustalić równowagę między ruchami ciała, korzystniejszy jest bowiem ruch niż
długotrwały bezruch,

−

elementy sygnalizacyjne i urządzenia informacyjne powinny być zaprojektowane
i usytuowane w sposób zgodny z możliwościami percepcyjnymi oraz ruchowymi
pracownika,

−

rodowisko pracy powinno być zaprojektowane i utrzymywane w taki sposób, aby

warunki fizyczne, chemiczne i biologiczne nie miały szkodliwego wpływu na ludzi, ale
służyły zachowaniu ich zdrowia oraz utrzymywaniu zdolności i gotowości do pracy,

−

proces pracy powinien być tak zaprojektowany, aby chronił zdrowie i zapewniał
bezpieczeństwo pracowników, przyczyniał się do ich dobrego samopoczucia i ułatwiał
realizację celu pracy.
Ergonomia w swoim podstawowym ujęciu zajmuje się optymalizacją pracy, rozumianej

jako układ lub system współdziałania człowieka ze środkami pracy w określonym środowisku
materialnym i społecznym, zmierzający do wytworzenia tak zwanego produktu. Ergonomia
określana jest też bardzo często jako: interdyscyplinarna nauka, zajmująca się
przystosowaniem narzędzi, maszyn, środowiska i warunków pracy do anatomicznych
i psychofizycznych cech człowieka, zapewniając sprawne, wydajne i bezpieczne
wykonywanie przez niego pracy, przy stosunkowo niskim „koszcie biologicznym”. Zadaniem
ergonomii jest optymalne kształtowanie systemu pracy, zarówno poszczególnych jego
elementów jak i relacji między nimi. Oznacza ono zapewnienie wydajności pracy
wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających na
wszechstronny rozwój pracownika – intelektualny, psychiczny i społeczny. Te optymalne
warunki pracy stwarzają możliwości i motywację u pracownika do zwiększania wydajności.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowym warunkiem przy projektowaniu pracy jest jej bezpieczeństwo. Kształtowanie
takich warunków pracy wymaga wiedzy o niezawodności działania nie tylko układów
technicznych, ale i człowieka – jego możliwości fizycznych i psychicznych. A także wiedzy
o różnicach między możliwościami poszczególnych osób. Bowiem nie każda osoba może
pracować na dowolnym stanowisku pracy. Istnieją przecież takie stanowiska, na których
potrzebna jest na przykład ponadprzeciętna siła fizyczna, albo zdolność do logicznego
rozumowania. Trzeba pamiętać także o tym, że optymalizacja warunków pracy to nie tylko
dobre projektowanie, ale także nieustanne korygowanie i uwzględnianie zmian zachodzących
w organizacji, czy wyposażeniu stanowiska. Powinien być to proces ustawicznej analizy
i oceny warunków pracy, dokonywanej w oparciu o kryteria systemowe. Tylko wówczas,
kiedy ten proces ma charakter ciągły, będzie można stworzyć ergonomiczne miejsce pracy.
Wszystkie trzy elementy występujące w układzie człowiek – środki pracy – środowisko są
ważne dla prawidłowego kształtowania warunków pracy, ze względu na wzajemne
oddziaływanie. Kluczowym zagadnieniem jest jednak wiedza o człowieku. Podstawą
tworzenia zasad kształtowania optymalnych warunków pracy jest znajomość możliwości
psychofizycznych człowieka. Ważna jest zwłaszcza znajomość ograniczeń tych możliwości.
Gdy praca przekracza możliwości adaptacji, pojawia się zmęczenie umysłowe i fizyczne,
rozwijają się dolegliwości i choroby zawodowe. Traci na tym wydajność pracy. I kiedy nie
jest to zjawisko dotyczące jednej osoby, oznacza to, że dane miejsce pracy zostało źle
zaprojektowane i wymaga natychmiastowej reorganizacji. Konieczna jest znajomość cech
człowieka istotnych dla wykonywania pracy wydolności fizycznej, umysłowej, cech
psychicznych oraz obciążenia fizycznego (dynamicznego i statycznego) i psychicznego
wynikającego z danej pracy. Zakres prac w działaniach ergonomicznych na tych wszystkich
polach aktywności człowieka obejmuje zawsze relacje między aktywnością człowieka,
ś

rodkami służącymi do uprawiania tej aktywności a środowiskiem. Rolą ergonomii jako nauki

jest tworzenie wiedzy kompleksowej oraz opracowywanie metod i narzędzi integrujących te
dziedziny.

Jeśli chodzi o zakres stosowanych działań, to wyróżnia się dwa kierunki ergonomii:

−

ergonomię koncepcyjną, projektową,

−

ergonomię korekcyjną.
Ergonomia koncepcyjna zajmuje się optymalizacją układu człowiek–technika–

rodowisko na etapie projektowania. Projekty te dotyczą przede wszystkim środków

i środowiska pracy, natomiast możliwości psychofizyczne człowieka są tu punktem
odniesienia. Bazą do ergonomicznego projektowania są wyniki badań podstawowych
i stosowanych oraz metody: diagnoza i modelowanie. Ergonomia korekcyjna jest realizowana
w miejscu pracy. Zajmuje się analizą istniejących warunków na stanowiskach pracy, oceną
pod katem zgodności tych warunków z wymaganiami, jakie dyktują psychofizyczne,
antropologiczne, biomechaniczne cechy człowieka oraz wymaganiami społecznymi
i organizacyjnymi cechami pracy, następnie opracowaniem projektu optymalizacji. W analizie
i ocenie konieczne jest systemowe ujęcie wielu elementów systemu pracy na stanowisku
takich jak:

−

sposób i efektywność systemu komunikacji między pracownikami (przekaz informacji
wzrokowej i słuchowej),

−

podział zadań między pracownika a maszynę (komputer), (analiza wysiłku i pozycji przy
pracy),

−

ocena dostosowania narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania (oświetlenia,
hałasu, mikroklimatu),

−

ocena organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji
pracowników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wynikiem analizy i oceny ergonomicznej stanowiska pracy powinno być opracowanie

planu korekty warunków pracy w zakresie, jaki jest możliwy w danej sytuacji. Obydwa
kierunki prac ergonomicznych są ze sobą ściśle powiązane. Ergonomia koncepcyjna opiera
się o bazy danych dotyczące psychofizjologicznych możliwości człowieka i dane techniczne
do projektowania, ale również o wyniki badań prowadzonych w zakresie ergonomii
korekcyjnej. Natomiast weryfikacja przyjętych podczas projektowania rozwiązań układu
człowiek – technika – środowisko, następuje przez jego analizę w warunkach produkcyjnych.
Oczywiście, najbardziej racjonalne jest podejmowanie odpowiednich działań w zakresie
ergonomii koncepcyjnej, łatwiej i ekonomiczniej jest, bowiem wprowadzać wymogi
ergonomiczne dla nowej koncepcji projektu niż później go korygować.
Ogólne zasady bezpieczeństwa podczas pracy z urządzeniami elektrycznymi

Zakład pracy jest zobowiązany do utrzymywania pomieszczeń pracy, budynków oraz

terenów i urządzeń z nimi związanych w stanie zapewniającym bezpieczne i higieniczne
warunki pracy. Maszyny, urządzenia oraz narzędzia pracy muszą być konstruowane
i budowane w taki sposób, aby zapewniały bezpieczne, higieniczne i dogodne warunki pracy.
Muszą przede wszystkim zabezpieczać pracownika przed urazami, działaniem substancji
chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym hałasem, szkodliwymi
wstrząsami i działaniem szkodliwych wibracji oraz promieniowaniem. Maszyny i inne
urządzenia techniczne oraz narzędzia pracy przed dopuszczeniem do ich produkcji są
poddawane ocenie pod względem wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy. Prace związane
z eksploatacją urządzeń elektroenergetycznych mogą wykonywać tylko pracownicy, którzy
spełniają dodatkowe wymagania kwalifikacyjne w zakresie gospodarki energetycznej,
określone w przepisach wydanych na postawie ustawy o gospodarce energetycznej. Do zadań
obsługi urządzeń elektrycznych zalicza się takie czynności, jak:

