19. Wolna elekcja w Polsce.

Wolne elekcje (nie ograniczone względami na dynastię)
zaczęły się w Polsce po śmierci Zygmunta Augusta w 1572r.,
od 1573r., kiedy wybrano na króla Henryka Walezego. Mimo
iż elekcja nie była ograniczona do jednej dynastii zdarzało się,
że wybierano kolejno władców pochodzących z tej samej
dynastii (np. Wazów, Wettinów).

Przyjęto zasadę elekcji viritim, co oznaczało, że każdy

szlachcic miał prawo przybyć osobiście i bezpośrednio
uczestniczyć w wyborze króla. Udział w elekcji był
dobrowolny. Pewne zasady elekcji ustalono jeszcze za życia
Zygmunta Augusta:



1538r. – na Zygmuncie Starym wymuszono
zobowiązanie, że przy obiorze królów będzie
decydowało wolne obieranie



1550r. – uchwała stwierdzająca, że za życia
panującego nie można wyznaczyć, Anie koronować
jego następcy



1563r. – Zygmunt August przeniósł swoje prawa do
tronu litewskiego na szlachtę.

Przygotowanie elekcji należało do prymasa, który

jako interrex zastępował króla. Przed elekcją odbywał się
sejm konwokacyjny, na którym zawiązywano konfederację
oraz powoływano sądy kapturowe. Następnie odbywał się
sejm elekcyjny, na którym przesłuchiwano kandydatów i
dokonywano wyboru króla.

Elekcje odbywały się we wsi Wola pod Warszawą.

Budowano tam namiot, w którym odbywały się przesłuchania
kandydatów (szopa senatorska). Wokół rozkładała się
szlachta województwami. Przyjęto zasadę, że jednego dnia
przesłuchiwano tylko jednego kandydata.

Głosowano zgodnie z zasadą jednomyślności (tylko

teoretycznie). Głosy zbierano województwami. Na koniec
wynik głosowania ogłaszał prymas jadąc na białym koniu, a
towarzyszył mu marszałek, który potwierdzał jego słowa.
Królowi elektowi przedstawiano do podpisu zobowiązanie
przestrzegania zasad ustrojowych (artykuły henrykowskie)
oraz osobiste zobowiązania elekta (pacta conventa). Pod
adresem króla można było wygłaszać eksorbitancje –
wyrażające, czego szlachta sobie nie życzy.

Następnie odbywał się sejm koronacyjny, na którym

odbierano od króla artykuły henrykowskie, pacta conventa,
oraz inne artykuły. Odbierano również od króla przysięgę
koronacyjną i potwierdzenie wszystkich praw. Król odbierał
insygnia oraz zatwierdzał wyroki wydane w okresie
bezkrólewia. Następnie zawiadamiał obce dwory o odbytej
koronacji.

W czasie elekcji obowiązywały specjalne przepisy

ograniczające m.in. wyszynk napojów alkoholowych oraz
noszenie broni.