Małgorzata Morozewicz

Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski

Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku

„BYŁ SOBIE WILK...”

Scenariusze zajęć dotyczące bioróżnorodności

przygotowane w ramach projektu:

Podlaska Akademia Przyrody

Małgorzata Morozewicz

Konsultacja merytoryczna i pedagogiczna: dr Tomasz Sosnowski

Wydział Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet w Białymstoku

„BYŁ SOBIE WILK...”

Scenariusze zajęć dotyczące bioróżnorodności

przygotowane w ramach projektu:

Podlaska Akademia Przyrody

Projekt „Podlaska Akademia Przyrody” korzysta
z dofinansowania w kwocie 452 628,00 PLN pochodzącego
z Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG.

HONOROWY PATRONAT nad projektem objął
Podlaski Kurator Oświaty

LIDER:
Polskie Stowarzyszenie Doradcze i Konsultingowe,
ul. Rynek Kościuszki 2, 15-091 Białystok
tel./fax [phone]
e-mail: [e-mail]

PARTNER:
Towarzystwo Amicus,
ul. Brukowa 28 lok. 8, 15-889 Białystok
tel./fax [phone]
e-mail: [e-mail]

Białystok 2014

ISBN: 978-83-940838-3-0

Scenariusze zajęć szkolnych

dotyczące bioróżnorodności

przygotowane w ramach projektu:

Podlaska Akademia Przyrody

„Wyprawa do Lasu Zwierzynieckiego…”

Scenariusz zajęć szkolnych pod hasłem:

„Wyprawa do Lasu Zwierzynieckiego…”

Przewidziany czas realizacji zajęć: 2 godziny lekcyjne.

Wiek dzieci: 7–9 lat.

Miejsce zajęć: sala szkolna, Park Konstytucji 3 Maja w Białymstoku – fragment Lasu Zwierzynieckiego,

Akcent ZOO w Białymstoku.

Problem: znaczenie lasu dla lokalnego ekosystemu z uwzględnieniem zwiększenia akceptowalności wilka

oraz podniesienie świadomości na temat bioróżnorodności.

Cele ogólne:

– rozbudzanie ciekawości przyrodniczej,

– poznanie miejsca życia wilka,

– rozwijanie sprawności manualnej,

– rozwijanie spostrzegawczości,

– wdrażanie do pracy w grupie i zespole,

– kształtowanie umiejętności aktywnego słuchania,

– doskonalenie koncentracji uwagi,

– ukazanie niebezpieczeństw zagrażających środowisku w wyniku niewłaściwej gospodarki

człowieka,

– rozwijanie zainteresowania życiem dzikich zwierząt,

– uświadomienie, że zwierzęta porozumiewają się ze sobą,

– przekazanie wiedzy o formach komunikowania się wilków,

– budzenie zainteresowania otaczającym światem na przykładzie drzew i wilka,

– poszerzanie zasobu słownictwa dzieci o nowe słowa, np. „ekologia”,

– uwrażliwienie na piękno przyrody poprzez obserwację w terenie,

– budzenie wrażliwości na dobro i zło w postępowaniu człowieka.

Cele operacyjne:
Dziecko:

– potrafi wskazać las jako miejsce występowania wilka,

– wie, że nie należy niszczyć drzew,

– poszerza swoje wiadomości na temat zagrożeń, które negatywnie wpływają na środowisko,

– wie, do czego prowadzi niewłaściwa gospodarka człowieka,

– wie, jak ważne są drzewa w życiu człowieka,

– potrafi nazwać drzewa znajdujące się w parku,

– potrafi rozpoznać drzewa i krzewy leśne na przykładzie atlasów i przewodników do oznaczania

gatunków leśnych,

– potrafi omówić warstwową budowę lasu,

– umie praktycznie posługiwać się lupą,

– potrafi dostrzec w przyrodzie piękno jesiennego lasu,

– potrafi obserwować życie zwierząt,

– wie, jak zapisywać wyniki obserwacji,

– potrafi opowiedzieć o formach komunikowania się wilków.