−

uruchamianie i zatrzymywanie urządzeń,

−

nadzór urządzeń w czasie ich pracy,

−

dokonywanie odczytów wskazań aparatury kontrolno-pomiarowych,

−

oględziny i przeglądy urządzeń nie wymagające ich demontażu,

−

prace porządkowe w pomieszczeniach.
Urządzenia mogą być uruchamiane tylko przez upoważnionych pracowników

z zachowaniem kolejności czynności określonych w instrukcji eksploatacji. Nie dotyczy
to urządzeń ogólno dostępnych, np. urządzeń oświetlenia pomieszczeń i terenów
zewnętrznych. Urządzenia elektryczne, których ruch stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia
ludzkiego (np. silniki elektryczne) można uruchamiać dopiero po uprzednim ostrzeżeniu osób
znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie o zamierzonym uruchomieniu urządzeń.
W czasie ruchu urządzeń nie wolno zdejmować osłon z części ruchomych tych urządzeń (np.
w czasie ruchu maszyn wirujących). Zmiany osłon, ochron i innych istniejących zabezpieczeń
urządzeń elektromagnetycznych mogą być dokonywane tylko przez osoby do tego
upoważnione. Wykonywanie oględzin urządzeń elektrycznych polega głównie na
wzrokowym sprawdzeniu stanu technicznego tych urządzeń; nie wymaga się przy tym
wyłączania urządzeń spod napięcia. Podczas oględzin urządzeń zabrania się:

−

wykonywania prac przy urządzeniach z wyjątkiem czynności w zakresie obsługi
określonych w instrukcji eksploatacji,

−

zdejmowania osłon,

−

wchodzenia na konstrukcje i urządzenia,

−

zbliżania się na niebezpieczną odległość do nie osłoniętych części urządzeń.
Przy dokonywaniu wszelkich prac z zakresu obsługi należy stosować odpowiedni sprzęt

ochronny. Prace w zakresie konserwacji, napraw, remontów urządzeń elektrycznych należy
wykonywać w zasadzie po wyłączeniu tych urządzeń spod napięcia, przy czym wyłączenia
spod napięcia należy dokonać w taki sposób, aby uzyskać widoczną przerwę izolacyjną

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

w obwodach zasilających (np. wyjęcie wkładek bezpiecznikowych, zdemontowanie części
obwodu zasilającego). Nie jest konieczne, aby przerwa ta była widoczna z miejsca
wykonywania prac. Przy urządzeniach elektrycznych niewyłączonych spod napięcia są
zezwolone prace (poza pracami określonymi w instrukcji eksploatacji w zakresie obsługi):

−

polegające na wymianie wkładek bezpiecznikowych i żarówek (świetlówek)
o nieuszkodzonej obudowie i oprawie,

−

przy wykonywaniu prób i pomiarów w sposób określony w szczegółowych instrukcjach
lub wskazówkach bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach
roboczych,

−

w innych przypadkach nie wymienionych powyżej, lecz wyłącznie przy zastosowaniu
specjalnych środków przewidzianych w szczegółowych instrukcjach stanowiskowych,
które zapewniają bezpieczne wykonywanie pracy.
Prace konserwacyjne i remontowe przy czynnych instalacjach i odbiornikach mogą być

wykonywane po wyłączeniu spod napięcia całej instalacji, danego obwodu lub odbiornika,
na którym są wykonywane prace, sprawdzeniu braku napięcia i uziemieniu. Prace przy
elektrycznych urządzeniach wirujących mogą być wykonywane po wyłączeniu ich z ruchu
i skutecznym zabezpieczeniu przed nieprzewidzianym uruchomieniem od strony urządzeń
napędzających lub od strony urządzeń napędzanych, np. pomp, wentylatorów. Nie dotyczy
to prac z zakresu obsługi określonych w instrukcji eksploatacji. Wyłączenia instalacji spod
napięcia należy dokonać przez wyłączenie wyłączników, (jeżeli istnieją) i wyjęcie wkładek
zabezpieczających w rozdzielnicy danego budynku lub na najbliższej tablicy, z której jest
zasilana dana instalacja lub obwód. W razie wykonywania prac polegających na kuciu
w murze i przebijaniu otworów w ścianie przy instalacjach podtynkowych i innych, nie
ułożonych na powierzchni ścian, jest wskazane wyłączyć spod napięcia wszystkie obwody
instalacji w budynku lub pomieszczeniu, w którym wykonywane te prace. Wyłączenie
odbiorników spod napięcia należy dokonać przez wyłączenie wyłączników, wyjęcie wkładek
bezpiecznikowych znajdujących się możliwie najbliżej danego odbiornika lub przez wyjecie
wtyczki z gniazda wtykowego. Sprawdzenia braku napięcia w wyłączanej instalacji lub
odbiorniku należy dokonać neonowym wskaźnikiem napięcia. Niezależnie od sprawdzenia
braku napięcia po wyłączeniu instalacji, ponownego sprawdzenia braku napięcia należy
dokonać bezpośrednio przed przystąpieniem do pracy w każdym nowym miejscu pracy. Może
się zdarzyć, że część instalacji lub obwód, przy których ma być rozpoczęta praca, nie należą
do instalacji wyłączonej spod napięcia. W miejscu wyłączenia instalacji spod napięcia oraz
w miejscu pracy, żyły przewodów instalacji powinny być uziemione przy zastosowaniu
uziemiaczy przenośnych. W instalacjach mało rozbudowanych, np. w mieszkaniach,
w których założenie uziemiaczy przenośnych jest utrudnione, można nie uziemiać przewodów
wyłączonej instalacji zarówno w miejscu wyłączenia, jak i miejscu pracy pod warunkiem, że:

−

miejsce wyłączenia jest dostępne tylko dla osób wykonujących prace (np. rozdzielnica,
z której wyjęto wkładki bezpiecznikowe, zostanie zamknięta na klucz znajdujący się
u osób wykonujących prace) albo,

−

miejsce wyłączenia instalacji (obwodu) na tablicy ogólnie dostępnej jest skutecznie
kontrolowane przez osoby wykonujące prace przed dokonywaniem na nich manipulacji
przez osoby postronne, a wyjęte wkładki bezpiecznikowe znajdują się cały czas u osób
wykonujących prace.
Przy wstrzeliwaniu kołków stalowych w ścianę lub sufit należy zabezpieczyć się, aby nie

było nikogo z drugiej strony tej przegrody budowlanej, a pistolet był przed wystrzeleniem
dociśnięty ściśle w wyznaczonym miejscu. Naprężenie przewodów wielokrążkiem oraz
przebijanie otworów w ścianach powinno się wykonywać stojąc na pewnych (sztywnych)
rusztowaniach. Nie wolno wykonywać tych prac z drabin. Pracownicy układający przewody
w powłoce ołowianej powinni starannie myć ręce przed każdym posiłkiem i po pracy. Przy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

posługiwaniu się lampą lutowniczą należy zachować szczególną ostrożność, mając na uwadze
możliwość wybuchu lub spowodowanie pożaru. Wszelkie prace w warunkach szczególnego
zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego muszą być wykonywane, co najmniej przez dwie
osoby, przy czym jedna z nich musi mieć aktualne zaświadczenie kwalifikacyjne, a druga
osoba może być osobą pomocniczą. Prace w warunkach niezliczanych do szczególnego
zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego mogą być wykonywane jednoosobowo. Do prac
należy zawsze używać odpowiednich narzędzi i sprzętu ochronnego określonych
w przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy.
Urządzenia elektryczne

Każde urządzenie elektryczne powinno mieć numer fabryczny oraz trwale

przymocowaną czytelną tabliczkę znamionową zawierającą: nazwę producenta, typ
urządzenia, napięcie znamionowe (V), moc (W lub kW), znak bezpieczeństwa CE
i podstawowe parametry techniczne np. obr/min.

