Piotr Marczewski: System polityczny Hiszpanii
10.04.2005.
Uwaga: Tekst zosta ł opublikowany w pierwszej połowie 2005 r.
GENEZA: KONSTYTUCJA I USTRÓJ TERYTORIALNY
Początki wsp ółczesnego konstytucjonalizmu hiszpa ńskiego nale ży w i ązać ze schy łkiem i upadkiem dzia łalności nacjonalistycznego dyktatora, genera ła Francisco Franco
(General ísimo Francisco Franco, Francisco Franco Bahamonde, Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo). Po jego śmierci w 1975 r. w ładzę w
Hiszpanii przej ął wyznaczony przez niego na nast ępcę książę Juan Carlos z dynastii Burbon ów. W praktyce ju ż w roku nast ępnym zatwierdzono w og ólnonarodowym referendum
ustawę reformuj ącą polityczne struktury pa ństwa: m.in. odrzucono obowi ązującą dotąd zasad ę reprezentacji ograniczonej, jak r ównież wprowadzono g łosowanie powszechne do
parlamentu. Demokratyczne reformy oznacza ły wi ęc m.in. mo żliwość wyboru nowego parlamentu (Kortez ów), co nast ąpiło w 1977 r. Cia ło to działając jako Konstytuanta
uchwaliło w 1978 r. demokratyczn ą konstytucj ę, która jeszcze w tym samym roku zosta ła zatwierdzona w og ólnonarodowym referendum, jak r ównież podpisana przez kr óla.
Zobacz te ż: Raport psz.pl Systemy polityczne wybranych pa ństw
REKLAMA
Hiszpańską monarchi ę konstytucyjn ą trudno jest zaklasyfikowa ć w ramach typologii dw óch podstawowych ustroj ów terytorialnych wsp ółczesnego pa ństwa, a więc w ramach ustroju
federacyjnego (np. Niemcy, Belgia), b ądź unitarnego (np. Polska, Szwecja). Kraj ten reprezentuje raczej form ę pośrednią, którą jest pa ństwo wsp ólnot ( el Estado de las
Autonomías) ustrój pod wieloma wzgl ędami zbli żony do cech znanych z federacji. Konkretnie i zgodnie obowi ązującą konstytucj ą (art. 137) Hiszpania jest krajem podzielonym
na gminy, prowincje i wsp ólnoty autonomiczne. Najwi ększe jednostki terytorialne to 17 wsp ólnot autonomicznych ( las Comunidades Aut ónomas ), kt óre ciesz ą się dużą
samodzielno ścią są to: Andaluzja (Andaluc ía), Aragonia (Arag ón), Asturia (Asturias), Baleary (Islas Baleares), Estremadura (Estremadura), Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria)
Kastylia La Mancha (Castilla La Mancha), Kastylia León (Castilla Le ón), Katalonia (Catalunya), Kraj Bask ów (Pa ís Vasco), La Rioja (La Rioja), Madryt (Madrid), Murcja (Murcia),
Nawarra (Navarra), Walencja (Valencia), Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).
W por ównaniu do typowo federacyjnych cz ęści pa ństwa (landów, kraj ów, stanów itp.), wspólnoty autonomiczne nie posiadaj ą uprawnień konstytucyjnych, jak r ównież nie ciesz ą się
suwerenno ścią, która zgodnie z konstytucj ą pozostaje wy łącznie w gestii pa ństwa: "Konstytucja opiera si ę na nierozerwalnej jedno ści Narodu Hiszpa ńskiego, wsp ólnocie i
niepodzielności kraju wszystkich Hiszpan ów, uznaje prawo do autonomii narod ów i region ów, z kt órych si ę składa i solidarno ści mi ędzy nimi wszystkimi". W efekcie ka żda ze
wspólnot posiada sw ój statut, kt óry okre śla zakres ustawodawczej i wykonawczej autonomii danego regionu, stanowi ąc przy tym o podziale kompetencji mi ędzy administracj ą
centralną a w ładzą terenową. Państwo nie mo że wprawdzie ingerowa ć w tre ść 17 statutów, jednak nast ępujące w nich z inicjatywy w ładz danego regionu zmiany wymagaj ą zgody
Kortez ów.
Chocia ż niektórzy autorzy wci ąż klasyfikuj ą Hiszpanię jako pa ństwo unitarne nie wydaje si ę to by ć poglądem uprawnionym, za ś rozwój etnicznego nacjonalizmu i regionalizmu
oparty o spo łecznohistoryczny kontekst, a na pocz ątku XXI w. wspomagany dodatkowo wyra źnymi sukcesami wyborczymi regionalnych ugrupowa ń politycznych z pewno ścią może
mieć wpływ na dalszą ewolucję ustroju terytorialnego pa ństwa w kierunku federacji.
SYSTEM PARTYJNY
W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny, jednak dwie partie Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) i Partia Ludowa (PP) są w nim ugrupowaniami, kt óre zdobywaj ą
najwięcej głosów i w praktyce od lat odpowiadaj ą za tworzenie kolejnych ekip rz ądowych.
Nieco inaczej sytuacja kszta łtowała si ę wkrótce po śmierci genera ła F.Franco ówcześnie kluczow ą rolę odgrywa ła Unia Demokratycznego Centrum (UCD) skupiaj ąca partie od
centrolewicy do umiarkowanej prawicy. Na czele tego centrowego ugrupowania stan ął w owym czasie Adolfo Su árez premier "czasu prze łomu". Uważa się, że to wówczas zacz ęto
budować w Hiszpanii pluralistyczną demokracj ę parlamentarn ą.
Ekipa A.Su áreza który zreszt ą był człowiekiem genera ła F.Franco (cz łonek rz ądu, porucznik wszystkich trzech rodzaj ów broni piechoty, lotnictwa i marynarki; zasiada ł też w
kierownictwie radia i telewizji) miała z jednej strony oparcie we wspomnianej na pocz ątku Ustawie o Reformie Politycznej (1976), z drugiej natomiast mogła cieszy ć się
wsparciem kr óla, kt órego zaanga żowanie mia ło kolosalne znaczenie dla kszta łtu reform politycznych (Juan Carlos zapobieg ł m.in. w 1981 r. puczowi, przekonuj ąc zrewoltowanych
wojskowych, by nie podejmowali dzia łań przeciwko demokratycznemu pa ństwu).
Wraz z nastawaniem demokracji zacz ęto stopniowy proces legalizacji kolejnych partii politycznych. Jako pierwsz ą zarejestrowano postfrankistowską Partię Ludową (PP); jej liderami
byli dwaj frankistowscy ministrowie. W istocie skupia ła ona szerokie spektrum polityk ów: od liberałów, przez chrze ścijańskich demokrat ów, po socjaldemokrat ów generalnie ludzi
umiarkowanie identyfikuj ących si ę z ideologi ą F.Franco. Na bazie PP powsta ła w 1977 r. luźna koalicja Centrum Demokratyczne (CD), kt óra to później zawar ła z A.Su árezem uk ład
będący podwalin ą dla startu tego polityka w wyborach parlamentarnych z madryckiej listy Unii Demokratycznego Centrum (UCD). Przez kolejne lata sama UCD pozostawa ła
popularna jako si ła kojarzona z A.Su árezem; podczas I kampanii wyborczej u żyto zreszt ą plakatu z podobizn ą premiera i has łem: "Głos na Centrum to g łos na Su áreza".
Nieco inne by ły losy Hiszpa ńskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), kt óra mog ła co prawda poszczyci ć się sięgającą XIX w. tradycj ą, lecz nie by ła jednak praktycznie w
stanie sformu łować wokó ł siebie szerokiej koalicji wyborczej. Swoj ą nową linię programow ą partia wytyczy ła na swoim XXVII zje ździe w 1976 r. Ugrupowanie co prawda
odżegnywa ło si ę wówczas od pogl ądów socjaldemokratycznych, dawa ło si ę jednak ju ż wtedy zauwa żyć odsunięcie z w ładz PSOE radykalnych cz łonków, jak r ównież nierzadkie i
bliskie jej kontakty z europejskimi partiami socjaldemokratycznymi np. z niemieck ą SPD. Zwraca si ę zresztą uwagę, że ten wizerunek "europejsko ści" PSOE by ł dla Hiszpan ów
ważny zwłaszcza zwa żywszy na dziesi ątki lat izolacji kraju i w obliczu powi ązań UCD z ekip ą frankistowsk ą. Liderem PSOE by ł Felipe Gonz ález M árquez w przysz łości premier
Hiszpanii.
Z PSOE rywalizowa ła o elektorat Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE). To opozycyjne ugrupowanie antyfrankistowskie przesz ło w owym czasie pewn ą metamorfoz ę: na pocz ątku
1977 r. odby ł się mianowicie w Madrycie szczyt przyw ódców zachodnioeuropejskich partii komunistycznych, kt óry skierowa ł PCE na drog ę eurokomunizmu, czyli orientacji
doktrynalnej i politycznej charakteryzuj ącej si ę m.in. reinterpretacj ą marksizmu, krytycznym stosunkiem do leninizmu, odrzuceniem postulatu dyktatury proletariatu i zasady
kierowniczej roli partii komunistycznej. Eurokomuni ści przyjmowali przy tym w sferze ekonomicznej zasad ę gospodarki mieszanej, kt órą rządzą prawa rynku, opowiadali si ę za
integracją europejsk ą, głosili niezale żność od radzieckiej KPZR, krytycznie oceniali polityk ę wewnętrzną państw komunistycznych, a zw łaszcza brak demokracji i łamanie praw
człowieka: przyk ładowo, eurokomuni ści przychylnie odnosili si ę do dzia łalności opozycji w krajach tzw. bloku wschodniego i pot ępili wprowadzenie 1981 r. stanu wojennego w
Polsce.
Kolejnym relewantnym (istotnym politycznie) ugrupowaniem "czasu prze łomu" jawi ł się Sojusz Ludowy (AP), b ędący koalicj ą kilku zalegalizowanych jeszcze przez poprzedni re żim
ugrupowań prawicowych członkami stronnictwa by ło kilku by łych ministrów oraz dalsze postacie polityczne znane z okresu dyktatury. Liderem AP by ł Manuel Fraga Iribarne, kt óry
jak si ę ocenia miał niewiele wsp ólnego z pozycjami liberalnymi, g łosił zaś chętniej "zdrad ę", jaką miało by ć otwarcie dla ideologii marksistowskiej; hasłem wyborczym Sojuszu
było: "Za Franco żyliśmy lepiej". W praktyce AP, cho ć kultywowała pewne sk łonności autorytarne, dystansowa ła si ę jednak od prawicowego radykalizmu. Akceptowano przy tym
reformy polityczne i odrzucano metody terrorystyczne. Ocenia si ę, że wyst ąpienia M.Fragi nierzadko odstrasza ły jednak prawicowy elektorat hiszpa ński, maj ący w pami ęci stary
system.
Krajobraz polityczny ko ńca lat 70. uzupe łniały liczne stronnictwa regionalne. Partyjne spektrum ulega ło zreszt ą z biegiem lat kolejnym przeobra żeniom. Efektem wybor ów z 1982 r.
stało si ę de facto rozbicie centrowej UCD, kt órej miejsce stara ł się zająć AP (w praktyce jednak UCD traci ła na popularno ści już od ko ńca lat 70.). A.Su árez utworzy ł w owym czasie
1982 Centrum Demokratyczne i Spo łeczne CDS, kt óre z biegiem czasu uleg ło marginalizacji. W praktyce wydarzenia te utorowa ły drog ę PSOE do przyj ęcia pozycji bardziej
centrowych, co po cz ęści sta ło si ę powodem jej d ługoletnich rz ądów i zdecydowanej dominacji w życiu politycznym kraju: 1982 1993/6. Wi ązało si ę to także z pozycj ą jej lidera
Felipe Gonzáleza Márqueza, kt óry w przeciwie ństwie do Manuela Fragi Iribarne (AP), cieszy ł się pewną popularno ścią wśród centrowo zorientowanego elektoratu.
Tym niemniej tak że przyjmuj ąca pozycje centrowe PSOE napotka ła ju ż w drugiej po łowie lat 80. pierwsze problemy: strajki generalne i rosn ące jej kosztem poparcie dla
Zjednoczonej Lewicy (IU), czyli powsta łej w 1986 r. koalicji mniejszych ugrupowa ń konsekwentnie lewicowych, do kt órych nale żały m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i
Partia Akcji Socjalistycznej (PASOC). Te czynniki po łączone z niezadowoleniem spo łecznym wobec realizowanej przez PSOE polityki gospodarczej spowodowały pewien zwrot partii
w lewo, jednak og ólny rozw ój wypadk ów nie pozwoli ł już jej odzyska ć wcześniejszej pozycji w 1993 r. socjali ści utracili wi ększo ść absolutną w parlamencie i w praktyce zostali
zmuszeni do utworzenia rz ądu mniejszo ściowego przy wparciu parlamentarnym innych partii ( apoyo legislativo ): poparcie pop łynęło od katalo ńskich i baskijskich nacjonalist ów z
Konwergencji i Unii CiU i Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej PNV, jednak nie pozwoli ło ju ż ono na zmian ę położenia pogr ążającej si ę dodatkowo w skandalach i aferach
korupcyjnych PSOE.
Wybory z 1996 r. wygrali konserwaty ści z Partii Ludowej PP, kt órzy od 1982 r. (czyli rozpadu UCD) zacz ęli wyrastać wtedy jeszcze jako Sojusz Ludowy (AP) na główną partię
hiszpańskiej prawicy; w 1989 r. przyj ęto szyld PP, a program partii sta ł się bardziej centrowy, za ś kierownictwo wyra źnie odm łodzono od 1990 r. przyw ódcą stronnictwa zosta ł
José María Aznar L ópez od 1996 r. hiszpa ński premier. Po przej ęciu rz ądów konserwaty ści przeprowadzili radykalne reformy gospodarcze, wprowadzaj ąc przy tym Hiszpani ę
do strefy euro. Polityk ę PP charakteryzowa ło tak że nieugi ęte stanowisko wobec terroryzmu zwłaszcza baskijskiego. W 2000 r. Partia Ludowa uzyska ła absolutn ą większo ść
parlamentarn ą, w efekcie czego mog ła si ę jeszcze bardziej radykalnie odci ąć od nacjonalistycznych partii katalo ńskich i baskijskich, kt óre dot ąd wspiera ły istnienie rz ądu
prawicowego.
Pamiętne wybory po wydarzeniach z dnia 11 marca 2004 r. zako ńczyły jednak kilkuletni okres rz ądów ludowc ów z PP. Zamachy w Madrycie nieoczekiwanie wysun ęły na pierwszy
plan ostatnich dni milcz ącej ju ż wtedy kampanii wyborczej spraw ę zaanga żowania Hiszpanii w dzia łania "koalicji ch ętnych" w Iraku, kt óre to (2003 2004) by ło sztandarowym
projektem obozu J.M.Aznara. Wyborcy według sondaży, raczej zdecydowani przed łużyć mandat PP zagłosowali za g łoszącymi has ła pacyfistyczne socjalistami z PSOE. Głosujący
uczynili winnym ob óz J.M.Aznara nie tylko stworzenia Hiszpanii potencjalnym celem dla terroryst ów (wys łanie hiszpa ńskich wojsk do Iraku), ale tak że ukarali jego parti ę (liderem
był wtenczas już Mariano Rajoy Brey ) za oskar żanie o madryckie zamachy baskijskich separatyst ów.
Wydaje si ę, że obecnie (2005) mo żna przyj ąć, iż kluczow ą rolę w hiszpa ńskim systemie partyjnym odgrywaj ą obok socjaldemokrat ów z PSOE (okre ślenie to jest bardziej na
miejscu ni ż przymiotnik wyst ępujący w nazwie partii, a z pewno ścią bardziej adekwatny ni ż dla niekt órych socjaldemokratycznych ju ż tylko z nazw partii europejskich) ludowcy
względnie: konserwaty ści z PP (trzeba odnotowa ć, że za J.M.Aznara PP opu ściła Mi ędzynarod ówkę Konserwatywn ą, przenosz ąc si ę do Mi ędzynarod ówki Chrze ścijańskich
Demokrat ów).
Z ugrupowa ń parlamentarnych dzia łających w skali kraju trzeba wspomnie ć omawianą pokr ótce wyżej i tracącą jednak ostatnio na poparciu spo łecznym IU.
Zdominowany przez dwa og ólnokrajowe stronnictwa krajobraz partyjny uzupe łnia ca ły szereg ugrupowa ń regionalnych, kt óre dzięki demokratyzacji kraju w latach 70. mają
wreszcie szans ę szerszej prezentacji swoich pogl ądów, b ędących odzwierciedleniem interes ów lokalnych i regionalnych spo łeczności. W 2005 r. na pewno wymieni ć tu nale ży
obecne wtedy w parlamencie stronnictwa takie, jak: Konwergencja i Unia CiU, Republika ńska Lewica Katalonii ERC, Baskijska Partia Nacjonalistyczna PNV, Koalicja Kanaryjska
CC, Galicyjski Blok Nacjonalistyczny BNG, Rada Arago ńska CHA, Solidarno ść Baskijska EA, Nawarra Tak NaBai.
Na uwag ę zasługuje tradycyjnie wci ąż mocna choć ostatnimi czasy jednak s łabnąca pozycja nacjonalistycznej CiU oraz wyra źnie zyskuj ąca na poparciu lewica republikańska z
ERC; to ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyra źnie poprawi ło swój wynik wyborczy, ale tak że jeszcze w roku poprzednim umocniło swoją pozycj ę w Katalonii, wchodz ąc
nawet do koalicyjnego rz ądu lewicy. Wydaje si ę, że obecno ść ERC w Kortezach jak r ównież innych partii typowo regionalnych (a zw łaszcza lewicowych) może w przysz łości
stymulować kroki w kierunku reformy ustroju terytorialnego państwa.
Należy podkre ślić, że decentralizacja hiszpa ńskiego systemu partyjnego daje ju ż dzisiaj poszczeg ólnym ugrupowaniom mo żliwość relatywnie swobodnego artyku łowania własnych
poglądów przyk ładem niech b ędą wydarzenia zwi ązane z pierwszym europejskim referendum konstytucyjnym, kt óre odby ło si ę właśnie w Hiszpanii (luty 2005); najważniejsze
partie stworzy ły w ówczas dwa bloki za owym traktatem konstytucyjnym opowiada ły si ę PSOE, PP, CIU, PNV i CC, przeciw natomiast IU, ERC, BNG, EA, CHA i Na Bai. Wida ć
więc, że "kaliber" ugrupowa ń po obu stronach barykady by ł różny (podobno r óżny by ł także dost ęp do środk ów masowego przekazu), jednak sam uk ład świadczy na pewno o
pluralizmie.
Czym ś, co charakteryzuje wspomniany tu tylko "regionalizm partyjny" jest r ównież obecno ść w poszczeg ólnych wsp ólnotach autonomicznych Hiszpanii partii ściśle powi ązanych z
dwoma najwi ększymi ugrupowaniami, czyli PSOE i PP. Obok wi ęc typowych regionalist ów dzia łają więc w przyk ładowej Katalonii Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC PSOE) i
Partit Popular de Catalunya (PP), na Balearach Partit del Socialistes de les Illes Balears (PSIB PSOE), w Kraju Bask ów Partido Socialista de Euskadi (PSE PSOE), w Galicji
Partido dos Socialistas de Galicia (PSG PSOE) itd. R óżne mutacje partii dzia łających na szczeblu centralnym maj ą nierzadko tak że nieco inne priorytety i odcienie programowe od
centrum obowiązuje więc tu pewna doza autonomii programowej i "jedno ści w różnorodno ści".
SYSTEM POLITYCZNY
Głowa pa ństwa
Szefem pa ństwa jest w Hiszpanii monarcha obecnie (2005) kr ól Juan Carlos I z dynastii Burbon ów; na tron trafił 22 listopada 1975 r., a wi ęc 2 dni po śmierci genera ła F.Franco. W
praktyce monarcha jest najwy ższym reprezentantem kraju (reprezentuje Kr ólestwo Hiszpanii na zewnątrz), sprawuje arbitraż oraz moderuje normalne funkcjonowanie hiszpa ńskich
instytucji (jego ingerencja w funkcjonowanie uk ładu nie jest jednak du ża). Kr ól jest tak że naczelnym dow ódcą sił zbrojnych, pozostaj ąc przy tym nietykalnym, tzn. nie ponosz ąc
przed nikim odpowiedzialno ści. Wydawane przez niego akty urz ędowe wymagaj ą kontrasygnaty premiera, a w niektórych przypadkach przewodnicz ącego Kongresu Deputowanych
(jednej z dw óch izb parlamentu). Kr ól sk łada premierowi wniosek o sformowanie gabinetu, mianuje przewodnicz ącego miejscowego s ądu najwy ższego i zatwierdza ministr ów.
Monarcha zwołuje i zamyka sesje parlamentu oraz zatwierdza i og łasza ustawy.
Władcy Hiszpanii:
* Dynastia habsburska
15161556 Karol I (cesarz Święty Imperator Rzymski Karol V)
15561598 Filip II
15981621 Filip III
16211665 Filip IV
16651700 Karol II Zaczarowany
* Dynastia burbo ńska
17001724 Filip V
1724 Louis I
17241746 Filip V
17461759 Ferdynand VI
17591788 Karol III
17881808 Karol IV
1808 Ferdynand VII
* Dynastia Bonaparte
18081813 Józef Napoleon
* Dynastia burbo ńska
18131833 Ferdynand VII
18331868 Izabela II
* Dynastia sabaudzka
18701873 Amadeus I
18731874 Pierwsza Republika
* Dynastia burbo ńska
18741885 Alfonso XII
18861931 Alfonso XIII
* Dyktatura
19391975 gen. Francisco Franco Bahamonde
* Dynastia burbo ńska
1975 współczesno ść Juan Carlos I
Parlament
Hiszpański parlament to dwuizbowe, wy łaniane raz na 4 lata, Kortezy Generalne ( Las Cortes Generales ), w sk ład kt órych wchodz ą Kongres Deputowanych ( Congreso de los
Diputados) i Senat ( Senado). Obie izby pochodz ą z wybor ów powszechnych i bezpo średnich.
Kongres Deputowanych liczy 300 400 cz łonków (2004 r. by ło to 350 osób) i wybierany jest wed ług systemu proporcjonalnego d'Hondta wyjątkiem są dwa okr ęgi jednomandatowe
w enklawach Ceuta i Melilla (po łożone na p ółnocnym wybrze żu Afryki). W podziale mandat ów uczestnicz ą te ugrupowania, kt órym uda ło się przekroczy ć próg zaporowy ustalony na
poziomie 3 proc. głosów, przy czym okr ęgiem wyborczym jest prowincja nie stoi więc przy tym nic na przeszkodzie żeby do Kongresu dosta ły się także te ugrupowania regionalne,
których poparcie w skali kraju jest ni ższe niż 3 proc.
Natomiast w licz ącym og ółem 251 cz łonków Senacie 208 parlamentarzyst ów wybiera si ę według systemu wi ększo ściowego (wi ększo ść względna) przy zachowaniu zasady r ównej
reprezentacji wszystkich prowincji: ka żda prowincja wybiera 4 senator ów (wyjątkiem są Baleary i dwie prowincje kanaryjskie odpowiednio 5 i 11 senatorów), zaś brakuj ąca w tym
wyliczeniu cz ęść senator ów (51) jest desygnowana przez zgromadzenia ustawodawcze poszczeg ólnych wspólnot autonomicznych: ka żda z nich niezale żnie od swojej wielko ści, czy
liczebności desygnuje jednego deputowanego, jednak te z nich, kt óre są bardziej liczne maj ą prawo powo łać po jednym senatorze na ka żdy milion swoich mieszka ńców.
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do obu izb Kortez ów Generalnych przys ługuje osobom, kt óre uko ńczyły 18 rok życia.
Wynik wybor ów do Kongresu Deputowanych ( Congreso de los Diputados ) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.congreso.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 350 miejsc
Partido Socialista Obrero Espanol PSOE
www.psoe.es
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza
42,6 proc. = 164 mandaty (34,1 proc. = 125 mandat ów)
Partido Popular PP
www.pp.es
Partia Ludowa
37,6 proc. = 148 mandat ów (44,5 proc. = 183 mandat ów)
Convergencia i Uni ó de Catalunya CiU
www.convergencia iunio.org
;
convergencia.org
;
www.unio.es
Konwergencja i Unia
3,2 proc. = 10 mandat ów (4,2 proc. = 15 mandatów)
Esquerra Republicana de Catalunya ERC
www.esquerra.org
Republika ńska Lewica Katalonii
2,5 proc. = 8 mandat ów (0,8 proc. = 1 mandat)
Euzko Alderdi Jeltzalea / Partido Nacionalista Vasco EAJ/PNV
www.eajpnv.com
Baskijska Partia Nacjonalistyczna
1,6 proc. = 7 mandat ów (1,5 proc. = 7 mandatów)
Izquerda Unida IU
www.izquierdaunida.es
;
www.icv.org
;
www.euia.org
;
www.entesa.com
Zjednoczona Lewica
5,0 proc. = 5 mandat ów (6 proc. = 9 mandatów)
Coaliti ón Canaria CC
www.coalicioncanaria.es
Koalicja Kanaryjska
0,9 proc. = 3 mandaty (1,1 proc. = 4 mandaty)
Bloque Nacionalista Galego BNG
www.bnggaliza.org
;
www.uniondopovogalego.org
;
www.esquerdanacionalista.com
;
www.pngpg.org
; in.
Galicyjski Blok Nacjonalistyczny
0,8 proc. = 2 miejsca (1,3 proc. = 3 miejsca)
Chunta Aragonesista CHA
www.chunta.com
Rada Arago ńska
0,4 proc. = 1 miejsce (0,3 proc. = 1 mandat)
Eusko Alkartasuna EA
www.euskoalkartasuna.org
Solidarno ść Baskijska
0,3 proc. = 1 miejsce (0,4 proc. = 1 mandat)
Nafarroa Bai NaBai
www.nafarroabai.org
Nawarra Tak
0,2 proc. = 1 miejsce
Wynik wybor ów do Senatu (Senado) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.senado.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 248 miejsc
Partia Ludowa: 102 mandaty (127)
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza: 81 mandatów (53)
Entesa Catalana de Progr és: PSC PSOE + ERC + IC + V (ICV) + EUiA: 12 mandat ów (8) [Partit dels Socialistes de Catalunya + Esquerra Republicana de Catalunya + Iniciativa per
Catalunya + Verds + Esquerra Unida i Alternativa ]
Baskijska Partia Nacjonalistyczna: 6 mandatów (6)
Konwergencja i Unia: 4 mandaty (8)
Koalicja Kanaryjska: 3 mandaty (5)
+ senatorowie wybrani w wyborach po średnich: 51 (51)
** W 2004 r. w odniesieniu do wybor ów bezpo średnich w 2000 r. w Senacie reprezentowane jest o jedno mniej ugrupowanie (posiada ło 1 mandat); podobna obserwacja dotyczy
składu Kongresu Deputowanych tu także ubył 1 deputowany reprezentuj ący inne ugrupowanie.
Izby zbieraj ą się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, za ś na sesjach nadzwyczajnych na wniosek rz ądu, absolutnej wi ększo ści członków jednej z izb lub Stałej Deputacji (organ
ten powo łany jest w ka żdej izbie, a sk łada si ę z co najmniej 21 cz łonków ka żdej z nich i stoi na stra ży interes ów i praw tych izb mi ędzy sesjami, gdy izby zosta ły rozwi ązane lub
upłynęły ich pełnomocnictwa zatwierdza on dekrety z moc ą ustawy między kadencjami izby ni ższej).
Mandat cz łonka Kortez ów Generalnych mo że by ć łączony ze stanowiskiem w rz ądzie, nie mo żna natomiast łączyć mandatu cz łonka zgromadzenia wsp ólnoty autonomicznej z
mandatem deputowanego do Kongresu.
Hiszpański parlament zajmuje si ę ustawodawstwem, uchwalaniem bud żetu pa ństwa, kontrol ą działalnośc i r z ąd u o r a z w y r a ża z g o d ę na ratyfikacj ę niektórych um ów
międzynarodowych. Ze wzgl ędu na ustr ój terytorialny pa ństwa, wymienione na pocz ątku kompetencje ustawodawcze nie le żą wyłącznie w gestii parlamentu og ólnokrajowego
część z nich jest delegowana do zgromadze ń ustawodawczych w regionach autonomicznych.
Uwzględniając kryterium charakteru regulowanych prawem zagadnie ń, w Hiszpanii wyr óżnia si ę trzy rodzaje ustaw: (1) organiczne, tj. dotycz ące praw i wolno ści publicznych,
systemu wyborczego i statutów autonomicznych; (2) podstawowe i (3) zwykłe.
Inicjatywa ustawodawcza przys ługuje rz ądowi, Kongresowi Deputowanych (konkretnie: grupie parlamentarnej lub 15 deputowanym), Senatowi (konkretnie: grupie parlamentarnej
lub 25 senatorom), zgromadzeniom wsp ólnot autonomicznych i obywatelom w przypadku inicjatywy ludowej wymaganych jest co najmniej 500 tys. podpisów. Ten ostatni tryb
obowiązuje jednak z wy łączeniem spraw nale żących do w łaściwości ustaw organicznych, w sprawach podatkowych, prawa łaski i dotycz ących stosunk ów międzynarodowych. Warto
zauważyć, iż obie izby mog ą przekaza ć uchwalanie ustaw lub wniosk ów ustawodawczych sta łym komisjom ustawodawczym, jednak istnieje mo żliwość, w której plenum danej izby
wyraźnie zastrze że podj ęcie decyzji w okre ślonej sprawie tylko dla siebie.
Ustawę rozpatruje si ę najpierw Kongresie Deputowanych, kt óry uchwala j ą zwykłą większo ścią lub większo ścią absolutną (w przypadku ustaw organicznych). Projekt jest nast ępnie
przekazywany do Senatu, kt óry mo że g o w c i ągu 2 miesi ęcy od otrzymania przyj ąć bez zastrze żeń, zaproponowa ć poprawki lub postawi ć wobec niego weto (bezwzgl ędną
większo ścią ogólnej liczby senator ów). Kongres Deputowanych mo że odrzuci ć takie weto wi ększo ścią bezwzględnej og ólnej liczby deputowanych lub w przypadku nieosi ągnięcia
podobnej większo ści zwykłą większo ścią głosów, lecz dopiero po up ływie 2 miesi ęcy; w innym przypadku projekt upada.
Kongres Deputowanych przyjmuje poprawki Senatu zwyk łą większo ścią głosów, a po tej procedurze w terminie 15 dni od uchwalenia danego aktu prawnego kr ól sankcjonuje
(zatwierdza), a nast ępnie promulguje (oficjalnie og łasza) ow ą ustawę. Przeciwko ustawom prawnie w ten spos ób og łoszonym przys ługuje w terminie 3 miesi ęcy od publikacji
skarga na ich niekonstytucyjno ść. Skar żyć do miejscowego Trybuna łu Konstytucyjnego mog ą: premier, Obro ńca Ludu (Defensor del Pueblo ), 50 deputowanych do Kongresu lub 50
senator ów, jak r ównież organy ustawodawcze b ądź wykonawcze wsp ólnot autonomicznych.