Metody pracy:

– czynna: samodzielnych doświadczeń, zadań stawianych dzieciom,

– słowna: rozmowa, wypowiedzi dzieci,

– oglądowa: ilustracje, obserwacja przedmiotów.

Środki dydaktyczne:

• fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz, dotyczący znaczenia lasu

dla lokalnego ekosystemu, uwzględniający podniesienie poziomu akceptowalności wilka oraz

świadomości dziecięcej dotyczącej bioróżnorodności i konieczności ochrony lokalnej flory;

• „Charakterystyka mojego drzewa” – karta pracy nr 1;

• lupa, ołówek;

• torebki foliowe, 4 łopatki;

• „Warstwowa budowa lasu” – instrukcja;

• 4 arkusze szarego papieru, flamastry kolorowe;

• atlasy i przewodniki do oznaczania roślin i zwierząt leśnych w Polsce

• „dzienniki obserwacji” (karty, w których uczniowie dokonują notatek z obserwacji podczas

wycieczek);

• „Mowa ciała wilków” – karta pracy nr 2.

Faza wstępna zajęć:
1. Nauczycielka czyta dzieciom fragment książki pt. „Wilk i Czerwony Kapturek” T. Matuszkiewicz,

następnie prosi o opowiedzenie treści usłyszanego fragmentu: czego ona dotyczy?, jakie występują

postacie?, jaką mowę ciała przedstawia wilk?

Zbliżała się noc. W szarym, pustym lesie zrobiło się ciemno.

– Poooomoooocy! Raaaaaatunkuuuuu! – wołał na cały głos uwięziony w głębokim dole Czerwony Kapturek.

Skręcona noga puchła i bolała go coraz bardziej. Przestraszony Kuba zapłakał. Pomyślał, że nikt za nim nie

tęskni i wcale nie będzie go szukał.

– Mamusiu... Tatusiu... Babciu... Byłem dla was taki niedobry – wyszeptał i pociągnął nosem.

Tylko wilk usłyszał wołanie Czerwonego Kapturka i ruszył w jego stronę. Zakradł się nad krawędź dołu

i przyglądał się Kubie, jak płacze i wzywa pomocy.

Nagle wilk szczeknął, by ostrzec chłopca. Czerwony Kapturek aż podskoczył ze strachu. Podniósł głowę

i ujrzał nad sobą wyszczerzone zęby wilka.

Wilk długo krążył wokół dołu, węszył i nasłuchiwał. Ani na chwilę nie odrywał wzroku od Czerwonego Kap-

turka, ale uwięziony chłopiec nie mógł zrobić mu żadnej krzywdy. Usiadł na tylnych łapach i rozejrzał się.

Las nie miał kolorów, nie było w nim ptaków i zwierząt, a wszędzie walały się śmieci.

Kto był temu winien?

To ten mały człowiek w bluzie z czerwonym kapturem, który teraz siedzi w dole w środku ciemnego lasu.

– Należy ci się kara – zawarczał wilk i tym razem Czerwony Kapturek go zrozumiał.

Chłopiec był pewien, że za chwilę zostanie przez wilka pożarty. Podciągnął kolana pod brodę, skulił się

i czekał.

Nagle usłyszał huk. Pomyślał, że to wilk wskoczył do dołu i zaraz go dopadnie. Nic się jednak nie działo.

Wolno podniósł głowę i zobaczył obok siebie długą, grubą gałąź. To wilk ją tam wrzucił, aby pomóc chłopcu

wydostać się z pułapki.

Czerwony Kapturek oparł gałąź o krawędź dołu i zaczął się po niej wspinać. Co chwilę jednak spadał w dół,

bo bardzo bolała go skręcona noga. Gdy kolejny raz podciągał się na gałęzi, nagle poczuł, jak wilk chwyta

zębami kaptur jego czerwonej bluzy. Zwierzę ciągnęło chłopca z całej siły, aż wreszcie Kuba znalazł się na

górze.