Rys. 1. Narzędzie elektryczne z tabliczką znamionową [11, s. 48]

Istnieje pięć reguł użytkowania urządzeń elektrycznych:

−

przed każdym użyciem skontrolować stan obudowy, wyłącznika i przewodu zasilającego

−

w razie jakiegokolwiek uszkodzenia urządzenie należy oddać do naprawy,

−

włączając i wyłączając narzędzie z sieci zawsze należy chwytać za wtyczkę, nigdy
za przewód,

−

stosować urządzenie zgodnie z jego przeznaczeniem i parametrami,

−

chronić urządzenie przed wodą i wilgocią,

−

uważać na niebezpieczeństwo potknięcia się o luźno leżący przewód zasilający
(w przypadku gdy przewód jest długi, konieczne jest odpowiednie jego podwieszenie na
bezpieczną wysokość lub też zabezpieczenie przewodu leżącego na ziemi w miejscach
przejścia bądź przejazdu).
Przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić: stan techniczny urządzenia, czy

przegląd był przeprowadzany zgodnie z instrukcją producenta, czy fakt sprawdzenia
i konserwacji urządzenia jest odnotowany w książce przeglądów tego urządzenia.
W przypadku wystąpienia zakłóceń należy natychmiast odłączyć urządzenie elektryczne od
prądu i zawiadomić przełożonego. Nie wolno zdejmować pokryw ochronnych ani dopuścić
do użytkowania takiego urządzenia przez osoby postronne. Uszkodzony bezpiecznik można
zastąpić tylko takim samym sprawnym bezpiecznikiem. W razie uszkodzenia innych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

podzespołów niż bezpieczniki naprawy urządzenia może dokonać tylko uprawniony elektryk.
Pracodawca jest zobowiązany dbać o to, aby urządzenia elektryczne były:

−

sprawne przed użyciem oraz po każdej konserwacji i naprawie,

−

użytkowane zgodnie z zasadami bezpieczeństwa pracy,

−

wyposażone, regulowane i konserwowane wyłącznie przez uprawnionych elektryków
lub pod nadzorem uprawnionych elektryków,

−

niezwłocznie naprawiane,

−

usuwane lub odizolowane, jeśli ich naprawa jest niemożliwa.

4.3.2.

Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Czym zajmuje się ergonomia?

Jakie są najważniejsze zasady ergonomii?

Jaka pozycja przy pracy jest najkorzystniejsza z punktu widzenia zasad ergonomii?

Jak należy rozmieszczać przedmioty i narzędzia na stanowiskach pracy?

Co to są pozycje niewygodne dla człowieka podczas wykonywania pracy?

Jakie wyróżnia się kierunki ergonomii ze względu na zakres stosowanych działań?

Jakie są reguły użytkowania urządzeń elektrycznych?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj wskazane przez nauczyciela stanowisko pracy pod względem

ergonomicznym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować zasady kształtowania bezpiecznych warunków pracy,

określić czynniki szkodliwe i niebezpieczne, które występują na wybranym stanowisku
pracy,

dokonać klasyfikacji wyodrębnionych czynników,

sporządzić

formie

tabeli

wykaz

czynników

szkodliwych,

uciążliwych

i niebezpiecznych pod względem ergonomicznym na stanowisku pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stanowisko komputerowe z dostępem do internetu,

−

materiały piśmienne,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Zidentyfikuj zagrożenia, jakie mogą wystąpić w pracy meteorologa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odnaleźć informacje o bezpiecznym wykonywaniu pracy,

przeanalizować, jakie zagrożenia mogą wystąpić w pracy meteorologa,

zapisać jakie mogą występować zagrożenia w wyniku złych warunków pracy,

zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiały piśmienne,

−

przykładowe schematy urządzeń,

−

literatura z rozdziału 6.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić zasady ergonomii?

wyjaśnić, co to są pozycje niewygodne dla człowieka w miejscu
pracy?

określić rozmieszczenie przedmiotów na stanowisku pracy, zgodnie
z zasadami ergonomii?

scharakteryzować wskazania ergonomii?

scharakteryzować kierunki ergonomii koncepcyjnej i korelacyjnej?

określić zasady stosowania narzędzi elektrycznych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej

4.4.1. Materiał nauczania

rodki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przewidziane do noszenia

bądź trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą
zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo lub zdrowie. Decyzja
o

zastosowaniu

rodków

ochrony

indywidualnej

powinna

być

poprzedzona

przeprowadzeniem

wszystkich

możliwych

działań

zarówno

technicznych

jak

i organizacyjnych mających na celu eliminację zagrożeń u źródła. Środki ochrony
indywidualnej powinny być stosowane w sytuacjach, gdy nie można uniknąć zagrożeń lub nie
można ich dostatecznie ograniczyć poprzez wprowadzenie środków ochrony zbiorowej lub
odpowiedniej organizacji pracy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami środki ochrony
indywidualnej, wprowadzane do obrotu, muszą posiadać oznakowanie „CE”, co oznacza,
ż

e spełniają wymagania zasadnicze określone w stosownych przepisach i mogą być

bezpiecznie stosowane. Środki ochrony indywidualnej klasyfikuje się ze względu na
przeznaczenie, i wyróżnia się:

−

odzież ochronną,

−

rodki ochrony kończyn dolnych,

−

rodki ochrony kończyn górnych,

−

rodki ochrony głowy,

−

rodki ochrony twarzy i oczu,

−

rodki ochrony słuchu,

−

rodki ochrony układu oddechowego,

−

rodki chroniące przed upadkiem z wysokości,

−

rodki izolujące cały organizm.

Odzież ochronna – odzież, która okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni

pracującego przed jednym lub wieloma zagrożeniami. Do odzieży ochronnej zaliczamy:
kombinezony, kurtki, bluzy, kamizelki, spodnie, fartuchy, fartuchy przednie, płaszcze,
peleryny, ochraniacze pośladków, osłony tułowia, osłony głowy i karku, odzież ostrzegawcza.
W zależności od rodzaju zagrożenia odzież ochronna powinna chronić przed: czynnikami
mechanicznymi, termicznymi, chemicznymi, biologicznymi,

wodą, pyłami, porażeniem

prądem. Na przykład: fartuchy do ochrony podczas używania noży ręcznych, spodnie podczas
używania pił łańcuchowych, fartuchy ochronne dla spawaczy, odzież kwasoodporna, odzież
gazoszczelna. Przykłady prac, przy których wymagane jest stosowanie odzieży ochronnej:

−

w narażeniu na szkodliwe substancje chemiczne, biologiczne, pyły: zabiegi
chemizacyjne, wysiew nawozów pylistych,

−

prace w kanałach ściekowych, rowach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach,

−

w narażeniu na deszcz lub chłód,

−

spawanie, kucie, odlewanie metali,

−

opróżnianie szamb, zbiorników na gnojówkę,

−

cięcie pilarkami łańcuchowymi.
Ś

rodki ochrony kończyn dolnych – zabezpieczają człowieka przed zagrożeniami

występującymi w toku pracy, takimi jak: wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne, poślizg,
szkodliwe działanie substancji chemicznych (kwasów, ługów, smarów, olejów,
rozpuszczalników), wysokich i niskich temperatur, wody, prądu elektrycznego. Do środków
ochrony kończyn dolnych zalicza się: buty, półbuty, trzewiki, saperki, kalosze, ochraniacze
stopy, ochraniacze golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda. W celu dokonania
właściwego doboru metod ochrony nóg należy przewidzieć wszystkie możliwe zagrożenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

oraz określić stopień narażenia na działanie szkodliwych czynników, jak: ciężar przedmiotu,
który może upaść na stopę, stężenia kwasu, rodzaj rozpuszczalnika, warunki otoczenia,
temperaturę, wilgotność. Stosowanie środków ochrony nóg konieczne jest przy wykonywaniu
prac stwarzających ryzyko urazów (w tym oparzeń), ich zamoczenia lub zanieczyszczenia
substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie,
wykonywane w niskiej lub wysokiej temperaturze:

−

transport i magazynowanie ciężkich elementów,

−

prace w kuźniach, spawalniach,

−

prace w studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach, stawach,

−

piaskowanie, śrutowanie przedmiotów,

−

w narażeniu na kontakt nóg z bardzo gorącymi lub bardzo zimnymi materiałami,

−

w narażeniu na ryzyko upadku z wysokości na skutek ześlizgnięcia, w tym na dachach,

−

prace z użyciem pilarki łańcuchowej,

−

prace związane z obsługą zwierząt w pomieszczeniach inwentarskich.
Ś

rodki ochrony kończyn górnych to: rękawice ochronne, ochraniacze: palców, dłoni,

nadgarstka, przedramienia, łokcia, dermatologiczne środki ochrony skóry. Dobór rękawic
ochronnych zależy od rodzaju zagrożeń występujących na stanowisku pracy, rodzaju
wykonywanej pracy, warunków otoczenia, materiału z jakiego są wykonane rękawice oraz ich
konstrukcji. Dermatologiczne środki ochrony skóry tzw. „rękawice biologiczne” to specjalne
kremy, żele, maści ochronne. Mogą być hydrofilowe – rozpuszczalne w wodzie, a chroniące
przed olejami, smarami, rozpuszczalnikami i hydrofobowe – nierozpuszczalne w wodzie,
a chroniące przed wodnymi roztworami soli, kwasów, zasad. Stosowane są, jeżeli warunki
pracy wykluczają używanie rękawic ochronnych:

−

podczas prac z urządzeniami wirującymi ze względu na możliwość pochwycenia
rękawicy (wiertarki, frezarki, tokarki),

−

gdy praca wymaga stałej dużej precyzji – podczas naprawy silników spalinowych i ich
podzespołów.
Ś

rodki ochrony kończyn górnych muszą być stosowane przy pracach stwarzających

ryzyko urazów rąk, związanych z działaniem wysokiej temperatury, wibracji, substancji
chemicznych, w kontakcie z wodą, substancjami toksycznymi, żrącymi, z materiałami
gnijącymi, mogącymi być źródłem infekcji, w tym w szczególności:

−

prace z użyciem przedmiotów ostrych, tnących, kłujących, parzących,

−

spawanie, cięcie metali,

−

czyszczenie, piaskowanie, śrutowanie przedmiotów,

−

przenoszenie ładunków o wysokiej lub niskiej temperaturze.
Ś

rodki ochrony głowy to: hełmy ochronne coraz nakrycia głowy, czapki, czepki,

kapelusze, berety, chustki. Hełmy ochronne przede wszystkim chronią głowę użytkownika
przed uderzeniami pochodzącymi od spadających lub przemieszczających się przedmiotów
oraz przed uderzeniami głową o przeszkody. Dodatkowo hełmy ochronne zabezpieczają przed
krótkotrwałym kontaktem z przewodami elektrycznymi pod napięciem do 400 V
i odpryskami roztopionego metalu. Stosowanie hełmów ochronnych wskazane jest przy
wykonywaniu prac narażających pracowników na urazy głowy w tym:

−

prace przy obsłudze i w sąsiedztwie urządzeń do podnoszenia, dźwigów, ładowaczy,
podnośników, przenośników,

−

prace na wysokości, na konstrukcjach stalowych, mostach, wieżach,

−

prace w wykopach, rowach, tunelach.
Hełm należy wycofać z użytkowania jeżeli:

−

został poddany silnemu uderzeniu lub wykazuje oznaki uszkodzenia,

−

upłynął okres jego stosowania podany przez producenta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Nakrycia głowy powinny być używane, gdy istnieje ryzyko pochwycenia włosów,

zamoczenia głowy lub zanieczyszczenia substancjami toksycznymi, żrącymi, gnijącymi:

−

prace w zapyleniu,

−

prace w rowach, studzienkach, cysternach, kadziach, zbiornikach,

−

w narażeniu na deszcz, niskie lub wysokie temperatury,

−

przy obsłudze maszyn i urządzeń, których ruchome części mogą wciągnąć włosy
pracownika.
Ś

rodki ochrony twarzy i oczu to: okulary i gogle ochronne, półosłony i osłony twarzy,

przyłbice, tarcze. Mają za zadanie przede wszystkim ochronę wzroku oraz twarzy przed
zagrożeniami mechanicznymi, chemicznymi, termicznymi, biologicznymi, promieniowaniem
optycznym, nadfioletowym, podczerwonym. Powinny być stosowane przy pracach, gdzie
twarz lub oczy są narażone na urazy lub podrażnienia oraz czynniki niebezpieczne
i szkodliwe dla zdrowia, a w szczególności:

−

spawanie, zgrzewanie i cięcie metali gazowo i elektrycznie,

−

prace przy obrabiarkach skrawających, gdy powstają wióry odpryskowe,

−

szlifowanie na sucho, czyszczenie, skrobanie,

−

prace z kwasami, roztworami żrącymi, środkami odkażającymi, preparatami do usuwania
korozji,

−

prace powodujące rozbryzgi cieczy, również wody.
Podczas spawania gazowego jako wystarczające do ochrony oczu uznaje się gogle

odchylne, które chronią przed promieniowaniem i gorącymi odpryskami. Gogli nie stosuje się
przy spawaniu elektrycznym, ze względu na zbyt duże współczynniki przepuszczania światła
filtrów spawalniczych, a także ze względu na potrzebę osłaniania całej twarzy przed
intensywnym promieniowaniem nadfioletowym. Do spawania łukiem elektrycznym stosuje
się specjalne tarcze, przyłbice i kaptury spawalnicze. Służą one do ochrony oczu, twarzy
i szyi przed promieniowaniem łuku elektrycznego oraz odpryskami metalu i żużlu.

rodki ochrony słuchu stanowią: wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe,

hełmy przeciwhałasowe. Powinny być stosowane w szczególności przy:

−

obsłudze pras do metalu,

−

używaniu narzędzi pneumatycznych,

−

cięciu drewna pilarką tarczową lub piłą łańcuchową.
Prawidłowo dobrany ochronnik słuchu powinien zapewnić obniżenie poziomu dźwięku

do wartości mniejszych od 85 dB. Aby ochrona słuchu przed nadmiernym hałasem była
skuteczna, należy nosić cały czas ochronniki. Istotne jest, aby ochronniki słuchu nie
powodowały nadmiernego tłumienia dźwięku, może to być przyczyną problemów
z komunikacją dźwiękową lub odbieraniem sygnałów alarmowych.

rodki ochrony układu oddechowego wymagane są przy pracach w warunkach narażenia

na nadmierne zanieczyszczenie powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach
niedoboru tlenu. Ze względu na zasadę działania środki ochrony układu oddechowego dzielą
się na:

−

sprzęt oczyszczający i filtrujący, pochłaniający i filtro-pochłaniający, oczyszczający
powietrze z pyłów, gazów lub par,

−

sprzęt izolujący, działa na zasadzie doprowadzenia powietrza lub tlenu z zewnątrz
lub z opadów.
Sprzęt oczyszczający i izolujący może mieć różnego rodzaju część twarzową

a mianowicie: ustnik, ćwierćmaska, półmaska, maska, kaptur powietrzny, hełm powietrzny,
bluza powietrzna. Sprzęt oczyszczający może być stosowany tylko wtedy, gdy łączne stężenie
objętościowe zanieczyszczeń powietrza nie przekracza 1 % oraz gdy nie występuje niedobór
tlenu – tzn. gdy jego stężenie w powietrzu nie spada poniżej 17 %. Zagrożenie niedoborem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

tlenu występuje praktycznie zawsze w ograniczonej przestrzeni: zbiornikach, silosach,
cysternach, studzienkach itp.