Warto zauwa żyć, że decyzje polityczne o szczeg ólnym znaczeniu mog ą być poddawane pod referendum konsultacyjne, kt óre zarz ądzane jest przez kr óla na wniosek premiera,
który to wniosek musi by ć wcześniej zaaprobowany przez Kongres Deputowanych.
Specyficzn ą cechą hiszpańskiego parlamentaryzmu jest fakt, że rozwi ązaniu mog ą ulec nie tylko ca łe Kortezy Generalne, ale tak że jedna z dw óch jego izb decyzja w tej sprawie
należy do kr óla, jednak monarcha podejmuje j ą na wy łączny wniosek premiera. Ca ła procedura nie mo że doj ść do skutku przed up ływem roku od poprzedniego rozwi ązania
parlamentu. Wniosek o rozwi ązanie nie mo że być także zgłoszony, je śli w toku jest procedura zmierzaj ąca do wyra żenia wotum nieufności wobec rz ądu.
Hiszpański parlament powo łuje na 5 letnią kadencj ę wspominanego wy żej Obro ńcę Ludu, czyli rzecznika praw obywatelskich, sprawuj ącego nadz ór nad administracj ą w zakresie
poszanowania praw obywateli. Kortezy Generalne wyłaniają tez radców Trybuna łu Obrachunkowego: kadencja trwa tu 9 lat, a wybiera si ę po 6 radc ów z każdej izby.
Przewodnicz ący Kongresu Deputowanych (izby ni ższej Kortez ów Generalnych):
Landelino Lavilla Alsina: 1979 1982, UCD
Gregorio Peces Barba Mart ínez: 19821986, PSOE
Félix Pons Irazaz ábal: 19861996, PSOE
Federico Trillo Figueroa: 19962000, PP
Luisa Fernanda Rudi Úbeda: 20002004, PP
Manuel Marín Gonz ález: 2004 współcześnie, PSOE
Przewodnicz ący Senatu (izby wy ższej Kortez ów Generalnych):
Antonio Fontán Pérez: 19771979, UCD
Cecilio Valverde Mazuelas: 1979 1982 (+ 2001), UCD
José Federico de Carvajal P érez: 19821989, PSOE
Juan José Laborda Mart ín: 19891996, PSOE
Juan Ignacio Barrero Valverde: 1996 1999, PP
Esperanza Aguirre Gil de Biedma: 1999 2002, PP
Juan José Lucas Jiménez: 20022004, PP
Francisco Javier Rojo Garc ía: 2004 współcześnie, PSOE
** W nawi ązaniu do tematu ale i na marginesie warto zauwa żyć, że od 2004 r. przewodniczącym Parlamentu Europejskiego (UE) jest znany polityk PSOE Katalończyk, Josep
Borrell Fontelles . Zgodnie z umow ą dwóch najwi ększych frakcji tego ż parlamentu stanowisko to ma sprawowa ć przez 2,5 roku w drugiej po łowie kadencji PE zast ąpić ma go
(zgodnie z planem) polityk prawicy Niemiec, Hans Gert P öttering.
Rząd
Hiszpańskiemu rz ądowi przewodzi premier, kt óry jest powo ływany przez kr óla. Kandydat na to stanowisko musi cieszy ć się zaufaniem Kongresu Deputowanych, przed kt órym
ponosi przecie ż odpowiedzialno ść polityczną. Monarcha powo łuje także i na wniosek premiera pozostałych cz łonków rządu: wicepremier ów i ministrów.
Sam proces powo ływania rz ądu obejmuje kilka etap ów. Najpierw kr ól proponuje Kongresowi kandydata na szefa rz ądu, kt óry nast ępnie prosi o zaufanie tej izby. W dalszej
kolejno ści kr ól powo łuje na wniosek premiera członków rządu. Następnie, jeśli Kongres wyrazi absolutn ą większo ścią głosów ogólnej liczby deputowanych zaufanie kandydatowi,
monarcha mianuje go szefem rz ądu. W przypadku problem ów z uzyskaniem zaufania w przeci ągu 48 godzin odbywa si ę kolejne g łosowanie nad t ą samą kandydatur ą, z tą jednak
różnicą, że tym razem wystarcza zwyk ła wi ększo ść głosów. W sytuacji, gdy obydwa wskazane wy żej g łosowania nie zako ńczą się wyrażeniem zaufania, kr ól przedstawia nowe
kandydatury dzia łając w wy żej wymienionym trybie. Je żeli w ci ągu 2 miesi ęcy od pierwszego g łosowania żaden z kandydat ów nie uzyska zaufania, kr ól rozwi ązuje obie izby i
zarządza nowe wybory.
Do zada ń rządu należy kierowanie polityk ą wewnętrzną, zagraniczn ą i obronn ą państwa oraz administracj ą cywilną i wojskow ą. Premier nadaje kierunki prac rz ądu oraz koordynuje
funkcje pozosta łych cz łonków gabinetu. Mo żna wi ęc w uproszczeniu stwierdzi ć, że pozycja szefa rz ądu jest mocna i zbli żona niemieckiej koncepcji Richtlinienkompetenz , czyli
mechanizmu kompetencji wytycznych, jaką ma kanclerz RFN.
Jak ju ż zauważono, hiszpa ński rz ąd ponosi odpowiedzialno ść polityczną przed Kongresem Deputowanych izba ta mo że doprowadzi ć do ust ąpienia rz ądu, wybieraj ąc nowego
premiera. Odpowiedni wniosek o wotum nieufno ści dla rządu może złożyć 1/10 deputowanych do Kongresu, a do sam mechanizm udaje si ę wykorzysta ć, gdy w głosowaniu wniosek
poprze absolutna większo ść. Co warte ponownego podkre ślenia, podobny wniosek musi zawiera ć nazwisko kandydata na nowego premiera (konstruktywne wotum nieufno ści).
Premier i jego ministrowie ponosz ą odpowiedzialno ść karną przed Izb ą Karną Trybuna łu Najwy ższego w przypadku, gdy oskar żenie dotyczy zdrady lub innego przest ępstwa
przeciwko bezpiecze ństwu pa ństwa i zarazem pope łnionego w zwi ązku z wykonywaniem funkcji, oskar żenie mo że by ć wniesione na wniosek 1/4 deputowanych do Kongresu i za
aprobatą jego większo ści absolutnej.
Obecnym szefem rz ądu (2005) jest
José Luis Rodr íguez Zapatero
kieruje on gabinetem z łożonym z o śmiu ministrów i ośmiu pań minister. Cz łonkowie rz ądu należą do PSOE, a
sam gabinet cieszy si ę poparciem wzgl ędnej większo ści w Kongresie w obu izbach udaje si ę jednak osi ągnąć wraz z partnerami socjaldemokratów wymagane wi ększo ści.
Skład hiszpańskiego gabinetu (2004):
Premier: Jos é Luis Rodr íguez Zapatero
Pierwsza wicepremier, szefowa urz ędu premiera:Mar ía Teresa Fern ández de la Vega
Drugi wicepremier, minister gospodarki i finans ów: Pedro Solbes Mira
Minister spraw zagranicznych: Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é
Minister sprawiedliwości: Juan Fernando López Aguilar
Minister obrony: Jos é Bono Martínez
Minister spraw wewn ętrznych: Jos é Antonio Alonso Su árez
Minister infrastruktury: Magdalena Alvarez Arza
Minister ds. wychowania i nauki: Mar ía Jesús Sansegundo G ómez de Cadinanos
Minister pracy i spraw społecznych: Jes ús Caldera S ánchezCapit án
Minister przemysłu, turystyki i handlu: Jos é Montilla Aguilera
Minister rolnictwa: Elena Espinosa Mangana
Minister ds. administracji i regionów: Jordi Sevilla Segura
Minister ds. kultury: Carmen Calvo Poyato
Minister zdrowia: Elena Salgado M éndez
Minister środowiska: Cristina Narbona Ruiz
Minister mieszkalnictwa: María Antonia Trujillo Rinc ón
Hiszpańscy szefowie rz ądów od 1976 r.:
Adolfo Su árez Gonz ález: 05.07.1976 25.02.1981, UCD
Leopoldo Calvo Sotelo Bustelo: 25.02.1981 02.12.1982, UCD
Felipe González Márquez: 02.12.1982 05.05.1996, PSOE
José María Aznar L ópez : 05.05.1996 17.04.2004, PP
José Luis Rodr íguez Zapatero : 17.04.2004 współcześnie, PSOE
Hiszpańscy ministrowie spraw zagranicznych od 1976 r.:
Marcelino Oreja Aguirre: 19761980, UCD
José Pedro P érez Llorca: 19801982, UCD
Fernando Mor án López: 19821985, PSOE
Francisco Fern ández Ord ónez: 19851992, PSOE
Javier Solana Madariaga: 1992 1995, PSOE
Carlos Westendorp Cabeza: 1995 1996, PSOE
Abel Matutes Juan: 19962000, PP
Josep Piqu é i Camps: 2000 2002, PP
Ana de Palacio Vallelersundi: 2002 2004, PP
Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é: 2004 współcześnie, PSOE
Władza s ądownicza
W rozbudowanym systemie hiszpa ńskiego s ądownictwa na uwag ę zasługuje Trybuna ł Konstytucyjny. Czuwa on nad zgodno ścią prawa z konstytucj ą, którą parlament mo że zmienić
częściowo, ca łkowicie, b ądź wreszcie zrewidowa ć te jej cz ęści, kt óre uznano za szczeg ólnie wa żne dla zachowania ustroju pa ństwa inicjatywę ustawodawcz ą w sprawie zmiany
konstytucji posiadaj ą rząd, Kongres Deputowanych dwie grupy parlamentarne lub 70 deputowanych, oraz Senat 50 senatorów.
W sk ład Trybuna łu Konstytucyjnego wchodzi 12 cz łonków powo ływanych przez kr óla: spo śród nich 4 na wniosek Kongresu Deputowanych, 4 na wniosek Senatu, po 2 na wniosek
rządu i Rady G łównej Władzy S ądowej (organ zapewniaj ący niezawis łość sądów).
Cz łonkowie Trybuna łu powoływani są na 9 lat, a co 3 lata ulega wymianie 1/3 składu ciała.
Trybuna ł rozpoznaje skargi dotycz ące zgodno ści z konstytucj ą ustaw oraz akt ów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochron ę praw w związku z pogwa łceniem praw i wolno ści,
spory kompetencyjne mi ędzy pa ństwem a wsp ólnotami autonomicznymi oraz pomiędzy samymi wsp ólnotami. Ponadto warto odnotowa ć, że ka żdy obywatel ma prawo do wniesienia
skargi do Trybuna łu, natomiast rz ąd hiszpański mo że zakwestionowa ć przed Trybuna łem akty i postanowienia podj ęte przez organy wsp ólnot autonomicznych.
ANEKS:
*
www.casareal.es
*
www.congreso.es
*
www.senado.es
*
www.lamoncloa.es
*
www.aeci.es
*
www.defensordelpueblo.es
*
www.elecciones.mir.es
*
www.ine.es
*
www.sispain.com
*
www.hiszpaniaonline.com
*
www.zapateropresidente.com
*
www.mapofspain.co.uk
*
www.elpais.es
*
www.elmundo.es
*
www.abc.es
*
www.lavanguardia.es
*
www.estrelladigital.es
WYBRANE ŹRÓDŁA:
A. Bandone,
Vom Vaterland zum gro ßen Bruder?
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Spanische Politik
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Staat und Regierung in Spanien
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Wechsel in Madrid. Die Attentate ver ändern Spaniens politische Landschaft
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Burbonowie hiszpa ńscy
,
www.marek.and.pl
(12 kwietnia 2005).
M. Czaplicki, H. Siek,
Państwa "obrze ża" Europy po drugiej wojnie światowej: droga Grecji, Portugalii i Hiszpanii do Wsp ólnot Europejskich
(pik DOC),
www.diplomacy.pl
(12
kwietnia 2005).
E. Górski, O demokracji w Hiszpanii (19751995), Warszawa 1997.
P. Ikonowicz,
Odważny Zapatero
,
www.trybuna.com.pl
(9 kwietnia 2005).
Z. Jakubowska,
Naprzód, Hiszpanio?
,
www.rzeczpospolita.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Kimmerle,
Spanien: Der iberische Motor weist den Weg
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Hiszpania: ćwierć wieku demokracji
,
wiadomosci.tvp.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Lelek,
Wybory w cieniu zamach ów
,
www.iberysci.pl
(9 kwietnia 2005).
Mały leksykon system ów politycznych, T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Warszawa 2004.
M. Mróz,
Hiszpańska droga do demokratycznej konstytucji
(Raport BSE, nr 5) plik PDF, listopad 1991.
V. M. PérezDíaz, Powr ót społecze ństwa obywatelskiego w Hiszpanii, Krak ów 1996.
M. Sakowicz, Reformy struktury samorz ądu terytorialnego (Belgia, Hiszpania, Szwecja) [w:] Reforma administracji publicznej w Polsce: uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i
polityczne, J. Osiński (red.), Warszawa 2000.
U. Schneider,
Das Parteiensystem Spaniens
,
www.hausarbeiten.de
(12 kwietnia 2005).
P. Skibiński,
Polak, Hiszpan dwa bratanki
,
www.wiz.pl
(12 kwietnia 2005).
Spanien Geschichte
,
www.dennisreisen.at
(12 kwietnia 2005).
M. Wojtaszek,
Ustrój, rząd, władza, demokracja...
,
www.hiszpaniaonline.com
(9 kwietnia 2005).
Wybory europejskie 10 13 czerwca: Hiszpania członkowie parlamentu
,
www.elections2004.eu.int
(12 kwietnia 2005).
Piotr Marczewski: System polityczny Hiszpanii
Piotr Marczewski
10.04.2005.
Uwaga: Tekst zosta ł opublikowany w pierwszej połowie 2005 r.
GENEZA: KONSTYTUCJA I USTRÓJ TERYTORIALNY
Początki wsp ółczesnego konstytucjonalizmu hiszpa ńskiego nale ży w i ązać ze schy łkiem i upadkiem dzia łalności nacjonalistycznego dyktatora, genera ła Francisco Franco
(General ísimo Francisco Franco, Francisco Franco Bahamonde, Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo). Po jego śmierci w 1975 r. w ładzę w
Hiszpanii przej ął wyznaczony przez niego na nast ępcę książę Juan Carlos z dynastii Burbon ów. W praktyce ju ż w roku nast ępnym zatwierdzono w og ólnonarodowym referendum
ustawę reformuj ącą polityczne struktury pa ństwa: m.in. odrzucono obowi ązującą dotąd zasad ę reprezentacji ograniczonej, jak r ównież wprowadzono g łosowanie powszechne do
parlamentu. Demokratyczne reformy oznacza ły wi ęc m.in. mo żliwość wyboru nowego parlamentu (Kortez ów), co nast ąpiło w 1977 r. Cia ło to działając jako Konstytuanta
uchwaliło w 1978 r. demokratyczn ą konstytucj ę, która jeszcze w tym samym roku zosta ła zatwierdzona w og ólnonarodowym referendum, jak r ównież podpisana przez kr óla.
Zobacz te ż: Raport psz.pl Systemy polityczne wybranych pa ństw
REKLAMA
Hiszpańską monarchi ę konstytucyjn ą trudno jest zaklasyfikowa ć w ramach typologii dw óch podstawowych ustroj ów terytorialnych wsp ółczesnego pa ństwa, a więc w ramach ustroju
federacyjnego (np. Niemcy, Belgia), b ądź unitarnego (np. Polska, Szwecja). Kraj ten reprezentuje raczej form ę pośrednią, którą jest pa ństwo wsp ólnot ( el Estado de las
Autonomías) ustrój pod wieloma wzgl ędami zbli żony do cech znanych z federacji. Konkretnie i zgodnie obowi ązującą konstytucj ą (art. 137) Hiszpania jest krajem podzielonym
na gminy, prowincje i wsp ólnoty autonomiczne. Najwi ększe jednostki terytorialne to 17 wsp ólnot autonomicznych ( las Comunidades Aut ónomas ), kt óre ciesz ą się dużą
samodzielno ścią są to: Andaluzja (Andaluc ía), Aragonia (Arag ón), Asturia (Asturias), Baleary (Islas Baleares), Estremadura (Estremadura), Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria)
Kastylia La Mancha (Castilla La Mancha), Kastylia León (Castilla Le ón), Katalonia (Catalunya), Kraj Bask ów (Pa ís Vasco), La Rioja (La Rioja), Madryt (Madrid), Murcja (Murcia),
Nawarra (Navarra), Walencja (Valencia), Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).
W por ównaniu do typowo federacyjnych cz ęści pa ństwa (landów, kraj ów, stanów itp.), wspólnoty autonomiczne nie posiadaj ą uprawnień konstytucyjnych, jak r ównież nie ciesz ą się
suwerenno ścią, która zgodnie z konstytucj ą pozostaje wy łącznie w gestii pa ństwa: "Konstytucja opiera si ę na nierozerwalnej jedno ści Narodu Hiszpa ńskiego, wsp ólnocie i
niepodzielności kraju wszystkich Hiszpan ów, uznaje prawo do autonomii narod ów i region ów, z kt órych si ę składa i solidarno ści mi ędzy nimi wszystkimi". W efekcie ka żda ze
wspólnot posiada sw ój statut, kt óry okre śla zakres ustawodawczej i wykonawczej autonomii danego regionu, stanowi ąc przy tym o podziale kompetencji mi ędzy administracj ą
centralną a w ładzą terenową. Państwo nie mo że wprawdzie ingerowa ć w tre ść 17 statutów, jednak nast ępujące w nich z inicjatywy w ładz danego regionu zmiany wymagaj ą zgody
Kortez ów.
Chocia ż niektórzy autorzy wci ąż klasyfikuj ą Hiszpanię jako pa ństwo unitarne nie wydaje si ę to by ć poglądem uprawnionym, za ś rozwój etnicznego nacjonalizmu i regionalizmu
oparty o spo łecznohistoryczny kontekst, a na pocz ątku XXI w. wspomagany dodatkowo wyra źnymi sukcesami wyborczymi regionalnych ugrupowa ń politycznych z pewno ścią może
mieć wpływ na dalszą ewolucję ustroju terytorialnego pa ństwa w kierunku federacji.
SYSTEM PARTYJNY
W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny, jednak dwie partie Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) i Partia Ludowa (PP) są w nim ugrupowaniami, kt óre zdobywaj ą
najwięcej głosów i w praktyce od lat odpowiadaj ą za tworzenie kolejnych ekip rz ądowych.
Nieco inaczej sytuacja kszta łtowała si ę wkrótce po śmierci genera ła F.Franco ówcześnie kluczow ą rolę odgrywa ła Unia Demokratycznego Centrum (UCD) skupiaj ąca partie od
centrolewicy do umiarkowanej prawicy. Na czele tego centrowego ugrupowania stan ął w owym czasie Adolfo Su árez premier "czasu prze łomu". Uważa się, że to wówczas zacz ęto
budować w Hiszpanii pluralistyczną demokracj ę parlamentarn ą.
Ekipa A.Su áreza który zreszt ą był człowiekiem genera ła F.Franco (cz łonek rz ądu, porucznik wszystkich trzech rodzaj ów broni piechoty, lotnictwa i marynarki; zasiada ł też w
kierownictwie radia i telewizji) miała z jednej strony oparcie we wspomnianej na pocz ątku Ustawie o Reformie Politycznej (1976), z drugiej natomiast mogła cieszy ć się
wsparciem kr óla, kt órego zaanga żowanie mia ło kolosalne znaczenie dla kszta łtu reform politycznych (Juan Carlos zapobieg ł m.in. w 1981 r. puczowi, przekonuj ąc zrewoltowanych
wojskowych, by nie podejmowali dzia łań przeciwko demokratycznemu pa ństwu).
Wraz z nastawaniem demokracji zacz ęto stopniowy proces legalizacji kolejnych partii politycznych. Jako pierwsz ą zarejestrowano postfrankistowską Partię Ludową (PP); jej liderami
byli dwaj frankistowscy ministrowie. W istocie skupia ła ona szerokie spektrum polityk ów: od liberałów, przez chrze ścijańskich demokrat ów, po socjaldemokrat ów generalnie ludzi
umiarkowanie identyfikuj ących si ę z ideologi ą F.Franco. Na bazie PP powsta ła w 1977 r. luźna koalicja Centrum Demokratyczne (CD), kt óra to później zawar ła z A.Su árezem uk ład
będący podwalin ą dla startu tego polityka w wyborach parlamentarnych z madryckiej listy Unii Demokratycznego Centrum (UCD). Przez kolejne lata sama UCD pozostawa ła
popularna jako si ła kojarzona z A.Su árezem; podczas I kampanii wyborczej u żyto zreszt ą plakatu z podobizn ą premiera i has łem: "Głos na Centrum to g łos na Su áreza".
Nieco inne by ły losy Hiszpa ńskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), kt óra mog ła co prawda poszczyci ć się sięgającą XIX w. tradycj ą, lecz nie by ła jednak praktycznie w
stanie sformu łować wokó ł siebie szerokiej koalicji wyborczej. Swoj ą nową linię programow ą partia wytyczy ła na swoim XXVII zje ździe w 1976 r. Ugrupowanie co prawda
odżegnywa ło si ę wówczas od pogl ądów socjaldemokratycznych, dawa ło si ę jednak ju ż wtedy zauwa żyć odsunięcie z w ładz PSOE radykalnych cz łonków, jak r ównież nierzadkie i
bliskie jej kontakty z europejskimi partiami socjaldemokratycznymi np. z niemieck ą SPD. Zwraca si ę zresztą uwagę, że ten wizerunek "europejsko ści" PSOE by ł dla Hiszpan ów
ważny zwłaszcza zwa żywszy na dziesi ątki lat izolacji kraju i w obliczu powi ązań UCD z ekip ą frankistowsk ą. Liderem PSOE by ł Felipe Gonz ález M árquez w przysz łości premier
Hiszpanii.
Z PSOE rywalizowa ła o elektorat Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE). To opozycyjne ugrupowanie antyfrankistowskie przesz ło w owym czasie pewn ą metamorfoz ę: na pocz ątku
1977 r. odby ł się mianowicie w Madrycie szczyt przyw ódców zachodnioeuropejskich partii komunistycznych, kt óry skierowa ł PCE na drog ę eurokomunizmu, czyli orientacji
doktrynalnej i politycznej charakteryzuj ącej si ę m.in. reinterpretacj ą marksizmu, krytycznym stosunkiem do leninizmu, odrzuceniem postulatu dyktatury proletariatu i zasady
kierowniczej roli partii komunistycznej. Eurokomuni ści przyjmowali przy tym w sferze ekonomicznej zasad ę gospodarki mieszanej, kt órą rządzą prawa rynku, opowiadali si ę za
integracją europejsk ą, głosili niezale żność od radzieckiej KPZR, krytycznie oceniali polityk ę wewnętrzną państw komunistycznych, a zw łaszcza brak demokracji i łamanie praw
człowieka: przyk ładowo, eurokomuni ści przychylnie odnosili si ę do dzia łalności opozycji w krajach tzw. bloku wschodniego i pot ępili wprowadzenie 1981 r. stanu wojennego w
Polsce.
Kolejnym relewantnym (istotnym politycznie) ugrupowaniem "czasu prze łomu" jawi ł się Sojusz Ludowy (AP), b ędący koalicj ą kilku zalegalizowanych jeszcze przez poprzedni re żim
ugrupowań prawicowych członkami stronnictwa by ło kilku by łych ministrów oraz dalsze postacie polityczne znane z okresu dyktatury. Liderem AP by ł Manuel Fraga Iribarne, kt óry
jak si ę ocenia miał niewiele wsp ólnego z pozycjami liberalnymi, g łosił zaś chętniej "zdrad ę", jaką miało by ć otwarcie dla ideologii marksistowskiej; hasłem wyborczym Sojuszu
było: "Za Franco żyliśmy lepiej". W praktyce AP, cho ć kultywowała pewne sk łonności autorytarne, dystansowa ła si ę jednak od prawicowego radykalizmu. Akceptowano przy tym
reformy polityczne i odrzucano metody terrorystyczne. Ocenia si ę, że wyst ąpienia M.Fragi nierzadko odstrasza ły jednak prawicowy elektorat hiszpa ński, maj ący w pami ęci stary
system.
Krajobraz polityczny ko ńca lat 70. uzupe łniały liczne stronnictwa regionalne. Partyjne spektrum ulega ło zreszt ą z biegiem lat kolejnym przeobra żeniom. Efektem wybor ów z 1982 r.
stało si ę de facto rozbicie centrowej UCD, kt órej miejsce stara ł się zająć AP (w praktyce jednak UCD traci ła na popularno ści już od ko ńca lat 70.). A.Su árez utworzy ł w owym czasie
1982 Centrum Demokratyczne i Spo łeczne CDS, kt óre z biegiem czasu uleg ło marginalizacji. W praktyce wydarzenia te utorowa ły drog ę PSOE do przyj ęcia pozycji bardziej
centrowych, co po cz ęści sta ło si ę powodem jej d ługoletnich rz ądów i zdecydowanej dominacji w życiu politycznym kraju: 1982 1993/6. Wi ązało si ę to także z pozycj ą jej lidera
Felipe Gonzáleza Márqueza, kt óry w przeciwie ństwie do Manuela Fragi Iribarne (AP), cieszy ł się pewną popularno ścią wśród centrowo zorientowanego elektoratu.
Tym niemniej tak że przyjmuj ąca pozycje centrowe PSOE napotka ła ju ż w drugiej po łowie lat 80. pierwsze problemy: strajki generalne i rosn ące jej kosztem poparcie dla
Zjednoczonej Lewicy (IU), czyli powsta łej w 1986 r. koalicji mniejszych ugrupowa ń konsekwentnie lewicowych, do kt órych nale żały m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i
Partia Akcji Socjalistycznej (PASOC). Te czynniki po łączone z niezadowoleniem spo łecznym wobec realizowanej przez PSOE polityki gospodarczej spowodowały pewien zwrot partii
w lewo, jednak og ólny rozw ój wypadk ów nie pozwoli ł już jej odzyska ć wcześniejszej pozycji w 1993 r. socjali ści utracili wi ększo ść absolutną w parlamencie i w praktyce zostali
zmuszeni do utworzenia rz ądu mniejszo ściowego przy wparciu parlamentarnym innych partii ( apoyo legislativo ): poparcie pop łynęło od katalo ńskich i baskijskich nacjonalist ów z
Konwergencji i Unii CiU i Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej PNV, jednak nie pozwoli ło ju ż ono na zmian ę położenia pogr ążającej si ę dodatkowo w skandalach i aferach
korupcyjnych PSOE.
Wybory z 1996 r. wygrali konserwaty ści z Partii Ludowej PP, kt órzy od 1982 r. (czyli rozpadu UCD) zacz ęli wyrastać wtedy jeszcze jako Sojusz Ludowy (AP) na główną partię
hiszpańskiej prawicy; w 1989 r. przyj ęto szyld PP, a program partii sta ł się bardziej centrowy, za ś kierownictwo wyra źnie odm łodzono od 1990 r. przyw ódcą stronnictwa zosta ł
José María Aznar L ópez od 1996 r. hiszpa ński premier. Po przej ęciu rz ądów konserwaty ści przeprowadzili radykalne reformy gospodarcze, wprowadzaj ąc przy tym Hiszpani ę
do strefy euro. Polityk ę PP charakteryzowa ło tak że nieugi ęte stanowisko wobec terroryzmu zwłaszcza baskijskiego. W 2000 r. Partia Ludowa uzyska ła absolutn ą większo ść
parlamentarn ą, w efekcie czego mog ła si ę jeszcze bardziej radykalnie odci ąć od nacjonalistycznych partii katalo ńskich i baskijskich, kt óre dot ąd wspiera ły istnienie rz ądu
prawicowego.
Pamiętne wybory po wydarzeniach z dnia 11 marca 2004 r. zako ńczyły jednak kilkuletni okres rz ądów ludowc ów z PP. Zamachy w Madrycie nieoczekiwanie wysun ęły na pierwszy
plan ostatnich dni milcz ącej ju ż wtedy kampanii wyborczej spraw ę zaanga żowania Hiszpanii w dzia łania "koalicji ch ętnych" w Iraku, kt óre to (2003 2004) by ło sztandarowym
projektem obozu J.M.Aznara. Wyborcy według sondaży, raczej zdecydowani przed łużyć mandat PP zagłosowali za g łoszącymi has ła pacyfistyczne socjalistami z PSOE. Głosujący
uczynili winnym ob óz J.M.Aznara nie tylko stworzenia Hiszpanii potencjalnym celem dla terroryst ów (wys łanie hiszpa ńskich wojsk do Iraku), ale tak że ukarali jego parti ę (liderem
był wtenczas już Mariano Rajoy Brey ) za oskar żanie o madryckie zamachy baskijskich separatyst ów.
Wydaje si ę, że obecnie (2005) mo żna przyj ąć, iż kluczow ą rolę w hiszpa ńskim systemie partyjnym odgrywaj ą obok socjaldemokrat ów z PSOE (okre ślenie to jest bardziej na
miejscu ni ż przymiotnik wyst ępujący w nazwie partii, a z pewno ścią bardziej adekwatny ni ż dla niekt órych socjaldemokratycznych ju ż tylko z nazw partii europejskich) ludowcy
względnie: konserwaty ści z PP (trzeba odnotowa ć, że za J.M.Aznara PP opu ściła Mi ędzynarod ówkę Konserwatywn ą, przenosz ąc si ę do Mi ędzynarod ówki Chrze ścijańskich
Demokrat ów).
Z ugrupowa ń parlamentarnych dzia łających w skali kraju trzeba wspomnie ć omawianą pokr ótce wyżej i tracącą jednak ostatnio na poparciu spo łecznym IU.
Zdominowany przez dwa og ólnokrajowe stronnictwa krajobraz partyjny uzupe łnia ca ły szereg ugrupowa ń regionalnych, kt óre dzięki demokratyzacji kraju w latach 70. mają
wreszcie szans ę szerszej prezentacji swoich pogl ądów, b ędących odzwierciedleniem interes ów lokalnych i regionalnych spo łeczności. W 2005 r. na pewno wymieni ć tu nale ży
obecne wtedy w parlamencie stronnictwa takie, jak: Konwergencja i Unia CiU, Republika ńska Lewica Katalonii ERC, Baskijska Partia Nacjonalistyczna PNV, Koalicja Kanaryjska
CC, Galicyjski Blok Nacjonalistyczny BNG, Rada Arago ńska CHA, Solidarno ść Baskijska EA, Nawarra Tak NaBai.
Na uwag ę zasługuje tradycyjnie wci ąż mocna choć ostatnimi czasy jednak s łabnąca pozycja nacjonalistycznej CiU oraz wyra źnie zyskuj ąca na poparciu lewica republikańska z
ERC; to ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyra źnie poprawi ło swój wynik wyborczy, ale tak że jeszcze w roku poprzednim umocniło swoją pozycj ę w Katalonii, wchodz ąc
nawet do koalicyjnego rz ądu lewicy. Wydaje si ę, że obecno ść ERC w Kortezach jak r ównież innych partii typowo regionalnych (a zw łaszcza lewicowych) może w przysz łości
stymulować kroki w kierunku reformy ustroju terytorialnego państwa.
