Wapienie mioceńskie w kamieniołomie w
Żelebsku
Lokalizacja:
województwo lubelskie
powiat biłgorajski
gmina Biłgoraj
miejscowoS
ć Żelebsko
5612
Rejon geograficzny:
Wyżyna Lubelsko-Lwowska
Roztocze
Roztocze Zachodnie
Jednostka geologiczna:
zapadlisko przedkarpackie
4628
Biłgoraj
Proponowany obiekt geoturystyczny to nieczynny temu. Jak wynika z badań sedymentologicznych, morze to
kamieniołom wapieni mioceńskich znajdujący się we wsi miało normalne zasolenie. Na dnie zbiornika morskiego
1 Żelebsko, po wschodniej stronie drogi z Hedwiżyna do występowały strefy intensywnego rozwoju glonów wapien-
Frampola. Jest to duże wyrobisko o długoS
ci S
cian znacznie nych, jak również obszary zasiedlane przez zróżnicowane
przekraczającej 200 m i wysokoS
ci kilkunastu metrów. zespoły organizmów bentonicznych.
W kamieniołomie odsłania się profil utworów miocenu, Organizmy te i ich szczątki były x
ródłem materiału orga-
w którym możemy obserwować ciągłe przejS
cie od osa- nodetrytycznego, który jest głównym składnikiem wapieni
dów wieku badeńskiego do osadów wieku sarmackiego. mioceńskich Roztocza. Domieszki materiału terygenicznego,
2 Utwory badeńskie reprezentowane są przez drobno i takiego jak kwarc i glaukonit, uzupełniają skład skał wapien-
S
rednioziarniste wapienie organodetrytyczne (składające się nych występujących na tym obszarze. Zmienne proporcje
z bioklastów, czyli pokruszonych szczątków organicznych tych składników powodują, że mamy tak dużą różnorodnoS
ć
zbudowanych przeważnie z węglanów). W najniższej częS
ci skał osadowych występujących na Roztoczu, od skał niemal
profilu kamieniołomu w Żelebsku są one nieco margliste, czysto wapiennych poprzez wapienie piaszczyste i piaski
a więc zawierające domieszkę substancji ilastych. Są one wapniste do piasków. Skały te charakteryzują się również
warstwowane faliS
cie i smużyS
cie, z widocznym warstwowa- zróżnicowanym stopniem zwięzłoS
ci, co powoduje, że
niem przekątnym małej skali. Ku górze profilu zwiększa się znajdują różne zastosowanie. Wapienie w kamieniołomie
miąższoS
ć warstw wapiennych, maleje natomiast zawartoS
ć w Żelebsku ze względu na swoją wysoką zwięzłoS
ć eksplo-
domieszek ilastych. Profil utworów badeńskich kończy pakiet atowane były jako drogowy kamień budowlany.
gruboławicowych masywnych wapieni organodetrytycz- Odsłaniający się w kamieniołomie profil osadów miocenu
nych. Powyżej nich występują zlokalizowane w najwyższych jest bardzo dobrym przykładem zróżnicowania litologicz-
częS
ciach S
cian kamieniołomu wapienie organodetrytycz- nego osadów wapiennych Roztocza i pod tym względem
ne zawierające okruchy serpulitów. Są to wapienne rurki posiada wartoS
ć dydaktyczną. Jest on interesujący również
3 pierS
cienic, prymitywnych zwierząt morskich o segmentowa- dlatego, że w jego obrębie możemy przeS
ledzić stopniowe
nym ciele, zaliczanych do wieloszczetów. Rurki serpul często przejS
cie od osadów górnego badenu do sarmatu.
występują w dużych nagromadzeniach, tworzących struktury Skały odsłaniające się w kamieniołomach w okolicy
rafopodobne, dlatego wapienie te są często nazywane wapie- Żelebska były do niedawna eksploatowane. Z miękkiej
niami serpulowymi. W profilu w kamieniołomie w Żelebsku są skały wycinano piłą bloki na budowę domów i budynków
one przewarstwione iłami marglistymi z soczewkami budowli inwentarskich. Z twardego  kamienia wykonywano funda-
serpulowo-mikrobialitowych. menty i podmurówki. Drobnym kamieniem i  kocimi łbami
W profilu odsłaniającym się w S
cianach kamieniołomu wykładano drogi. W latach 80-tych produkowano ze skał wa-
możemy zaobserwować szereg powierzchni niezgodnoS
ci, piennych nawóz mineralny w postaci wapna węglanowego,
S
wiadczących o zmianach warunków sedymentacji i okre- do odkwaszania gleb. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych
sowych przerwach w sedymentacji osadów. podjęto decyzje o zakończeniu eksploatacji.
Utwory wapienne odsłaniające się w kamieniołomie w Dzisiaj kamieniołom stał się jedynie atrakcją turystyczną
Żelebsku reprezentują osady ciepłego morza mioceńskiego, dla ludzi zainteresowanych m.in. geologią. Kamieniołom
jakie istniało na obszarze Roztocza około 10 mln lat w Żelebsku znajduje się na żółtym szlaku Roztoczańskim
62
Żelebsko
prowadzącym ze Zwierzyńca przez Panasówkę, Trzęsiny, mass occurrence of these fossils the rock bears the name
kamieniołomy w Żelebsku, Hedwiżyn, Biłgoraj do Bidaczowa  Serpulae Limestones . The Sarmatian age of limestones
Starego. Znajduje się on również na szlaku rowerowym was determined from foraminifers assemblages.
 Biała Łada poprowadzonym na północ od Biłgoraju na The limestones exposed in the Żelebsko quarry were
trasie: Biłgoraj - Rapy Dylańskie - Cencynopol - Ignatówka - deposited in a warm Miocene sea of normal salinity, which oc-
Żelebsko - Wola Kątecka - Karolówka - Nadrzecze - Majdan cupied the Roztocze area about 10 Ma ago. The sea floor was
Gromadzki - Gromada - Biłgoraj. settled by vigorously growing calcareous algae and other ben-
thic fauna. These organisms supplied organodetrital material
The Miocene limestones quarry in Żelebsko
which is the main component of limestones from Roztocze.
The large, abandoned limestone quarry is located in The limestones extracted in the quarry were valuable
Żelebsko village, on the eastern side of road from Hedwiżyn construction stones due to high compactness.
to Frampol. The pit walls are over 200 meters long and a The succession exposed in the quarry is a good example
dozen of meters high. of lithological variability of limestones in the Roztocze area
The exposed Miocene succession is interesting because and, thus, is useful for educational purposes. Moreover, the
of continuous deposition at the Badenia-Sarmatian boudary. continuous Badenian-Sarmatian deposition is an unmatched
The Badenian sediments are fine- and medium-crystalline, scientific value.
organodetrital limestones. In the uppermost part of succes- The quarry in Żelebsko is a point at the yellow Roztocze
sion exposed only in the tops of pit walls thick-bedded, mas- trail, which leads from Zwierzyniec through Panasówka,
sive, organodetrital limestones occur. These are ovelain by Trzęsiny, Żelebsko quarry, Hedwiżyn and Biłgoraj to Bi-
organodetrital limestones with calcareous tubes of serpules daczów Stary. It is also on the  Biała Łada bike trail which
 primitive marine animals belonging to Polychaetae. Due to routes north of Biłgoraj.
1
2 3
Wybrana literatura: 15, 63, 64, 67, 71, 165,
Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:
267, 298, 338, 361, 362, 464, 465, 466, 482
L. Jankowski (2005)
63