Sprzęt filtrujący w postaci filtrów kompletowanych z częściami twarzowymi lub

półmasek filtrujących jest stosowany przy zanieczyszczeniach powietrza pyłami, dymami lub
mgłami. Sprzęt pochłaniający służy do ochrony dróg oddechowych przed zanieczyszczeniami
w postaci par lub gazów. Sprzęt filtro-pochłaniający jest przeznaczony do jednoczesnej
ochrony przed parami, gazami, pyłami. Podstawą prawidłowego doboru sprzętu ochrony
układu oddechowego jest rozpoznanie i znajomość zagrożenia: wielkość stężenia danego
czynnika, toksyczność i czas trwania kontaktu z substancją. Stosowanie środków ochrony
dróg oddechowych jest wymagane, w szczególności przy pracach:

−

w zbiornikach, silosach, studzienkach, gdzie może wystąpić szkodliwy gaz lub niedobór
tlenu,

−

w narażeniu na wdychanie szkodliwych pyłów, gazów, par lub dymu.
Ś

rodki chroniące przed upadkiem z wysokości

System chroniący przed upadkiem z wysokości składa się z trzech podzespołów:

−

uprzęży, którą stanowią szelki bezpieczeństwa,

−

podzespołu amortyzującego (amortyzatory, urządzenia samohamowne, urządzenia
samozaciskowe),

−

podzespołu kotwiczącego (naczepy linkowe, statywy).
Szelki bezpieczeństwa są jedynym rodzajem uprzęży przeznaczonym do ochrony przed

upadkiem z wysokości, stosowanej w systemach powstrzymujących spadanie z wysokości.
Należy zaznaczyć, że pasy monterskie, czy inne uprzęże biodrowe, nie posiadające pasów
barkowych, nie mogą służyć jako sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości
powstrzymujący spadanie. Osoba pracująca w takim pasie spadając narażona jest na uraz
kręgosłupa jak również innych części układu kostno-szkieletowego.

Podzespół łącząco-amortyzujący może być używany w systemach zapobiegających

spadaniu np. do pracy w podparciu lub ograniczających strefę poruszania się tak, aby nie
doszło do upadku z wysokości.

Podzespół amortyzujący łączy uprzęż z punktem kotwiącym i ma za zadanie złagodzenie

skutków powstrzymywania spadania poprzez minimalizowanie drogi spadania człowieka
i siły dynamicznej działającej na człowieka podczas hamowania jego ruchu -spadania.

Podzespół kotwiący łączy podzespół amortyzujący ze stałym punktem w obrębie

stanowiska pracy. Jako punkty kotwiące mogą być wykorzystane haki, części rusztowań,
elementy konstrukcyjne budynków.

rodki izolujące cały organizm, do których zalicza się: środki z doprowadzeniem

powietrza, środki umożliwiające stosowanie izolującego sprzętu ochrony układu
oddechowego.

rodki ochrony zbiorowej są środkami przeznaczonymi do jednoczesnej ochrony grupy

ludzi, w tym także pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami
występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami
technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Co to są środki ochrony indywidualnej?

Jakie wymagania powinny spełniać środki ochrony indywidualnej?

Na jakie grupy dzieli się środki ochrony indywidualnej?

Co to jest odzież ochronna?

Przy wykonywaniu jakich prac należy stosować sprzęt ochrony głowy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jakie znasz środki ochrony twarzy i oczu?

Kiedy środki ochrony indywidualnej spełniają wymagania ochronne?

Kto ma obowiązek nieodpłatnie dostarczyć pracownikowi środki ochrony indywidualnej
i poinformować go o sposobach posługiwania się nimi?

Przed czym zabezpieczają środki ochrony indywidualnej?

10.

Kto ustala stosowanie niezbędnych środków ochrony indywidualnej na określonych
stanowiskach pracy?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz środki ochrony indywidualnej dla pracownika wykonującego pomiary

i obserwacje meteorologiczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeanalizować rodzaje czynników szkodliwych, uciążliwych i niebezpiecznych,

określić czynniki, które występują podczas pracy meteorologa,

dobrać środki ochronne do zidentyfikowanych zagrożeń,

przedstawić pozostałym kolegom proponowane środki.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

przepisy

dotyczące

występowania

czynników

szkodliwych,

uciążliwych

i niebezpiecznych,

−

przepisy i rozporządzenia dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej,

−

zestaw środków ochronny indywidualnej,

−

materiały piśmienne,

−

notatnik,

−

literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dobierz odzież roboczą dla pracownika na stanowisku zaproponowanym przez

nauczyciela. Opisz stanowisko, na którym pracuje.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

sporządzić opisy wybranych stanowisk pracy,

dobrać pracownikowi na określonym stanowisku pracy odzież roboczą,

ocenić ćwiczenie,

zapisać wnioski,

zapisane propozycje przedstawić na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

przepisy dotyczące stosowania odzieży roboczej,

−

wykaz odzieży roboczej,

−

literatura z rozdziału 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4.

Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

scharakteryzować środki ochrony indywidualnej?

wymienić środki, jakie ma dostarczyć pracodawca nieodpłatnie
pracownikowi?

dobrać środki ochrony indywidualnej do określonego rodzaju pracy?

dobrać sprzęt ochrony głowy?

określić wymagania, jakie powinny spełniać środki ochrony
indywidualnej?

dobrać sprzęt ochrony twarzy i oczu?

dokonać podziału środków ochrony indywidualnej na grupy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Zasady ochrony przeciwpożarowej

4.5.1.

Materiał nauczania

Pożar jest to niekontrolowany proces spalania, w miejscu do tego nie przeznaczonym.

Otaczające nas materiały można podzielić na materiały palne i niepalne. Palenie (spalanie)
jest procesem fizykochemicznym, polegającym na intensywnej reakcji łączenia się materiału
palnego z tlenem. Aby proces spalania mógł nastąpić, materiał palny musi być nagrzany do
temperatury zapalenia (zapłonu). Spalanie ustaje, jeżeli zawartość tlenu w powietrzu obniży
się poniżej 16 %. Barwa płomienia zależy od jego temperatury: ciemnoczerwony – około
500°C, jasnoczerwony – około 800°C, żółtopomarańczowy – około 1000°C, jasnożółty –
około 1200°C, biały powyżej 1500°C. W procesie spalania można wskazać cztery metody
gaszenia ognia:
–

ochładzanie – odbieranie ciepła od źródła ognia,

–

obniżanie zawartości tlenu w strefie płomienia,

–

izolowanie substancji biorących udział w procesie palenia,

–

usuwanie materiału palnego.
Zagrożenie pożarowe występuje tam, gdzie:

−

jest dużo nagromadzonych materiałów łatwopalnych,

−

stosowany jest ogień otwarty lub wysoka temperatura do celów technologicznych,

−

stosowane są materiały łatwopalne do celów technologicznych,

−

występuje proces samonagrzewania się materiałów,

−

używane są narzędzia iskrzące,

−

istnieją możliwości wyładowania elektryczności statycznej,

−

wydziela się energia cieplna w wyniku tarcia elementów maszyn i urządzeń,

−

nie zachowane są odległości materiałów i wyposażenia od elementów oświetlenia
(żarówek) i ogrzewania (piece, grzejniki),

−

nieprawidłowo są eksploatowane urządzenia elektryczne i instalacje,

−

oraz w innych przypadkach braku właściwej ostrożności w postępowaniu z ogniem.
Ochrona przeciwpożarowa polega na zapobieganiu pożarom i ich rozprzestrzenianiu się,

zapewnieniu sił i środków do ich zwalczania oraz prowadzeniu działań ratowniczych. Metody
i szczegółowe sposoby ochrony przeciwpożarowej ustalają przepisy ustawy o ochronie
przeciwpożarowej, przepisy rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych w sprawie ochrony
przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, przepisy techniczno-
-budowlane oraz określone w polskich normach (PN) warunki techniczne środków
zabezpieczenia przeciwpożarowego, a także inne przepisy szczególne.

