oświetlenie

antydepresyjne
w biurze

O

rganizacja przestrze-
ni nowoczesnego biu-
ra może być realizo-

wana w różny sposób, za-
leżnie od poziomu autono-
mii zatrudnionych (praca
samodzielna lub zespoło-
wa), autonomii jednostki or-
ganizacyjnej oraz od znacze-
nia, wagi wewnętrznej i ze-
wnętrznej komunikacji in-
formacyjnej. Ostatnio wyod-
rębniono model pięciu pod-
stawowych typów struktur
funkcjonalno–przestrzen-
nych w biurze (rys. 1).
Struktury te odzwierciedlają
schematy operacyjne ujęte
w formę organizacji prze-
strzennej biura.

Ul: praca tutaj wiąże się

z indywidualnym wykonywa-
niem powtarzalnych czynno-
ści. Pracownicy mają ograni-
czoną autonomię potwierdzo-
ną przez hierarchię zarządza-
nia. Komunikacja między
pracownikami nie jest istot-
na, ponieważ każdy posiada
swą własną ograniczoną od-
powiedzialność i jasno zdefi-
niowane zadania. Struktury

typu ul realizowane są w opar-
ciu o schemat: otwarty plan.
Typowe przykłady takich roz-
wiązań możemy znaleźć
w salach operacyjnych ban-
ków oraz w biurach admini-
stracyjnych (urzędy podatko-
we, urzędy gminy itp.).

Spotkanie: niemal każde

biuro ma miejsce przezna-
czone dla spotkań. W obrę-
bie tego miejsca najistotniej-
sza jest funkcja komunikacji
w obrębie zespołu. Często
jest to zespół czasowo powo-
ływany dla określonego zada-
nia. Praca może mieć charak-
ter unikalny, natomiast auto-
nomia spotkania i jego ucze-
stników może być zmienna.
Struktury typu spotkanie mo-
gą być realizowane w opar-
ciu o schemat: biuro zespół.
Realizacja tych struktur nie o-
granicza się do specjalnie
przygotowanych pokoi. Re-
cepcje, pokoje video–konfe-
rencji, sale konferencyjne
i stoły konferencyjne w ma-
łych firmach spełniają role
struktur funkcjonalno–prze-
strzennych typu spotkanie.

Jest to pierwszy z cyklu

artykułów nawiązujących do

technik ekologicznego

oświetlania. Istotą tych technik

jest dążenie do realizacji

sztucznego oświetlenia,

stosownie do ekologicznych więzi

człowieka z naturalnym

środowiskiem świetlnym.

Dominujące cechy naturalnego

środowiska świetlnego takie jak:

wysoka intensywność oświetlenia

w dzień i niska w nocy,

słoneczne i księżycowe widma

światła, widoki dziennego

i nocnego nieba oraz rozkłady

jaskrawości w naturalnym

pejzażu, stały się przesłankami

do tworzenia podstaw technik

ekologicznego oświetlania.

53

1/2003

www.elektro.info.pl

dr inż Zbigniew Turlej

Instytut Elektrotechniki

54

www.elektro.info.pl

1/2003

Klub: ostatnio koncepcja

biura została wzbogacona
o strukturę funkcjonalno-
-przestrzenną typu klub. Ce-
lem tej struktury jest wdroże-
nie schematu operacyjnego:
biuro–połączenie. Często pra-
cownicy w ramach klubu
tworzą zespół, w którym so-
lidarnie dzielą odpowiedzial-
ność za wyniki jednostki or-
ganizacyjnej. Częściej niż kie-
dykolwiek przedtem, człon-
kowie multidyscyplinarnego
zespołu pracują w bezpośre-
dnim kontakcie. Najpomyś-
lniej struktura klubu realizo-
wana jest w schemacie ope-
racyjnym otwarty plan i we
wnętrzu średniej wielkości.

Komórka: struktura ta re-

alizuje schemat operacyjny
biuro komórka. Zatrudnieni
przebywają w oddzielnych
pokojach i wykonują indywi-
dualną pracę wymagającą
skupienia. Typowe przykłady
takich rozwiązań możemy
znaleźć w urzędach pań-
stwowych, w pokojach me-
nażerskich, na policji i w biu-
rach handlowych. Im wyższy
poziom autonomii pracowni-

ka w komórce,
tym wyższe jest
p r a w d o p o d o -
bieństwo połą-
czenia struktury
komórki ze struktu-
rą spotkania. Wy-
miary struktury:
komórka najczę-
ściej nie odbie-
gają od typo-
wych modułów
przyjętych w bu-
dynku.
Korytarz: jest w
każdym biurze
i służy

jako

droga transportu
między różnymi
miejscami. Ko-
munikacja infor-
macyjna podpo-
rządkowana jest

funkcjom drogi transportu.
Z korytarza korzystają wszys-
cy. Okazjonalnie korytarz mo-
że pełnić funkcje reprezenta-
cyjne. Inne miejsca w biu-
rze, takie jak schody, winda,
atrium i hol wejściowy peł-
nią również funkcje transpor-
tu i podobne.