Należy podkre ślić, że decentralizacja hiszpa ńskiego systemu partyjnego daje ju ż dzisiaj poszczeg ólnym ugrupowaniom mo żliwość relatywnie swobodnego artyku łowania własnych
poglądów przyk ładem niech b ędą wydarzenia zwi ązane z pierwszym europejskim referendum konstytucyjnym, kt óre odby ło si ę właśnie w Hiszpanii (luty 2005); najważniejsze
partie stworzy ły w ówczas dwa bloki za owym traktatem konstytucyjnym opowiada ły si ę PSOE, PP, CIU, PNV i CC, przeciw natomiast IU, ERC, BNG, EA, CHA i Na Bai. Wida ć
więc, że "kaliber" ugrupowa ń po obu stronach barykady by ł różny (podobno r óżny by ł także dost ęp do środk ów masowego przekazu), jednak sam uk ład świadczy na pewno o
pluralizmie.
Czym ś, co charakteryzuje wspomniany tu tylko "regionalizm partyjny" jest r ównież obecno ść w poszczeg ólnych wsp ólnotach autonomicznych Hiszpanii partii ściśle powi ązanych z
dwoma najwi ększymi ugrupowaniami, czyli PSOE i PP. Obok wi ęc typowych regionalist ów dzia łają więc w przyk ładowej Katalonii Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC PSOE) i
Partit Popular de Catalunya (PP), na Balearach Partit del Socialistes de les Illes Balears (PSIB PSOE), w Kraju Bask ów Partido Socialista de Euskadi (PSE PSOE), w Galicji
Partido dos Socialistas de Galicia (PSG PSOE) itd. R óżne mutacje partii dzia łających na szczeblu centralnym maj ą nierzadko tak że nieco inne priorytety i odcienie programowe od
centrum obowiązuje więc tu pewna doza autonomii programowej i "jedno ści w różnorodno ści".
SYSTEM POLITYCZNY
Głowa pa ństwa
Szefem pa ństwa jest w Hiszpanii monarcha obecnie (2005) kr ól Juan Carlos I z dynastii Burbon ów; na tron trafił 22 listopada 1975 r., a wi ęc 2 dni po śmierci genera ła F.Franco. W
praktyce monarcha jest najwy ższym reprezentantem kraju (reprezentuje Kr ólestwo Hiszpanii na zewnątrz), sprawuje arbitraż oraz moderuje normalne funkcjonowanie hiszpa ńskich
instytucji (jego ingerencja w funkcjonowanie uk ładu nie jest jednak du ża). Kr ól jest tak że naczelnym dow ódcą sił zbrojnych, pozostaj ąc przy tym nietykalnym, tzn. nie ponosz ąc
przed nikim odpowiedzialno ści. Wydawane przez niego akty urz ędowe wymagaj ą kontrasygnaty premiera, a w niektórych przypadkach przewodnicz ącego Kongresu Deputowanych
(jednej z dw óch izb parlamentu). Kr ól sk łada premierowi wniosek o sformowanie gabinetu, mianuje przewodnicz ącego miejscowego s ądu najwy ższego i zatwierdza ministr ów.
Monarcha zwołuje i zamyka sesje parlamentu oraz zatwierdza i og łasza ustawy.
Władcy Hiszpanii:
* Dynastia habsburska
15161556 Karol I (cesarz Święty Imperator Rzymski Karol V)
15561598 Filip II
15981621 Filip III
16211665 Filip IV
16651700 Karol II Zaczarowany
* Dynastia burbo ńska
17001724 Filip V
1724 Louis I
17241746 Filip V
17461759 Ferdynand VI
17591788 Karol III
17881808 Karol IV
1808 Ferdynand VII
* Dynastia Bonaparte
18081813 Józef Napoleon
* Dynastia burbo ńska
18131833 Ferdynand VII
18331868 Izabela II
* Dynastia sabaudzka
18701873 Amadeus I
18731874 Pierwsza Republika
* Dynastia burbo ńska
18741885 Alfonso XII
18861931 Alfonso XIII
* Dyktatura
19391975 gen. Francisco Franco Bahamonde
* Dynastia burbo ńska
1975 współczesno ść Juan Carlos I
Parlament
Hiszpański parlament to dwuizbowe, wy łaniane raz na 4 lata, Kortezy Generalne ( Las Cortes Generales ), w sk ład kt órych wchodz ą Kongres Deputowanych ( Congreso de los
Diputados) i Senat ( Senado). Obie izby pochodz ą z wybor ów powszechnych i bezpo średnich.
Kongres Deputowanych liczy 300 400 cz łonków (2004 r. by ło to 350 osób) i wybierany jest wed ług systemu proporcjonalnego d'Hondta wyjątkiem są dwa okr ęgi jednomandatowe
w enklawach Ceuta i Melilla (po łożone na p ółnocnym wybrze żu Afryki). W podziale mandat ów uczestnicz ą te ugrupowania, kt órym uda ło się przekroczy ć próg zaporowy ustalony na
poziomie 3 proc. głosów, przy czym okr ęgiem wyborczym jest prowincja nie stoi więc przy tym nic na przeszkodzie żeby do Kongresu dosta ły się także te ugrupowania regionalne,
których poparcie w skali kraju jest ni ższe niż 3 proc.
Natomiast w licz ącym og ółem 251 cz łonków Senacie 208 parlamentarzyst ów wybiera si ę według systemu wi ększo ściowego (wi ększo ść względna) przy zachowaniu zasady r ównej
reprezentacji wszystkich prowincji: ka żda prowincja wybiera 4 senator ów (wyjątkiem są Baleary i dwie prowincje kanaryjskie odpowiednio 5 i 11 senatorów), zaś brakuj ąca w tym
wyliczeniu cz ęść senator ów (51) jest desygnowana przez zgromadzenia ustawodawcze poszczeg ólnych wspólnot autonomicznych: ka żda z nich niezale żnie od swojej wielko ści, czy
liczebności desygnuje jednego deputowanego, jednak te z nich, kt óre są bardziej liczne maj ą prawo powo łać po jednym senatorze na ka żdy milion swoich mieszka ńców.
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do obu izb Kortez ów Generalnych przys ługuje osobom, kt óre uko ńczyły 18 rok życia.
Wynik wybor ów do Kongresu Deputowanych ( Congreso de los Diputados ) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.congreso.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 350 miejsc
Partido Socialista Obrero Espanol PSOE
www.psoe.es
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza
42,6 proc. = 164 mandaty (34,1 proc. = 125 mandat ów)
Partido Popular PP
www.pp.es
Partia Ludowa
37,6 proc. = 148 mandat ów (44,5 proc. = 183 mandat ów)
Convergencia i Uni ó de Catalunya CiU
www.convergencia iunio.org
;
convergencia.org
;
www.unio.es
Konwergencja i Unia
3,2 proc. = 10 mandat ów (4,2 proc. = 15 mandatów)
Esquerra Republicana de Catalunya ERC
www.esquerra.org
Republika ńska Lewica Katalonii
2,5 proc. = 8 mandat ów (0,8 proc. = 1 mandat)
Euzko Alderdi Jeltzalea / Partido Nacionalista Vasco EAJ/PNV
www.eajpnv.com
Baskijska Partia Nacjonalistyczna
1,6 proc. = 7 mandat ów (1,5 proc. = 7 mandatów)
Izquerda Unida IU
www.izquierdaunida.es
;
www.icv.org
;
www.euia.org
;
www.entesa.com
Zjednoczona Lewica
5,0 proc. = 5 mandat ów (6 proc. = 9 mandatów)
Coaliti ón Canaria CC
www.coalicioncanaria.es
Koalicja Kanaryjska
0,9 proc. = 3 mandaty (1,1 proc. = 4 mandaty)
Bloque Nacionalista Galego BNG
www.bnggaliza.org
;
www.uniondopovogalego.org
;
www.esquerdanacionalista.com
;
www.pngpg.org
; in.
Galicyjski Blok Nacjonalistyczny
0,8 proc. = 2 miejsca (1,3 proc. = 3 miejsca)
Chunta Aragonesista CHA
www.chunta.com
Rada Arago ńska
0,4 proc. = 1 miejsce (0,3 proc. = 1 mandat)
Eusko Alkartasuna EA
www.euskoalkartasuna.org
Solidarno ść Baskijska
0,3 proc. = 1 miejsce (0,4 proc. = 1 mandat)
Nafarroa Bai NaBai
www.nafarroabai.org
Nawarra Tak
0,2 proc. = 1 miejsce
Wynik wybor ów do Senatu (Senado) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.senado.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 248 miejsc
Partia Ludowa: 102 mandaty (127)
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza: 81 mandatów (53)
Entesa Catalana de Progr és: PSC PSOE + ERC + IC + V (ICV) + EUiA: 12 mandat ów (8) [Partit dels Socialistes de Catalunya + Esquerra Republicana de Catalunya + Iniciativa per
Catalunya + Verds + Esquerra Unida i Alternativa ]
Baskijska Partia Nacjonalistyczna: 6 mandatów (6)
Konwergencja i Unia: 4 mandaty (8)
Koalicja Kanaryjska: 3 mandaty (5)
+ senatorowie wybrani w wyborach po średnich: 51 (51)
** W 2004 r. w odniesieniu do wybor ów bezpo średnich w 2000 r. w Senacie reprezentowane jest o jedno mniej ugrupowanie (posiada ło 1 mandat); podobna obserwacja dotyczy
składu Kongresu Deputowanych tu także ubył 1 deputowany reprezentuj ący inne ugrupowanie.
Izby zbieraj ą się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, za ś na sesjach nadzwyczajnych na wniosek rz ądu, absolutnej wi ększo ści członków jednej z izb lub Stałej Deputacji (organ
ten powo łany jest w ka żdej izbie, a sk łada si ę z co najmniej 21 cz łonków ka żdej z nich i stoi na stra ży interes ów i praw tych izb mi ędzy sesjami, gdy izby zosta ły rozwi ązane lub
upłynęły ich pełnomocnictwa zatwierdza on dekrety z moc ą ustawy między kadencjami izby ni ższej).
Mandat cz łonka Kortez ów Generalnych mo że by ć łączony ze stanowiskiem w rz ądzie, nie mo żna natomiast łączyć mandatu cz łonka zgromadzenia wsp ólnoty autonomicznej z
mandatem deputowanego do Kongresu.
Hiszpański parlament zajmuje si ę ustawodawstwem, uchwalaniem bud żetu pa ństwa, kontrol ą działalnośc i r z ąd u o r a z w y r a ża z g o d ę na ratyfikacj ę niektórych um ów
międzynarodowych. Ze wzgl ędu na ustr ój terytorialny pa ństwa, wymienione na pocz ątku kompetencje ustawodawcze nie le żą wyłącznie w gestii parlamentu og ólnokrajowego
część z nich jest delegowana do zgromadze ń ustawodawczych w regionach autonomicznych.
Uwzględniając kryterium charakteru regulowanych prawem zagadnie ń, w Hiszpanii wyr óżnia si ę trzy rodzaje ustaw: (1) organiczne, tj. dotycz ące praw i wolno ści publicznych,
systemu wyborczego i statutów autonomicznych; (2) podstawowe i (3) zwykłe.
Inicjatywa ustawodawcza przys ługuje rz ądowi, Kongresowi Deputowanych (konkretnie: grupie parlamentarnej lub 15 deputowanym), Senatowi (konkretnie: grupie parlamentarnej
lub 25 senatorom), zgromadzeniom wsp ólnot autonomicznych i obywatelom w przypadku inicjatywy ludowej wymaganych jest co najmniej 500 tys. podpisów. Ten ostatni tryb
obowiązuje jednak z wy łączeniem spraw nale żących do w łaściwości ustaw organicznych, w sprawach podatkowych, prawa łaski i dotycz ących stosunk ów międzynarodowych. Warto
zauważyć, iż obie izby mog ą przekaza ć uchwalanie ustaw lub wniosk ów ustawodawczych sta łym komisjom ustawodawczym, jednak istnieje mo żliwość, w której plenum danej izby
wyraźnie zastrze że podj ęcie decyzji w okre ślonej sprawie tylko dla siebie.
Ustawę rozpatruje si ę najpierw Kongresie Deputowanych, kt óry uchwala j ą zwykłą większo ścią lub większo ścią absolutną (w przypadku ustaw organicznych). Projekt jest nast ępnie
przekazywany do Senatu, kt óry mo że g o w c i ągu 2 miesi ęcy od otrzymania przyj ąć bez zastrze żeń, zaproponowa ć poprawki lub postawi ć wobec niego weto (bezwzgl ędną
większo ścią ogólnej liczby senator ów). Kongres Deputowanych mo że odrzuci ć takie weto wi ększo ścią bezwzględnej og ólnej liczby deputowanych lub w przypadku nieosi ągnięcia
podobnej większo ści zwykłą większo ścią głosów, lecz dopiero po up ływie 2 miesi ęcy; w innym przypadku projekt upada.
Kongres Deputowanych przyjmuje poprawki Senatu zwyk łą większo ścią głosów, a po tej procedurze w terminie 15 dni od uchwalenia danego aktu prawnego kr ól sankcjonuje
(zatwierdza), a nast ępnie promulguje (oficjalnie og łasza) ow ą ustawę. Przeciwko ustawom prawnie w ten spos ób og łoszonym przys ługuje w terminie 3 miesi ęcy od publikacji
skarga na ich niekonstytucyjno ść. Skar żyć do miejscowego Trybuna łu Konstytucyjnego mog ą: premier, Obro ńca Ludu (Defensor del Pueblo ), 50 deputowanych do Kongresu lub 50
senator ów, jak r ównież organy ustawodawcze b ądź wykonawcze wsp ólnot autonomicznych.
Warto zauwa żyć, że decyzje polityczne o szczeg ólnym znaczeniu mog ą być poddawane pod referendum konsultacyjne, kt óre zarz ądzane jest przez kr óla na wniosek premiera,
który to wniosek musi by ć wcześniej zaaprobowany przez Kongres Deputowanych.
Specyficzn ą cechą hiszpańskiego parlamentaryzmu jest fakt, że rozwi ązaniu mog ą ulec nie tylko ca łe Kortezy Generalne, ale tak że jedna z dw óch jego izb decyzja w tej sprawie
należy do kr óla, jednak monarcha podejmuje j ą na wy łączny wniosek premiera. Ca ła procedura nie mo że doj ść do skutku przed up ływem roku od poprzedniego rozwi ązania
parlamentu. Wniosek o rozwi ązanie nie mo że być także zgłoszony, je śli w toku jest procedura zmierzaj ąca do wyra żenia wotum nieufności wobec rz ądu.
Hiszpański parlament powo łuje na 5 letnią kadencj ę wspominanego wy żej Obro ńcę Ludu, czyli rzecznika praw obywatelskich, sprawuj ącego nadz ór nad administracj ą w zakresie
poszanowania praw obywateli. Kortezy Generalne wyłaniają tez radców Trybuna łu Obrachunkowego: kadencja trwa tu 9 lat, a wybiera si ę po 6 radc ów z każdej izby.
Przewodnicz ący Kongresu Deputowanych (izby ni ższej Kortez ów Generalnych):
Landelino Lavilla Alsina: 1979 1982, UCD
Gregorio Peces Barba Mart ínez: 19821986, PSOE
Félix Pons Irazaz ábal: 19861996, PSOE
Federico Trillo Figueroa: 19962000, PP
Luisa Fernanda Rudi Úbeda: 20002004, PP
Manuel Marín Gonz ález: 2004 współcześnie, PSOE
Przewodnicz ący Senatu (izby wy ższej Kortez ów Generalnych):
Antonio Fontán Pérez: 19771979, UCD
Cecilio Valverde Mazuelas: 1979 1982 (+ 2001), UCD
José Federico de Carvajal P érez: 19821989, PSOE
Juan José Laborda Mart ín: 19891996, PSOE
Juan Ignacio Barrero Valverde: 1996 1999, PP
Esperanza Aguirre Gil de Biedma: 1999 2002, PP
Juan José Lucas Jiménez: 20022004, PP
Francisco Javier Rojo Garc ía: 2004 współcześnie, PSOE
** W nawi ązaniu do tematu ale i na marginesie warto zauwa żyć, że od 2004 r. przewodniczącym Parlamentu Europejskiego (UE) jest znany polityk PSOE Katalończyk, Josep
Borrell Fontelles . Zgodnie z umow ą dwóch najwi ększych frakcji tego ż parlamentu stanowisko to ma sprawowa ć przez 2,5 roku w drugiej po łowie kadencji PE zast ąpić ma go
(zgodnie z planem) polityk prawicy Niemiec, Hans Gert P öttering.
Rząd
Hiszpańskiemu rz ądowi przewodzi premier, kt óry jest powo ływany przez kr óla. Kandydat na to stanowisko musi cieszy ć się zaufaniem Kongresu Deputowanych, przed kt órym
ponosi przecie ż odpowiedzialno ść polityczną. Monarcha powo łuje także i na wniosek premiera pozostałych cz łonków rządu: wicepremier ów i ministrów.
Sam proces powo ływania rz ądu obejmuje kilka etap ów. Najpierw kr ól proponuje Kongresowi kandydata na szefa rz ądu, kt óry nast ępnie prosi o zaufanie tej izby. W dalszej
kolejno ści kr ól powo łuje na wniosek premiera członków rządu. Następnie, jeśli Kongres wyrazi absolutn ą większo ścią głosów ogólnej liczby deputowanych zaufanie kandydatowi,
monarcha mianuje go szefem rz ądu. W przypadku problem ów z uzyskaniem zaufania w przeci ągu 48 godzin odbywa si ę kolejne g łosowanie nad t ą samą kandydatur ą, z tą jednak
różnicą, że tym razem wystarcza zwyk ła wi ększo ść głosów. W sytuacji, gdy obydwa wskazane wy żej g łosowania nie zako ńczą się wyrażeniem zaufania, kr ól przedstawia nowe
kandydatury dzia łając w wy żej wymienionym trybie. Je żeli w ci ągu 2 miesi ęcy od pierwszego g łosowania żaden z kandydat ów nie uzyska zaufania, kr ól rozwi ązuje obie izby i
zarządza nowe wybory.
Do zada ń rządu należy kierowanie polityk ą wewnętrzną, zagraniczn ą i obronn ą państwa oraz administracj ą cywilną i wojskow ą. Premier nadaje kierunki prac rz ądu oraz koordynuje
funkcje pozosta łych cz łonków gabinetu. Mo żna wi ęc w uproszczeniu stwierdzi ć, że pozycja szefa rz ądu jest mocna i zbli żona niemieckiej koncepcji Richtlinienkompetenz , czyli
mechanizmu kompetencji wytycznych, jaką ma kanclerz RFN.
Jak ju ż zauważono, hiszpa ński rz ąd ponosi odpowiedzialno ść polityczną przed Kongresem Deputowanych izba ta mo że doprowadzi ć do ust ąpienia rz ądu, wybieraj ąc nowego
premiera. Odpowiedni wniosek o wotum nieufno ści dla rządu może złożyć 1/10 deputowanych do Kongresu, a do sam mechanizm udaje si ę wykorzysta ć, gdy w głosowaniu wniosek
poprze absolutna większo ść. Co warte ponownego podkre ślenia, podobny wniosek musi zawiera ć nazwisko kandydata na nowego premiera (konstruktywne wotum nieufno ści).
Premier i jego ministrowie ponosz ą odpowiedzialno ść karną przed Izb ą Karną Trybuna łu Najwy ższego w przypadku, gdy oskar żenie dotyczy zdrady lub innego przest ępstwa
przeciwko bezpiecze ństwu pa ństwa i zarazem pope łnionego w zwi ązku z wykonywaniem funkcji, oskar żenie mo że by ć wniesione na wniosek 1/4 deputowanych do Kongresu i za
aprobatą jego większo ści absolutnej.
Obecnym szefem rz ądu (2005) jest
José Luis Rodr íguez Zapatero
kieruje on gabinetem z łożonym z o śmiu ministrów i ośmiu pań minister. Cz łonkowie rz ądu należą do PSOE, a
sam gabinet cieszy si ę poparciem wzgl ędnej większo ści w Kongresie w obu izbach udaje si ę jednak osi ągnąć wraz z partnerami socjaldemokratów wymagane wi ększo ści.
Skład hiszpańskiego gabinetu (2004):
Premier: Jos é Luis Rodr íguez Zapatero
Pierwsza wicepremier, szefowa urz ędu premiera:Mar ía Teresa Fern ández de la Vega
Drugi wicepremier, minister gospodarki i finans ów: Pedro Solbes Mira
Minister spraw zagranicznych: Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é
Minister sprawiedliwości: Juan Fernando López Aguilar
Minister obrony: Jos é Bono Martínez
Minister spraw wewn ętrznych: Jos é Antonio Alonso Su árez
Minister infrastruktury: Magdalena Alvarez Arza
Minister ds. wychowania i nauki: Mar ía Jesús Sansegundo G ómez de Cadinanos
Minister pracy i spraw społecznych: Jes ús Caldera S ánchezCapit án
Minister przemysłu, turystyki i handlu: Jos é Montilla Aguilera
Minister rolnictwa: Elena Espinosa Mangana
Minister ds. administracji i regionów: Jordi Sevilla Segura
Minister ds. kultury: Carmen Calvo Poyato
Minister zdrowia: Elena Salgado M éndez
Minister środowiska: Cristina Narbona Ruiz
Minister mieszkalnictwa: María Antonia Trujillo Rinc ón
Hiszpańscy szefowie rz ądów od 1976 r.:
Adolfo Su árez Gonz ález: 05.07.1976 25.02.1981, UCD
Leopoldo Calvo Sotelo Bustelo: 25.02.1981 02.12.1982, UCD
Felipe González Márquez: 02.12.1982 05.05.1996, PSOE
José María Aznar L ópez : 05.05.1996 17.04.2004, PP
José Luis Rodr íguez Zapatero : 17.04.2004 współcześnie, PSOE
Hiszpańscy ministrowie spraw zagranicznych od 1976 r.:
Marcelino Oreja Aguirre: 19761980, UCD
José Pedro P érez Llorca: 19801982, UCD
Fernando Mor án López: 19821985, PSOE
Francisco Fern ández Ord ónez: 19851992, PSOE
Javier Solana Madariaga: 1992 1995, PSOE
Carlos Westendorp Cabeza: 1995 1996, PSOE
Abel Matutes Juan: 19962000, PP
Josep Piqu é i Camps: 2000 2002, PP
Ana de Palacio Vallelersundi: 2002 2004, PP
Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é: 2004 współcześnie, PSOE
Władza s ądownicza
W rozbudowanym systemie hiszpa ńskiego s ądownictwa na uwag ę zasługuje Trybuna ł Konstytucyjny. Czuwa on nad zgodno ścią prawa z konstytucj ą, którą parlament mo że zmienić
częściowo, ca łkowicie, b ądź wreszcie zrewidowa ć te jej cz ęści, kt óre uznano za szczeg ólnie wa żne dla zachowania ustroju pa ństwa inicjatywę ustawodawcz ą w sprawie zmiany
konstytucji posiadaj ą rząd, Kongres Deputowanych dwie grupy parlamentarne lub 70 deputowanych, oraz Senat 50 senatorów.
W sk ład Trybuna łu Konstytucyjnego wchodzi 12 cz łonków powo ływanych przez kr óla: spo śród nich 4 na wniosek Kongresu Deputowanych, 4 na wniosek Senatu, po 2 na wniosek
rządu i Rady G łównej Władzy S ądowej (organ zapewniaj ący niezawis łość sądów).
Cz łonkowie Trybuna łu powoływani są na 9 lat, a co 3 lata ulega wymianie 1/3 składu ciała.
Trybuna ł rozpoznaje skargi dotycz ące zgodno ści z konstytucj ą ustaw oraz akt ów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochron ę praw w związku z pogwa łceniem praw i wolno ści,
spory kompetencyjne mi ędzy pa ństwem a wsp ólnotami autonomicznymi oraz pomiędzy samymi wsp ólnotami. Ponadto warto odnotowa ć, że ka żdy obywatel ma prawo do wniesienia
skargi do Trybuna łu, natomiast rz ąd hiszpański mo że zakwestionowa ć przed Trybuna łem akty i postanowienia podj ęte przez organy wsp ólnot autonomicznych.
ANEKS:
*
www.casareal.es
*
www.congreso.es
*
www.senado.es
*
www.lamoncloa.es
*
www.aeci.es
*
www.defensordelpueblo.es
*
www.elecciones.mir.es
*
www.ine.es
*
www.sispain.com
*
www.hiszpaniaonline.com
*
www.zapateropresidente.com
*
www.mapofspain.co.uk
*
www.elpais.es
*
www.elmundo.es
*
www.abc.es
*
www.lavanguardia.es
*
www.estrelladigital.es
WYBRANE ŹRÓDŁA:
A. Bandone,
Vom Vaterland zum gro ßen Bruder?
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Spanische Politik
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Staat und Regierung in Spanien
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Wechsel in Madrid. Die Attentate ver ändern Spaniens politische Landschaft
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Burbonowie hiszpa ńscy
,
www.marek.and.pl
(12 kwietnia 2005).
M. Czaplicki, H. Siek,
Państwa "obrze ża" Europy po drugiej wojnie światowej: droga Grecji, Portugalii i Hiszpanii do Wsp ólnot Europejskich
(pik DOC),
www.diplomacy.pl
(12
kwietnia 2005).
E. Górski, O demokracji w Hiszpanii (19751995), Warszawa 1997.
P. Ikonowicz,
Odważny Zapatero
,
www.trybuna.com.pl
(9 kwietnia 2005).
Z. Jakubowska,
Naprzód, Hiszpanio?
,
www.rzeczpospolita.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Kimmerle,
Spanien: Der iberische Motor weist den Weg
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Hiszpania: ćwierć wieku demokracji
,
wiadomosci.tvp.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Lelek,
Wybory w cieniu zamach ów
,
www.iberysci.pl
(9 kwietnia 2005).
Mały leksykon system ów politycznych, T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Warszawa 2004.
M. Mróz,
Hiszpańska droga do demokratycznej konstytucji
(Raport BSE, nr 5) plik PDF, listopad 1991.
V. M. PérezDíaz, Powr ót społecze ństwa obywatelskiego w Hiszpanii, Krak ów 1996.
M. Sakowicz, Reformy struktury samorz ądu terytorialnego (Belgia, Hiszpania, Szwecja) [w:] Reforma administracji publicznej w Polsce: uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i
polityczne, J. Osiński (red.), Warszawa 2000.
U. Schneider,
Das Parteiensystem Spaniens
,
www.hausarbeiten.de
(12 kwietnia 2005).
P. Skibiński,
Polak, Hiszpan dwa bratanki
,
www.wiz.pl
(12 kwietnia 2005).
Spanien Geschichte
,
www.dennisreisen.at
(12 kwietnia 2005).
M. Wojtaszek,
Ustrój, rząd, władza, demokracja...
,
www.hiszpaniaonline.com
(9 kwietnia 2005).
Wybory europejskie 10 13 czerwca: Hiszpania członkowie parlamentu
,
www.elections2004.eu.int
(12 kwietnia 2005).
Piotr Marczewski: System polityczny Hiszpanii
Piotr Marczewski
10.04.2005.
Uwaga: Tekst zosta ł opublikowany w pierwszej połowie 2005 r.
GENEZA: KONSTYTUCJA I USTRÓJ TERYTORIALNY
Początki wsp ółczesnego konstytucjonalizmu hiszpa ńskiego nale ży w i ązać ze schy łkiem i upadkiem dzia łalności nacjonalistycznego dyktatora, genera ła Francisco Franco
(General ísimo Francisco Franco, Francisco Franco Bahamonde, Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo). Po jego śmierci w 1975 r. w ładzę w
Hiszpanii przej ął wyznaczony przez niego na nast ępcę książę Juan Carlos z dynastii Burbon ów. W praktyce ju ż w roku nast ępnym zatwierdzono w og ólnonarodowym referendum
ustawę reformuj ącą polityczne struktury pa ństwa: m.in. odrzucono obowi ązującą dotąd zasad ę reprezentacji ograniczonej, jak r ównież wprowadzono g łosowanie powszechne do
parlamentu. Demokratyczne reformy oznacza ły wi ęc m.in. mo żliwość wyboru nowego parlamentu (Kortez ów), co nast ąpiło w 1977 r. Cia ło to działając jako Konstytuanta
uchwaliło w 1978 r. demokratyczn ą konstytucj ę, która jeszcze w tym samym roku zosta ła zatwierdzona w og ólnonarodowym referendum, jak r ównież podpisana przez kr óla.
Zobacz te ż: Raport psz.pl Systemy polityczne wybranych pa ństw
REKLAMA
Hiszpańską monarchi ę konstytucyjn ą trudno jest zaklasyfikowa ć w ramach typologii dw óch podstawowych ustroj ów terytorialnych wsp ółczesnego pa ństwa, a więc w ramach ustroju
federacyjnego (np. Niemcy, Belgia), b ądź unitarnego (np. Polska, Szwecja). Kraj ten reprezentuje raczej form ę pośrednią, którą jest pa ństwo wsp ólnot ( el Estado de las
Autonomías) ustrój pod wieloma wzgl ędami zbli żony do cech znanych z federacji. Konkretnie i zgodnie obowi ązującą konstytucj ą (art. 137) Hiszpania jest krajem podzielonym
na gminy, prowincje i wsp ólnoty autonomiczne. Najwi ększe jednostki terytorialne to 17 wsp ólnot autonomicznych ( las Comunidades Aut ónomas ), kt óre ciesz ą się dużą
samodzielno ścią są to: Andaluzja (Andaluc ía), Aragonia (Arag ón), Asturia (Asturias), Baleary (Islas Baleares), Estremadura (Estremadura), Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria)
Kastylia La Mancha (Castilla La Mancha), Kastylia León (Castilla Le ón), Katalonia (Catalunya), Kraj Bask ów (Pa ís Vasco), La Rioja (La Rioja), Madryt (Madrid), Murcja (Murcia),
Nawarra (Navarra), Walencja (Valencia), Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).
W por ównaniu do typowo federacyjnych cz ęści pa ństwa (landów, kraj ów, stanów itp.), wspólnoty autonomiczne nie posiadaj ą uprawnień konstytucyjnych, jak r ównież nie ciesz ą się
suwerenno ścią, która zgodnie z konstytucj ą pozostaje wy łącznie w gestii pa ństwa: "Konstytucja opiera si ę na nierozerwalnej jedno ści Narodu Hiszpa ńskiego, wsp ólnocie i
niepodzielności kraju wszystkich Hiszpan ów, uznaje prawo do autonomii narod ów i region ów, z kt órych si ę składa i solidarno ści mi ędzy nimi wszystkimi". W efekcie ka żda ze
wspólnot posiada sw ój statut, kt óry okre śla zakres ustawodawczej i wykonawczej autonomii danego regionu, stanowi ąc przy tym o podziale kompetencji mi ędzy administracj ą
centralną a w ładzą terenową. Państwo nie mo że wprawdzie ingerowa ć w tre ść 17 statutów, jednak nast ępujące w nich z inicjatywy w ładz danego regionu zmiany wymagaj ą zgody
Kortez ów.
Chocia ż niektórzy autorzy wci ąż klasyfikuj ą Hiszpanię jako pa ństwo unitarne nie wydaje si ę to by ć poglądem uprawnionym, za ś rozwój etnicznego nacjonalizmu i regionalizmu
oparty o spo łecznohistoryczny kontekst, a na pocz ątku XXI w. wspomagany dodatkowo wyra źnymi sukcesami wyborczymi regionalnych ugrupowa ń politycznych z pewno ścią może
mieć wpływ na dalszą ewolucję ustroju terytorialnego pa ństwa w kierunku federacji.
