Kamieniołom wapieni mioceńskich
w Starym BruS
nie
Łowcza
Lokalizacja:
województwo podkarpackie
powiat lubaczowski
gmina Horyniec Zdrój
miescowoS
c Stare Brusno
Region geograficzny:
5570
Wyżyna Lubelsko-Lwowska
Roztocze
Roztocze Wschodnie
Jednostka geologiczna:
zapadlisko przedkarpackie
4666 4668
Horyniec
WieS
Stare Brusno, położona na południe od Toma- struktury warstwowań są słabo widoczne, z pakietami cien-
szowa Lubelskiego na Roztoczu Wschodnim przy drodze kich warstw o wyrax
nej oddzielnoS
ci płytowej. Wszystkie 3
prowadzącej z Cieszanowa do Werchratej, do drugiej wojny te osady reprezentują utwory wieku górnobadeńskiego,
S
wiatowej znana była jako oS
rodek twórczoS
ci ludowej a więc powstawały około 10 mln. lat temu. Są to osady
związanej z wyrobami kamieniarskimi: nagrobkami, krzyżami, mioceńskiego morza, które wypełniało wtedy zapadlisko
pomnikami, kamiennymi detalami architektonicznymi, przedkarpackie i sięgało daleko na północ i wschód, na ob-
w ramach słynnej  szkoły bruS
nieńskiej . Dzisiaj wieS
już szar dzisiejszego Roztocza. Było to ciepłe, płytkie morze o
nieistnieje. Jej mieszkańcy zostali wysiedleni w latach 1944- normalnym zasoleniu, w którym kwitło bogate życie. Jego
-1947. Nieco dalej na zachód w kierunku miejscowoS
ci przejawem była obecnoS
ć różnego rodzaju glonów, małży
Polanka Tryniecka przy tej samej drodze prowadzącej z i S
limaków, których liczne skamieniałoS
ci lub ich fragmenty
Werchratej do Cieszanowa powstała osada Nowe Brusno. znajdujemy dzisiaj w tych skałach. Do zbiornika morskiego
W rejonie nieistniejącej wsi do dzisiaj występują liczne, coraz dostarczane były niewielkie iloS
ci materiału klastycznego
słabiej widoczne odsłonięcia skał, które mieszkańcy Starego pochodzącego z lądu, o czym S
wiadczą warstwy piaskow-
Brusna wykorzystywali do wytwarzania wyrobów kamie- ców kwarcowych i glaukonitowych występujące w profilu.
niarskich. Skały te, to wapienie mioceńskie budujące tą częS
ć W płytkim zbiorniku generowane były przez wiatry fale
Roztocza. W rejonie Brusna na górze o tej samiej nazwie wywołujące prądy denne, przemieszczające materiał okru-
(Brusno) występują liczne drobne odsłonięcia, z których naj- chowy po dnie. Wyrazem tego są widoczne w osadzie liczne
lepsze to wielopoziomowy rozległy zespół kamieniołomów. struktury warstwowań skoS
nych, rynnowych i ripplemar-
Tworzą go pięknie położony, otoczony lasem stary nieczynny kowych (zmarszczkowych). Osady mioceńskie w Starym
kamieniołom górny i bardzo duży rozległy kamieniołom dolny, Brusnie stanowią przykład różnorodnoS
ci skał węglanowych
który jeszcze w ostatnich latach był czynny. występujących w tej częS
ci Roztocza.
1 W kamieniołomach tych odsłania się profil mioceńskich Stare Brusno, mimo że dzisiaj już nie istnieje, zaznaczyło
wapieni Roztocza, reprezentowanych tu przez wapienie swoją obecnoS
ć w historii tego regionu. To właS
nie na
i margle glonowe, ponad którymi występują piaski kwar- starym cmentarzu w Starym Brusnie, jak i na cmentarzu
cowo-glaukonitowe. Wyżej w profilu występuje ponad w Nowym Brusnie, możemy zobaczyć wyroby kamienne pro-
dwudziestometrowej miąższoS
ci kompleks wapieni organo- dukowane przez kamieniarzy tej wioski. Osada wykształciła
detrytycznych. Wapienie te składają się z okruchów glonów się na przełomie XVI i XVII w. przy wsi Brusno, która
wapiennych, otwornic i w różnym stopniu pokruszonych póx
niej nazwana została Starym Brusnem. Była ona głównym
muszli S
limaków i małży; charakteryzują się one zmienną w oS
rodkiem kamieniarstwa użytkowego i artystycznego na
profilu pionowym zawartoS
cią ziarn kwarcu. Wschodnim Roztoczu, funkcjonującym od połowy XVI w.