Ostatnio ujawniła się ten-

dencja rozwoju struktur typu
spotkanie i klub oraz ograni-
czenie struktur typu ul i ko-
mórka. Zjawisko to możemy

przedstawić przez zmianę
postaci modelu struktur fun-
kcjonalno-przestrzennych
(rys. 2). Zwraca uwagę
wzrost struktur typu spotka-
nie i klub oraz ograniczenie
struktur ul i komórka. Jest to
istotny wniosek, który warun-
kuje kierunki rozwoju technik
oświetlania w biurze. Zwróć-
my uwagę, że stół i oświet-
lenie nad stołem stają się is-
totnym elementem funkcjo-
nalnym w biurze. W artykule
przedstawiono propozycje
rozwiązania oświetlenia nad
stołem i na korytarzu, ze
szczególnym uwzględnieniem
zjawiska depresji sezonowej.

depresja

sezonowa

Depresję sezonową uzna-

no za chorobę na początku
lat 80., mimo że zjawisko
„zimowego smutku” znano
od dawna. Typowe objawy
to: wzmożony apetyt na sło-
dycze, przyrost masy ciała,
zmniejszenie witalności i a-
patia. Chorzy mają trudności
ze skupieniem się i mobili-
zacją do działania, gorzej
śpią, unikają kontaktów
z ludźmi i są rozdrażnieni.

Bardzo często objawom tym
towarzyszy niezrozumienie
przyczyny tej choroby, co
prowadzi do znacznego wy-
czerpania psychicznego. Nie
należy mylić depresji sezono-
wej ze smutkiem sytuacyj-
nym wywoływanym najczę-
ściej osamotnieniem, sytua-
cją konfliktową lub przepra-
cowaniem. Depresja sezono-
wa wynika z wrażliwości na
niedobór

ilości

światła

w miesiącach jesienno-zi-
mowych. Na wiosnę chorym
poprawia się nastrój, odzys-
kują siłę, a apetyt wraca do
normy.

Można uznać, że w Pol-

sce mniej lub bardziej inten-
sywne objawy depresji sezo-
nowej występują u kilku mi-
lionów ludzi – jest to więc
zjawisko społeczne. Uważa
się, że w 80% dotyczy to ko-
biet. Nie znane są biologicz-
ne uwarunkowania tej staty-
styki. Być może depresja se-
zonowa dotyczy w jednako-
wym stopniu mężczyzn i ko-
biet, ale kobiety częściej
przyznają się do niej i czę-
ściej szukają pomocy. Nato-
miast mężczyźni odbierają
depresję jako przejaw włas-
nej słabości, z którą nie na-
leży się obnosić.

Spotkanie

Klub

Ul

Komórka

Korytarz

Spotkanie

Klub

Ul

Komórka

Korytarz

Rys. 2 Zmiana postaci modelu struktur funkcjonalno-przestrzennych odzwierciedlająca współczesne tendencje zmian

przestrzennych w biurze

Rys. 1 Model pięciu podstawowych typów struktur

funkcjonalno-przestrzennych w biurze: ul, spot-
kanie, klub, komórka i korytarz (wg Woutersa
i Bommela)

Spotkanie

Klub

Ul

Komórka

Korytarz

55

1/2003

www.elektro.info.pl

łudnie słonecznego dnia do-
chodzi nawet do 100 000 luk-
sów. Ten cywilizacyjny niedo-
bór światła m. in. zakłóca na-
turalny okołodobowy rytm
aktywności i snu, regulowa-
ny przez poziom stężenia me-
latoniny we krwi (rys. 3). U-
waża się, że zakłócenia te są
podstawową przyczyną de-
presji sezonowej.

Melatonina jest hormo-

nem wydzielanym do krwi
przez szyszynkę - wrażliwy
na światło gruczoł w mózgu.
W wielu badaniach stwier-
dzono, że stężenie melatoni-
ny we krwi wykazuje natural-
ny rytm dobowy. W nocy,
pod wpływem ciemności,
szyszynka produkuje melato-
ninę i dlatego jej stężenie
we krwi jest wysokie, nato-
miast w dzień, pod wpły-

cywilizacyjny

niedobór

światła

Współczesny

człowiek

cierpi na niedobór ilości świa-
tła w ciągu dnia, w sezonie
jesienno– zimowym. W wie-
lu miejscach pracy ludzie
przebywają w pomieszcze-
niach bez dostatecznego do-
stępu do światła dziennego,
a zimą dojeżdżają i wracają
z pracy, gdy jest ciemno.
Wówczas na jasne światło
dzienne należy czekać aż do
spaceru podczas weekendu.
W miejscach pracy natęże-
nie sztucznego oświetlenia
rzadko przekracza wartość
500 luksów, gdy tymczasem
nawet w bardzo pochmurny
dzień, na zewnątrz, wynosi
kilka tysięcy luksów, a w po-

wem intensywnego światła,
melatonina ulega rozkładowi
(rys. 4). W przypadku cywi-
lizacyjnego niedoboru ilości
światła w ciągu dnia, dzien-
ne poziomy melatoniny we
krwi są nadmiernie wysokie
i to może zainicjować pro-
ces depresji sezonowej.