SYSTEM PARTYJNY
W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny, jednak dwie partie Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) i Partia Ludowa (PP) są w nim ugrupowaniami, kt óre zdobywaj ą
najwięcej głosów i w praktyce od lat odpowiadaj ą za tworzenie kolejnych ekip rz ądowych.
Nieco inaczej sytuacja kszta łtowała si ę wkrótce po śmierci genera ła F.Franco ówcześnie kluczow ą rolę odgrywa ła Unia Demokratycznego Centrum (UCD) skupiaj ąca partie od
centrolewicy do umiarkowanej prawicy. Na czele tego centrowego ugrupowania stan ął w owym czasie Adolfo Su árez premier "czasu prze łomu". Uważa się, że to wówczas zacz ęto
budować w Hiszpanii pluralistyczną demokracj ę parlamentarn ą.
Ekipa A.Su áreza który zreszt ą był człowiekiem genera ła F.Franco (cz łonek rz ądu, porucznik wszystkich trzech rodzaj ów broni piechoty, lotnictwa i marynarki; zasiada ł też w
kierownictwie radia i telewizji) miała z jednej strony oparcie we wspomnianej na pocz ątku Ustawie o Reformie Politycznej (1976), z drugiej natomiast mogła cieszy ć się
wsparciem kr óla, kt órego zaanga żowanie mia ło kolosalne znaczenie dla kszta łtu reform politycznych (Juan Carlos zapobieg ł m.in. w 1981 r. puczowi, przekonuj ąc zrewoltowanych
wojskowych, by nie podejmowali dzia łań przeciwko demokratycznemu pa ństwu).
Wraz z nastawaniem demokracji zacz ęto stopniowy proces legalizacji kolejnych partii politycznych. Jako pierwsz ą zarejestrowano postfrankistowską Partię Ludową (PP); jej liderami
byli dwaj frankistowscy ministrowie. W istocie skupia ła ona szerokie spektrum polityk ów: od liberałów, przez chrze ścijańskich demokrat ów, po socjaldemokrat ów generalnie ludzi
umiarkowanie identyfikuj ących si ę z ideologi ą F.Franco. Na bazie PP powsta ła w 1977 r. luźna koalicja Centrum Demokratyczne (CD), kt óra to później zawar ła z A.Su árezem uk ład
będący podwalin ą dla startu tego polityka w wyborach parlamentarnych z madryckiej listy Unii Demokratycznego Centrum (UCD). Przez kolejne lata sama UCD pozostawa ła
popularna jako si ła kojarzona z A.Su árezem; podczas I kampanii wyborczej u żyto zreszt ą plakatu z podobizn ą premiera i has łem: "Głos na Centrum to g łos na Su áreza".
Nieco inne by ły losy Hiszpa ńskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), kt óra mog ła co prawda poszczyci ć się sięgającą XIX w. tradycj ą, lecz nie by ła jednak praktycznie w
stanie sformu łować wokó ł siebie szerokiej koalicji wyborczej. Swoj ą nową linię programow ą partia wytyczy ła na swoim XXVII zje ździe w 1976 r. Ugrupowanie co prawda
odżegnywa ło si ę wówczas od pogl ądów socjaldemokratycznych, dawa ło si ę jednak ju ż wtedy zauwa żyć odsunięcie z w ładz PSOE radykalnych cz łonków, jak r ównież nierzadkie i
bliskie jej kontakty z europejskimi partiami socjaldemokratycznymi np. z niemieck ą SPD. Zwraca si ę zresztą uwagę, że ten wizerunek "europejsko ści" PSOE by ł dla Hiszpan ów
ważny zwłaszcza zwa żywszy na dziesi ątki lat izolacji kraju i w obliczu powi ązań UCD z ekip ą frankistowsk ą. Liderem PSOE by ł Felipe Gonz ález M árquez w przysz łości premier
Hiszpanii.
Z PSOE rywalizowa ła o elektorat Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE). To opozycyjne ugrupowanie antyfrankistowskie przesz ło w owym czasie pewn ą metamorfoz ę: na pocz ątku
1977 r. odby ł się mianowicie w Madrycie szczyt przyw ódców zachodnioeuropejskich partii komunistycznych, kt óry skierowa ł PCE na drog ę eurokomunizmu, czyli orientacji
doktrynalnej i politycznej charakteryzuj ącej si ę m.in. reinterpretacj ą marksizmu, krytycznym stosunkiem do leninizmu, odrzuceniem postulatu dyktatury proletariatu i zasady
kierowniczej roli partii komunistycznej. Eurokomuni ści przyjmowali przy tym w sferze ekonomicznej zasad ę gospodarki mieszanej, kt órą rządzą prawa rynku, opowiadali si ę za
integracją europejsk ą, głosili niezale żność od radzieckiej KPZR, krytycznie oceniali polityk ę wewnętrzną państw komunistycznych, a zw łaszcza brak demokracji i łamanie praw
człowieka: przyk ładowo, eurokomuni ści przychylnie odnosili si ę do dzia łalności opozycji w krajach tzw. bloku wschodniego i pot ępili wprowadzenie 1981 r. stanu wojennego w
Polsce.
Kolejnym relewantnym (istotnym politycznie) ugrupowaniem "czasu prze łomu" jawi ł się Sojusz Ludowy (AP), b ędący koalicj ą kilku zalegalizowanych jeszcze przez poprzedni re żim
ugrupowań prawicowych członkami stronnictwa by ło kilku by łych ministrów oraz dalsze postacie polityczne znane z okresu dyktatury. Liderem AP by ł Manuel Fraga Iribarne, kt óry
jak si ę ocenia miał niewiele wsp ólnego z pozycjami liberalnymi, g łosił zaś chętniej "zdrad ę", jaką miało by ć otwarcie dla ideologii marksistowskiej; hasłem wyborczym Sojuszu
było: "Za Franco żyliśmy lepiej". W praktyce AP, cho ć kultywowała pewne sk łonności autorytarne, dystansowa ła si ę jednak od prawicowego radykalizmu. Akceptowano przy tym
reformy polityczne i odrzucano metody terrorystyczne. Ocenia si ę, że wyst ąpienia M.Fragi nierzadko odstrasza ły jednak prawicowy elektorat hiszpa ński, maj ący w pami ęci stary
system.
Krajobraz polityczny ko ńca lat 70. uzupe łniały liczne stronnictwa regionalne. Partyjne spektrum ulega ło zreszt ą z biegiem lat kolejnym przeobra żeniom. Efektem wybor ów z 1982 r.
stało si ę de facto rozbicie centrowej UCD, kt órej miejsce stara ł się zająć AP (w praktyce jednak UCD traci ła na popularno ści już od ko ńca lat 70.). A.Su árez utworzy ł w owym czasie
1982 Centrum Demokratyczne i Spo łeczne CDS, kt óre z biegiem czasu uleg ło marginalizacji. W praktyce wydarzenia te utorowa ły drog ę PSOE do przyj ęcia pozycji bardziej
centrowych, co po cz ęści sta ło si ę powodem jej d ługoletnich rz ądów i zdecydowanej dominacji w życiu politycznym kraju: 1982 1993/6. Wi ązało si ę to także z pozycj ą jej lidera
Felipe Gonzáleza Márqueza, kt óry w przeciwie ństwie do Manuela Fragi Iribarne (AP), cieszy ł się pewną popularno ścią wśród centrowo zorientowanego elektoratu.
Tym niemniej tak że przyjmuj ąca pozycje centrowe PSOE napotka ła ju ż w drugiej po łowie lat 80. pierwsze problemy: strajki generalne i rosn ące jej kosztem poparcie dla
Zjednoczonej Lewicy (IU), czyli powsta łej w 1986 r. koalicji mniejszych ugrupowa ń konsekwentnie lewicowych, do kt órych nale żały m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i
Partia Akcji Socjalistycznej (PASOC). Te czynniki po łączone z niezadowoleniem spo łecznym wobec realizowanej przez PSOE polityki gospodarczej spowodowały pewien zwrot partii
w lewo, jednak og ólny rozw ój wypadk ów nie pozwoli ł już jej odzyska ć wcześniejszej pozycji w 1993 r. socjali ści utracili wi ększo ść absolutną w parlamencie i w praktyce zostali
zmuszeni do utworzenia rz ądu mniejszo ściowego przy wparciu parlamentarnym innych partii ( apoyo legislativo ): poparcie pop łynęło od katalo ńskich i baskijskich nacjonalist ów z
Konwergencji i Unii CiU i Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej PNV, jednak nie pozwoli ło ju ż ono na zmian ę położenia pogr ążającej si ę dodatkowo w skandalach i aferach
korupcyjnych PSOE.
Wybory z 1996 r. wygrali konserwaty ści z Partii Ludowej PP, kt órzy od 1982 r. (czyli rozpadu UCD) zacz ęli wyrastać wtedy jeszcze jako Sojusz Ludowy (AP) na główną partię
hiszpańskiej prawicy; w 1989 r. przyj ęto szyld PP, a program partii sta ł się bardziej centrowy, za ś kierownictwo wyra źnie odm łodzono od 1990 r. przyw ódcą stronnictwa zosta ł
José María Aznar L ópez od 1996 r. hiszpa ński premier. Po przej ęciu rz ądów konserwaty ści przeprowadzili radykalne reformy gospodarcze, wprowadzaj ąc przy tym Hiszpani ę
do strefy euro. Polityk ę PP charakteryzowa ło tak że nieugi ęte stanowisko wobec terroryzmu zwłaszcza baskijskiego. W 2000 r. Partia Ludowa uzyska ła absolutn ą większo ść
parlamentarn ą, w efekcie czego mog ła si ę jeszcze bardziej radykalnie odci ąć od nacjonalistycznych partii katalo ńskich i baskijskich, kt óre dot ąd wspiera ły istnienie rz ądu
prawicowego.
Pamiętne wybory po wydarzeniach z dnia 11 marca 2004 r. zako ńczyły jednak kilkuletni okres rz ądów ludowc ów z PP. Zamachy w Madrycie nieoczekiwanie wysun ęły na pierwszy
plan ostatnich dni milcz ącej ju ż wtedy kampanii wyborczej spraw ę zaanga żowania Hiszpanii w dzia łania "koalicji ch ętnych" w Iraku, kt óre to (2003 2004) by ło sztandarowym
projektem obozu J.M.Aznara. Wyborcy według sondaży, raczej zdecydowani przed łużyć mandat PP zagłosowali za g łoszącymi has ła pacyfistyczne socjalistami z PSOE. Głosujący
uczynili winnym ob óz J.M.Aznara nie tylko stworzenia Hiszpanii potencjalnym celem dla terroryst ów (wys łanie hiszpa ńskich wojsk do Iraku), ale tak że ukarali jego parti ę (liderem
był wtenczas już Mariano Rajoy Brey ) za oskar żanie o madryckie zamachy baskijskich separatyst ów.
Wydaje si ę, że obecnie (2005) mo żna przyj ąć, iż kluczow ą rolę w hiszpa ńskim systemie partyjnym odgrywaj ą obok socjaldemokrat ów z PSOE (okre ślenie to jest bardziej na
miejscu ni ż przymiotnik wyst ępujący w nazwie partii, a z pewno ścią bardziej adekwatny ni ż dla niekt órych socjaldemokratycznych ju ż tylko z nazw partii europejskich) ludowcy
względnie: konserwaty ści z PP (trzeba odnotowa ć, że za J.M.Aznara PP opu ściła Mi ędzynarod ówkę Konserwatywn ą, przenosz ąc si ę do Mi ędzynarod ówki Chrze ścijańskich
Demokrat ów).
Z ugrupowa ń parlamentarnych dzia łających w skali kraju trzeba wspomnie ć omawianą pokr ótce wyżej i tracącą jednak ostatnio na poparciu spo łecznym IU.
Zdominowany przez dwa og ólnokrajowe stronnictwa krajobraz partyjny uzupe łnia ca ły szereg ugrupowa ń regionalnych, kt óre dzięki demokratyzacji kraju w latach 70. mają
wreszcie szans ę szerszej prezentacji swoich pogl ądów, b ędących odzwierciedleniem interes ów lokalnych i regionalnych spo łeczności. W 2005 r. na pewno wymieni ć tu nale ży
obecne wtedy w parlamencie stronnictwa takie, jak: Konwergencja i Unia CiU, Republika ńska Lewica Katalonii ERC, Baskijska Partia Nacjonalistyczna PNV, Koalicja Kanaryjska
CC, Galicyjski Blok Nacjonalistyczny BNG, Rada Arago ńska CHA, Solidarno ść Baskijska EA, Nawarra Tak NaBai.
Na uwag ę zasługuje tradycyjnie wci ąż mocna choć ostatnimi czasy jednak s łabnąca pozycja nacjonalistycznej CiU oraz wyra źnie zyskuj ąca na poparciu lewica republikańska z
ERC; to ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyra źnie poprawi ło swój wynik wyborczy, ale tak że jeszcze w roku poprzednim umocniło swoją pozycj ę w Katalonii, wchodz ąc
nawet do koalicyjnego rz ądu lewicy. Wydaje si ę, że obecno ść ERC w Kortezach jak r ównież innych partii typowo regionalnych (a zw łaszcza lewicowych) może w przysz łości
stymulować kroki w kierunku reformy ustroju terytorialnego państwa.
Należy podkre ślić, że decentralizacja hiszpa ńskiego systemu partyjnego daje ju ż dzisiaj poszczeg ólnym ugrupowaniom mo żliwość relatywnie swobodnego artyku łowania własnych
poglądów przyk ładem niech b ędą wydarzenia zwi ązane z pierwszym europejskim referendum konstytucyjnym, kt óre odby ło si ę właśnie w Hiszpanii (luty 2005); najważniejsze
partie stworzy ły w ówczas dwa bloki za owym traktatem konstytucyjnym opowiada ły si ę PSOE, PP, CIU, PNV i CC, przeciw natomiast IU, ERC, BNG, EA, CHA i Na Bai. Wida ć
więc, że "kaliber" ugrupowa ń po obu stronach barykady by ł różny (podobno r óżny by ł także dost ęp do środk ów masowego przekazu), jednak sam uk ład świadczy na pewno o
pluralizmie.
Czym ś, co charakteryzuje wspomniany tu tylko "regionalizm partyjny" jest r ównież obecno ść w poszczeg ólnych wsp ólnotach autonomicznych Hiszpanii partii ściśle powi ązanych z
dwoma najwi ększymi ugrupowaniami, czyli PSOE i PP. Obok wi ęc typowych regionalist ów dzia łają więc w przyk ładowej Katalonii Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC PSOE) i
Partit Popular de Catalunya (PP), na Balearach Partit del Socialistes de les Illes Balears (PSIB PSOE), w Kraju Bask ów Partido Socialista de Euskadi (PSE PSOE), w Galicji
Partido dos Socialistas de Galicia (PSG PSOE) itd. R óżne mutacje partii dzia łających na szczeblu centralnym maj ą nierzadko tak że nieco inne priorytety i odcienie programowe od
centrum obowiązuje więc tu pewna doza autonomii programowej i "jedno ści w różnorodno ści".
SYSTEM POLITYCZNY
Głowa pa ństwa
Szefem pa ństwa jest w Hiszpanii monarcha obecnie (2005) kr ól Juan Carlos I z dynastii Burbon ów; na tron trafił 22 listopada 1975 r., a wi ęc 2 dni po śmierci genera ła F.Franco. W
praktyce monarcha jest najwy ższym reprezentantem kraju (reprezentuje Kr ólestwo Hiszpanii na zewnątrz), sprawuje arbitraż oraz moderuje normalne funkcjonowanie hiszpa ńskich
instytucji (jego ingerencja w funkcjonowanie uk ładu nie jest jednak du ża). Kr ól jest tak że naczelnym dow ódcą sił zbrojnych, pozostaj ąc przy tym nietykalnym, tzn. nie ponosz ąc
przed nikim odpowiedzialno ści. Wydawane przez niego akty urz ędowe wymagaj ą kontrasygnaty premiera, a w niektórych przypadkach przewodnicz ącego Kongresu Deputowanych
(jednej z dw óch izb parlamentu). Kr ól sk łada premierowi wniosek o sformowanie gabinetu, mianuje przewodnicz ącego miejscowego s ądu najwy ższego i zatwierdza ministr ów.
Monarcha zwołuje i zamyka sesje parlamentu oraz zatwierdza i og łasza ustawy.
Władcy Hiszpanii:
* Dynastia habsburska
15161556 Karol I (cesarz Święty Imperator Rzymski Karol V)
15561598 Filip II
15981621 Filip III
16211665 Filip IV
16651700 Karol II Zaczarowany
* Dynastia burbo ńska
17001724 Filip V
1724 Louis I
17241746 Filip V
17461759 Ferdynand VI
17591788 Karol III
17881808 Karol IV
1808 Ferdynand VII
* Dynastia Bonaparte
18081813 Józef Napoleon
* Dynastia burbo ńska
18131833 Ferdynand VII
18331868 Izabela II
* Dynastia sabaudzka
18701873 Amadeus I
18731874 Pierwsza Republika
* Dynastia burbo ńska
18741885 Alfonso XII
18861931 Alfonso XIII
* Dyktatura
19391975 gen. Francisco Franco Bahamonde
* Dynastia burbo ńska
1975 współczesno ść Juan Carlos I
Parlament
Hiszpański parlament to dwuizbowe, wy łaniane raz na 4 lata, Kortezy Generalne ( Las Cortes Generales ), w sk ład kt órych wchodz ą Kongres Deputowanych ( Congreso de los
Diputados) i Senat ( Senado). Obie izby pochodz ą z wybor ów powszechnych i bezpo średnich.
Kongres Deputowanych liczy 300 400 cz łonków (2004 r. by ło to 350 osób) i wybierany jest wed ług systemu proporcjonalnego d'Hondta wyjątkiem są dwa okr ęgi jednomandatowe
w enklawach Ceuta i Melilla (po łożone na p ółnocnym wybrze żu Afryki). W podziale mandat ów uczestnicz ą te ugrupowania, kt órym uda ło się przekroczy ć próg zaporowy ustalony na
poziomie 3 proc. głosów, przy czym okr ęgiem wyborczym jest prowincja nie stoi więc przy tym nic na przeszkodzie żeby do Kongresu dosta ły się także te ugrupowania regionalne,
których poparcie w skali kraju jest ni ższe niż 3 proc.
Natomiast w licz ącym og ółem 251 cz łonków Senacie 208 parlamentarzyst ów wybiera si ę według systemu wi ększo ściowego (wi ększo ść względna) przy zachowaniu zasady r ównej
reprezentacji wszystkich prowincji: ka żda prowincja wybiera 4 senator ów (wyjątkiem są Baleary i dwie prowincje kanaryjskie odpowiednio 5 i 11 senatorów), zaś brakuj ąca w tym
wyliczeniu cz ęść senator ów (51) jest desygnowana przez zgromadzenia ustawodawcze poszczeg ólnych wspólnot autonomicznych: ka żda z nich niezale żnie od swojej wielko ści, czy
liczebności desygnuje jednego deputowanego, jednak te z nich, kt óre są bardziej liczne maj ą prawo powo łać po jednym senatorze na ka żdy milion swoich mieszka ńców.
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do obu izb Kortez ów Generalnych przys ługuje osobom, kt óre uko ńczyły 18 rok życia.
Wynik wybor ów do Kongresu Deputowanych ( Congreso de los Diputados ) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 350 miejsc
Partido Socialista Obrero Espanol PSOE
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza
42,6 proc. = 164 mandaty (34,1 proc. = 125 mandat ów)
Partido Popular PP
Partia Ludowa
37,6 proc. = 148 mandat ów (44,5 proc. = 183 mandat ów)
Convergencia i Uni ó de Catalunya CiU
;
;
Konwergencja i Unia
3,2 proc. = 10 mandat ów (4,2 proc. = 15 mandatów)
Esquerra Republicana de Catalunya ERC
Republika ńska Lewica Katalonii
2,5 proc. = 8 mandat ów (0,8 proc. = 1 mandat)
Euzko Alderdi Jeltzalea / Partido Nacionalista Vasco EAJ/PNV
Baskijska Partia Nacjonalistyczna
1,6 proc. = 7 mandat ów (1,5 proc. = 7 mandatów)
Izquerda Unida IU
;
Zjednoczona Lewica
5,0 proc. = 5 mandat ów (6 proc. = 9 mandatów)
Coaliti ón Canaria CC
Koalicja Kanaryjska
0,9 proc. = 3 mandaty (1,1 proc. = 4 mandaty)
Bloque Nacionalista Galego BNG
;
;
;
Galicyjski Blok Nacjonalistyczny
0,8 proc. = 2 miejsca (1,3 proc. = 3 miejsca)
Chunta Aragonesista CHA
Rada Arago ńska
0,4 proc. = 1 miejsce (0,3 proc. = 1 mandat)
Eusko Alkartasuna EA
Solidarno ść Baskijska
0,3 proc. = 1 miejsce (0,4 proc. = 1 mandat)
Nafarroa Bai NaBai
Nawarra Tak
0,2 proc. = 1 miejsce
Wynik wybor ów do Senatu (Senado) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 248 miejsc
Partia Ludowa: 102 mandaty (127)
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza: 81 mandatów (53)
Entesa Catalana de Progr és: PSC PSOE + ERC + IC + V (ICV) + EUiA: 12 mandat ów (8) [Partit dels Socialistes de Catalunya + Esquerra Republicana de Catalunya + Iniciativa per
Catalunya + Verds + Esquerra Unida i Alternativa ]
Baskijska Partia Nacjonalistyczna: 6 mandatów (6)
Konwergencja i Unia: 4 mandaty (8)
Koalicja Kanaryjska: 3 mandaty (5)
+ senatorowie wybrani w wyborach po średnich: 51 (51)
** W 2004 r. w odniesieniu do wybor ów bezpo średnich w 2000 r. w Senacie reprezentowane jest o jedno mniej ugrupowanie (posiada ło 1 mandat); podobna obserwacja dotyczy
składu Kongresu Deputowanych tu także ubył 1 deputowany reprezentuj ący inne ugrupowanie.
Izby zbieraj ą się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, za ś na sesjach nadzwyczajnych na wniosek rz ądu, absolutnej wi ększo ści członków jednej z izb lub Stałej Deputacji (organ
ten powo łany jest w ka żdej izbie, a sk łada si ę z co najmniej 21 cz łonków ka żdej z nich i stoi na stra ży interes ów i praw tych izb mi ędzy sesjami, gdy izby zosta ły rozwi ązane lub
upłynęły ich pełnomocnictwa zatwierdza on dekrety z moc ą ustawy między kadencjami izby ni ższej).
Mandat cz łonka Kortez ów Generalnych mo że by ć łączony ze stanowiskiem w rz ądzie, nie mo żna natomiast łączyć mandatu cz łonka zgromadzenia wsp ólnoty autonomicznej z
mandatem deputowanego do Kongresu.
Hiszpański parlament zajmuje si ę ustawodawstwem, uchwalaniem bud żetu pa ństwa, kontrol ą działalnośc i r z ąd u o r a z w y r a ża z g o d ę na ratyfikacj ę niektórych um ów
międzynarodowych. Ze wzgl ędu na ustr ój terytorialny pa ństwa, wymienione na pocz ątku kompetencje ustawodawcze nie le żą wyłącznie w gestii parlamentu og ólnokrajowego
część z nich jest delegowana do zgromadze ń ustawodawczych w regionach autonomicznych.
Uwzględniając kryterium charakteru regulowanych prawem zagadnie ń, w Hiszpanii wyr óżnia si ę trzy rodzaje ustaw: (1) organiczne, tj. dotycz ące praw i wolno ści publicznych,
systemu wyborczego i statutów autonomicznych; (2) podstawowe i (3) zwykłe.
Inicjatywa ustawodawcza przys ługuje rz ądowi, Kongresowi Deputowanych (konkretnie: grupie parlamentarnej lub 15 deputowanym), Senatowi (konkretnie: grupie parlamentarnej
lub 25 senatorom), zgromadzeniom wsp ólnot autonomicznych i obywatelom w przypadku inicjatywy ludowej wymaganych jest co najmniej 500 tys. podpisów. Ten ostatni tryb
obowiązuje jednak z wy łączeniem spraw nale żących do w łaściwości ustaw organicznych, w sprawach podatkowych, prawa łaski i dotycz ących stosunk ów międzynarodowych. Warto
zauważyć, iż obie izby mog ą przekaza ć uchwalanie ustaw lub wniosk ów ustawodawczych sta łym komisjom ustawodawczym, jednak istnieje mo żliwość, w której plenum danej izby
wyraźnie zastrze że podj ęcie decyzji w okre ślonej sprawie tylko dla siebie.
Ustawę rozpatruje si ę najpierw Kongresie Deputowanych, kt óry uchwala j ą zwykłą większo ścią lub większo ścią absolutną (w przypadku ustaw organicznych). Projekt jest nast ępnie
przekazywany do Senatu, kt óry mo że g o w c i ągu 2 miesi ęcy od otrzymania przyj ąć bez zastrze żeń, zaproponowa ć poprawki lub postawi ć wobec niego weto (bezwzgl ędną
większo ścią ogólnej liczby senator ów). Kongres Deputowanych mo że odrzuci ć takie weto wi ększo ścią bezwzględnej og ólnej liczby deputowanych lub w przypadku nieosi ągnięcia
podobnej większo ści zwykłą większo ścią głosów, lecz dopiero po up ływie 2 miesi ęcy; w innym przypadku projekt upada.
Kongres Deputowanych przyjmuje poprawki Senatu zwyk łą większo ścią głosów, a po tej procedurze w terminie 15 dni od uchwalenia danego aktu prawnego kr ól sankcjonuje
(zatwierdza), a nast ępnie promulguje (oficjalnie og łasza) ow ą ustawę. Przeciwko ustawom prawnie w ten spos ób og łoszonym przys ługuje w terminie 3 miesi ęcy od publikacji
skarga na ich niekonstytucyjno ść. Skar żyć do miejscowego Trybuna łu Konstytucyjnego mog ą: premier, Obro ńca Ludu (Defensor del Pueblo ), 50 deputowanych do Kongresu lub 50
senator ów, jak r ównież organy ustawodawcze b ądź wykonawcze wsp ólnot autonomicznych.
Warto zauwa żyć, że decyzje polityczne o szczeg ólnym znaczeniu mog ą być poddawane pod referendum konsultacyjne, kt óre zarz ądzane jest przez kr óla na wniosek premiera,
który to wniosek musi by ć wcześniej zaaprobowany przez Kongres Deputowanych.
Specyficzn ą cechą hiszpańskiego parlamentaryzmu jest fakt, że rozwi ązaniu mog ą ulec nie tylko ca łe Kortezy Generalne, ale tak że jedna z dw óch jego izb decyzja w tej sprawie
należy do kr óla, jednak monarcha podejmuje j ą na wy łączny wniosek premiera. Ca ła procedura nie mo że doj ść do skutku przed up ływem roku od poprzedniego rozwi ązania
parlamentu. Wniosek o rozwi ązanie nie mo że być także zgłoszony, je śli w toku jest procedura zmierzaj ąca do wyra żenia wotum nieufności wobec rz ądu.
Hiszpański parlament powo łuje na 5 letnią kadencj ę wspominanego wy żej Obro ńcę Ludu, czyli rzecznika praw obywatelskich, sprawuj ącego nadz ór nad administracj ą w zakresie
poszanowania praw obywateli. Kortezy Generalne wyłaniają tez radców Trybuna łu Obrachunkowego: kadencja trwa tu 9 lat, a wybiera si ę po 6 radc ów z każdej izby.
Przewodnicz ący Kongresu Deputowanych (izby ni ższej Kortez ów Generalnych):
Landelino Lavilla Alsina: 1979 1982, UCD
Gregorio Peces Barba Mart ínez: 19821986, PSOE
Félix Pons Irazaz ábal: 19861996, PSOE
Federico Trillo Figueroa: 19962000, PP
Luisa Fernanda Rudi Úbeda: 20002004, PP
Manuel Marín Gonz ález: 2004 współcześnie, PSOE
Przewodnicz ący Senatu (izby wy ższej Kortez ów Generalnych):
Antonio Fontán Pérez: 19771979, UCD
Cecilio Valverde Mazuelas: 1979 1982 (+ 2001), UCD
José Federico de Carvajal P érez: 19821989, PSOE
Juan José Laborda Mart ín: 19891996, PSOE
Juan Ignacio Barrero Valverde: 1996 1999, PP
Esperanza Aguirre Gil de Biedma: 1999 2002, PP
Juan José Lucas Jiménez: 20022004, PP
Francisco Javier Rojo Garc ía: 2004 współcześnie, PSOE
** W nawi ązaniu do tematu ale i na marginesie warto zauwa żyć, że od 2004 r. przewodniczącym Parlamentu Europejskiego (UE) jest znany polityk PSOE Katalończyk, Josep
Borrell Fontelles . Zgodnie z umow ą dwóch najwi ększych frakcji tego ż parlamentu stanowisko to ma sprawowa ć przez 2,5 roku w drugiej po łowie kadencji PE zast ąpić ma go
(zgodnie z planem) polityk prawicy Niemiec, Hans Gert P öttering.
Rząd
Hiszpańskiemu rz ądowi przewodzi premier, kt óry jest powo ływany przez kr óla. Kandydat na to stanowisko musi cieszy ć się zaufaniem Kongresu Deputowanych, przed kt órym
ponosi przecie ż odpowiedzialno ść polityczną. Monarcha powo łuje także i na wniosek premiera pozostałych cz łonków rządu: wicepremier ów i ministrów.
Sam proces powo ływania rz ądu obejmuje kilka etap ów. Najpierw kr ól proponuje Kongresowi kandydata na szefa rz ądu, kt óry nast ępnie prosi o zaufanie tej izby. W dalszej
kolejno ści kr ól powo łuje na wniosek premiera członków rządu. Następnie, jeśli Kongres wyrazi absolutn ą większo ścią głosów ogólnej liczby deputowanych zaufanie kandydatowi,
monarcha mianuje go szefem rz ądu. W przypadku problem ów z uzyskaniem zaufania w przeci ągu 48 godzin odbywa si ę kolejne g łosowanie nad t ą samą kandydatur ą, z tą jednak
różnicą, że tym razem wystarcza zwyk ła wi ększo ść głosów. W sytuacji, gdy obydwa wskazane wy żej g łosowania nie zako ńczą się wyrażeniem zaufania, kr ól przedstawia nowe
kandydatury dzia łając w wy żej wymienionym trybie. Je żeli w ci ągu 2 miesi ęcy od pierwszego g łosowania żaden z kandydat ów nie uzyska zaufania, kr ól rozwi ązuje obie izby i
zarządza nowe wybory.
Do zada ń rządu należy kierowanie polityk ą wewnętrzną, zagraniczn ą i obronn ą państwa oraz administracj ą cywilną i wojskow ą. Premier nadaje kierunki prac rz ądu oraz koordynuje
funkcje pozosta łych cz łonków gabinetu. Mo żna wi ęc w uproszczeniu stwierdzi ć, że pozycja szefa rz ądu jest mocna i zbli żona niemieckiej koncepcji Richtlinienkompetenz , czyli
mechanizmu kompetencji wytycznych, jaką ma kanclerz RFN.