W obiektach i pomieszczeniach pracy powinny znajdować się instrukcje bezpieczeństwa

pożarowego oraz instrukcja postępowania na wypadek pożaru.
Instrukcja postępowania w razie pożaru
I. Alarmowanie
Każdy, kto zauważy pożar lub inne zagrożenie lub uzyskał informację o pożarze (innym
zagrożeniu) obowiązany jest zachować spokój i nie dopuszczając do paniki, niezwłocznie
podjąć czynności, które wymieniono poniżej.
1. Należy zawiadomić:

−

osoby znajdujące się w strefie zagrożenia, po czym

−

wcisnąć najbliższy przycisk alarmu pożarowego (jeżeli obiekt jest wyposażony
w instalację sygnalizacji pożaru),

−

PAŃSTWOWĄ STRAś POśARNĄ tel. 998

−

właściciela lub zarządcę obiektu, tel………

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po uzyskaniu telefonicznego połączenia ze strażą pożarną, należy wyraźnie podać:

−

gdzie powstało zdarzenie – dokładny adres, nazwa obiektu, instytucji, piętro,

−

co się pali lub jakie jest inne zagrożenie,

−

czy istnieje zagrożenie życia ludzi, czy są osoby ranne lub poszkodowane,

−

numer telefonu, z którego się dzwoni oraz swoje imię i nazwisko.

UWAGA! Odłożyć słuchawkę dopiero po otrzymaniu odpowiedzi, że straż pożarna przyjęła
zgłoszenie. Odczekać chwilę przy teflonie na ewentualne sprawdzenie zgłoszenia.
3.

W razie potrzeby /nieszczęśliwy wypadek lub awaria/ alarmować:

−

POGOTOWIE RATUNKOWE

tel. 999

−

POLICJĘ

tel. 997

−

POGOTOWIE GAZOWE

tel. 992

−

POGOTOWIE ENERGETYCZNE

tel. …...

−

POGOTOWIE WODNO – KANALIZACYJNE

tel. …...

−

STRAś MIEJSKĄ

tel. …...

II. Akcja ratowniczo-gaśnicza
1.

Równocześnie z alarmowaniem straży pożarnej należy w miarę możliwości przystąpić do
akcji ratowniczo – gaśniczej, przy pomocy znajdującego się w pobliżu podręcznego
sprzętu gaśniczego lub innych urządzeń przeciwpożarowych, np. hydrantów
wewnętrznych.

Do czasu przybycia straży pożarnej akcją kieruje właściciel, zarządca, osoby do tego celu
wyznaczone lub najbardziej energiczne i opanowane.

Każda osoba powinna podporządkować się poleceniom kierującego akcją ratowniczo-
-gaśniczą.

Każdy przystępujący do akcji ratowniczo-gaśniczej powinien pamiętać, że:

−

w pierwszej kolejności należy przeprowadzić ratowanie zagrożonego życia ludzi,

−

należy przeciwdziałać panice wśród ludzi przebywających w obiekcie, wzywając
do zachowania spokoju i informując o drogach ewakuacji oraz otaczać opieką osoby
potrzebujące pomocy,

−

wchodząc do pomieszczeń i stref zadymionych przyjmować pozycję pochylną
(jak najbliżej podłogi) oraz w miarę możliwości zabezpieczyć drogi oddechowe
prostymi środkami (np. chusteczką zwilżoną wodą),

−

należy wyłączyć dopływ prądu elektrycznego, gazu itp. do pomieszczeń i stref
objętych pożarem (nie wolno gasić wodą instalacji i urządzeń elektrycznych będących
pod napięciem),

−

usunąć z zasięgu ognia wszystkie materiały palne, a w szczególności butle z gazami
palnymi i sprężonymi, naczynia z płynami łatwopalnymi, cenne maszyny, urządzenia
i ważne dokumenty,

−

nie otwierać bez koniecznej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń, w których
powstał pożar, ponieważ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia,

−

szybkie i prawidłowe użycie podręcznego sprzętu gaśniczego umożliwia gaszenie,
pożaru w pierwszej fazie jego rozwoju.

III. Zasady postępowania w przypadku powstania pożaru dla osób przebywających

(postronnych) w obiekcie

W przypadku zaistnienia pożaru w obiekcie należy bezwzględnie podporządkować się
poleceniom kierującego akcją ewakuacyjną lub innych osób obsługujących akcję.

Wyjść z pomieszczeń i zgodnie z kierunkiem ewakuacji udać się do najbliższego wyjścia
ewakuacyjnego prowadzącego na zewnątrz obiektu.

W razie braku możliwości opuszczenia pomieszczenia należy szczelnie zamknąć drzwi
i wyraźnie sygnalizować o miejscu przebywania do czasu przybycia ratowników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zachować spokój i nie wywoływać paniki.

Udzielić pomocy osobom poszkodowanym.

Tabela 1. Wybrane znaki ochrony przeciwpożarowej [14

]

Hydrant wewnętrzny

Gaśnica

Kierunek

miejsca

rozmieszczenia

sprzętu

pożarowego lub urządzenia
ostrzegawczego

Podręczny sprzęt gaśniczy – jest to sprzęt gaśniczy uruchamiany ręcznie służący do

zwalczania pożarów w początkowej fazie (w zarodku).
–

hydronetka – przenośny pojemnik wyposażony w zbiornik, pompkę tłoczną i wężyk
z prądowniczką. Zawiera około 15 l wody,

–

gaśnica pianowa – należy wbić zbijak i odwrócić do góry dnem. Działania gaśnicy nie
można przerwać. Gasimy pożary grupy A i B,

–

gaśnica śniegowa – zawiera skroplony CO

– jest koloru srebrnego. Uruchamiamy ją

przez odkręcenie kurka. Podczas gaszenia gaśnica staje się bardzo zimna, dlatego należy
trzymać ją za uchwyty,

–

gaśnica halonowa – wypełniona cieczą o bardzo niskiej temperaturze parowania.
W trakcie gaszenia wydzielają się gazy, które są szkodliwe dla zdrowia. Obecnie
wycofuje się z użycia gaśnice halonowe,

–

gaśnica proszkowa – zawiera proszek gaśniczy pod stałym ciśnieniem np. azot lub gaz.
Znajduje się on w dodatkowym zbiorniku,

–

koc gaśniczy – wykonany z tkaniny niepalnej o powierzchni ok. 2 m

. Kocem okrywamy

ródło ognia, a obrzeża dokładnie dociskamy do podłoża, dzięki czemu ograniczamy

dostęp tlenu do palącego się materiału,

–

agregat gaśniczy – sprzęt gaśniczy mający zapas środków w ilości większej niż 20 kg
(od 25 kg do 750 kg). Agregaty gaśnicze wyposażone są w kółka, dzielimy je na
agregaty: pianowe, halonowe, proszkowe i śniegowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 2. Grupy pożarów oraz środki gaśnicze [opracowanie własne]