Kuba i wilk, zmęczeni, przez chwilę leżeli obok siebie. Pierwszy podniósł się wilk. Otrzepał futro i pochylił się

nad twarzą Czerwonego Kapturka. Chłopiec bał się. Zwierzak spojrzał mu prosto w oczy, powąchał go

i swoim szorstkim językiem polizał po nosie. Zaraz potem zniknął w szarych zaroślach.

2. „Kontrakt” – ustalenie zasad zachowania się w lesie (10–15 minut)

Nauczyciel podaje cel wyprawy, tzn. Park Konstytucji 3 Maja w Białymstoku i Akcent ZOO. Przypomina

wspólnie z uczniami zasady bezpiecznego poruszania się po drodze, zachowania się w parku i lesie, w tym

celu zawiera pisemny kontrakt. Dzieli klasę na 4 grupy i rozdaje szary papier z flamastrami. Uczniowie

ustalają zasady zachowania się i podpisują się pod kontraktem.

Proponowane zasady:

– Zachowujemy się kulturalnie

– Idziemy parami, zwartą kolumną

– Słuchamy poleceń nauczyciela

– Zachowujemy się w lesie cicho

– Pracujemy w grupie, w ciszy

– Uczestniczymy aktywnie w obserwacjach

Uczniowie podpisują kontrakt i wychodzą na wycieczkę.

Rozwinięcie zajęć:

3. „Charakterystyka mojego drzewa” – karta pracy nr 1, (15–20 minut)

Nauczyciel mówi uczniom, gdzie się znajdują, i jeszcze raz przypomina o tym, jak należy się zachować.

Nauczyciel prosi, aby uczniowie wybrali swoje drzewo i przeszli do rozwiązania trzech zadań

znajdujących się na karcie pracy nr 1.

Zadaniem uczniów jest rozwiązanie poniższych zadań i zapisanie wyników na karcie pracy nr 1. Wyniki

zapisują w „dziennikach obserwacji”.

Zadanie 1
Narysuj poniżej pokrój i zmierz wysokość swojego drzewa. Zastanów się, jakie czynniki mogły wpłynąć na

kształt Twojego drzewa.

Pomiar wysokości drzewa: poproś kolegę, który wie, ile ma centymetrów wzrostu, aby stanął pod Waszym

drzewem. Ty stań w odległości kilkunastu kroków, tak abyś widział dokładnie wierzchołek drzewa.

Weź ołówek, wyciągnij przed siebie wyprostowaną w łokciu rękę i utrzymaj ją na wysokości ramienia.

Przymknij jedno oko i kciukiem zaznacz na ołówku wysokość swojego kolegi. Następnie policz, ile takich

odległości można odłożyć od podłoża do czubka drzewa, czyli ile razy drzewo jest wyższe od Twojego

kolegi. Otrzymaną liczbę pomnóż przez wzrost – to będzie wysokość Twego drzewa. Brawo!

Zadanie nr 2
Znajdź liść należący do Twojego drzewa. Odrysuj go na karcie pracy. Zwróć uwagę na wielkość, kształt,

brzeg blaszki liściowej.

Zadanie nr 3
Odrysuj ołówkiem korę swojego drzewa za pomocą techniki froutage, czyli mocnego pocierania faktury

kory drzewa za pomocą płasko ułożonego ołówka po karcie pracy nr 1 przyłożonej do kory. Zwróć uwagę

na barwę, grubość, strukturę, korę obejrzyj przez lupę.

Omówienie wyników prac.

4. „Warstwowa budowa lasu” – instrukcja (15 minut)

Nauczyciel dzieli uczniów na 4 grupy i przydziela im zadania zgodnie z instrukcją.

Grupa I – Odkryj łopatką ściółkę, zaobserwuj i zanotuj, co się w niej znajduje, jakie zwierzęta tam żyją.

Wykorzystaj do obserwacji lupę. Zbierz trochę ściółki do woreczka.