Jak ju ż zauważono, hiszpa ński rz ąd ponosi odpowiedzialno ść polityczną przed Kongresem Deputowanych izba ta mo że doprowadzi ć do ust ąpienia rz ądu, wybieraj ąc nowego
premiera. Odpowiedni wniosek o wotum nieufno ści dla rządu może złożyć 1/10 deputowanych do Kongresu, a do sam mechanizm udaje si ę wykorzysta ć, gdy w głosowaniu wniosek
poprze absolutna większo ść. Co warte ponownego podkre ślenia, podobny wniosek musi zawiera ć nazwisko kandydata na nowego premiera (konstruktywne wotum nieufno ści).
Premier i jego ministrowie ponosz ą odpowiedzialno ść karną przed Izb ą Karną Trybuna łu Najwy ższego w przypadku, gdy oskar żenie dotyczy zdrady lub innego przest ępstwa
przeciwko bezpiecze ństwu pa ństwa i zarazem pope łnionego w zwi ązku z wykonywaniem funkcji, oskar żenie mo że by ć wniesione na wniosek 1/4 deputowanych do Kongresu i za
aprobatą jego większo ści absolutnej.
Obecnym szefem rz ądu (2005) jest
José Luis Rodr íguez Zapatero
kieruje on gabinetem z łożonym z o śmiu ministrów i ośmiu pań minister. Cz łonkowie rz ądu należą do PSOE, a
sam gabinet cieszy si ę poparciem wzgl ędnej większo ści w Kongresie w obu izbach udaje si ę jednak osi ągnąć wraz z partnerami socjaldemokratów wymagane wi ększo ści.
Skład hiszpańskiego gabinetu (2004):
Premier: Jos é Luis Rodr íguez Zapatero
Pierwsza wicepremier, szefowa urz ędu premiera:Mar ía Teresa Fern ández de la Vega
Drugi wicepremier, minister gospodarki i finans ów: Pedro Solbes Mira
Minister spraw zagranicznych: Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é
Minister sprawiedliwości: Juan Fernando López Aguilar
Minister obrony: Jos é Bono Martínez
Minister spraw wewn ętrznych: Jos é Antonio Alonso Su árez
Minister infrastruktury: Magdalena Alvarez Arza
Minister ds. wychowania i nauki: Mar ía Jesús Sansegundo G ómez de Cadinanos
Minister pracy i spraw społecznych: Jes ús Caldera S ánchezCapit án
Minister przemysłu, turystyki i handlu: Jos é Montilla Aguilera
Minister rolnictwa: Elena Espinosa Mangana
Minister ds. administracji i regionów: Jordi Sevilla Segura
Minister ds. kultury: Carmen Calvo Poyato
Minister zdrowia: Elena Salgado M éndez
Minister środowiska: Cristina Narbona Ruiz
Minister mieszkalnictwa: María Antonia Trujillo Rinc ón
Hiszpańscy szefowie rz ądów od 1976 r.:
Adolfo Su árez Gonz ález: 05.07.1976 25.02.1981, UCD
Leopoldo Calvo Sotelo Bustelo: 25.02.1981 02.12.1982, UCD
Felipe González Márquez: 02.12.1982 05.05.1996, PSOE
José María Aznar L ópez : 05.05.1996 17.04.2004, PP
José Luis Rodr íguez Zapatero : 17.04.2004 współcześnie, PSOE
Hiszpańscy ministrowie spraw zagranicznych od 1976 r.:
Marcelino Oreja Aguirre: 19761980, UCD
José Pedro P érez Llorca: 19801982, UCD
Fernando Mor án López: 19821985, PSOE
Francisco Fern ández Ord ónez: 19851992, PSOE
Javier Solana Madariaga: 1992 1995, PSOE
Carlos Westendorp Cabeza: 1995 1996, PSOE
Abel Matutes Juan: 19962000, PP
Josep Piqu é i Camps: 2000 2002, PP
Ana de Palacio Vallelersundi: 2002 2004, PP
Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é: 2004 współcześnie, PSOE
Władza s ądownicza
W rozbudowanym systemie hiszpa ńskiego s ądownictwa na uwag ę zasługuje Trybuna ł Konstytucyjny. Czuwa on nad zgodno ścią prawa z konstytucj ą, którą parlament mo że zmienić
częściowo, ca łkowicie, b ądź wreszcie zrewidowa ć te jej cz ęści, kt óre uznano za szczeg ólnie wa żne dla zachowania ustroju pa ństwa inicjatywę ustawodawcz ą w sprawie zmiany
konstytucji posiadaj ą rząd, Kongres Deputowanych dwie grupy parlamentarne lub 70 deputowanych, oraz Senat 50 senatorów.
W sk ład Trybuna łu Konstytucyjnego wchodzi 12 cz łonków powo ływanych przez kr óla: spo śród nich 4 na wniosek Kongresu Deputowanych, 4 na wniosek Senatu, po 2 na wniosek
rządu i Rady G łównej Władzy S ądowej (organ zapewniaj ący niezawis łość sądów).
Cz łonkowie Trybuna łu powoływani są na 9 lat, a co 3 lata ulega wymianie 1/3 składu ciała.
Trybuna ł rozpoznaje skargi dotycz ące zgodno ści z konstytucj ą ustaw oraz akt ów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochron ę praw w związku z pogwa łceniem praw i wolno ści,
spory kompetencyjne mi ędzy pa ństwem a wsp ólnotami autonomicznymi oraz pomiędzy samymi wsp ólnotami. Ponadto warto odnotowa ć, że ka żdy obywatel ma prawo do wniesienia
skargi do Trybuna łu, natomiast rz ąd hiszpański mo że zakwestionowa ć przed Trybuna łem akty i postanowienia podj ęte przez organy wsp ólnot autonomicznych.
ANEKS:
*
www.casareal.es
*
www.congreso.es
*
www.senado.es
*
www.lamoncloa.es
*
www.aeci.es
*
www.defensordelpueblo.es
*
www.elecciones.mir.es
*
www.ine.es
*
www.sispain.com
*
www.hiszpaniaonline.com
*
www.zapateropresidente.com
*
www.mapofspain.co.uk
*
www.elpais.es
*
www.elmundo.es
*
www.abc.es
*
www.lavanguardia.es
*
www.estrelladigital.es
WYBRANE ŹRÓDŁA:
A. Bandone,
Vom Vaterland zum gro ßen Bruder?
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Spanische Politik
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Staat und Regierung in Spanien
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Wechsel in Madrid. Die Attentate ver ändern Spaniens politische Landschaft
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Burbonowie hiszpa ńscy
,
www.marek.and.pl
(12 kwietnia 2005).
M. Czaplicki, H. Siek,
Państwa "obrze ża" Europy po drugiej wojnie światowej: droga Grecji, Portugalii i Hiszpanii do Wsp ólnot Europejskich
(pik DOC),
www.diplomacy.pl
(12
kwietnia 2005).
E. Górski, O demokracji w Hiszpanii (19751995), Warszawa 1997.
P. Ikonowicz,
Odważny Zapatero
,
www.trybuna.com.pl
(9 kwietnia 2005).
Z. Jakubowska,
Naprzód, Hiszpanio?
,
www.rzeczpospolita.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Kimmerle,
Spanien: Der iberische Motor weist den Weg
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Hiszpania: ćwierć wieku demokracji
,
wiadomosci.tvp.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Lelek,
Wybory w cieniu zamach ów
,
www.iberysci.pl
(9 kwietnia 2005).
Mały leksykon system ów politycznych, T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Warszawa 2004.
M. Mróz,
Hiszpańska droga do demokratycznej konstytucji
(Raport BSE, nr 5) plik PDF, listopad 1991.
V. M. PérezDíaz, Powr ót społecze ństwa obywatelskiego w Hiszpanii, Krak ów 1996.
M. Sakowicz, Reformy struktury samorz ądu terytorialnego (Belgia, Hiszpania, Szwecja) [w:] Reforma administracji publicznej w Polsce: uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i
polityczne, J. Osiński (red.), Warszawa 2000.
U. Schneider,
Das Parteiensystem Spaniens
,
www.hausarbeiten.de
(12 kwietnia 2005).
P. Skibiński,
Polak, Hiszpan dwa bratanki
,
www.wiz.pl
(12 kwietnia 2005).
Spanien Geschichte
,
www.dennisreisen.at
(12 kwietnia 2005).
M. Wojtaszek,
Ustrój, rząd, władza, demokracja...
,
www.hiszpaniaonline.com
(9 kwietnia 2005).
Wybory europejskie 10 13 czerwca: Hiszpania członkowie parlamentu
,
www.elections2004.eu.int
(12 kwietnia 2005).
Piotr Marczewski: System polityczny Hiszpanii
Piotr Marczewski
10.04.2005.
Uwaga: Tekst zosta ł opublikowany w pierwszej połowie 2005 r.
GENEZA: KONSTYTUCJA I USTRÓJ TERYTORIALNY
Początki wsp ółczesnego konstytucjonalizmu hiszpa ńskiego nale ży w i ązać ze schy łkiem i upadkiem dzia łalności nacjonalistycznego dyktatora, genera ła Francisco Franco
(General ísimo Francisco Franco, Francisco Franco Bahamonde, Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo). Po jego śmierci w 1975 r. w ładzę w
Hiszpanii przej ął wyznaczony przez niego na nast ępcę książę Juan Carlos z dynastii Burbon ów. W praktyce ju ż w roku nast ępnym zatwierdzono w og ólnonarodowym referendum
ustawę reformuj ącą polityczne struktury pa ństwa: m.in. odrzucono obowi ązującą dotąd zasad ę reprezentacji ograniczonej, jak r ównież wprowadzono g łosowanie powszechne do
parlamentu. Demokratyczne reformy oznacza ły wi ęc m.in. mo żliwość wyboru nowego parlamentu (Kortez ów), co nast ąpiło w 1977 r. Cia ło to działając jako Konstytuanta
uchwaliło w 1978 r. demokratyczn ą konstytucj ę, która jeszcze w tym samym roku zosta ła zatwierdzona w og ólnonarodowym referendum, jak r ównież podpisana przez kr óla.
Zobacz te ż: Raport psz.pl Systemy polityczne wybranych pa ństw
REKLAMA
Hiszpańską monarchi ę konstytucyjn ą trudno jest zaklasyfikowa ć w ramach typologii dw óch podstawowych ustroj ów terytorialnych wsp ółczesnego pa ństwa, a więc w ramach ustroju
federacyjnego (np. Niemcy, Belgia), b ądź unitarnego (np. Polska, Szwecja). Kraj ten reprezentuje raczej form ę pośrednią, którą jest pa ństwo wsp ólnot ( el Estado de las
Autonomías) ustrój pod wieloma wzgl ędami zbli żony do cech znanych z federacji. Konkretnie i zgodnie obowi ązującą konstytucj ą (art. 137) Hiszpania jest krajem podzielonym
na gminy, prowincje i wsp ólnoty autonomiczne. Najwi ększe jednostki terytorialne to 17 wsp ólnot autonomicznych ( las Comunidades Aut ónomas ), kt óre ciesz ą się dużą
samodzielno ścią są to: Andaluzja (Andaluc ía), Aragonia (Arag ón), Asturia (Asturias), Baleary (Islas Baleares), Estremadura (Estremadura), Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria)
Kastylia La Mancha (Castilla La Mancha), Kastylia León (Castilla Le ón), Katalonia (Catalunya), Kraj Bask ów (Pa ís Vasco), La Rioja (La Rioja), Madryt (Madrid), Murcja (Murcia),
Nawarra (Navarra), Walencja (Valencia), Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).
W por ównaniu do typowo federacyjnych cz ęści pa ństwa (landów, kraj ów, stanów itp.), wspólnoty autonomiczne nie posiadaj ą uprawnień konstytucyjnych, jak r ównież nie ciesz ą się
suwerenno ścią, która zgodnie z konstytucj ą pozostaje wy łącznie w gestii pa ństwa: "Konstytucja opiera si ę na nierozerwalnej jedno ści Narodu Hiszpa ńskiego, wsp ólnocie i
niepodzielności kraju wszystkich Hiszpan ów, uznaje prawo do autonomii narod ów i region ów, z kt órych si ę składa i solidarno ści mi ędzy nimi wszystkimi". W efekcie ka żda ze
wspólnot posiada sw ój statut, kt óry okre śla zakres ustawodawczej i wykonawczej autonomii danego regionu, stanowi ąc przy tym o podziale kompetencji mi ędzy administracj ą
centralną a w ładzą terenową. Państwo nie mo że wprawdzie ingerowa ć w tre ść 17 statutów, jednak nast ępujące w nich z inicjatywy w ładz danego regionu zmiany wymagaj ą zgody
Kortez ów.
Chocia ż niektórzy autorzy wci ąż klasyfikuj ą Hiszpanię jako pa ństwo unitarne nie wydaje si ę to by ć poglądem uprawnionym, za ś rozwój etnicznego nacjonalizmu i regionalizmu
oparty o spo łecznohistoryczny kontekst, a na pocz ątku XXI w. wspomagany dodatkowo wyra źnymi sukcesami wyborczymi regionalnych ugrupowa ń politycznych z pewno ścią może
mieć wpływ na dalszą ewolucję ustroju terytorialnego pa ństwa w kierunku federacji.
SYSTEM PARTYJNY
W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny, jednak dwie partie Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) i Partia Ludowa (PP) są w nim ugrupowaniami, kt óre zdobywaj ą
najwięcej głosów i w praktyce od lat odpowiadaj ą za tworzenie kolejnych ekip rz ądowych.
Nieco inaczej sytuacja kszta łtowała si ę wkrótce po śmierci genera ła F.Franco ówcześnie kluczow ą rolę odgrywa ła Unia Demokratycznego Centrum (UCD) skupiaj ąca partie od
centrolewicy do umiarkowanej prawicy. Na czele tego centrowego ugrupowania stan ął w owym czasie Adolfo Su árez premier "czasu prze łomu". Uważa się, że to wówczas zacz ęto
budować w Hiszpanii pluralistyczną demokracj ę parlamentarn ą.
Ekipa A.Su áreza który zreszt ą był człowiekiem genera ła F.Franco (cz łonek rz ądu, porucznik wszystkich trzech rodzaj ów broni piechoty, lotnictwa i marynarki; zasiada ł też w
kierownictwie radia i telewizji) miała z jednej strony oparcie we wspomnianej na pocz ątku Ustawie o Reformie Politycznej (1976), z drugiej natomiast mogła cieszy ć się
wsparciem kr óla, kt órego zaanga żowanie mia ło kolosalne znaczenie dla kszta łtu reform politycznych (Juan Carlos zapobieg ł m.in. w 1981 r. puczowi, przekonuj ąc zrewoltowanych
wojskowych, by nie podejmowali dzia łań przeciwko demokratycznemu pa ństwu).
Wraz z nastawaniem demokracji zacz ęto stopniowy proces legalizacji kolejnych partii politycznych. Jako pierwsz ą zarejestrowano postfrankistowską Partię Ludową (PP); jej liderami
byli dwaj frankistowscy ministrowie. W istocie skupia ła ona szerokie spektrum polityk ów: od liberałów, przez chrze ścijańskich demokrat ów, po socjaldemokrat ów generalnie ludzi
umiarkowanie identyfikuj ących si ę z ideologi ą F.Franco. Na bazie PP powsta ła w 1977 r. luźna koalicja Centrum Demokratyczne (CD), kt óra to później zawar ła z A.Su árezem uk ład
będący podwalin ą dla startu tego polityka w wyborach parlamentarnych z madryckiej listy Unii Demokratycznego Centrum (UCD). Przez kolejne lata sama UCD pozostawa ła
popularna jako si ła kojarzona z A.Su árezem; podczas I kampanii wyborczej u żyto zreszt ą plakatu z podobizn ą premiera i has łem: "Głos na Centrum to g łos na Su áreza".
Nieco inne by ły losy Hiszpa ńskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), kt óra mog ła co prawda poszczyci ć się sięgającą XIX w. tradycj ą, lecz nie by ła jednak praktycznie w
stanie sformu łować wokó ł siebie szerokiej koalicji wyborczej. Swoj ą nową linię programow ą partia wytyczy ła na swoim XXVII zje ździe w 1976 r. Ugrupowanie co prawda
odżegnywa ło si ę wówczas od pogl ądów socjaldemokratycznych, dawa ło si ę jednak ju ż wtedy zauwa żyć odsunięcie z w ładz PSOE radykalnych cz łonków, jak r ównież nierzadkie i
bliskie jej kontakty z europejskimi partiami socjaldemokratycznymi np. z niemieck ą SPD. Zwraca si ę zresztą uwagę, że ten wizerunek "europejsko ści" PSOE by ł dla Hiszpan ów
ważny zwłaszcza zwa żywszy na dziesi ątki lat izolacji kraju i w obliczu powi ązań UCD z ekip ą frankistowsk ą. Liderem PSOE by ł Felipe Gonz ález M árquez w przysz łości premier
Hiszpanii.
Z PSOE rywalizowa ła o elektorat Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE). To opozycyjne ugrupowanie antyfrankistowskie przesz ło w owym czasie pewn ą metamorfoz ę: na pocz ątku
1977 r. odby ł się mianowicie w Madrycie szczyt przyw ódców zachodnioeuropejskich partii komunistycznych, kt óry skierowa ł PCE na drog ę eurokomunizmu, czyli orientacji
doktrynalnej i politycznej charakteryzuj ącej si ę m.in. reinterpretacj ą marksizmu, krytycznym stosunkiem do leninizmu, odrzuceniem postulatu dyktatury proletariatu i zasady
kierowniczej roli partii komunistycznej. Eurokomuni ści przyjmowali przy tym w sferze ekonomicznej zasad ę gospodarki mieszanej, kt órą rządzą prawa rynku, opowiadali si ę za
integracją europejsk ą, głosili niezale żność od radzieckiej KPZR, krytycznie oceniali polityk ę wewnętrzną państw komunistycznych, a zw łaszcza brak demokracji i łamanie praw
człowieka: przyk ładowo, eurokomuni ści przychylnie odnosili si ę do dzia łalności opozycji w krajach tzw. bloku wschodniego i pot ępili wprowadzenie 1981 r. stanu wojennego w
Polsce.
Kolejnym relewantnym (istotnym politycznie) ugrupowaniem "czasu prze łomu" jawi ł się Sojusz Ludowy (AP), b ędący koalicj ą kilku zalegalizowanych jeszcze przez poprzedni re żim
ugrupowań prawicowych członkami stronnictwa by ło kilku by łych ministrów oraz dalsze postacie polityczne znane z okresu dyktatury. Liderem AP by ł Manuel Fraga Iribarne, kt óry
jak si ę ocenia miał niewiele wsp ólnego z pozycjami liberalnymi, g łosił zaś chętniej "zdrad ę", jaką miało by ć otwarcie dla ideologii marksistowskiej; hasłem wyborczym Sojuszu
było: "Za Franco żyliśmy lepiej". W praktyce AP, cho ć kultywowała pewne sk łonności autorytarne, dystansowa ła si ę jednak od prawicowego radykalizmu. Akceptowano przy tym
reformy polityczne i odrzucano metody terrorystyczne. Ocenia si ę, że wyst ąpienia M.Fragi nierzadko odstrasza ły jednak prawicowy elektorat hiszpa ński, maj ący w pami ęci stary
system.
Krajobraz polityczny ko ńca lat 70. uzupe łniały liczne stronnictwa regionalne. Partyjne spektrum ulega ło zreszt ą z biegiem lat kolejnym przeobra żeniom. Efektem wybor ów z 1982 r.
stało si ę de facto rozbicie centrowej UCD, kt órej miejsce stara ł się zająć AP (w praktyce jednak UCD traci ła na popularno ści już od ko ńca lat 70.). A.Su árez utworzy ł w owym czasie
1982 Centrum Demokratyczne i Spo łeczne CDS, kt óre z biegiem czasu uleg ło marginalizacji. W praktyce wydarzenia te utorowa ły drog ę PSOE do przyj ęcia pozycji bardziej
centrowych, co po cz ęści sta ło si ę powodem jej d ługoletnich rz ądów i zdecydowanej dominacji w życiu politycznym kraju: 1982 1993/6. Wi ązało si ę to także z pozycj ą jej lidera
Felipe Gonzáleza Márqueza, kt óry w przeciwie ństwie do Manuela Fragi Iribarne (AP), cieszy ł się pewną popularno ścią wśród centrowo zorientowanego elektoratu.
Tym niemniej tak że przyjmuj ąca pozycje centrowe PSOE napotka ła ju ż w drugiej po łowie lat 80. pierwsze problemy: strajki generalne i rosn ące jej kosztem poparcie dla
Zjednoczonej Lewicy (IU), czyli powsta łej w 1986 r. koalicji mniejszych ugrupowa ń konsekwentnie lewicowych, do kt órych nale żały m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i
Partia Akcji Socjalistycznej (PASOC). Te czynniki po łączone z niezadowoleniem spo łecznym wobec realizowanej przez PSOE polityki gospodarczej spowodowały pewien zwrot partii
w lewo, jednak og ólny rozw ój wypadk ów nie pozwoli ł już jej odzyska ć wcześniejszej pozycji w 1993 r. socjali ści utracili wi ększo ść absolutną w parlamencie i w praktyce zostali
zmuszeni do utworzenia rz ądu mniejszo ściowego przy wparciu parlamentarnym innych partii ( apoyo legislativo ): poparcie pop łynęło od katalo ńskich i baskijskich nacjonalist ów z
Konwergencji i Unii CiU i Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej PNV, jednak nie pozwoli ło ju ż ono na zmian ę położenia pogr ążającej si ę dodatkowo w skandalach i aferach
korupcyjnych PSOE.
Wybory z 1996 r. wygrali konserwaty ści z Partii Ludowej PP, kt órzy od 1982 r. (czyli rozpadu UCD) zacz ęli wyrastać wtedy jeszcze jako Sojusz Ludowy (AP) na główną partię
hiszpańskiej prawicy; w 1989 r. przyj ęto szyld PP, a program partii sta ł się bardziej centrowy, za ś kierownictwo wyra źnie odm łodzono od 1990 r. przyw ódcą stronnictwa zosta ł
José María Aznar L ópez od 1996 r. hiszpa ński premier. Po przej ęciu rz ądów konserwaty ści przeprowadzili radykalne reformy gospodarcze, wprowadzaj ąc przy tym Hiszpani ę
do strefy euro. Polityk ę PP charakteryzowa ło tak że nieugi ęte stanowisko wobec terroryzmu zwłaszcza baskijskiego. W 2000 r. Partia Ludowa uzyska ła absolutn ą większo ść
parlamentarn ą, w efekcie czego mog ła si ę jeszcze bardziej radykalnie odci ąć od nacjonalistycznych partii katalo ńskich i baskijskich, kt óre dot ąd wspiera ły istnienie rz ądu
prawicowego.
Pamiętne wybory po wydarzeniach z dnia 11 marca 2004 r. zako ńczyły jednak kilkuletni okres rz ądów ludowc ów z PP. Zamachy w Madrycie nieoczekiwanie wysun ęły na pierwszy
plan ostatnich dni milcz ącej ju ż wtedy kampanii wyborczej spraw ę zaanga żowania Hiszpanii w dzia łania "koalicji ch ętnych" w Iraku, kt óre to (2003 2004) by ło sztandarowym
projektem obozu J.M.Aznara. Wyborcy według sondaży, raczej zdecydowani przed łużyć mandat PP zagłosowali za g łoszącymi has ła pacyfistyczne socjalistami z PSOE. Głosujący
uczynili winnym ob óz J.M.Aznara nie tylko stworzenia Hiszpanii potencjalnym celem dla terroryst ów (wys łanie hiszpa ńskich wojsk do Iraku), ale tak że ukarali jego parti ę (liderem
był wtenczas już Mariano Rajoy Brey ) za oskar żanie o madryckie zamachy baskijskich separatyst ów.
Wydaje si ę, że obecnie (2005) mo żna przyj ąć, iż kluczow ą rolę w hiszpa ńskim systemie partyjnym odgrywaj ą obok socjaldemokrat ów z PSOE (okre ślenie to jest bardziej na
miejscu ni ż przymiotnik wyst ępujący w nazwie partii, a z pewno ścią bardziej adekwatny ni ż dla niekt órych socjaldemokratycznych ju ż tylko z nazw partii europejskich) ludowcy
względnie: konserwaty ści z PP (trzeba odnotowa ć, że za J.M.Aznara PP opu ściła Mi ędzynarod ówkę Konserwatywn ą, przenosz ąc si ę do Mi ędzynarod ówki Chrze ścijańskich
Demokrat ów).
Z ugrupowa ń parlamentarnych dzia łających w skali kraju trzeba wspomnie ć omawianą pokr ótce wyżej i tracącą jednak ostatnio na poparciu spo łecznym IU.
Zdominowany przez dwa og ólnokrajowe stronnictwa krajobraz partyjny uzupe łnia ca ły szereg ugrupowa ń regionalnych, kt óre dzięki demokratyzacji kraju w latach 70. mają
wreszcie szans ę szerszej prezentacji swoich pogl ądów, b ędących odzwierciedleniem interes ów lokalnych i regionalnych spo łeczności. W 2005 r. na pewno wymieni ć tu nale ży
obecne wtedy w parlamencie stronnictwa takie, jak: Konwergencja i Unia CiU, Republika ńska Lewica Katalonii ERC, Baskijska Partia Nacjonalistyczna PNV, Koalicja Kanaryjska
CC, Galicyjski Blok Nacjonalistyczny BNG, Rada Arago ńska CHA, Solidarno ść Baskijska EA, Nawarra Tak NaBai.
Na uwag ę zasługuje tradycyjnie wci ąż mocna choć ostatnimi czasy jednak s łabnąca pozycja nacjonalistycznej CiU oraz wyra źnie zyskuj ąca na poparciu lewica republikańska z
ERC; to ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyra źnie poprawi ło swój wynik wyborczy, ale tak że jeszcze w roku poprzednim umocniło swoją pozycj ę w Katalonii, wchodz ąc
nawet do koalicyjnego rz ądu lewicy. Wydaje si ę, że obecno ść ERC w Kortezach jak r ównież innych partii typowo regionalnych (a zw łaszcza lewicowych) może w przysz łości
stymulować kroki w kierunku reformy ustroju terytorialnego państwa.
Należy podkre ślić, że decentralizacja hiszpa ńskiego systemu partyjnego daje ju ż dzisiaj poszczeg ólnym ugrupowaniom mo żliwość relatywnie swobodnego artyku łowania własnych
poglądów przyk ładem niech b ędą wydarzenia zwi ązane z pierwszym europejskim referendum konstytucyjnym, kt óre odby ło si ę właśnie w Hiszpanii (luty 2005); najważniejsze
partie stworzy ły w ówczas dwa bloki za owym traktatem konstytucyjnym opowiada ły si ę PSOE, PP, CIU, PNV i CC, przeciw natomiast IU, ERC, BNG, EA, CHA i Na Bai. Wida ć
więc, że "kaliber" ugrupowa ń po obu stronach barykady by ł różny (podobno r óżny by ł także dost ęp do środk ów masowego przekazu), jednak sam uk ład świadczy na pewno o
pluralizmie.
Czym ś, co charakteryzuje wspomniany tu tylko "regionalizm partyjny" jest r ównież obecno ść w poszczeg ólnych wsp ólnotach autonomicznych Hiszpanii partii ściśle powi ązanych z
dwoma najwi ększymi ugrupowaniami, czyli PSOE i PP. Obok wi ęc typowych regionalist ów dzia łają więc w przyk ładowej Katalonii Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC PSOE) i
Partit Popular de Catalunya (PP), na Balearach Partit del Socialistes de les Illes Balears (PSIB PSOE), w Kraju Bask ów Partido Socialista de Euskadi (PSE PSOE), w Galicji
Partido dos Socialistas de Galicia (PSG PSOE) itd. R óżne mutacje partii dzia łających na szczeblu centralnym maj ą nierzadko tak że nieco inne priorytety i odcienie programowe od
centrum obowiązuje więc tu pewna doza autonomii programowej i "jedno ści w różnorodno ści".
SYSTEM POLITYCZNY
Głowa pa ństwa
Szefem pa ństwa jest w Hiszpanii monarcha obecnie (2005) kr ól Juan Carlos I z dynastii Burbon ów; na tron trafił 22 listopada 1975 r., a wi ęc 2 dni po śmierci genera ła F.Franco. W
praktyce monarcha jest najwy ższym reprezentantem kraju (reprezentuje Kr ólestwo Hiszpanii na zewnątrz), sprawuje arbitraż oraz moderuje normalne funkcjonowanie hiszpa ńskich
instytucji (jego ingerencja w funkcjonowanie uk ładu nie jest jednak du ża). Kr ól jest tak że naczelnym dow ódcą sił zbrojnych, pozostaj ąc przy tym nietykalnym, tzn. nie ponosz ąc
przed nikim odpowiedzialno ści. Wydawane przez niego akty urz ędowe wymagaj ą kontrasygnaty premiera, a w niektórych przypadkach przewodnicz ącego Kongresu Deputowanych
(jednej z dw óch izb parlamentu). Kr ól sk łada premierowi wniosek o sformowanie gabinetu, mianuje przewodnicz ącego miejscowego s ądu najwy ższego i zatwierdza ministr ów.
Monarcha zwołuje i zamyka sesje parlamentu oraz zatwierdza i og łasza ustawy.
Władcy Hiszpanii:
* Dynastia habsburska
15161556 Karol I (cesarz Święty Imperator Rzymski Karol V)
15561598 Filip II
15981621 Filip III
16211665 Filip IV
16651700 Karol II Zaczarowany
* Dynastia burbo ńska
17001724 Filip V
1724 Louis I
17241746 Filip V
17461759 Ferdynand VI
17591788 Karol III
17881808 Karol IV
1808 Ferdynand VII
* Dynastia Bonaparte
18081813 Józef Napoleon
* Dynastia burbo ńska
18131833 Ferdynand VII
18331868 Izabela II
* Dynastia sabaudzka
18701873 Amadeus I
18731874 Pierwsza Republika
* Dynastia burbo ńska
18741885 Alfonso XII
18861931 Alfonso XIII
* Dyktatura
19391975 gen. Francisco Franco Bahamonde
* Dynastia burbo ńska
1975 współczesno ść Juan Carlos I
Parlament
Hiszpański parlament to dwuizbowe, wy łaniane raz na 4 lata, Kortezy Generalne ( Las Cortes Generales ), w sk ład kt órych wchodz ą Kongres Deputowanych ( Congreso de los
Diputados) i Senat ( Senado). Obie izby pochodz ą z wybor ów powszechnych i bezpo średnich.
Kongres Deputowanych liczy 300 400 cz łonków (2004 r. by ło to 350 osób) i wybierany jest wed ług systemu proporcjonalnego d'Hondta wyjątkiem są dwa okr ęgi jednomandatowe
w enklawach Ceuta i Melilla (po łożone na p ółnocnym wybrze żu Afryki). W podziale mandat ów uczestnicz ą te ugrupowania, kt órym uda ło się przekroczy ć próg zaporowy ustalony na
poziomie 3 proc. głosów, przy czym okr ęgiem wyborczym jest prowincja nie stoi więc przy tym nic na przeszkodzie żeby do Kongresu dosta ły się także te ugrupowania regionalne,
których poparcie w skali kraju jest ni ższe niż 3 proc.