fototerapia

antydepresyjna

U wielu osób cierpią-

cych na depresję sezonową
ekspozycja twarzy na inten-
sywne sztuczne światło w o-
kresie

jesienno-zimowym

przywraca niski poziom me-
latoniny we krwi, co elimi-
nuje lub łagodzi objawy de-
presyjne, takie jak smutek,
zmęczenie, niepohamowa-
ny apetyt i nadmierną sen-

Rys. 3 Naturalny okołodobowy rytm aktywności i snu osoby, która wstaje

wcześnie rano, je obiad około południa i śpi w nocy. Zwróćmy uwagę,
że od 21:00 do 7:30 odbywa się wydzielanie melatoniny do krwi
(listopad 2002, Świat nauki)

56

www.elektro.info.pl

1/2003

ność. Technika postępowa-
nia polega na codziennej eks-
pozycji twarzy na działanie in-
tensywnego sztucznego świa-
tła w określonych warun-
kach. W tabeli 1 przedsta-
wiono typowe warunki foto-
terapii

antydepresyjnej.

Efekty lecznicze zależą od
ilości i sposobu podania
światła. Technikę leczenia

powinien określać specjali-
sta. Badania wskazują, że
metoda ta jest skuteczna
w 60–80 % przypadków, co
jest porównywalne ze skute-
cznością leków. Oto podsta-
wowe zalety metody:

n

Skutki uboczne nie wystę-
pują lub są minimalne.

n

Fototerapia działa szyb-
ko, łagodzi objawy już

po trzech lub czterech
dniach stosowania. Dla
porównania: działanie
większości leków prze-
ciwdepresyjnych uja-
wnia się po dwóch,
czterech tygodniach od
rozpoczęcia leczenia.

n

Urządzenia antydepre-
syjne są proste w ob-
słudze i mogą być sto-
sowane w pracy.

oświetlenie

antydepresyjne

Aktualnie typowe oświetle-

nie antydepresyjne realizowa-
ne jest przy pomocy jaskra-
wych urządzeń przenośnych,
użytkowanych

pionowo

i blisko twarzy. W tej sytua-
cji powstają warunki dyskom-
fortu. W celu uniknięcia tych
niekorzystnych

warunków

użytkowania, w Zakładzie
Technik i Systemów Oświet-
lenia Instytutu Elektrotechni-
ki, opracowano innowacyjne
oprawy oświetleniowe Feniks
858R (fot. 1) i Feniks
1058R (fot. 2) do profilakty-
cznego ograniczania zjawiska
depresji sezonowej pracowni-

ków w firmie.Urządzenie to
przeznaczone jest do stoso-
wania w przestrzeniach biu-
ra typu spotkanie i klub. In-
westycja w dobre samopo-
czucie pracowników zawsze
owocuje rozwojem firmy.

q

literatura

1. Mass J. B., Potęga snu — Jak

przygotować umysł do dosko-
nałego działania, Prószyński
i S-ka, Warszawa 1999.

2. Not only for your eyes, Inter-

national Lightig Review 981.

3. Reiter R. J., Robinson J., Mela-

tonin, Bantam Books 1995.

4. Rosenthal N. E., Zimowe smutki,

Wydawnictwo W. A. B., War-
szawa 1995.

5. Taylor C., Levinson R. K., A jeśli

to... depresja sezonowa, Pró-
szyński i S-ka, Warszawa 2000.

6. Turlej Z., Oświetlenie anty-

depresyjne nad stołem, Światło,
nr 1 (18).

7. Turlej Z., Organizacyjne aspekty

oświetlenia w biurze, Kon-
ferencja Technika Świetlna
2000, Warszawa 2000.

8. Wright K., Times of our lives.

Scientific American, Volume
287, Number 3, 2002.

Rys. 4 Światło i ciemność jako regulator stężenia we krwi melatoniny

wydzielanej przez szyszynkę. Mózg otrzymuje informacje o natężeniu i
okresie trwania światła od neuronów zwojowych siatkówki. Dalej
informacje o świetle trafiają do jądra skrzyżowania (czerwona strzałka)
i jądra przykomorowego, które nie emituje sygnału prowadzącego do
wydzielania melatoniny. Przy braku światła jądro skrzyżowania
przestaje hamować jądro przykomorowe, co umożliwia mu wydanie
rozkazu “wydzielać melatoninę”, wędrującego do szyszynki przez
neurony górnej części rdzenia kręgowego (zielone strzałki),(listopad
2002, Świat nauki)

Fot. 1 Oprawa antydepresyjna Feniks

858R nad stołem.

Fot. 2 Oprawa antydepresyjna

Feniks1058R na korytarzu.

Natężenie oświetlenia Czas ekspozycji

Naświetlenie

w płaszczyźnie pionowej

na światło

na wysokości oczu

[luks]

[godz.]

[luks x godz.]

2500

2

5000

5000

1

5000

10000

0.5

5000

Tabela 1 Typowe warunki fototerapii antydepresyjnej