Grupa II – Zaobserwuj i zanotuj w dzienniku obserwacji, jakie zwierzęta znajdują się wśród mchów,

paproci

i grzybów. Możesz wykorzystać lupę.

Grupa III – Rozpoznaj krzewy i młode drzewka oraz zamieszkujące tam zwierzęta, zanotuj swoje

obserwacje

w dzienniczku obserwacji.

Grupa IV – Obserwuj korony drzew. Rozpoznaj rodzaje drzew. Zapisz swoje obserwacje.

5. „Mowa ciała” – mowa ciała na przykładzie wilka (10 minut)

Wędrujemy ścieżką w kierunku Akcent ZOO w celu zaobserwowania zachowań organizmów, czyli

obserwacji mowy ciała na przykładzie wilka. Wędrując ścieżką, nauczyciel opowiada o wilczych

odgłosach, czyli sygnałach dźwiękowych wydawanych przez wilki, np.:

• szczekanie – używane jest do ostrzeżenia obcych osobników, że zbliżyły się za bardzo do nory lub

zdobyczy;

• warczenie – tak jak u psów, jest oznaką agresji.

• skomlenie – w celu okazania uległości lub prośby o coś (np. o dostęp do jedzenia).

• piski – towarzyszą wilczej zabawie.

• wycie – służy do komunikacji między osobnikami i zacieśnianiu więzów grupy. Wilki wyją, by

oznajmić innym swoje położenie, kończą w ten sposób udane polowanie lub odstraszają. Wilki wyją

zazwyczaj wieczorem i wcześnie rano. Dźwięk jest jednostajny, trwający od kilku do kilkunastu

sekund, często powtarzany (sesja może trwać do 2 minut). Wycie stada zaczyna się od pojedynczego

głosu samca, po czym dołączają do niego kolejne osobniki. Wycie szczeniąt przypomina raczej

skomlenie i skowyt. Wycie słychać zazwyczaj z odległości 2–3 km.

6. „Mowa ciała wilków” – obserwacja zachowań wilków (15 minut)

Uczniowie obserwują wilki w zoo i odgadują język ciała, czyli różne znaki i sygnały – korzystają przy tym

z karty pracy nr 2. Dzieci porównują je z zachowaniem wilków w ogrodzie zoologicznym i dzielą się

swoimi spostrzeżeniami, zapisując je w „dzienniku obserwacji”.

Faza końcowa zajęć:
7. Uczniowie wracają do szkoły, składają dzienniki obserwacji, skarby jesieni w kąciku przyrody –

wystawa klasowa. Dzieci opowiadają o swoich obserwacjach podczas wycieczki oraz kończą zdania:

1. Wilk jest…

2. Dowiedziałem się, że…

3. Las ma…

4. Wycie szczeniąt to…

Bibliografia:
1. H. Okarma: Wilk–monografia przyrodniczo–łowiecka, Białowieża 1992.

2. K. Chwedeńczuk: Pies czy wilk, Warszawa 1987.

3. B. Jędrzejewska, W. Jędrzejewski, H. Okarma: Wilk jest dziki? Wilk jest zły? Białowieża 1991.

4. K. Popko – Tomasiewicz, M. Stefanik: W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku, Kraków 2011.

5. B. Łuczak: Scenariusze zajęć integralnych dla klas 1–3, Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Poznaniu,

Poznań 1998.

6. A. Konieczna, E. Grodzka– Jurczyk: Wesoła Szkoła, przewodnik metodyczny, część 1, Warszawa 2001.

7. I. Wierzbowska: Wilk, Fundacja Wspierania Inicjatyw ekologicznych, Kraków 2010.

Aneks:

„Charakterystyka mojego drzewa” – karta pracy nr 1

Zadaniem uczniów jest rozwiązanie poniższych zadań i zapisanie wyników na karcie pracy nr 1. Wyniki

mogą zapisać w „dziennikach obserwacji”.

Zadanie nr 1
Narysuj poniżej pokrój i zmierz wysokość swojego drzewa. Zastanów się, jakie czynniki mogły wpłynąć na

kształt twojego drzewa.