Natomiast w licz ącym og ółem 251 cz łonków Senacie 208 parlamentarzyst ów wybiera si ę według systemu wi ększo ściowego (wi ększo ść względna) przy zachowaniu zasady r ównej
reprezentacji wszystkich prowincji: ka żda prowincja wybiera 4 senator ów (wyjątkiem są Baleary i dwie prowincje kanaryjskie odpowiednio 5 i 11 senatorów), zaś brakuj ąca w tym
wyliczeniu cz ęść senator ów (51) jest desygnowana przez zgromadzenia ustawodawcze poszczeg ólnych wspólnot autonomicznych: ka żda z nich niezale żnie od swojej wielko ści, czy
liczebności desygnuje jednego deputowanego, jednak te z nich, kt óre są bardziej liczne maj ą prawo powo łać po jednym senatorze na ka żdy milion swoich mieszka ńców.
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do obu izb Kortez ów Generalnych przys ługuje osobom, kt óre uko ńczyły 18 rok życia.
Wynik wybor ów do Kongresu Deputowanych ( Congreso de los Diputados ) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.congreso.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 350 miejsc
Partido Socialista Obrero Espanol PSOE
www.psoe.es
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza
42,6 proc. = 164 mandaty (34,1 proc. = 125 mandat ów)
Partido Popular PP
www.pp.es
Partia Ludowa
37,6 proc. = 148 mandat ów (44,5 proc. = 183 mandat ów)
Convergencia i Uni ó de Catalunya CiU
www.convergencia iunio.org
;
convergencia.org
;
www.unio.es
Konwergencja i Unia
3,2 proc. = 10 mandat ów (4,2 proc. = 15 mandatów)
Esquerra Republicana de Catalunya ERC
www.esquerra.org
Republika ńska Lewica Katalonii
2,5 proc. = 8 mandat ów (0,8 proc. = 1 mandat)
Euzko Alderdi Jeltzalea / Partido Nacionalista Vasco EAJ/PNV
www.eajpnv.com
Baskijska Partia Nacjonalistyczna
1,6 proc. = 7 mandat ów (1,5 proc. = 7 mandatów)
Izquerda Unida IU
www.izquierdaunida.es
;
www.icv.org
;
www.euia.org
;
www.entesa.com
Zjednoczona Lewica
5,0 proc. = 5 mandat ów (6 proc. = 9 mandatów)
Coaliti ón Canaria CC
www.coalicioncanaria.es
Koalicja Kanaryjska
0,9 proc. = 3 mandaty (1,1 proc. = 4 mandaty)
Bloque Nacionalista Galego BNG
www.bnggaliza.org
;
www.uniondopovogalego.org
;
www.esquerdanacionalista.com
;
www.pngpg.org
; in.
Galicyjski Blok Nacjonalistyczny
0,8 proc. = 2 miejsca (1,3 proc. = 3 miejsca)
Chunta Aragonesista CHA
www.chunta.com
Rada Arago ńska
0,4 proc. = 1 miejsce (0,3 proc. = 1 mandat)
Eusko Alkartasuna EA
www.euskoalkartasuna.org
Solidarno ść Baskijska
0,3 proc. = 1 miejsce (0,4 proc. = 1 mandat)
Nafarroa Bai NaBai
www.nafarroabai.org
Nawarra Tak
0,2 proc. = 1 miejsce
Wynik wybor ów do Senatu (Senado) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.senado.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 248 miejsc
Partia Ludowa: 102 mandaty (127)
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza: 81 mandatów (53)
Entesa Catalana de Progr és: PSC PSOE + ERC + IC + V (ICV) + EUiA: 12 mandat ów (8) [Partit dels Socialistes de Catalunya + Esquerra Republicana de Catalunya + Iniciativa per
Catalunya + Verds + Esquerra Unida i Alternativa ]
Baskijska Partia Nacjonalistyczna: 6 mandatów (6)
Konwergencja i Unia: 4 mandaty (8)
Koalicja Kanaryjska: 3 mandaty (5)
+ senatorowie wybrani w wyborach po średnich: 51 (51)
** W 2004 r. w odniesieniu do wybor ów bezpo średnich w 2000 r. w Senacie reprezentowane jest o jedno mniej ugrupowanie (posiada ło 1 mandat); podobna obserwacja dotyczy
składu Kongresu Deputowanych tu także ubył 1 deputowany reprezentuj ący inne ugrupowanie.
Izby zbieraj ą się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, za ś na sesjach nadzwyczajnych na wniosek rz ądu, absolutnej wi ększo ści członków jednej z izb lub Stałej Deputacji (organ
ten powo łany jest w ka żdej izbie, a sk łada si ę z co najmniej 21 cz łonków ka żdej z nich i stoi na stra ży interes ów i praw tych izb mi ędzy sesjami, gdy izby zosta ły rozwi ązane lub
upłynęły ich pełnomocnictwa zatwierdza on dekrety z moc ą ustawy między kadencjami izby ni ższej).
Mandat cz łonka Kortez ów Generalnych mo że by ć łączony ze stanowiskiem w rz ądzie, nie mo żna natomiast łączyć mandatu cz łonka zgromadzenia wsp ólnoty autonomicznej z
mandatem deputowanego do Kongresu.
Hiszpański parlament zajmuje si ę ustawodawstwem, uchwalaniem bud żetu pa ństwa, kontrol ą działalnośc i r z ąd u o r a z w y r a ża z g o d ę na ratyfikacj ę niektórych um ów
międzynarodowych. Ze wzgl ędu na ustr ój terytorialny pa ństwa, wymienione na pocz ątku kompetencje ustawodawcze nie le żą wyłącznie w gestii parlamentu og ólnokrajowego
część z nich jest delegowana do zgromadze ń ustawodawczych w regionach autonomicznych.
Uwzględniając kryterium charakteru regulowanych prawem zagadnie ń, w Hiszpanii wyr óżnia si ę trzy rodzaje ustaw: (1) organiczne, tj. dotycz ące praw i wolno ści publicznych,
systemu wyborczego i statutów autonomicznych; (2) podstawowe i (3) zwykłe.
Inicjatywa ustawodawcza przys ługuje rz ądowi, Kongresowi Deputowanych (konkretnie: grupie parlamentarnej lub 15 deputowanym), Senatowi (konkretnie: grupie parlamentarnej
lub 25 senatorom), zgromadzeniom wsp ólnot autonomicznych i obywatelom w przypadku inicjatywy ludowej wymaganych jest co najmniej 500 tys. podpisów. Ten ostatni tryb
obowiązuje jednak z wy łączeniem spraw nale żących do w łaściwości ustaw organicznych, w sprawach podatkowych, prawa łaski i dotycz ących stosunk ów międzynarodowych. Warto
zauważyć, iż obie izby mog ą przekaza ć uchwalanie ustaw lub wniosk ów ustawodawczych sta łym komisjom ustawodawczym, jednak istnieje mo żliwość, w której plenum danej izby
wyraźnie zastrze że podj ęcie decyzji w okre ślonej sprawie tylko dla siebie.
Ustawę rozpatruje si ę najpierw Kongresie Deputowanych, kt óry uchwala j ą zwykłą większo ścią lub większo ścią absolutną (w przypadku ustaw organicznych). Projekt jest nast ępnie
przekazywany do Senatu, kt óry mo że g o w c i ągu 2 miesi ęcy od otrzymania przyj ąć bez zastrze żeń, zaproponowa ć poprawki lub postawi ć wobec niego weto (bezwzgl ędną
większo ścią ogólnej liczby senator ów). Kongres Deputowanych mo że odrzuci ć takie weto wi ększo ścią bezwzględnej og ólnej liczby deputowanych lub w przypadku nieosi ągnięcia
podobnej większo ści zwykłą większo ścią głosów, lecz dopiero po up ływie 2 miesi ęcy; w innym przypadku projekt upada.
Kongres Deputowanych przyjmuje poprawki Senatu zwyk łą większo ścią głosów, a po tej procedurze w terminie 15 dni od uchwalenia danego aktu prawnego kr ól sankcjonuje
(zatwierdza), a nast ępnie promulguje (oficjalnie og łasza) ow ą ustawę. Przeciwko ustawom prawnie w ten spos ób og łoszonym przys ługuje w terminie 3 miesi ęcy od publikacji
skarga na ich niekonstytucyjno ść. Skar żyć do miejscowego Trybuna łu Konstytucyjnego mog ą: premier, Obro ńca Ludu (Defensor del Pueblo ), 50 deputowanych do Kongresu lub 50
senator ów, jak r ównież organy ustawodawcze b ądź wykonawcze wsp ólnot autonomicznych.
Warto zauwa żyć, że decyzje polityczne o szczeg ólnym znaczeniu mog ą być poddawane pod referendum konsultacyjne, kt óre zarz ądzane jest przez kr óla na wniosek premiera,
który to wniosek musi by ć wcześniej zaaprobowany przez Kongres Deputowanych.
Specyficzn ą cechą hiszpańskiego parlamentaryzmu jest fakt, że rozwi ązaniu mog ą ulec nie tylko ca łe Kortezy Generalne, ale tak że jedna z dw óch jego izb decyzja w tej sprawie
należy do kr óla, jednak monarcha podejmuje j ą na wy łączny wniosek premiera. Ca ła procedura nie mo że doj ść do skutku przed up ływem roku od poprzedniego rozwi ązania
parlamentu. Wniosek o rozwi ązanie nie mo że być także zgłoszony, je śli w toku jest procedura zmierzaj ąca do wyra żenia wotum nieufności wobec rz ądu.
Hiszpański parlament powo łuje na 5 letnią kadencj ę wspominanego wy żej Obro ńcę Ludu, czyli rzecznika praw obywatelskich, sprawuj ącego nadz ór nad administracj ą w zakresie
poszanowania praw obywateli. Kortezy Generalne wyłaniają tez radców Trybuna łu Obrachunkowego: kadencja trwa tu 9 lat, a wybiera si ę po 6 radc ów z każdej izby.
Przewodnicz ący Kongresu Deputowanych (izby ni ższej Kortez ów Generalnych):
Landelino Lavilla Alsina: 1979 1982, UCD
Gregorio Peces Barba Mart ínez: 19821986, PSOE
Félix Pons Irazaz ábal: 19861996, PSOE
Federico Trillo Figueroa: 19962000, PP
Luisa Fernanda Rudi Úbeda: 20002004, PP
Manuel Marín Gonz ález: 2004 współcześnie, PSOE
Przewodnicz ący Senatu (izby wy ższej Kortez ów Generalnych):
Antonio Fontán Pérez: 19771979, UCD
Cecilio Valverde Mazuelas: 1979 1982 (+ 2001), UCD
José Federico de Carvajal P érez: 19821989, PSOE
Juan José Laborda Mart ín: 19891996, PSOE
Juan Ignacio Barrero Valverde: 1996 1999, PP
Esperanza Aguirre Gil de Biedma: 1999 2002, PP
Juan José Lucas Jiménez: 20022004, PP
Francisco Javier Rojo Garc ía: 2004 współcześnie, PSOE
** W nawi ązaniu do tematu ale i na marginesie warto zauwa żyć, że od 2004 r. przewodniczącym Parlamentu Europejskiego (UE) jest znany polityk PSOE Katalończyk, Josep
Borrell Fontelles . Zgodnie z umow ą dwóch najwi ększych frakcji tego ż parlamentu stanowisko to ma sprawowa ć przez 2,5 roku w drugiej po łowie kadencji PE zast ąpić ma go
(zgodnie z planem) polityk prawicy Niemiec, Hans Gert P öttering.
Rząd
Hiszpańskiemu rz ądowi przewodzi premier, kt óry jest powo ływany przez kr óla. Kandydat na to stanowisko musi cieszy ć się zaufaniem Kongresu Deputowanych, przed kt órym
ponosi przecie ż odpowiedzialno ść polityczną. Monarcha powo łuje także i na wniosek premiera pozostałych cz łonków rządu: wicepremier ów i ministrów.
Sam proces powo ływania rz ądu obejmuje kilka etap ów. Najpierw kr ól proponuje Kongresowi kandydata na szefa rz ądu, kt óry nast ępnie prosi o zaufanie tej izby. W dalszej
kolejno ści kr ól powo łuje na wniosek premiera członków rządu. Następnie, jeśli Kongres wyrazi absolutn ą większo ścią głosów ogólnej liczby deputowanych zaufanie kandydatowi,
monarcha mianuje go szefem rz ądu. W przypadku problem ów z uzyskaniem zaufania w przeci ągu 48 godzin odbywa si ę kolejne g łosowanie nad t ą samą kandydatur ą, z tą jednak
różnicą, że tym razem wystarcza zwyk ła wi ększo ść głosów. W sytuacji, gdy obydwa wskazane wy żej g łosowania nie zako ńczą się wyrażeniem zaufania, kr ól przedstawia nowe
kandydatury dzia łając w wy żej wymienionym trybie. Je żeli w ci ągu 2 miesi ęcy od pierwszego g łosowania żaden z kandydat ów nie uzyska zaufania, kr ól rozwi ązuje obie izby i
zarządza nowe wybory.
Do zada ń rządu należy kierowanie polityk ą wewnętrzną, zagraniczn ą i obronn ą państwa oraz administracj ą cywilną i wojskow ą. Premier nadaje kierunki prac rz ądu oraz koordynuje
funkcje pozosta łych cz łonków gabinetu. Mo żna wi ęc w uproszczeniu stwierdzi ć, że pozycja szefa rz ądu jest mocna i zbli żona niemieckiej koncepcji Richtlinienkompetenz , czyli
mechanizmu kompetencji wytycznych, jaką ma kanclerz RFN.
Jak ju ż zauważono, hiszpa ński rz ąd ponosi odpowiedzialno ść polityczną przed Kongresem Deputowanych izba ta mo że doprowadzi ć do ust ąpienia rz ądu, wybieraj ąc nowego
premiera. Odpowiedni wniosek o wotum nieufno ści dla rządu może złożyć 1/10 deputowanych do Kongresu, a do sam mechanizm udaje si ę wykorzysta ć, gdy w głosowaniu wniosek
poprze absolutna większo ść. Co warte ponownego podkre ślenia, podobny wniosek musi zawiera ć nazwisko kandydata na nowego premiera (konstruktywne wotum nieufno ści).
Premier i jego ministrowie ponosz ą odpowiedzialno ść karną przed Izb ą Karną Trybuna łu Najwy ższego w przypadku, gdy oskar żenie dotyczy zdrady lub innego przest ępstwa
przeciwko bezpiecze ństwu pa ństwa i zarazem pope łnionego w zwi ązku z wykonywaniem funkcji, oskar żenie mo że by ć wniesione na wniosek 1/4 deputowanych do Kongresu i za
aprobatą jego większo ści absolutnej.
Obecnym szefem rz ądu (2005) jest
José Luis Rodr íguez Zapatero
kieruje on gabinetem z łożonym z o śmiu ministrów i ośmiu pań minister. Cz łonkowie rz ądu należą do PSOE, a
sam gabinet cieszy si ę poparciem wzgl ędnej większo ści w Kongresie w obu izbach udaje si ę jednak osi ągnąć wraz z partnerami socjaldemokratów wymagane wi ększo ści.
Skład hiszpańskiego gabinetu (2004):
Premier: Jos é Luis Rodr íguez Zapatero
Pierwsza wicepremier, szefowa urz ędu premiera:Mar ía Teresa Fern ández de la Vega
Drugi wicepremier, minister gospodarki i finans ów: Pedro Solbes Mira
Minister spraw zagranicznych: Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é
Minister sprawiedliwości: Juan Fernando López Aguilar
Minister obrony: Jos é Bono Martínez
Minister spraw wewn ętrznych: Jos é Antonio Alonso Su árez
Minister infrastruktury: Magdalena Alvarez Arza
Minister ds. wychowania i nauki: Mar ía Jesús Sansegundo G ómez de Cadinanos
Minister pracy i spraw społecznych: Jes ús Caldera S ánchezCapit án
Minister przemysłu, turystyki i handlu: Jos é Montilla Aguilera
Minister rolnictwa: Elena Espinosa Mangana
Minister ds. administracji i regionów: Jordi Sevilla Segura
Minister ds. kultury: Carmen Calvo Poyato
Minister zdrowia: Elena Salgado M éndez
Minister środowiska: Cristina Narbona Ruiz
Minister mieszkalnictwa: María Antonia Trujillo Rinc ón
Hiszpańscy szefowie rz ądów od 1976 r.:
Adolfo Su árez Gonz ález: 05.07.1976 25.02.1981, UCD
Leopoldo Calvo Sotelo Bustelo: 25.02.1981 02.12.1982, UCD
Felipe González Márquez: 02.12.1982 05.05.1996, PSOE
José María Aznar L ópez : 05.05.1996 17.04.2004, PP
José Luis Rodr íguez Zapatero : 17.04.2004 współcześnie, PSOE
Hiszpańscy ministrowie spraw zagranicznych od 1976 r.:
Marcelino Oreja Aguirre: 19761980, UCD
José Pedro P érez Llorca: 19801982, UCD
Fernando Mor án López: 19821985, PSOE
Francisco Fern ández Ord ónez: 19851992, PSOE
Javier Solana Madariaga: 1992 1995, PSOE
Carlos Westendorp Cabeza: 1995 1996, PSOE
Abel Matutes Juan: 19962000, PP
Josep Piqu é i Camps: 2000 2002, PP
Ana de Palacio Vallelersundi: 2002 2004, PP
Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é: 2004 współcześnie, PSOE
Władza s ądownicza
W rozbudowanym systemie hiszpa ńskiego s ądownictwa na uwag ę zasługuje Trybuna ł Konstytucyjny. Czuwa on nad zgodno ścią prawa z konstytucj ą, którą parlament mo że zmienić
częściowo, ca łkowicie, b ądź wreszcie zrewidowa ć te jej cz ęści, kt óre uznano za szczeg ólnie wa żne dla zachowania ustroju pa ństwa inicjatywę ustawodawcz ą w sprawie zmiany
konstytucji posiadaj ą rząd, Kongres Deputowanych dwie grupy parlamentarne lub 70 deputowanych, oraz Senat 50 senatorów.
W sk ład Trybuna łu Konstytucyjnego wchodzi 12 cz łonków powo ływanych przez kr óla: spo śród nich 4 na wniosek Kongresu Deputowanych, 4 na wniosek Senatu, po 2 na wniosek
rządu i Rady G łównej Władzy S ądowej (organ zapewniaj ący niezawis łość sądów).
Cz łonkowie Trybuna łu powoływani są na 9 lat, a co 3 lata ulega wymianie 1/3 składu ciała.
Trybuna ł rozpoznaje skargi dotycz ące zgodno ści z konstytucj ą ustaw oraz akt ów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochron ę praw w związku z pogwa łceniem praw i wolno ści,
spory kompetencyjne mi ędzy pa ństwem a wsp ólnotami autonomicznymi oraz pomiędzy samymi wsp ólnotami. Ponadto warto odnotowa ć, że ka żdy obywatel ma prawo do wniesienia
skargi do Trybuna łu, natomiast rz ąd hiszpański mo że zakwestionowa ć przed Trybuna łem akty i postanowienia podj ęte przez organy wsp ólnot autonomicznych.
ANEKS:
*
www.casareal.es
*
www.congreso.es
*
www.senado.es
*
www.lamoncloa.es
*
www.aeci.es
*
www.defensordelpueblo.es
*
www.elecciones.mir.es
*
www.ine.es
*
www.sispain.com
*
www.hiszpaniaonline.com
*
www.zapateropresidente.com
*
www.mapofspain.co.uk
*
www.elpais.es
*
www.elmundo.es
*
www.abc.es
*
www.lavanguardia.es
*
www.estrelladigital.es
WYBRANE ŹRÓDŁA:
A. Bandone,
Vom Vaterland zum gro ßen Bruder?
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Spanische Politik
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Staat und Regierung in Spanien
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Wechsel in Madrid. Die Attentate ver ändern Spaniens politische Landschaft
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Burbonowie hiszpa ńscy
,
www.marek.and.pl
(12 kwietnia 2005).
M. Czaplicki, H. Siek,
Państwa "obrze ża" Europy po drugiej wojnie światowej: droga Grecji, Portugalii i Hiszpanii do Wsp ólnot Europejskich
(pik DOC),
www.diplomacy.pl
(12
kwietnia 2005).
E. Górski, O demokracji w Hiszpanii (19751995), Warszawa 1997.
P. Ikonowicz,
Odważny Zapatero
,
www.trybuna.com.pl
(9 kwietnia 2005).
Z. Jakubowska,
Naprzód, Hiszpanio?
,
www.rzeczpospolita.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Kimmerle,
Spanien: Der iberische Motor weist den Weg
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Hiszpania: ćwierć wieku demokracji
,
wiadomosci.tvp.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Lelek,
Wybory w cieniu zamach ów
,
www.iberysci.pl
(9 kwietnia 2005).
Mały leksykon system ów politycznych, T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Warszawa 2004.
M. Mróz,
Hiszpańska droga do demokratycznej konstytucji
(Raport BSE, nr 5) plik PDF, listopad 1991.
V. M. PérezDíaz, Powr ót społecze ństwa obywatelskiego w Hiszpanii, Krak ów 1996.
M. Sakowicz, Reformy struktury samorz ądu terytorialnego (Belgia, Hiszpania, Szwecja) [w:] Reforma administracji publicznej w Polsce: uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i
polityczne, J. Osiński (red.), Warszawa 2000.
U. Schneider,
Das Parteiensystem Spaniens
,
www.hausarbeiten.de
(12 kwietnia 2005).
P. Skibiński,
Polak, Hiszpan dwa bratanki
,
www.wiz.pl
(12 kwietnia 2005).
Spanien Geschichte
,
www.dennisreisen.at
(12 kwietnia 2005).
M. Wojtaszek,
Ustrój, rząd, władza, demokracja...
,
www.hiszpaniaonline.com
(9 kwietnia 2005).
Wybory europejskie 10 13 czerwca: Hiszpania członkowie parlamentu
,
www.elections2004.eu.int
(12 kwietnia 2005).
Piotr Marczewski: System polityczny Hiszpanii
Piotr Marczewski
10.04.2005.
Uwaga: Tekst zosta ł opublikowany w pierwszej połowie 2005 r.
GENEZA: KONSTYTUCJA I USTRÓJ TERYTORIALNY
Początki wsp ółczesnego konstytucjonalizmu hiszpa ńskiego nale ży w i ązać ze schy łkiem i upadkiem dzia łalności nacjonalistycznego dyktatora, genera ła Francisco Franco
(General ísimo Francisco Franco, Francisco Franco Bahamonde, Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo). Po jego śmierci w 1975 r. w ładzę w
Hiszpanii przej ął wyznaczony przez niego na nast ępcę książę Juan Carlos z dynastii Burbon ów. W praktyce ju ż w roku nast ępnym zatwierdzono w og ólnonarodowym referendum
ustawę reformuj ącą polityczne struktury pa ństwa: m.in. odrzucono obowi ązującą dotąd zasad ę reprezentacji ograniczonej, jak r ównież wprowadzono g łosowanie powszechne do
parlamentu. Demokratyczne reformy oznacza ły wi ęc m.in. mo żliwość wyboru nowego parlamentu (Kortez ów), co nast ąpiło w 1977 r. Cia ło to działając jako Konstytuanta
uchwaliło w 1978 r. demokratyczn ą konstytucj ę, która jeszcze w tym samym roku zosta ła zatwierdzona w og ólnonarodowym referendum, jak r ównież podpisana przez kr óla.
Zobacz te ż: Raport psz.pl Systemy polityczne wybranych pa ństw
REKLAMA
Hiszpańską monarchi ę konstytucyjn ą trudno jest zaklasyfikowa ć w ramach typologii dw óch podstawowych ustroj ów terytorialnych wsp ółczesnego pa ństwa, a więc w ramach ustroju
federacyjnego (np. Niemcy, Belgia), b ądź unitarnego (np. Polska, Szwecja). Kraj ten reprezentuje raczej form ę pośrednią, którą jest pa ństwo wsp ólnot ( el Estado de las
Autonomías) ustrój pod wieloma wzgl ędami zbli żony do cech znanych z federacji. Konkretnie i zgodnie obowi ązującą konstytucj ą (art. 137) Hiszpania jest krajem podzielonym
na gminy, prowincje i wsp ólnoty autonomiczne. Najwi ększe jednostki terytorialne to 17 wsp ólnot autonomicznych ( las Comunidades Aut ónomas ), kt óre ciesz ą się dużą
samodzielno ścią są to: Andaluzja (Andaluc ía), Aragonia (Arag ón), Asturia (Asturias), Baleary (Islas Baleares), Estremadura (Estremadura), Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria)
Kastylia La Mancha (Castilla La Mancha), Kastylia León (Castilla Le ón), Katalonia (Catalunya), Kraj Bask ów (Pa ís Vasco), La Rioja (La Rioja), Madryt (Madrid), Murcja (Murcia),
Nawarra (Navarra), Walencja (Valencia), Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).
W por ównaniu do typowo federacyjnych cz ęści pa ństwa (landów, kraj ów, stanów itp.), wspólnoty autonomiczne nie posiadaj ą uprawnień konstytucyjnych, jak r ównież nie ciesz ą się
suwerenno ścią, która zgodnie z konstytucj ą pozostaje wy łącznie w gestii pa ństwa: "Konstytucja opiera si ę na nierozerwalnej jedno ści Narodu Hiszpa ńskiego, wsp ólnocie i
niepodzielności kraju wszystkich Hiszpan ów, uznaje prawo do autonomii narod ów i region ów, z kt órych si ę składa i solidarno ści mi ędzy nimi wszystkimi". W efekcie ka żda ze
wspólnot posiada sw ój statut, kt óry okre śla zakres ustawodawczej i wykonawczej autonomii danego regionu, stanowi ąc przy tym o podziale kompetencji mi ędzy administracj ą
centralną a w ładzą terenową. Państwo nie mo że wprawdzie ingerowa ć w tre ść 17 statutów, jednak nast ępujące w nich z inicjatywy w ładz danego regionu zmiany wymagaj ą zgody
Kortez ów.
Chocia ż niektórzy autorzy wci ąż klasyfikuj ą Hiszpanię jako pa ństwo unitarne nie wydaje si ę to by ć poglądem uprawnionym, za ś rozwój etnicznego nacjonalizmu i regionalizmu
oparty o spo łecznohistoryczny kontekst, a na pocz ątku XXI w. wspomagany dodatkowo wyra źnymi sukcesami wyborczymi regionalnych ugrupowa ń politycznych z pewno ścią może
mieć wpływ na dalszą ewolucję ustroju terytorialnego pa ństwa w kierunku federacji.
SYSTEM PARTYJNY
W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny, jednak dwie partie Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) i Partia Ludowa (PP) są w nim ugrupowaniami, kt óre zdobywaj ą
najwięcej głosów i w praktyce od lat odpowiadaj ą za tworzenie kolejnych ekip rz ądowych.
Nieco inaczej sytuacja kszta łtowała si ę wkrótce po śmierci genera ła F.Franco ówcześnie kluczow ą rolę odgrywa ła Unia Demokratycznego Centrum (UCD) skupiaj ąca partie od
centrolewicy do umiarkowanej prawicy. Na czele tego centrowego ugrupowania stan ął w owym czasie Adolfo Su árez premier "czasu prze łomu". Uważa się, że to wówczas zacz ęto
budować w Hiszpanii pluralistyczną demokracj ę parlamentarn ą.
Ekipa A.Su áreza który zreszt ą był człowiekiem genera ła F.Franco (cz łonek rz ądu, porucznik wszystkich trzech rodzaj ów broni piechoty, lotnictwa i marynarki; zasiada ł też w
kierownictwie radia i telewizji) miała z jednej strony oparcie we wspomnianej na pocz ątku Ustawie o Reformie Politycznej (1976), z drugiej natomiast mogła cieszy ć się
wsparciem kr óla, kt órego zaanga żowanie mia ło kolosalne znaczenie dla kszta łtu reform politycznych (Juan Carlos zapobieg ł m.in. w 1981 r. puczowi, przekonuj ąc zrewoltowanych
wojskowych, by nie podejmowali dzia łań przeciwko demokratycznemu pa ństwu).
Wraz z nastawaniem demokracji zacz ęto stopniowy proces legalizacji kolejnych partii politycznych. Jako pierwsz ą zarejestrowano postfrankistowską Partię Ludową (PP); jej liderami
byli dwaj frankistowscy ministrowie. W istocie skupia ła ona szerokie spektrum polityk ów: od liberałów, przez chrze ścijańskich demokrat ów, po socjaldemokrat ów generalnie ludzi
umiarkowanie identyfikuj ących si ę z ideologi ą F.Franco. Na bazie PP powsta ła w 1977 r. luźna koalicja Centrum Demokratyczne (CD), kt óra to później zawar ła z A.Su árezem uk ład
będący podwalin ą dla startu tego polityka w wyborach parlamentarnych z madryckiej listy Unii Demokratycznego Centrum (UCD). Przez kolejne lata sama UCD pozostawa ła
popularna jako si ła kojarzona z A.Su árezem; podczas I kampanii wyborczej u żyto zreszt ą plakatu z podobizn ą premiera i has łem: "Głos na Centrum to g łos na Su áreza".
Nieco inne by ły losy Hiszpa ńskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), kt óra mog ła co prawda poszczyci ć się sięgającą XIX w. tradycj ą, lecz nie by ła jednak praktycznie w
stanie sformu łować wokó ł siebie szerokiej koalicji wyborczej. Swoj ą nową linię programow ą partia wytyczy ła na swoim XXVII zje ździe w 1976 r. Ugrupowanie co prawda
odżegnywa ło si ę wówczas od pogl ądów socjaldemokratycznych, dawa ło si ę jednak ju ż wtedy zauwa żyć odsunięcie z w ładz PSOE radykalnych cz łonków, jak r ównież nierzadkie i
bliskie jej kontakty z europejskimi partiami socjaldemokratycznymi np. z niemieck ą SPD. Zwraca si ę zresztą uwagę, że ten wizerunek "europejsko ści" PSOE by ł dla Hiszpan ów
ważny zwłaszcza zwa żywszy na dziesi ątki lat izolacji kraju i w obliczu powi ązań UCD z ekip ą frankistowsk ą. Liderem PSOE by ł Felipe Gonz ález M árquez w przysz łości premier
Hiszpanii.
Z PSOE rywalizowa ła o elektorat Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE). To opozycyjne ugrupowanie antyfrankistowskie przesz ło w owym czasie pewn ą metamorfoz ę: na pocz ątku
1977 r. odby ł się mianowicie w Madrycie szczyt przyw ódców zachodnioeuropejskich partii komunistycznych, kt óry skierowa ł PCE na drog ę eurokomunizmu, czyli orientacji
doktrynalnej i politycznej charakteryzuj ącej si ę m.in. reinterpretacj ą marksizmu, krytycznym stosunkiem do leninizmu, odrzuceniem postulatu dyktatury proletariatu i zasady
kierowniczej roli partii komunistycznej. Eurokomuni ści przyjmowali przy tym w sferze ekonomicznej zasad ę gospodarki mieszanej, kt órą rządzą prawa rynku, opowiadali si ę za
integracją europejsk ą, głosili niezale żność od radzieckiej KPZR, krytycznie oceniali polityk ę wewnętrzną państw komunistycznych, a zw łaszcza brak demokracji i łamanie praw
człowieka: przyk ładowo, eurokomuni ści przychylnie odnosili si ę do dzia łalności opozycji w krajach tzw. bloku wschodniego i pot ępili wprowadzenie 1981 r. stanu wojennego w
Polsce.