Grupa pożarów

Rodzaj płonącego materiału

Podręczne środki gaśnicze

Ciała stałe pochodzenia organicznego,
przy

spalaniu

których

występuje

zjawisko żarzenia (drewno, papier,
węgiel, tworzywa sztuczne)

woda,

gaśnica

pianowa,

gaśnica śniegowa, gaśnica
proszkowa,

Ciecze palne i substancje stałe topiące
się

wskutek

wytworzonego

przy

pożarze

ciepła

(benzyna,

nafta,

parafina, pak, naftalen, itp.)

gaśnica

pianowa,

gaśnica

niegowa, gaśnica halonowa,

gaśnica proszkowa,

Gazy (metan, aceton, propan, butan)

proszki

gaśnicze,

gaśnica

halonowa,

Metale (magnez, sód, uran)

specjalne gaśnice proszkowe

Pożary grupy A – D występujące
w obrębie urządzeń elektrycznych pod
napięciem

gaśnica śniegowa, gaśnica
halonowa,

gaśnica

proszkowa

Gaśnice proszkowe są obecnie najpowszechniej stosowane. Oznakowanie gaśnicy

proszkowej składa się z szeregu symboli, na przykład GP-6z ABC oznacza, że jest to gaśnica
proszkowa (GP), wyposażona w nabój gazowy (wyrzutnik-z), którą można gasić pożary typu
A, B i C (patrz: tabela 2).

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

Jakie informacje należy podać wzywając straż pożarną?

Czy znasz numer telefonu do straży pożarnej?

Co to są materiały niebezpieczne pożarowo?

Jakie są najczęstsze przyczyny pożarów?

Jakie znasz rodzaje podręcznego sprzętu gaśniczego?

Co należy zrobić w przypadku zapalenia się instalacji elektrycznej?

Dlaczego nie należy otwierać okien w przypadku podejrzenia lub powstania pożaru
w pomieszczeniu zamkniętym?

Jakie są rodzaje gaśnic i do czego mogą one służyć?

Jak zapobiegamy pożarom?

10.

Jakie znasz środki gaśnicze?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ, jakie zagrożenia pożarowe mogą wystąpić w stacji meteorologicznej i jakie

należy zastosować środki bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

dobrać partnerów do pracy w zespole,

zastanowić się i wskazać, co w stacji meteorologicznej może stanowić zagrożenie
pożarowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

określić, jakie działania powinny być podjęte, aby uniknąć wskazanych zagrożeń
pożarowych,

wyniki pracy grupy zapisać i zaprezentować na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

stanowisko komputerowe z dostępem do internetu,

−

literatura z rozdziału 6,

−

notatnik i materiały piśmienne.

Ćwiczenie 2

Dobierz sprzęt i środki gaśnicze w zależności od rodzaju pożaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przeczytać instrukcje przeciwpożarowe oraz instrukcje stosowania sprzętu i środków
gaśniczych,

określić rodzaj pożaru,

zanotować możliwe do zastosowania środki gaśnicze,

krótko je scharakteryzować,

uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

akty prawne dotyczące ochrony przeciwpożarowej,

−

instrukcje przeciwpożarowe,

−

instrukcje stosowania sprzętu i środków gaśniczych,

−

literatura z rozdziału 6,

−

notatnik.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wymienić najczęstsze zagrożenia pożarowe?

scharakteryzować środki gaśnicze?

zareagować w przypadku pożaru instalacji elektrycznej?

rozpoznać środki gaśnicze i sprzęt gaśniczy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.

Zasady eksploatacji maszyn i urządzeń oraz sprzętu
pomiarowego.

Bezpieczeństwo

podczas

wykonywania

pomiarów

4.6.1.

Materiał nauczania

Wykonując zawód meteorologa często spotkasz się z urządzeniami elektrycznymi. W tym

rozdziale dowiesz się przede wszystkim o zasadach eksploatacji maszyn i urządzeń
elektrycznych. Wykonując pomiary używamy urządzeń pod napięciem, dlatego też dowiesz
się jak się zachować w wypadku porażenia prądem elektrycznym. Eksploatację elektrycznych
urządzeń napędowych należy prowadzić na podstawie:
1)

Zarządzenia Ministrów Górnictwa i Energetyki oraz Gospodarki Materiałowej
i Paliwowej z dnia 18 lipca 1986 r. w sprawie ogólnych zasad eksploatacji (MP Nr 25,
poz. 174 z dnia 18 lipca 1986 r.),

Zarządzenia Ministra Gospodarki Materiałowej i Paliwowej z dnia 28 lutego 1987 r.
w sprawie szczegółowych zasad eksploatacji elektrycznych urządzeń napędowych (MP
Nr 8, poz. 68 z dnia 26 marca 1987 r.).
Zasady eksploatacji elektrycznych urządzeń napędowych obowiązują w jednostkach

gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej. Zasad tych nie stosuje się do elektrycznych
urządzeń napędowych:
1)

Przeznaczonych do pracy w miejscach zakwalifikowanych do pomieszczeń zagrożonych
wybuchem,

Mocy znamionowej mniejszej niż 1 kW, jeżeli łączna ich moc u jednego użytkownika
nie przekracza 10 kW,

Częstotliwości znamionowej powyżej 60 Hz,

Przeznaczonych do pracy w cieczy.

Zainstalowanych w urządzeniach zabezpieczenia ruchu kolejowego.

Przez elektryczne urządzenia napędowe należy rozumieć: silnik elektryczny prądu

przemiennego lub prądu stałego wraz z układami służącymi do jego zasilania, regulacji,
sterowania, sygnalizacji, zabezpieczeń oraz pomiarów. Przepisy o eksploatacji wprowadzają
podział urządzeń napędowych na następujące grupy:
1)

I grupa – urządzenia o mocy większej niż 250 kW oraz urządzenia a napięciu powyżej
1 kV,

II grupa – urządzenia o mocy od 50 kW do 250 kW o napięciu znamionowym 1 kV
i niższym,

III grupa – urządzenia o mocy od 5,5 kW do 50 kW,

IV grupa – urządzenia o mocy poniżej 5,5 kW.

Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku porażenia prądem elektrycznym

Porażenie prądem elektrycznym – zespół objawów patologicznych wywołanych

przepływem prądu przez tkanki, w wyniku czego dochodzi do powstania uszkodzeń
o charakterze ogólnym i miejscowym. Objawy miejscowe: oparzenie, martwica, zwęglenie.
Objawy ogólne: przyspieszenie tętna, obniżenie ciśnienia krwi, zaburzenia w oddychaniu,
drgawki, wstrząs, śmierć kliniczna. Postępowanie w miejscu wypadku porażenia prądem
elektrycznym:

−

wyłączenie źródła napięcia (bezzwłoczne odłączenie poszkodowanego spod napięcia),

−

sprawdzenie stanu przytomności poszkodowanego,

−

sprawdzenie podstawowych parametrów życiowych: tętna, oddechu,

−

ułożenie poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej, a przy braku oddechu i tętna
rozpoczęcie czynności resuscytacyjnych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

schładzanie miejsca oparzenia zimną wodą, zabezpieczenie jałową gazą lub innym
czystym materiałem,

−

okrycie ciała poszkodowanego,

−

wezwanie pogotowia.
Wykonując pomiary będziesz narażony na różne niebezpieczeństwa ze strony urządzeń

pomiarowych jak też warunków atmosferycznych. Zawsze należy pamiętać, aby dokładnie
zapoznać się z instrukcją obsługi danego przyrządu, aby nie być narażonym
na niebezpieczeństwo. Praca meteorologa wiąże się często z wykonywaniem pomiarów
na wysokościach, głębokich zbiornikach wodnych itp. Dokonując pomiarów należy zawsze
przestrzegać przepisów bhp. Aby bezpiecznie wykonać pomiar trzeba się odpowiednio do
niego przygotować, zapoznając się z budową i zasadami obsługi przyrządu. Należy zwrócić
uwagę na dobór odpowiednich środków ochrony indywidualnej.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

W jakich zarządzeniach zawarte są informacje o ogólnych zasadach eksploatacji?

