Retinoidy jako substancje czynne w
kosmetykach

2013-04-05

Wprowadzona w 1976 roku terminologia
klasyfikowała retinoidy jako grupę związków
chemicznych, których strukturalnym
rdzeniem były naturalna witamina A oraz jej
utlenione pochodne. W ostatnich latach grupę
tę rozszerzono o nowe syntetyczne związki,
które charakteryzują się mechanizmem
działania zbliżonym do retinoidów
pochodzenia naturalnego [1,4].

Działania retinoidów

Retinoidy charakteryzują się dobrą rozpuszczalnością w tłuszczach, dzięki temu dobrze wnikają w
warstwę rogową naskórka, w niewielkim stopniu do skóry właściwej i tkanki podskórnej. Związki te
przyspieszają odnowę naskórka, wykazują działanie normalizujące w procesach różnicowania
keratynocytów, wpływają na funkcje regulacyjne skóry. Retinoidy wywierają wpływ na takie procesy
jak synteza białek, metabolizm komórkowy i podziały komórkowe. W naskórku retinoidy mogą
wpływać na wydzielanie czynników transkrypcyjnych, czynników wzrostu. Są odpowiedzialne za
proliferację komórek warstwy żywej naskórka, eksfoliację stratum corneum. Wskutek poprawy
struktury warstwy rogowej dochodzi do wzmocnienia funkcji ochronnej naskórka i zmniejszenia
przeznaskórkowej utraty wody

– TEWL (Transepidermal Water Loss). W warstwach skóry właściwej

zwiększają wytwarzanie kolagenu i elastyny. Stymulują reakcję przekształcenia fibroblastów o niskiej

aktywności w komórki odznaczające się stosunkowo dużą produkcją kolagenu. Wzrost liczby i
aktywności fibroblastów wpływa pozytywnie na stan tkanki łącznej skóry właściwej, poprawę
jędrności, elastyczności oraz nawilżenie skóry [1–3, 4].

Budowa chemiczna retinoidów

Coraz większa liczba modyfikacji spowodowała uszeregowanie retinoidów pod względem budowy
chemicznej:

– retinoidy I generacji to związki monoaromatyczne, otrzymywane przez modyfikację grup na
polarnym końcu i bocznym łańcuchu polienowym witaminy A, np.: retinol, retinal, tretynoina,
izotretynoina;

– retinoidy II generacji (tzw. aromatyczne) są to syntetyczne związki, w których pierścień
cykloheksenu zastąpiono pierścieniem benzenu, np.: etretynat, acytretyna;

– retinoidy III generacji (tzw. arotinoidy, poliaromatyczne retinoidy), np. adapalen, tezaroten [2, 4].

Rys. 1. Budowa chemiczna głównych retinoidów.

Metabolizm retinoidów stosowanych miejscowo

W skórze człowieka zachodzi metabolizm retinoidów stosowanych miejscowo. Wolny retinol jest
estryfikowany przez acetylotransferazę lecytyny do palmitynianu retinylu stanowiącego materiał
zapasowy, jego niewielka część jest następnie utleniana do aktywnej postaci kwasu. Proces
utleniania wolnego retinolu do kwasu retinowego jest etapem ograniczającym powstawanie

aktywnych metabolitów retinoidów wewnątrz komórek. Początek tego procesu zachodzi podczas
łączenia wolnego retinolu ze swoistym białkiem cytoplazmatycznym wiążącym retinol. Powstający
kompleks stanowi substrat dehydrogenazy retinolu, enzymu katalizującego przemiany retinolu do
retinaldehydu. Retinaldehyd jest utleniany do kwasu retinowego przez oksydazę retinaldehydu.
Kwas retinowy reguluje modele eks

presji genowej, przyczyniając się do wzrostu i zróżnicowania

keratynocytów skóry.

Skomplikowane przemiany estrów retinylu pozwalają na regulację stężenia czynnych retinoidów w
skórze, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszenia podrażnienia skóry podczas stosowania
pochodnych [4].