Kolejnym relewantnym (istotnym politycznie) ugrupowaniem "czasu prze łomu" jawi ł się Sojusz Ludowy (AP), b ędący koalicj ą kilku zalegalizowanych jeszcze przez poprzedni re żim
ugrupowań prawicowych członkami stronnictwa by ło kilku by łych ministrów oraz dalsze postacie polityczne znane z okresu dyktatury. Liderem AP by ł Manuel Fraga Iribarne, kt óry
jak si ę ocenia miał niewiele wsp ólnego z pozycjami liberalnymi, g łosił zaś chętniej "zdrad ę", jaką miało by ć otwarcie dla ideologii marksistowskiej; hasłem wyborczym Sojuszu
było: "Za Franco żyliśmy lepiej". W praktyce AP, cho ć kultywowała pewne sk łonności autorytarne, dystansowa ła si ę jednak od prawicowego radykalizmu. Akceptowano przy tym
reformy polityczne i odrzucano metody terrorystyczne. Ocenia si ę, że wyst ąpienia M.Fragi nierzadko odstrasza ły jednak prawicowy elektorat hiszpa ński, maj ący w pami ęci stary
system.
Krajobraz polityczny ko ńca lat 70. uzupe łniały liczne stronnictwa regionalne. Partyjne spektrum ulega ło zreszt ą z biegiem lat kolejnym przeobra żeniom. Efektem wybor ów z 1982 r.
stało si ę de facto rozbicie centrowej UCD, kt órej miejsce stara ł się zająć AP (w praktyce jednak UCD traci ła na popularno ści już od ko ńca lat 70.). A.Su árez utworzy ł w owym czasie
1982 Centrum Demokratyczne i Spo łeczne CDS, kt óre z biegiem czasu uleg ło marginalizacji. W praktyce wydarzenia te utorowa ły drog ę PSOE do przyj ęcia pozycji bardziej
centrowych, co po cz ęści sta ło si ę powodem jej d ługoletnich rz ądów i zdecydowanej dominacji w życiu politycznym kraju: 1982 1993/6. Wi ązało si ę to także z pozycj ą jej lidera
Felipe Gonzáleza Márqueza, kt óry w przeciwie ństwie do Manuela Fragi Iribarne (AP), cieszy ł się pewną popularno ścią wśród centrowo zorientowanego elektoratu.
Tym niemniej tak że przyjmuj ąca pozycje centrowe PSOE napotka ła ju ż w drugiej po łowie lat 80. pierwsze problemy: strajki generalne i rosn ące jej kosztem poparcie dla
Zjednoczonej Lewicy (IU), czyli powsta łej w 1986 r. koalicji mniejszych ugrupowa ń konsekwentnie lewicowych, do kt órych nale żały m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i
Partia Akcji Socjalistycznej (PASOC). Te czynniki po łączone z niezadowoleniem spo łecznym wobec realizowanej przez PSOE polityki gospodarczej spowodowały pewien zwrot partii
w lewo, jednak og ólny rozw ój wypadk ów nie pozwoli ł już jej odzyska ć wcześniejszej pozycji w 1993 r. socjali ści utracili wi ększo ść absolutną w parlamencie i w praktyce zostali
zmuszeni do utworzenia rz ądu mniejszo ściowego przy wparciu parlamentarnym innych partii ( apoyo legislativo ): poparcie pop łynęło od katalo ńskich i baskijskich nacjonalist ów z
Konwergencji i Unii CiU i Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej PNV, jednak nie pozwoli ło ju ż ono na zmian ę położenia pogr ążającej si ę dodatkowo w skandalach i aferach
korupcyjnych PSOE.
Wybory z 1996 r. wygrali konserwaty ści z Partii Ludowej PP, kt órzy od 1982 r. (czyli rozpadu UCD) zacz ęli wyrastać wtedy jeszcze jako Sojusz Ludowy (AP) na główną partię
hiszpańskiej prawicy; w 1989 r. przyj ęto szyld PP, a program partii sta ł się bardziej centrowy, za ś kierownictwo wyra źnie odm łodzono od 1990 r. przyw ódcą stronnictwa zosta ł
José María Aznar L ópez od 1996 r. hiszpa ński premier. Po przej ęciu rz ądów konserwaty ści przeprowadzili radykalne reformy gospodarcze, wprowadzaj ąc przy tym Hiszpani ę
do strefy euro. Polityk ę PP charakteryzowa ło tak że nieugi ęte stanowisko wobec terroryzmu zwłaszcza baskijskiego. W 2000 r. Partia Ludowa uzyska ła absolutn ą większo ść
parlamentarn ą, w efekcie czego mog ła si ę jeszcze bardziej radykalnie odci ąć od nacjonalistycznych partii katalo ńskich i baskijskich, kt óre dot ąd wspiera ły istnienie rz ądu
prawicowego.
Pamiętne wybory po wydarzeniach z dnia 11 marca 2004 r. zako ńczyły jednak kilkuletni okres rz ądów ludowc ów z PP. Zamachy w Madrycie nieoczekiwanie wysun ęły na pierwszy
plan ostatnich dni milcz ącej ju ż wtedy kampanii wyborczej spraw ę zaanga żowania Hiszpanii w dzia łania "koalicji ch ętnych" w Iraku, kt óre to (2003 2004) by ło sztandarowym
projektem obozu J.M.Aznara. Wyborcy według sondaży, raczej zdecydowani przed łużyć mandat PP zagłosowali za g łoszącymi has ła pacyfistyczne socjalistami z PSOE. Głosujący
uczynili winnym ob óz J.M.Aznara nie tylko stworzenia Hiszpanii potencjalnym celem dla terroryst ów (wys łanie hiszpa ńskich wojsk do Iraku), ale tak że ukarali jego parti ę (liderem
był wtenczas już Mariano Rajoy Brey ) za oskar żanie o madryckie zamachy baskijskich separatyst ów.
Wydaje si ę, że obecnie (2005) mo żna przyj ąć, iż kluczow ą rolę w hiszpa ńskim systemie partyjnym odgrywaj ą obok socjaldemokrat ów z PSOE (okre ślenie to jest bardziej na
miejscu ni ż przymiotnik wyst ępujący w nazwie partii, a z pewno ścią bardziej adekwatny ni ż dla niekt órych socjaldemokratycznych ju ż tylko z nazw partii europejskich) ludowcy
względnie: konserwaty ści z PP (trzeba odnotowa ć, że za J.M.Aznara PP opu ściła Mi ędzynarod ówkę Konserwatywn ą, przenosz ąc si ę do Mi ędzynarod ówki Chrze ścijańskich
Demokrat ów).
Z ugrupowa ń parlamentarnych dzia łających w skali kraju trzeba wspomnie ć omawianą pokr ótce wyżej i tracącą jednak ostatnio na poparciu spo łecznym IU.
Zdominowany przez dwa og ólnokrajowe stronnictwa krajobraz partyjny uzupe łnia ca ły szereg ugrupowa ń regionalnych, kt óre dzięki demokratyzacji kraju w latach 70. mają
wreszcie szans ę szerszej prezentacji swoich pogl ądów, b ędących odzwierciedleniem interes ów lokalnych i regionalnych spo łeczności. W 2005 r. na pewno wymieni ć tu nale ży
obecne wtedy w parlamencie stronnictwa takie, jak: Konwergencja i Unia CiU, Republika ńska Lewica Katalonii ERC, Baskijska Partia Nacjonalistyczna PNV, Koalicja Kanaryjska
CC, Galicyjski Blok Nacjonalistyczny BNG, Rada Arago ńska CHA, Solidarno ść Baskijska EA, Nawarra Tak NaBai.
Na uwag ę zasługuje tradycyjnie wci ąż mocna choć ostatnimi czasy jednak s łabnąca pozycja nacjonalistycznej CiU oraz wyra źnie zyskuj ąca na poparciu lewica republikańska z
ERC; to ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyra źnie poprawi ło swój wynik wyborczy, ale tak że jeszcze w roku poprzednim umocniło swoją pozycj ę w Katalonii, wchodz ąc
nawet do koalicyjnego rz ądu lewicy. Wydaje si ę, że obecno ść ERC w Kortezach jak r ównież innych partii typowo regionalnych (a zw łaszcza lewicowych) może w przysz łości
stymulować kroki w kierunku reformy ustroju terytorialnego państwa.
Należy podkre ślić, że decentralizacja hiszpa ńskiego systemu partyjnego daje ju ż dzisiaj poszczeg ólnym ugrupowaniom mo żliwość relatywnie swobodnego artyku łowania własnych
poglądów przyk ładem niech b ędą wydarzenia zwi ązane z pierwszym europejskim referendum konstytucyjnym, kt óre odby ło si ę właśnie w Hiszpanii (luty 2005); najważniejsze
partie stworzy ły w ówczas dwa bloki za owym traktatem konstytucyjnym opowiada ły si ę PSOE, PP, CIU, PNV i CC, przeciw natomiast IU, ERC, BNG, EA, CHA i Na Bai. Wida ć
więc, że "kaliber" ugrupowa ń po obu stronach barykady by ł różny (podobno r óżny by ł także dost ęp do środk ów masowego przekazu), jednak sam uk ład świadczy na pewno o
pluralizmie.
Czym ś, co charakteryzuje wspomniany tu tylko "regionalizm partyjny" jest r ównież obecno ść w poszczeg ólnych wsp ólnotach autonomicznych Hiszpanii partii ściśle powi ązanych z
dwoma najwi ększymi ugrupowaniami, czyli PSOE i PP. Obok wi ęc typowych regionalist ów dzia łają więc w przyk ładowej Katalonii Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC PSOE) i
Partit Popular de Catalunya (PP), na Balearach Partit del Socialistes de les Illes Balears (PSIB PSOE), w Kraju Bask ów Partido Socialista de Euskadi (PSE PSOE), w Galicji
Partido dos Socialistas de Galicia (PSG PSOE) itd. R óżne mutacje partii dzia łających na szczeblu centralnym maj ą nierzadko tak że nieco inne priorytety i odcienie programowe od
centrum obowiązuje więc tu pewna doza autonomii programowej i "jedno ści w różnorodno ści".
SYSTEM POLITYCZNY
Głowa pa ństwa
Szefem pa ństwa jest w Hiszpanii monarcha obecnie (2005) kr ól Juan Carlos I z dynastii Burbon ów; na tron trafił 22 listopada 1975 r., a wi ęc 2 dni po śmierci genera ła F.Franco. W
praktyce monarcha jest najwy ższym reprezentantem kraju (reprezentuje Kr ólestwo Hiszpanii na zewnątrz), sprawuje arbitraż oraz moderuje normalne funkcjonowanie hiszpa ńskich
instytucji (jego ingerencja w funkcjonowanie uk ładu nie jest jednak du ża). Kr ól jest tak że naczelnym dow ódcą sił zbrojnych, pozostaj ąc przy tym nietykalnym, tzn. nie ponosz ąc
przed nikim odpowiedzialno ści. Wydawane przez niego akty urz ędowe wymagaj ą kontrasygnaty premiera, a w niektórych przypadkach przewodnicz ącego Kongresu Deputowanych
(jednej z dw óch izb parlamentu). Kr ól sk łada premierowi wniosek o sformowanie gabinetu, mianuje przewodnicz ącego miejscowego s ądu najwy ższego i zatwierdza ministr ów.
Monarcha zwołuje i zamyka sesje parlamentu oraz zatwierdza i og łasza ustawy.
Władcy Hiszpanii:
* Dynastia habsburska
15161556 Karol I (cesarz Święty Imperator Rzymski Karol V)
15561598 Filip II
15981621 Filip III
16211665 Filip IV
16651700 Karol II Zaczarowany
* Dynastia burbo ńska
17001724 Filip V
1724 Louis I
17241746 Filip V
17461759 Ferdynand VI
17591788 Karol III
17881808 Karol IV
1808 Ferdynand VII
* Dynastia Bonaparte
18081813 Józef Napoleon
* Dynastia burbo ńska
18131833 Ferdynand VII
18331868 Izabela II
* Dynastia sabaudzka
18701873 Amadeus I
18731874 Pierwsza Republika
* Dynastia burbo ńska
18741885 Alfonso XII
18861931 Alfonso XIII
* Dyktatura
19391975 gen. Francisco Franco Bahamonde
* Dynastia burbo ńska
1975 współczesno ść Juan Carlos I
Parlament
Hiszpański parlament to dwuizbowe, wy łaniane raz na 4 lata, Kortezy Generalne ( Las Cortes Generales ), w sk ład kt órych wchodz ą Kongres Deputowanych ( Congreso de los
Diputados) i Senat ( Senado). Obie izby pochodz ą z wybor ów powszechnych i bezpo średnich.
Kongres Deputowanych liczy 300 400 cz łonków (2004 r. by ło to 350 osób) i wybierany jest wed ług systemu proporcjonalnego d'Hondta wyjątkiem są dwa okr ęgi jednomandatowe
w enklawach Ceuta i Melilla (po łożone na p ółnocnym wybrze żu Afryki). W podziale mandat ów uczestnicz ą te ugrupowania, kt órym uda ło się przekroczy ć próg zaporowy ustalony na
poziomie 3 proc. głosów, przy czym okr ęgiem wyborczym jest prowincja nie stoi więc przy tym nic na przeszkodzie żeby do Kongresu dosta ły się także te ugrupowania regionalne,
których poparcie w skali kraju jest ni ższe niż 3 proc.
Natomiast w licz ącym og ółem 251 cz łonków Senacie 208 parlamentarzyst ów wybiera si ę według systemu wi ększo ściowego (wi ększo ść względna) przy zachowaniu zasady r ównej
reprezentacji wszystkich prowincji: ka żda prowincja wybiera 4 senator ów (wyjątkiem są Baleary i dwie prowincje kanaryjskie odpowiednio 5 i 11 senatorów), zaś brakuj ąca w tym
wyliczeniu cz ęść senator ów (51) jest desygnowana przez zgromadzenia ustawodawcze poszczeg ólnych wspólnot autonomicznych: ka żda z nich niezale żnie od swojej wielko ści, czy
liczebności desygnuje jednego deputowanego, jednak te z nich, kt óre są bardziej liczne maj ą prawo powo łać po jednym senatorze na ka żdy milion swoich mieszka ńców.
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do obu izb Kortez ów Generalnych przys ługuje osobom, kt óre uko ńczyły 18 rok życia.
Wynik wybor ów do Kongresu Deputowanych ( Congreso de los Diputados ) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.congreso.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 350 miejsc
Partido Socialista Obrero Espanol PSOE
www.psoe.es
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza
42,6 proc. = 164 mandaty (34,1 proc. = 125 mandat ów)
Partido Popular PP
www.pp.es
Partia Ludowa
37,6 proc. = 148 mandat ów (44,5 proc. = 183 mandat ów)
Convergencia i Uni ó de Catalunya CiU
www.convergencia iunio.org
;
convergencia.org
;
www.unio.es
Konwergencja i Unia
3,2 proc. = 10 mandat ów (4,2 proc. = 15 mandatów)
Esquerra Republicana de Catalunya ERC
www.esquerra.org
Republika ńska Lewica Katalonii
2,5 proc. = 8 mandat ów (0,8 proc. = 1 mandat)
Euzko Alderdi Jeltzalea / Partido Nacionalista Vasco EAJ/PNV
www.eajpnv.com
Baskijska Partia Nacjonalistyczna
1,6 proc. = 7 mandat ów (1,5 proc. = 7 mandatów)
Izquerda Unida IU
www.izquierdaunida.es
;
www.icv.org
;
www.euia.org
;
www.entesa.com
Zjednoczona Lewica
5,0 proc. = 5 mandat ów (6 proc. = 9 mandatów)
Coaliti ón Canaria CC
www.coalicioncanaria.es
Koalicja Kanaryjska
0,9 proc. = 3 mandaty (1,1 proc. = 4 mandaty)
Bloque Nacionalista Galego BNG
www.bnggaliza.org
;
www.uniondopovogalego.org
;
www.esquerdanacionalista.com
;
www.pngpg.org
; in.
Galicyjski Blok Nacjonalistyczny
0,8 proc. = 2 miejsca (1,3 proc. = 3 miejsca)
Chunta Aragonesista CHA
www.chunta.com
Rada Arago ńska
0,4 proc. = 1 miejsce (0,3 proc. = 1 mandat)
Eusko Alkartasuna EA
www.euskoalkartasuna.org
Solidarno ść Baskijska
0,3 proc. = 1 miejsce (0,4 proc. = 1 mandat)
Nafarroa Bai NaBai
www.nafarroabai.org
Nawarra Tak
0,2 proc. = 1 miejsce
Wynik wybor ów do Senatu (Senado) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.senado.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 248 miejsc
Partia Ludowa: 102 mandaty (127)
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza: 81 mandatów (53)
Entesa Catalana de Progr és: PSC PSOE + ERC + IC + V (ICV) + EUiA: 12 mandat ów (8) [Partit dels Socialistes de Catalunya + Esquerra Republicana de Catalunya + Iniciativa per
Catalunya + Verds + Esquerra Unida i Alternativa ]
Baskijska Partia Nacjonalistyczna: 6 mandatów (6)
Konwergencja i Unia: 4 mandaty (8)
Koalicja Kanaryjska: 3 mandaty (5)
+ senatorowie wybrani w wyborach po średnich: 51 (51)
** W 2004 r. w odniesieniu do wybor ów bezpo średnich w 2000 r. w Senacie reprezentowane jest o jedno mniej ugrupowanie (posiada ło 1 mandat); podobna obserwacja dotyczy
składu Kongresu Deputowanych tu także ubył 1 deputowany reprezentuj ący inne ugrupowanie.
Izby zbieraj ą się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, za ś na sesjach nadzwyczajnych na wniosek rz ądu, absolutnej wi ększo ści członków jednej z izb lub Stałej Deputacji (organ
ten powo łany jest w ka żdej izbie, a sk łada si ę z co najmniej 21 cz łonków ka żdej z nich i stoi na stra ży interes ów i praw tych izb mi ędzy sesjami, gdy izby zosta ły rozwi ązane lub
upłynęły ich pełnomocnictwa zatwierdza on dekrety z moc ą ustawy między kadencjami izby ni ższej).
Mandat cz łonka Kortez ów Generalnych mo że by ć łączony ze stanowiskiem w rz ądzie, nie mo żna natomiast łączyć mandatu cz łonka zgromadzenia wsp ólnoty autonomicznej z
mandatem deputowanego do Kongresu.
Hiszpański parlament zajmuje si ę ustawodawstwem, uchwalaniem bud żetu pa ństwa, kontrol ą działalnośc i r z ąd u o r a z w y r a ża z g o d ę na ratyfikacj ę niektórych um ów
międzynarodowych. Ze wzgl ędu na ustr ój terytorialny pa ństwa, wymienione na pocz ątku kompetencje ustawodawcze nie le żą wyłącznie w gestii parlamentu og ólnokrajowego
część z nich jest delegowana do zgromadze ń ustawodawczych w regionach autonomicznych.
Uwzględniając kryterium charakteru regulowanych prawem zagadnie ń, w Hiszpanii wyr óżnia si ę trzy rodzaje ustaw: (1) organiczne, tj. dotycz ące praw i wolno ści publicznych,
systemu wyborczego i statutów autonomicznych; (2) podstawowe i (3) zwykłe.
Inicjatywa ustawodawcza przys ługuje rz ądowi, Kongresowi Deputowanych (konkretnie: grupie parlamentarnej lub 15 deputowanym), Senatowi (konkretnie: grupie parlamentarnej
lub 25 senatorom), zgromadzeniom wsp ólnot autonomicznych i obywatelom w przypadku inicjatywy ludowej wymaganych jest co najmniej 500 tys. podpisów. Ten ostatni tryb
obowiązuje jednak z wy łączeniem spraw nale żących do w łaściwości ustaw organicznych, w sprawach podatkowych, prawa łaski i dotycz ących stosunk ów międzynarodowych. Warto
zauważyć, iż obie izby mog ą przekaza ć uchwalanie ustaw lub wniosk ów ustawodawczych sta łym komisjom ustawodawczym, jednak istnieje mo żliwość, w której plenum danej izby
wyraźnie zastrze że podj ęcie decyzji w okre ślonej sprawie tylko dla siebie.
Ustawę rozpatruje si ę najpierw Kongresie Deputowanych, kt óry uchwala j ą zwykłą większo ścią lub większo ścią absolutną (w przypadku ustaw organicznych). Projekt jest nast ępnie
przekazywany do Senatu, kt óry mo że g o w c i ągu 2 miesi ęcy od otrzymania przyj ąć bez zastrze żeń, zaproponowa ć poprawki lub postawi ć wobec niego weto (bezwzgl ędną
większo ścią ogólnej liczby senator ów). Kongres Deputowanych mo że odrzuci ć takie weto wi ększo ścią bezwzględnej og ólnej liczby deputowanych lub w przypadku nieosi ągnięcia
podobnej większo ści zwykłą większo ścią głosów, lecz dopiero po up ływie 2 miesi ęcy; w innym przypadku projekt upada.
Kongres Deputowanych przyjmuje poprawki Senatu zwyk łą większo ścią głosów, a po tej procedurze w terminie 15 dni od uchwalenia danego aktu prawnego kr ól sankcjonuje
(zatwierdza), a nast ępnie promulguje (oficjalnie og łasza) ow ą ustawę. Przeciwko ustawom prawnie w ten spos ób og łoszonym przys ługuje w terminie 3 miesi ęcy od publikacji
skarga na ich niekonstytucyjno ść. Skar żyć do miejscowego Trybuna łu Konstytucyjnego mog ą: premier, Obro ńca Ludu (Defensor del Pueblo ), 50 deputowanych do Kongresu lub 50
senator ów, jak r ównież organy ustawodawcze b ądź wykonawcze wsp ólnot autonomicznych.
Warto zauwa żyć, że decyzje polityczne o szczeg ólnym znaczeniu mog ą być poddawane pod referendum konsultacyjne, kt óre zarz ądzane jest przez kr óla na wniosek premiera,
który to wniosek musi by ć wcześniej zaaprobowany przez Kongres Deputowanych.
Specyficzn ą cechą hiszpańskiego parlamentaryzmu jest fakt, że rozwi ązaniu mog ą ulec nie tylko ca łe Kortezy Generalne, ale tak że jedna z dw óch jego izb decyzja w tej sprawie
należy do kr óla, jednak monarcha podejmuje j ą na wy łączny wniosek premiera. Ca ła procedura nie mo że doj ść do skutku przed up ływem roku od poprzedniego rozwi ązania
parlamentu. Wniosek o rozwi ązanie nie mo że być także zgłoszony, je śli w toku jest procedura zmierzaj ąca do wyra żenia wotum nieufności wobec rz ądu.
Hiszpański parlament powo łuje na 5 letnią kadencj ę wspominanego wy żej Obro ńcę Ludu, czyli rzecznika praw obywatelskich, sprawuj ącego nadz ór nad administracj ą w zakresie
poszanowania praw obywateli. Kortezy Generalne wyłaniają tez radców Trybuna łu Obrachunkowego: kadencja trwa tu 9 lat, a wybiera si ę po 6 radc ów z każdej izby.
Przewodnicz ący Kongresu Deputowanych (izby ni ższej Kortez ów Generalnych):
Landelino Lavilla Alsina: 1979 1982, UCD
Gregorio Peces Barba Mart ínez: 19821986, PSOE
Félix Pons Irazaz ábal: 19861996, PSOE
Federico Trillo Figueroa: 19962000, PP
Luisa Fernanda Rudi Úbeda: 20002004, PP
Manuel Marín Gonz ález: 2004 współcześnie, PSOE
Przewodnicz ący Senatu (izby wy ższej Kortez ów Generalnych):
Antonio Fontán Pérez: 19771979, UCD
Cecilio Valverde Mazuelas: 1979 1982 (+ 2001), UCD
José Federico de Carvajal P érez: 19821989, PSOE
Juan José Laborda Mart ín: 19891996, PSOE
Juan Ignacio Barrero Valverde: 1996 1999, PP
Esperanza Aguirre Gil de Biedma: 1999 2002, PP
Juan José Lucas Jiménez: 20022004, PP
Francisco Javier Rojo Garc ía: 2004 współcześnie, PSOE
** W nawi ązaniu do tematu ale i na marginesie warto zauwa żyć, że od 2004 r. przewodniczącym Parlamentu Europejskiego (UE) jest znany polityk PSOE Katalończyk, Josep
Borrell Fontelles . Zgodnie z umow ą dwóch najwi ększych frakcji tego ż parlamentu stanowisko to ma sprawowa ć przez 2,5 roku w drugiej po łowie kadencji PE zast ąpić ma go
(zgodnie z planem) polityk prawicy Niemiec, Hans Gert P öttering.
Rząd
Hiszpańskiemu rz ądowi przewodzi premier, kt óry jest powo ływany przez kr óla. Kandydat na to stanowisko musi cieszy ć się zaufaniem Kongresu Deputowanych, przed kt órym
ponosi przecie ż odpowiedzialno ść polityczną. Monarcha powo łuje także i na wniosek premiera pozostałych cz łonków rządu: wicepremier ów i ministrów.
Sam proces powo ływania rz ądu obejmuje kilka etap ów. Najpierw kr ól proponuje Kongresowi kandydata na szefa rz ądu, kt óry nast ępnie prosi o zaufanie tej izby. W dalszej
kolejno ści kr ól powo łuje na wniosek premiera członków rządu. Następnie, jeśli Kongres wyrazi absolutn ą większo ścią głosów ogólnej liczby deputowanych zaufanie kandydatowi,
monarcha mianuje go szefem rz ądu. W przypadku problem ów z uzyskaniem zaufania w przeci ągu 48 godzin odbywa si ę kolejne g łosowanie nad t ą samą kandydatur ą, z tą jednak
różnicą, że tym razem wystarcza zwyk ła wi ększo ść głosów. W sytuacji, gdy obydwa wskazane wy żej g łosowania nie zako ńczą się wyrażeniem zaufania, kr ól przedstawia nowe
kandydatury dzia łając w wy żej wymienionym trybie. Je żeli w ci ągu 2 miesi ęcy od pierwszego g łosowania żaden z kandydat ów nie uzyska zaufania, kr ól rozwi ązuje obie izby i
zarządza nowe wybory.
Do zada ń rządu należy kierowanie polityk ą wewnętrzną, zagraniczn ą i obronn ą państwa oraz administracj ą cywilną i wojskow ą. Premier nadaje kierunki prac rz ądu oraz koordynuje
funkcje pozosta łych cz łonków gabinetu. Mo żna wi ęc w uproszczeniu stwierdzi ć, że pozycja szefa rz ądu jest mocna i zbli żona niemieckiej koncepcji Richtlinienkompetenz , czyli
mechanizmu kompetencji wytycznych, jaką ma kanclerz RFN.
Jak ju ż zauważono, hiszpa ński rz ąd ponosi odpowiedzialno ść polityczną przed Kongresem Deputowanych izba ta mo że doprowadzi ć do ust ąpienia rz ądu, wybieraj ąc nowego
premiera. Odpowiedni wniosek o wotum nieufno ści dla rządu może złożyć 1/10 deputowanych do Kongresu, a do sam mechanizm udaje si ę wykorzysta ć, gdy w głosowaniu wniosek
poprze absolutna większo ść. Co warte ponownego podkre ślenia, podobny wniosek musi zawiera ć nazwisko kandydata na nowego premiera (konstruktywne wotum nieufno ści).
Premier i jego ministrowie ponosz ą odpowiedzialno ść karną przed Izb ą Karną Trybuna łu Najwy ższego w przypadku, gdy oskar żenie dotyczy zdrady lub innego przest ępstwa
przeciwko bezpiecze ństwu pa ństwa i zarazem pope łnionego w zwi ązku z wykonywaniem funkcji, oskar żenie mo że by ć wniesione na wniosek 1/4 deputowanych do Kongresu i za
aprobatą jego większo ści absolutnej.
Obecnym szefem rz ądu (2005) jest
kieruje on gabinetem z łożonym z o śmiu ministrów i ośmiu pań minister. Cz łonkowie rz ądu należą do PSOE, a
sam gabinet cieszy si ę poparciem wzgl ędnej większo ści w Kongresie w obu izbach udaje si ę jednak osi ągnąć wraz z partnerami socjaldemokratów wymagane wi ększo ści.
Skład hiszpańskiego gabinetu (2004):
Premier: Jos é Luis Rodr íguez Zapatero
Pierwsza wicepremier, szefowa urz ędu premiera:Mar ía Teresa Fern ández de la Vega
Drugi wicepremier, minister gospodarki i finans ów: Pedro Solbes Mira
Minister spraw zagranicznych: Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é
Minister sprawiedliwości: Juan Fernando López Aguilar
Minister obrony: Jos é Bono Martínez
Minister spraw wewn ętrznych: Jos é Antonio Alonso Su árez
Minister infrastruktury: Magdalena Alvarez Arza
Minister ds. wychowania i nauki: Mar ía Jesús Sansegundo G ómez de Cadinanos
Minister pracy i spraw społecznych: Jes ús Caldera S ánchezCapit án
Minister przemysłu, turystyki i handlu: Jos é Montilla Aguilera
Minister rolnictwa: Elena Espinosa Mangana
Minister ds. administracji i regionów: Jordi Sevilla Segura
Minister ds. kultury: Carmen Calvo Poyato
Minister zdrowia: Elena Salgado M éndez
Minister środowiska: Cristina Narbona Ruiz
Minister mieszkalnictwa: María Antonia Trujillo Rinc ón
Hiszpańscy szefowie rz ądów od 1976 r.:
Adolfo Su árez Gonz ález: 05.07.1976 25.02.1981, UCD
Leopoldo Calvo Sotelo Bustelo: 25.02.1981 02.12.1982, UCD
Felipe González Márquez: 02.12.1982 05.05.1996, PSOE
José María Aznar L ópez : 05.05.1996 17.04.2004, PP
José Luis Rodr íguez Zapatero : 17.04.2004 współcześnie, PSOE
Hiszpańscy ministrowie spraw zagranicznych od 1976 r.:
Marcelino Oreja Aguirre: 19761980, UCD
José Pedro P érez Llorca: 19801982, UCD
Fernando Mor án López: 19821985, PSOE
Francisco Fern ández Ord ónez: 19851992, PSOE
Javier Solana Madariaga: 1992 1995, PSOE
Carlos Westendorp Cabeza: 1995 1996, PSOE
Abel Matutes Juan: 19962000, PP
Josep Piqu é i Camps: 2000 2002, PP
Ana de Palacio Vallelersundi: 2002 2004, PP
Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é: 2004 współcześnie, PSOE
Władza s ądownicza
W rozbudowanym systemie hiszpa ńskiego s ądownictwa na uwag ę zasługuje Trybuna ł Konstytucyjny. Czuwa on nad zgodno ścią prawa z konstytucj ą, którą parlament mo że zmienić
częściowo, ca łkowicie, b ądź wreszcie zrewidowa ć te jej cz ęści, kt óre uznano za szczeg ólnie wa żne dla zachowania ustroju pa ństwa inicjatywę ustawodawcz ą w sprawie zmiany
konstytucji posiadaj ą rząd, Kongres Deputowanych dwie grupy parlamentarne lub 70 deputowanych, oraz Senat 50 senatorów.