Jakie są zasady eksploatacji urządzeń elektrycznych?

Jak są zasady postępowania z człowiekiem porażonym prądem elektrycznym?

Jaki podział elektrycznych urządzeń napędowych znajduje się w przepisach dotyczących
zasad ich eksploatacji?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyobraź sobie, że udzielasz pierwszej pomocy koledze, który został porażony prądem.

Kolega jest nieprzytomny, stwierdzasz brak podstawowych czynności życiowych. Wykonaj
konieczne czynności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

przyjąć rolę ratownika, podopiecznego lub obserwatora,

jako ratownik wykonać zadanie zgodnie z poznanym algorytmem,

jako obserwator zwrócić uwagę na poprawność i kolejność wykonywania czynności,

ocenić pracę koleżanki/kolegi podkreślając, co zostało wykonane dobrze, a jakie zostały

popełnione błędy,

zamienić się rolami z koleżankami/kolegami,

wykonać ponownie ćwiczenie,

sformułować wnioski i spostrzeżenia z wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

maseczka do sztucznego oddychania,

−

standardowo wyposażona apteczka,

−

literatura z rozdziału 6,

−

notatnik i materiały piśmienne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy zasad eksploatacji urządzeń elektrycznych na podstawie Zarządzenia

Ministra Gospodarki Materiałowej i Paliwowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

odszukać w zasobach Internetu Zarządzenie Ministra Gospodarki Materiałowej
i Paliwowej z 28 lutego 1987 r,

wynotować zasady eksploatacji urządzeń elektrycznych,

przeanalizować zasady eksploatacji urządzeń na podstawie rozporządzenia,

podzielić się informacjami z pozostałą częścią grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

akty prawne,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do internetu,

−

literatura z rozdziału 6,

−

notatnik.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

wyjaśnić ogólne zasady eksploatacji urządzeń elektrycznych?

skorzystać z przepisów prawa dotyczących zasad eksploatacji urządzeń
elektrycznych?

udzielić pierwszej pomocy porażonemu prądem elektrycznym?

wyjaśnić postępowanie z porażonym prądem elektrycznym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Przeczytaj uważnie instrukcję.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

Udziel odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

Zadania wymagają stosunkowo prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed
wskazaniem poprawnego wyniku.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 35 min.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi
a)

pracodawca i pracownik w jednakowym stopniu.

pracodawca i pracownik stosownie do stopnia winy.

pracodawca pod warunkiem, że jest właścicielem zakładu pracy.

pracodawca.

Podstawowym aktem prawnym, w którym uregulowane są kwestie bezpieczeństwa
i higieny pracy jest
a)

układ zbiorowy pracy.

regulamin pracy.

Kodeks pracy.

rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

Do obowiązków pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy należy
a)

organizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa
i higieny pracy.

dbanie o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie
z przeznaczeniem.

dbanie o właściwy stan maszyn i urządzeń oraz utrzymywanie porządku w miejscu
pracy.

zapewnienie wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez
organy nadzoru nad warunkami pracy.

Zgodnie z prawem pracy pracownik ma obowiązek
a)

organizować stanowisko pracy zgodnie ze swoimi potrzebami.

zaopatrywać się wyrodki ochrony indywidualnej.

poznawać przepisy i zasady bhp.

informować pracodawcę o ryzyku zawodowym.

Nadzorem i kontrolą warunków pracy zajmuje się
a)

sprzątaczka,

kierownik danego działu,

kontrolerzy energetyczni,

państwowa inspekcja pracy.

Ochrona przeciwpożarowa polega na
a)

zapobieganiu powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru.

zawiadomieniu o powstałym pożarze.

wzniecaniu pożaru.

uszkadzaniu i zawalaniu dróg dojazdowych do pożaru.

Państwowa inspekcja pracy podległa jest
a)

Prezydentowi RP.

Premierowi RP.

Sejmowi RP

Burmistrzowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wentylacja w zakładach jest wykorzystywana do
a)

wymiany powietrza w pomieszczeniach.

poprawy procesu spalania w kotłach.

osuszania pomieszczeń wilgotnych.

zanieczyszczania powietrza.

Temperatura w pomieszczeniach biurowych i lekkiej pracy fizycznej powinna wynosić:
a)

14°C.

18°C.

25°C.

22°C.

10.

We wzorze na obliczanie wymiany powietrza pojemność pomieszczenia jest oznaczona
literą
a)

nL.

11.

Czynniki stanowiące zagrożenie dla zdrowia mogą występować jako
a)

mechaniczne.

fizyczne.

rodowiskowe.

wirusowe.

12.

Czynniki niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego to
a)

wyłączone urządzenia.

osłony urządzeń.

ruchome elementy maszyn.

czynniki psychofizyczne.

13.

Bezpieczne napięcie prądu zmiennego dla organizmu ludzkiego wynosi
a)

75 V.

110 V.

25 V.

50 V.

14.

Natężenie hałasu 75÷80 db traktowane jest jako
a)

uciążliwe.

szkodliwe.

niebezpieczne.

bardzo uciążliwe.

15.

Zanieczyszczenia pyłowe w środowisku pracy są
a)

dopuszczalne.

bardzo niebezpieczne.

niezbędne do życia.

bez znaczenia czy występują, czy też nie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16.

Kształtowaniem bezpiecznych i higienicznych warunków pracy zajmuje się
a)

ergonomia.

energetyka.

ekonomia.

architektura.

17.

Do zadań związanych z obsługą urządzeń elektrycznych zalicza się czynności dotyczące
a)

demontowania osłon z ruchomych elementów urządzeń.

nadzorowania urządzeń w czasie ich pracy.

wymiany urządzenia.

włączania uszkodzonego urządzenia.

18.

Odzież robocza i ochronna musi spełniać wymagania określone przez
a)

pracownika zakładu.

kierownika zakładu.

Polskie Normy.

służby bhp zakładu.

19.

Odzież ochronna zapewnia
a)

okrycie głowy i kończyn dolnych.

okrycie pracownika przed deszczem.

okrywa lub zastępuje odzież osobistą i chroni przed zagrożeniami.

swobodne poruszanie się po zakładzie.

20.

Gaśnicy proszkowej użyjesz do gaszenia
a)

ciężkiej zasłony z materiału i instalacji elektrycznej.

podłogi drewnianej i instalacji elektrycznej.

ciężkiej zasłony z materiału i drewnianej podłogi.

ciany i stropu drewnianego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Stosowanie

przepisów

bezpieczeństwa

higieny

pracy,

ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

LITERATURA

Baranowicz W.: Wytyczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz wzór instrukcji
bezpieczeństwa pożarowego dla obiektów szkół. MEN, Warszawa 1997

Buchfelder A., Buchfelder M.: Podręcznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 1993

Gałusza M.: Pracowniku uważaj. Wydawnictwo TARbonus, Tarnobrzeg 1998

Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1998

Kodeks Pracy

Korczak C. (red.): Higiena i ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1997

Mac S., Leowski J.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 1999

Pruchniewicz W.: Akademia jeździecka. Część I. Wydawnictwo Chaber PR – Akademia
Jeździecka, Warszawa 2003

Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. Nr 129, poz. 844

10.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 17.09.1999 r. w sprawie bezpieczeństwa
i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych Dz. U. Nr 80, poz. 912

11.

Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. Warszawa
KOWEZ, 2002

12.

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska”, Dz. U. 2001.62.627
z dnia 20 czerwca 2001

13.

Warno O.: Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach zagrażających życiu. Warszawa. PCK,
1994

14.

www.gaśnice.waw.pl