W wapieniach tych możemy obserwować dobrze czy- Nazwa wsi nawiązuje do starosłowiańskiego słowa  brus
2 telne struktury sedymentacyjne, takie jak: warstwowanie oznaczającego osełkę, kamienie żarnowe lub blok piaskow-
skoS
ne, rynnowe i ripplemarkowe oraz laminację poziomą. W ca. Rzemiosłem kamieniarskim zajmowali się, z pokolenia
najwyższych częS
ciach profilu obserwujemy występowanie na pokolenie mieszkańcy wsi, których zwano  górnikami .
na przemian grubych, masywnych ławic wapieni, w których Materiału dostarczały lokalne kamieniołomy rozmieszczone
154
Cieszanów
Stare Brusno
wokół wsi. Kamieniarze produkowali, dzięki łatwo urabial- bivalves at various stages of preservation. The limestone
nej skale, jaką były piaszczyste wapienie mioceńskie, krzyże show vertical variability in quartz content.
nagrobne i przydrożne oraz nagrobki. Były one bardzo popu- In the limestone beds a variety of distinct sedimentary
larne ze względu na stosunkowo niską cenę i spotykane są na structures can be observed: oblique, trough, ripplemark and
znacznym obszarze Polski. Wyroby kamieniarskie z wapieni horizontal beddings. In the topmost parts of the succession
mioceńskich pochodzące z oS
rodka w Starym BruS
nie spotkać the thick, massive, poorly stratified limestone beds alternate
można na wschodzie pod Lwowem na Ukrainie, na południu with thin layers of perfect fissility. All the rocks are of Up-
pod PrzemyS
lem, a na zachodzie w okolicach Kolbuszowej. per Badenian age (about 10 Ma ago) and were deposited in
Północny zasięg ich występowania wyznacza granica zaboru the Miocene sea which filled the Carpathian Foredeep and
austriackiego. Najstarsze zachowane i odczytane krzyże extended far to the north and east, to the area of recent
pochodzą z pierwszej połowy XVII w. Z kamieniarskiej ro- Roztocze. The sea was warm, shallow, of normal salinity
dziny pochodził utalentowany rzex
biarz i malarz Grzegorz and inhabitated by vigorously developing living organisms,
Kux
niewicz, autor płaskorzex
by jednego z prezydentów na as demonstrated by a variety of fossils: algae, bivalves and
słynnej skale Black Hills w USA. gastropods.
Stare Brusno village has been the main center of stone-
The Miocene limestones quarry in Stare Brusno work industry in the Central Roztocze since the half of
The large quarry was developed in Brusno village (south XVIth century. The name of the village originates from
from Tomaszów Mazowiecki town), in the slopes of the ancient slavonic name  brus which meant  whetstone but
Brusno Hill. It comprises two parts: an older, scenic upper also  millstone and  sandstone block . Stonework was a
pit surrounded by forest and younger, huge, lower pit which traditional profession in the village, handed down from gen-
has just been closed. eration to generation in the families called  the miners . The
In both pits the Miocene carbonates appear represented easily workable Miocene sandy limestones were extracted
by algal limestones and marls overlain by quartz-glauconitic in the surrounding quarries. The craftsmen produced e.g.,
sands. These are succeeded by 20-meters-thick complex tombstones, tomb and roadside crosses, which were very
of organodetrital limestones composed of fragments of popular due to low prices and which are widely distributed
calcareous algae, foraminifers and shells of gastropods and in the big part of southern Poland.
1
3
Wybrana literatura: 15, 63, 64, 67, 71, 74, 165,
267, 298, 338, 361, 464
2
Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:
L. Jankowski (2005)
155