Bezpieczeństwo stosowania retinoidów

Retinoidy stosowane miejscowo charakteryzują się wysoką skutecznością w zwalczaniu objawów
trądziku (pospolitego, różowatego), rogowacenia starczego, uszkodzeń posłonecznych, a także
łuszczycy. Najczęstszymi działaniami niepożądanymi związanymi z miejscowym stosowaniem
retinoidów są podrażnienia, które w licznych przypadkach nie ustępują samoistnie, a także
działanie tetragenne. Dlatego kobiety w ciąży nie powinny stosować kuracji retinoidami. Należy
także pamiętać, że miejscowe stosowanie retinoidów zmusza konsumenta do unikania nadmiernej
ekspozycji na promieniowanie UV.

Retinoidy stosowane w kosmetykach

Witamina A i jej pochodne należą do

najbardziej efektywnych składników emulsji przeciwstarzeniowych. W celu zminimalizowania
negatywnych skutków stosowania retinoidów a zarazem niwelowa

nia posłonecznych uszkodzeń

skóry,

w przemyśle kosmetycznym stosuje się prekursory kwasu retinowego, takie jak retinol,

retinaldehyd oraz estry retinylu (propionian i palmitynian retinylu).

Obecnie najcześciej

stosowanym w kosmetykach retinoiodem jest retinol.

Produkty kosmetyczne charakteryzują się

względnie małą zawartością tego związku, względnie od 0,01% do 0,08%. Jest to spowodowane
występującymi działaniami niepożądanymi w postaci podrażnień skóry. Należy pamiętać, że
pierwsze rezultaty kuracji kosmet

ykami z retinolem zauważalne są po około 4 miesiącach. Badania

różnych autorów udowadniają, że kremy zawierające w swym składzie np. izotretynoinę i retinol w
stężeniu 0,1%, redukują zmarszczki oraz zmiany pigmentacyjne skóry. Należy jednak podkreślić, iż
terapie trwają około 12 miesięcy [2, 5]. Inni badacze udowodnili skuteczność retinalu w walce z
posłonecznymi uszkodzeniami skóry. Emulsje zawierające w swym składzie retinal w stężeniu do
0,05% charakteryzowały się zadawalającym działaniem wobec zmian barwnikowych skóry [6].
Jednakże zastosowanie retinalu jest bardzo ograniczone ze względu na jego niską trwałość.
Przypuszcza się, że skuteczność retinolu stosowanego w kosmetykach miejscowo wynika z jego
początkowej przemiany do retinalu i ostatecznie kwasu retinowego, aktywnej postaci endogennej [4].
W powszechnie stosowanych kosmetykach zabronione jest stosowanie kwasu retinowego, ze

względu częste działania niepożądane, a także syntetycznych retinoidów. W ostatnich latach bada
się nowe pochodne retinolu, galusan retinylu i ester kwasu all-trans retinowego, które
charakteryzują się znacznie wyższą skutecznością od retinolu. Dodatkowym atutem jest to, że są
lepiej tolerowane przez skórę [9].

Literatura:

[1] Ambrosio D., Clugston D.R., Blaner W. Vitamin A Metabolism: An Update. Nutrients, 2011, 3, 63-
103.

[2] Hofmann, C. & Eichele, G. Retinoids in development. In The Retinoids: Biology, Chemistry, and
Medicine (Sporn, M.B., Roberts, A.B. & Goodman, D.S., eds), 2nd edn, 1994, 87. Raven Press Ltd.,
New York.

[3] Sorg O., Kuenzli S., Kaya G., Saurat J.H. Proposed mechanisms of action for retinoid derivatives
in the treatment of skin aging. J. Cosmetic Dermatol., 2005, 4, 237.

[4] Drealos Z.D. Kosmeceutyki. Elesevier Urban & Partner

, Wrocław 2011.

[5] Maddini S., Lauharanta J., Agache P. i wsp.: Isotretinoin improves the appearance of
photodamage skin: Results of a 36-week, multicenter, double-blind, placebo-controlled trial. J. Am
.Acad. Dermatol., 2000; 42, 56.

[6] Creidi P., Humbert Ph.: Clinical Use of Topical Retinaldehyde on Photoaged Skin.
Dermatology,1999, 199, 49.

[7] Duester G. Families of retinoid dehydrogenases regulating vitamin A function. Production of
visual pigment and retinoic acid. Eur. J. Biochem., 2000, 267, 4315.

[8] Kim H., Kim N., Jung S. Improvement in skin wrinkles from the use of photostable retinyl
retinoate: a randomized controlled trial. Br. J. Dermatol., 2010, 162, 497.

Opracowała: mgr inż. Michalina Adaszyńska