Pomiar wysokości drzewa: poproś kolegę, który wie, ile ma centymetrów wzrostu, aby stanął pod Twoim

drzewem. Ty stań w odległości kilkunastu kroków, tak abyś widział dokładnie wierzchołek drzewa.

Weź ołówek, wyciągnij przed siebie wyprostowaną w łokciu rękę i utrzymaj ją na wysokości ramienia.

Przymknij jedno oko i kciukiem zaznacz na ołówku wysokość swojego kolegi. Następnie policz, ile takich

odległości można odłożyć od podłoża do czubka drzewa, czyli ile razy drzewo jest wyższe od Twojego

kolegi. Otrzymaną liczbę pomnóż przez wzrost – to będzie wysokość Twego drzewa. Brawo!

Zadanie nr 2
Znajdź liść należący do twojego drzewa. Odrysuj go na karcie pracy. Zwróć uwagę na wielkość, kształt,

brzeg blaszki liściowej.

Zadanie nr 3
Odrysuj ołówkiem korę swojego drzewa za pomocą techniki froutage, czyli mocnego pocierania faktury

kory drzewa za pomocą płasko ułożonego ołówka po karcie pracy nr 1 przyłożonej do kory. Zwróć uwagę

na barwę, grubość, strukturę, obserwuj korę przez lupę.

„Warstwowa budowa lasu” – instrukcja pod hasłem

Uczniowie pracują w 4 grupach i zapisują swoje obserwacje w dzienniczkach obserwacji.

Grupa I – Odkryj łopatką ściółkę, zaobserwuj i zanotuj, co się w niej znajduje, jakie zwierzęta tam żyją.

Wykorzystaj do obserwacji lupę. Zbierz trochę ściółki do woreczka.

Grupa II – Zaobserwuj i zanotuj w dzienniku obserwacji jakie zwierzęta znajdują się wśród mchów,

paproci i grzybów. Możesz wykorzystać lupę.

Grupa III – Rozpoznaj krzewy i młode drzewka oraz zamieszkujące tam zwierzęta, zanotuj swoje

obserwacje w dzienniczku obserwacji.

Grupa IV – Obserwuj korony drzew. Rozpoznaj rodzaje drzew. Zapisz swoje obserwacje.

„Mowa ciała wilków”

Obserwacja zachowań wilka w Akcent ZOO i porównanie ich z kartą pracy nr 2.

Zapisanie wyników obserwacji w dziennikach obserwacji.

Dominacja
Dominujący wilk stoi na sztywnych nogach. Ogon jest wyprostowany i uniesiony. Uszy postawione, sierść

nieco nastroszona. Często patrzy prosto w oczy innym wilkom lub wspina się na nie.

Poddaństwo
Całe ciało „obniżone”, wygięte w łuk, wargi i uszy opuszczone. Poddany wilk liże pysk dominanta szybkimi

ruchami języka, z opuszczonym zadem. Ogon położony nisko, często podwinięty pod tylne łapy.

Złość
Uszy postawione, futro zjeżone. Uniesione wargi ukazują zęby. Grzbiet może być wygięty, zwierzę warczy.

Strach
Uszy przylegają do głowy, ogon między nogami. Wilk kuli się. Może skomleć lub szczekać.

Obrona
Ciało przy ziemi, uszy położone.

Atak
Futro zjeżone. Wilk warczy i przykuca.

Zrelaksowanie
Uszy położone, wilk wypoczywa, leżąc na brzuchu lub boku. Może machać ogonem.

Napięcie
Ogon nieruchomy, położony, wilk może przykucnąć.

Zadowolenie
Energiczne machanie ogonem, język może zwisać z pyska.

Polowanie
Wilk jest spięty, ale jego ogon prosty, w jednej linii z ciałem.

Zabawa
Machanie ogonem, wilk jest ruchliwy, skacze, biega. Często opuszcza przednią część ciała na sztywnych

łapach.