W sk ład Trybuna łu Konstytucyjnego wchodzi 12 cz łonków powo ływanych przez kr óla: spo śród nich 4 na wniosek Kongresu Deputowanych, 4 na wniosek Senatu, po 2 na wniosek
rządu i Rady G łównej Władzy S ądowej (organ zapewniaj ący niezawis łość sądów).
Cz łonkowie Trybuna łu powoływani są na 9 lat, a co 3 lata ulega wymianie 1/3 składu ciała.
Trybuna ł rozpoznaje skargi dotycz ące zgodno ści z konstytucj ą ustaw oraz akt ów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochron ę praw w związku z pogwa łceniem praw i wolno ści,
spory kompetencyjne mi ędzy pa ństwem a wsp ólnotami autonomicznymi oraz pomiędzy samymi wsp ólnotami. Ponadto warto odnotowa ć, że ka żdy obywatel ma prawo do wniesienia
skargi do Trybuna łu, natomiast rz ąd hiszpański mo że zakwestionowa ć przed Trybuna łem akty i postanowienia podj ęte przez organy wsp ólnot autonomicznych.
ANEKS:
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
*
WYBRANE ŹRÓDŁA:
A. Bandone,
Vom Vaterland zum gro ßen Bruder?
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Staat und Regierung in Spanien
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Wechsel in Madrid. Die Attentate ver ändern Spaniens politische Landschaft
(12 kwietnia 2005).
Burbonowie hiszpa ńscy
,
www.marek.and.pl
(12 kwietnia 2005).
M. Czaplicki, H. Siek,
Państwa "obrze ża" Europy po drugiej wojnie światowej: droga Grecji, Portugalii i Hiszpanii do Wsp ólnot Europejskich
(pik DOC),
www.diplomacy.pl
(12
kwietnia 2005).
E. Górski, O demokracji w Hiszpanii (19751995), Warszawa 1997.
P. Ikonowicz,
Odważny Zapatero
,
www.trybuna.com.pl
(9 kwietnia 2005).
Z. Jakubowska,
Naprzód, Hiszpanio?
,
www.rzeczpospolita.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Kimmerle,
Spanien: Der iberische Motor weist den Weg
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
Hiszpania: ćwierć wieku demokracji
,
wiadomosci.tvp.pl
(9 kwietnia 2005).
J. Lelek,
Wybory w cieniu zamach ów
,
www.iberysci.pl
(9 kwietnia 2005).
Mały leksykon system ów politycznych, T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Warszawa 2004.
M. Mróz,
Hiszpańska droga do demokratycznej konstytucji
(Raport BSE, nr 5) plik PDF, listopad 1991.
V. M. PérezDíaz, Powr ót społecze ństwa obywatelskiego w Hiszpanii, Krak ów 1996.
M. Sakowicz, Reformy struktury samorz ądu terytorialnego (Belgia, Hiszpania, Szwecja) [w:] Reforma administracji publicznej w Polsce: uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i
polityczne, J. Osiński (red.), Warszawa 2000.
U. Schneider,
Das Parteiensystem Spaniens
,
www.hausarbeiten.de
(12 kwietnia 2005).
P. Skibiński,
Polak, Hiszpan dwa bratanki
,
www.wiz.pl
(12 kwietnia 2005).
Spanien Geschichte
,
www.dennisreisen.at
(12 kwietnia 2005).
M. Wojtaszek,
Ustrój, rząd, władza, demokracja...
,
www.hiszpaniaonline.com
(9 kwietnia 2005).
Wybory europejskie 10 13 czerwca: Hiszpania członkowie parlamentu
,
www.elections2004.eu.int
(12 kwietnia 2005).
Piotr Marczewski: System polityczny Hiszpanii
Piotr Marczewski
10.04.2005.
Uwaga: Tekst zosta ł opublikowany w pierwszej połowie 2005 r.
GENEZA: KONSTYTUCJA I USTRÓJ TERYTORIALNY
Początki wsp ółczesnego konstytucjonalizmu hiszpa ńskiego nale ży w i ązać ze schy łkiem i upadkiem dzia łalności nacjonalistycznego dyktatora, genera ła Francisco Franco
(General ísimo Francisco Franco, Francisco Franco Bahamonde, Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo). Po jego śmierci w 1975 r. w ładzę w
Hiszpanii przej ął wyznaczony przez niego na nast ępcę książę Juan Carlos z dynastii Burbon ów. W praktyce ju ż w roku nast ępnym zatwierdzono w og ólnonarodowym referendum
ustawę reformuj ącą polityczne struktury pa ństwa: m.in. odrzucono obowi ązującą dotąd zasad ę reprezentacji ograniczonej, jak r ównież wprowadzono g łosowanie powszechne do
parlamentu. Demokratyczne reformy oznacza ły wi ęc m.in. mo żliwość wyboru nowego parlamentu (Kortez ów), co nast ąpiło w 1977 r. Cia ło to działając jako Konstytuanta
uchwaliło w 1978 r. demokratyczn ą konstytucj ę, która jeszcze w tym samym roku zosta ła zatwierdzona w og ólnonarodowym referendum, jak r ównież podpisana przez kr óla.
Zobacz te ż: Raport psz.pl Systemy polityczne wybranych pa ństw
REKLAMA
Hiszpańską monarchi ę konstytucyjn ą trudno jest zaklasyfikowa ć w ramach typologii dw óch podstawowych ustroj ów terytorialnych wsp ółczesnego pa ństwa, a więc w ramach ustroju
federacyjnego (np. Niemcy, Belgia), b ądź unitarnego (np. Polska, Szwecja). Kraj ten reprezentuje raczej form ę pośrednią, którą jest pa ństwo wsp ólnot ( el Estado de las
Autonomías) ustrój pod wieloma wzgl ędami zbli żony do cech znanych z federacji. Konkretnie i zgodnie obowi ązującą konstytucj ą (art. 137) Hiszpania jest krajem podzielonym
na gminy, prowincje i wsp ólnoty autonomiczne. Najwi ększe jednostki terytorialne to 17 wsp ólnot autonomicznych ( las Comunidades Aut ónomas ), kt óre ciesz ą się dużą
samodzielno ścią są to: Andaluzja (Andaluc ía), Aragonia (Arag ón), Asturia (Asturias), Baleary (Islas Baleares), Estremadura (Estremadura), Galicja (Galicia), Kantabria (Cantabria)
Kastylia La Mancha (Castilla La Mancha), Kastylia León (Castilla Le ón), Katalonia (Catalunya), Kraj Bask ów (Pa ís Vasco), La Rioja (La Rioja), Madryt (Madrid), Murcja (Murcia),
Nawarra (Navarra), Walencja (Valencia), Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias).
W por ównaniu do typowo federacyjnych cz ęści pa ństwa (landów, kraj ów, stanów itp.), wspólnoty autonomiczne nie posiadaj ą uprawnień konstytucyjnych, jak r ównież nie ciesz ą się
suwerenno ścią, która zgodnie z konstytucj ą pozostaje wy łącznie w gestii pa ństwa: "Konstytucja opiera si ę na nierozerwalnej jedno ści Narodu Hiszpa ńskiego, wsp ólnocie i
niepodzielności kraju wszystkich Hiszpan ów, uznaje prawo do autonomii narod ów i region ów, z kt órych si ę składa i solidarno ści mi ędzy nimi wszystkimi". W efekcie ka żda ze
wspólnot posiada sw ój statut, kt óry okre śla zakres ustawodawczej i wykonawczej autonomii danego regionu, stanowi ąc przy tym o podziale kompetencji mi ędzy administracj ą
centralną a w ładzą terenową. Państwo nie mo że wprawdzie ingerowa ć w tre ść 17 statutów, jednak nast ępujące w nich z inicjatywy w ładz danego regionu zmiany wymagaj ą zgody
Kortez ów.
Chocia ż niektórzy autorzy wci ąż klasyfikuj ą Hiszpanię jako pa ństwo unitarne nie wydaje si ę to by ć poglądem uprawnionym, za ś rozwój etnicznego nacjonalizmu i regionalizmu
oparty o spo łecznohistoryczny kontekst, a na pocz ątku XXI w. wspomagany dodatkowo wyra źnymi sukcesami wyborczymi regionalnych ugrupowa ń politycznych z pewno ścią może
mieć wpływ na dalszą ewolucję ustroju terytorialnego pa ństwa w kierunku federacji.
SYSTEM PARTYJNY
W Hiszpanii istnieje system wielopartyjny, jednak dwie partie Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza (PSOE) i Partia Ludowa (PP) są w nim ugrupowaniami, kt óre zdobywaj ą
najwięcej głosów i w praktyce od lat odpowiadaj ą za tworzenie kolejnych ekip rz ądowych.
Nieco inaczej sytuacja kszta łtowała si ę wkrótce po śmierci genera ła F.Franco ówcześnie kluczow ą rolę odgrywa ła Unia Demokratycznego Centrum (UCD) skupiaj ąca partie od
centrolewicy do umiarkowanej prawicy. Na czele tego centrowego ugrupowania stan ął w owym czasie Adolfo Su árez premier "czasu prze łomu". Uważa się, że to wówczas zacz ęto
budować w Hiszpanii pluralistyczną demokracj ę parlamentarn ą.
Ekipa A.Su áreza który zreszt ą był człowiekiem genera ła F.Franco (cz łonek rz ądu, porucznik wszystkich trzech rodzaj ów broni piechoty, lotnictwa i marynarki; zasiada ł też w
kierownictwie radia i telewizji) miała z jednej strony oparcie we wspomnianej na pocz ątku Ustawie o Reformie Politycznej (1976), z drugiej natomiast mogła cieszy ć się
wsparciem kr óla, kt órego zaanga żowanie mia ło kolosalne znaczenie dla kszta łtu reform politycznych (Juan Carlos zapobieg ł m.in. w 1981 r. puczowi, przekonuj ąc zrewoltowanych
wojskowych, by nie podejmowali dzia łań przeciwko demokratycznemu pa ństwu).
Wraz z nastawaniem demokracji zacz ęto stopniowy proces legalizacji kolejnych partii politycznych. Jako pierwsz ą zarejestrowano postfrankistowską Partię Ludową (PP); jej liderami
byli dwaj frankistowscy ministrowie. W istocie skupia ła ona szerokie spektrum polityk ów: od liberałów, przez chrze ścijańskich demokrat ów, po socjaldemokrat ów generalnie ludzi
umiarkowanie identyfikuj ących si ę z ideologi ą F.Franco. Na bazie PP powsta ła w 1977 r. luźna koalicja Centrum Demokratyczne (CD), kt óra to później zawar ła z A.Su árezem uk ład
będący podwalin ą dla startu tego polityka w wyborach parlamentarnych z madryckiej listy Unii Demokratycznego Centrum (UCD). Przez kolejne lata sama UCD pozostawa ła
popularna jako si ła kojarzona z A.Su árezem; podczas I kampanii wyborczej u żyto zreszt ą plakatu z podobizn ą premiera i has łem: "Głos na Centrum to g łos na Su áreza".
Nieco inne by ły losy Hiszpa ńskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (PSOE), kt óra mog ła co prawda poszczyci ć się sięgającą XIX w. tradycj ą, lecz nie by ła jednak praktycznie w
stanie sformu łować wokó ł siebie szerokiej koalicji wyborczej. Swoj ą nową linię programow ą partia wytyczy ła na swoim XXVII zje ździe w 1976 r. Ugrupowanie co prawda
odżegnywa ło si ę wówczas od pogl ądów socjaldemokratycznych, dawa ło si ę jednak ju ż wtedy zauwa żyć odsunięcie z w ładz PSOE radykalnych cz łonków, jak r ównież nierzadkie i
bliskie jej kontakty z europejskimi partiami socjaldemokratycznymi np. z niemieck ą SPD. Zwraca si ę zresztą uwagę, że ten wizerunek "europejsko ści" PSOE by ł dla Hiszpan ów
ważny zwłaszcza zwa żywszy na dziesi ątki lat izolacji kraju i w obliczu powi ązań UCD z ekip ą frankistowsk ą. Liderem PSOE by ł Felipe Gonz ález M árquez w przysz łości premier
Hiszpanii.
Z PSOE rywalizowa ła o elektorat Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE). To opozycyjne ugrupowanie antyfrankistowskie przesz ło w owym czasie pewn ą metamorfoz ę: na pocz ątku
1977 r. odby ł się mianowicie w Madrycie szczyt przyw ódców zachodnioeuropejskich partii komunistycznych, kt óry skierowa ł PCE na drog ę eurokomunizmu, czyli orientacji
doktrynalnej i politycznej charakteryzuj ącej si ę m.in. reinterpretacj ą marksizmu, krytycznym stosunkiem do leninizmu, odrzuceniem postulatu dyktatury proletariatu i zasady
kierowniczej roli partii komunistycznej. Eurokomuni ści przyjmowali przy tym w sferze ekonomicznej zasad ę gospodarki mieszanej, kt órą rządzą prawa rynku, opowiadali si ę za
integracją europejsk ą, głosili niezale żność od radzieckiej KPZR, krytycznie oceniali polityk ę wewnętrzną państw komunistycznych, a zw łaszcza brak demokracji i łamanie praw
człowieka: przyk ładowo, eurokomuni ści przychylnie odnosili si ę do dzia łalności opozycji w krajach tzw. bloku wschodniego i pot ępili wprowadzenie 1981 r. stanu wojennego w
Polsce.
Kolejnym relewantnym (istotnym politycznie) ugrupowaniem "czasu prze łomu" jawi ł się Sojusz Ludowy (AP), b ędący koalicj ą kilku zalegalizowanych jeszcze przez poprzedni re żim
ugrupowań prawicowych członkami stronnictwa by ło kilku by łych ministrów oraz dalsze postacie polityczne znane z okresu dyktatury. Liderem AP by ł Manuel Fraga Iribarne, kt óry
jak si ę ocenia miał niewiele wsp ólnego z pozycjami liberalnymi, g łosił zaś chętniej "zdrad ę", jaką miało by ć otwarcie dla ideologii marksistowskiej; hasłem wyborczym Sojuszu
było: "Za Franco żyliśmy lepiej". W praktyce AP, cho ć kultywowała pewne sk łonności autorytarne, dystansowa ła si ę jednak od prawicowego radykalizmu. Akceptowano przy tym
reformy polityczne i odrzucano metody terrorystyczne. Ocenia si ę, że wyst ąpienia M.Fragi nierzadko odstrasza ły jednak prawicowy elektorat hiszpa ński, maj ący w pami ęci stary
system.
Krajobraz polityczny ko ńca lat 70. uzupe łniały liczne stronnictwa regionalne. Partyjne spektrum ulega ło zreszt ą z biegiem lat kolejnym przeobra żeniom. Efektem wybor ów z 1982 r.
stało si ę de facto rozbicie centrowej UCD, kt órej miejsce stara ł się zająć AP (w praktyce jednak UCD traci ła na popularno ści już od ko ńca lat 70.). A.Su árez utworzy ł w owym czasie
1982 Centrum Demokratyczne i Spo łeczne CDS, kt óre z biegiem czasu uleg ło marginalizacji. W praktyce wydarzenia te utorowa ły drog ę PSOE do przyj ęcia pozycji bardziej
centrowych, co po cz ęści sta ło si ę powodem jej d ługoletnich rz ądów i zdecydowanej dominacji w życiu politycznym kraju: 1982 1993/6. Wi ązało si ę to także z pozycj ą jej lidera
Felipe Gonzáleza Márqueza, kt óry w przeciwie ństwie do Manuela Fragi Iribarne (AP), cieszy ł się pewną popularno ścią wśród centrowo zorientowanego elektoratu.
Tym niemniej tak że przyjmuj ąca pozycje centrowe PSOE napotka ła ju ż w drugiej po łowie lat 80. pierwsze problemy: strajki generalne i rosn ące jej kosztem poparcie dla
Zjednoczonej Lewicy (IU), czyli powsta łej w 1986 r. koalicji mniejszych ugrupowa ń konsekwentnie lewicowych, do kt órych nale żały m.in. Komunistyczna Partia Hiszpanii (PCE) i
Partia Akcji Socjalistycznej (PASOC). Te czynniki po łączone z niezadowoleniem spo łecznym wobec realizowanej przez PSOE polityki gospodarczej spowodowały pewien zwrot partii
w lewo, jednak og ólny rozw ój wypadk ów nie pozwoli ł już jej odzyska ć wcześniejszej pozycji w 1993 r. socjali ści utracili wi ększo ść absolutną w parlamencie i w praktyce zostali
zmuszeni do utworzenia rz ądu mniejszo ściowego przy wparciu parlamentarnym innych partii ( apoyo legislativo ): poparcie pop łynęło od katalo ńskich i baskijskich nacjonalist ów z
Konwergencji i Unii CiU i Baskijskiej Partii Nacjonalistycznej PNV, jednak nie pozwoli ło ju ż ono na zmian ę położenia pogr ążającej si ę dodatkowo w skandalach i aferach
korupcyjnych PSOE.
Wybory z 1996 r. wygrali konserwaty ści z Partii Ludowej PP, kt órzy od 1982 r. (czyli rozpadu UCD) zacz ęli wyrastać wtedy jeszcze jako Sojusz Ludowy (AP) na główną partię
hiszpańskiej prawicy; w 1989 r. przyj ęto szyld PP, a program partii sta ł się bardziej centrowy, za ś kierownictwo wyra źnie odm łodzono od 1990 r. przyw ódcą stronnictwa zosta ł
José María Aznar L ópez od 1996 r. hiszpa ński premier. Po przej ęciu rz ądów konserwaty ści przeprowadzili radykalne reformy gospodarcze, wprowadzaj ąc przy tym Hiszpani ę
do strefy euro. Polityk ę PP charakteryzowa ło tak że nieugi ęte stanowisko wobec terroryzmu zwłaszcza baskijskiego. W 2000 r. Partia Ludowa uzyska ła absolutn ą większo ść
parlamentarn ą, w efekcie czego mog ła si ę jeszcze bardziej radykalnie odci ąć od nacjonalistycznych partii katalo ńskich i baskijskich, kt óre dot ąd wspiera ły istnienie rz ądu
prawicowego.
Pamiętne wybory po wydarzeniach z dnia 11 marca 2004 r. zako ńczyły jednak kilkuletni okres rz ądów ludowc ów z PP. Zamachy w Madrycie nieoczekiwanie wysun ęły na pierwszy
plan ostatnich dni milcz ącej ju ż wtedy kampanii wyborczej spraw ę zaanga żowania Hiszpanii w dzia łania "koalicji ch ętnych" w Iraku, kt óre to (2003 2004) by ło sztandarowym
projektem obozu J.M.Aznara. Wyborcy według sondaży, raczej zdecydowani przed łużyć mandat PP zagłosowali za g łoszącymi has ła pacyfistyczne socjalistami z PSOE. Głosujący
uczynili winnym ob óz J.M.Aznara nie tylko stworzenia Hiszpanii potencjalnym celem dla terroryst ów (wys łanie hiszpa ńskich wojsk do Iraku), ale tak że ukarali jego parti ę (liderem
był wtenczas już Mariano Rajoy Brey ) za oskar żanie o madryckie zamachy baskijskich separatyst ów.
Wydaje si ę, że obecnie (2005) mo żna przyj ąć, iż kluczow ą rolę w hiszpa ńskim systemie partyjnym odgrywaj ą obok socjaldemokrat ów z PSOE (okre ślenie to jest bardziej na
miejscu ni ż przymiotnik wyst ępujący w nazwie partii, a z pewno ścią bardziej adekwatny ni ż dla niekt órych socjaldemokratycznych ju ż tylko z nazw partii europejskich) ludowcy
względnie: konserwaty ści z PP (trzeba odnotowa ć, że za J.M.Aznara PP opu ściła Mi ędzynarod ówkę Konserwatywn ą, przenosz ąc si ę do Mi ędzynarod ówki Chrze ścijańskich
Demokrat ów).
Z ugrupowa ń parlamentarnych dzia łających w skali kraju trzeba wspomnie ć omawianą pokr ótce wyżej i tracącą jednak ostatnio na poparciu spo łecznym IU.
Zdominowany przez dwa og ólnokrajowe stronnictwa krajobraz partyjny uzupe łnia ca ły szereg ugrupowa ń regionalnych, kt óre dzięki demokratyzacji kraju w latach 70. mają
wreszcie szans ę szerszej prezentacji swoich pogl ądów, b ędących odzwierciedleniem interes ów lokalnych i regionalnych spo łeczności. W 2005 r. na pewno wymieni ć tu nale ży
obecne wtedy w parlamencie stronnictwa takie, jak: Konwergencja i Unia CiU, Republika ńska Lewica Katalonii ERC, Baskijska Partia Nacjonalistyczna PNV, Koalicja Kanaryjska
CC, Galicyjski Blok Nacjonalistyczny BNG, Rada Arago ńska CHA, Solidarno ść Baskijska EA, Nawarra Tak NaBai.
Na uwag ę zasługuje tradycyjnie wci ąż mocna choć ostatnimi czasy jednak s łabnąca pozycja nacjonalistycznej CiU oraz wyra źnie zyskuj ąca na poparciu lewica republikańska z
ERC; to ostatnie ugrupowanie nie tylko w 2004 r. wyra źnie poprawi ło swój wynik wyborczy, ale tak że jeszcze w roku poprzednim umocniło swoją pozycj ę w Katalonii, wchodz ąc
nawet do koalicyjnego rz ądu lewicy. Wydaje si ę, że obecno ść ERC w Kortezach jak r ównież innych partii typowo regionalnych (a zw łaszcza lewicowych) może w przysz łości
stymulować kroki w kierunku reformy ustroju terytorialnego państwa.
Należy podkre ślić, że decentralizacja hiszpa ńskiego systemu partyjnego daje ju ż dzisiaj poszczeg ólnym ugrupowaniom mo żliwość relatywnie swobodnego artyku łowania własnych
poglądów przyk ładem niech b ędą wydarzenia zwi ązane z pierwszym europejskim referendum konstytucyjnym, kt óre odby ło si ę właśnie w Hiszpanii (luty 2005); najważniejsze
partie stworzy ły w ówczas dwa bloki za owym traktatem konstytucyjnym opowiada ły si ę PSOE, PP, CIU, PNV i CC, przeciw natomiast IU, ERC, BNG, EA, CHA i Na Bai. Wida ć
więc, że "kaliber" ugrupowa ń po obu stronach barykady by ł różny (podobno r óżny by ł także dost ęp do środk ów masowego przekazu), jednak sam uk ład świadczy na pewno o
pluralizmie.
Czym ś, co charakteryzuje wspomniany tu tylko "regionalizm partyjny" jest r ównież obecno ść w poszczeg ólnych wsp ólnotach autonomicznych Hiszpanii partii ściśle powi ązanych z
dwoma najwi ększymi ugrupowaniami, czyli PSOE i PP. Obok wi ęc typowych regionalist ów dzia łają więc w przyk ładowej Katalonii Partit dels Socialistes de Catalunya (PSC PSOE) i
Partit Popular de Catalunya (PP), na Balearach Partit del Socialistes de les Illes Balears (PSIB PSOE), w Kraju Bask ów Partido Socialista de Euskadi (PSE PSOE), w Galicji
Partido dos Socialistas de Galicia (PSG PSOE) itd. R óżne mutacje partii dzia łających na szczeblu centralnym maj ą nierzadko tak że nieco inne priorytety i odcienie programowe od
centrum obowiązuje więc tu pewna doza autonomii programowej i "jedno ści w różnorodno ści".
SYSTEM POLITYCZNY
Głowa pa ństwa
Szefem pa ństwa jest w Hiszpanii monarcha obecnie (2005) kr ól Juan Carlos I z dynastii Burbon ów; na tron trafił 22 listopada 1975 r., a wi ęc 2 dni po śmierci genera ła F.Franco. W
praktyce monarcha jest najwy ższym reprezentantem kraju (reprezentuje Kr ólestwo Hiszpanii na zewnątrz), sprawuje arbitraż oraz moderuje normalne funkcjonowanie hiszpa ńskich
instytucji (jego ingerencja w funkcjonowanie uk ładu nie jest jednak du ża). Kr ól jest tak że naczelnym dow ódcą sił zbrojnych, pozostaj ąc przy tym nietykalnym, tzn. nie ponosz ąc
przed nikim odpowiedzialno ści. Wydawane przez niego akty urz ędowe wymagaj ą kontrasygnaty premiera, a w niektórych przypadkach przewodnicz ącego Kongresu Deputowanych
(jednej z dw óch izb parlamentu). Kr ól sk łada premierowi wniosek o sformowanie gabinetu, mianuje przewodnicz ącego miejscowego s ądu najwy ższego i zatwierdza ministr ów.
Monarcha zwołuje i zamyka sesje parlamentu oraz zatwierdza i og łasza ustawy.
Władcy Hiszpanii:
* Dynastia habsburska
15161556 Karol I (cesarz Święty Imperator Rzymski Karol V)
15561598 Filip II
15981621 Filip III
16211665 Filip IV
16651700 Karol II Zaczarowany
* Dynastia burbo ńska
17001724 Filip V
1724 Louis I
17241746 Filip V
17461759 Ferdynand VI
17591788 Karol III
17881808 Karol IV
1808 Ferdynand VII
* Dynastia Bonaparte
18081813 Józef Napoleon
* Dynastia burbo ńska
18131833 Ferdynand VII
18331868 Izabela II
* Dynastia sabaudzka
18701873 Amadeus I
18731874 Pierwsza Republika
* Dynastia burbo ńska
18741885 Alfonso XII
18861931 Alfonso XIII
* Dyktatura
19391975 gen. Francisco Franco Bahamonde
* Dynastia burbo ńska
1975 współczesno ść Juan Carlos I
Parlament
Hiszpański parlament to dwuizbowe, wy łaniane raz na 4 lata, Kortezy Generalne ( Las Cortes Generales ), w sk ład kt órych wchodz ą Kongres Deputowanych ( Congreso de los
Diputados) i Senat ( Senado). Obie izby pochodz ą z wybor ów powszechnych i bezpo średnich.
Kongres Deputowanych liczy 300 400 cz łonków (2004 r. by ło to 350 osób) i wybierany jest wed ług systemu proporcjonalnego d'Hondta wyjątkiem są dwa okr ęgi jednomandatowe
w enklawach Ceuta i Melilla (po łożone na p ółnocnym wybrze żu Afryki). W podziale mandat ów uczestnicz ą te ugrupowania, kt órym uda ło się przekroczy ć próg zaporowy ustalony na
poziomie 3 proc. głosów, przy czym okr ęgiem wyborczym jest prowincja nie stoi więc przy tym nic na przeszkodzie żeby do Kongresu dosta ły się także te ugrupowania regionalne,
których poparcie w skali kraju jest ni ższe niż 3 proc.
Natomiast w licz ącym og ółem 251 cz łonków Senacie 208 parlamentarzyst ów wybiera si ę według systemu wi ększo ściowego (wi ększo ść względna) przy zachowaniu zasady r ównej
reprezentacji wszystkich prowincji: ka żda prowincja wybiera 4 senator ów (wyjątkiem są Baleary i dwie prowincje kanaryjskie odpowiednio 5 i 11 senatorów), zaś brakuj ąca w tym
wyliczeniu cz ęść senator ów (51) jest desygnowana przez zgromadzenia ustawodawcze poszczeg ólnych wspólnot autonomicznych: ka żda z nich niezale żnie od swojej wielko ści, czy
liczebności desygnuje jednego deputowanego, jednak te z nich, kt óre są bardziej liczne maj ą prawo powo łać po jednym senatorze na ka żdy milion swoich mieszka ńców.
Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do obu izb Kortez ów Generalnych przys ługuje osobom, kt óre uko ńczyły 18 rok życia.
Wynik wybor ów do Kongresu Deputowanych ( Congreso de los Diputados ) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.congreso.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 350 miejsc
Partido Socialista Obrero Espanol PSOE
www.psoe.es
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza
42,6 proc. = 164 mandaty (34,1 proc. = 125 mandat ów)
Partido Popular PP
www.pp.es
Partia Ludowa
37,6 proc. = 148 mandat ów (44,5 proc. = 183 mandat ów)
Convergencia i Uni ó de Catalunya CiU
www.convergencia iunio.org
;
convergencia.org
;
www.unio.es
Konwergencja i Unia
3,2 proc. = 10 mandat ów (4,2 proc. = 15 mandatów)
Esquerra Republicana de Catalunya ERC
www.esquerra.org
Republika ńska Lewica Katalonii
2,5 proc. = 8 mandat ów (0,8 proc. = 1 mandat)
Euzko Alderdi Jeltzalea / Partido Nacionalista Vasco EAJ/PNV
www.eajpnv.com
Baskijska Partia Nacjonalistyczna
1,6 proc. = 7 mandat ów (1,5 proc. = 7 mandatów)
Izquerda Unida IU
www.izquierdaunida.es
;
www.icv.org
;
www.euia.org
;
www.entesa.com
Zjednoczona Lewica
5,0 proc. = 5 mandat ów (6 proc. = 9 mandatów)
Coaliti ón Canaria CC
www.coalicioncanaria.es
Koalicja Kanaryjska
0,9 proc. = 3 mandaty (1,1 proc. = 4 mandaty)
Bloque Nacionalista Galego BNG
www.bnggaliza.org
;
www.uniondopovogalego.org
;
www.esquerdanacionalista.com
;
www.pngpg.org
; in.
Galicyjski Blok Nacjonalistyczny
0,8 proc. = 2 miejsca (1,3 proc. = 3 miejsca)
Chunta Aragonesista CHA
www.chunta.com
Rada Arago ńska
0,4 proc. = 1 miejsce (0,3 proc. = 1 mandat)
Eusko Alkartasuna EA
www.euskoalkartasuna.org
Solidarno ść Baskijska
0,3 proc. = 1 miejsce (0,4 proc. = 1 mandat)
Nafarroa Bai NaBai
www.nafarroabai.org
Nawarra Tak
0,2 proc. = 1 miejsce
Wynik wybor ów do Senatu (Senado) z dnia 14 marca 2004 r. w nawiasach podano odpowiednie dane za 2000 r.:
www.senado.es
frekwencja: 77,2 proc.
łącznie: 248 miejsc
Partia Ludowa: 102 mandaty (127)
Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza: 81 mandatów (53)
Entesa Catalana de Progr és: PSC PSOE + ERC + IC + V (ICV) + EUiA: 12 mandat ów (8) [Partit dels Socialistes de Catalunya + Esquerra Republicana de Catalunya + Iniciativa per
Catalunya + Verds + Esquerra Unida i Alternativa ]
Baskijska Partia Nacjonalistyczna: 6 mandatów (6)
Konwergencja i Unia: 4 mandaty (8)
Koalicja Kanaryjska: 3 mandaty (5)
+ senatorowie wybrani w wyborach po średnich: 51 (51)
** W 2004 r. w odniesieniu do wybor ów bezpo średnich w 2000 r. w Senacie reprezentowane jest o jedno mniej ugrupowanie (posiada ło 1 mandat); podobna obserwacja dotyczy
składu Kongresu Deputowanych tu także ubył 1 deputowany reprezentuj ący inne ugrupowanie.
Izby zbieraj ą się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, za ś na sesjach nadzwyczajnych na wniosek rz ądu, absolutnej wi ększo ści członków jednej z izb lub Stałej Deputacji (organ
ten powo łany jest w ka żdej izbie, a sk łada si ę z co najmniej 21 cz łonków ka żdej z nich i stoi na stra ży interes ów i praw tych izb mi ędzy sesjami, gdy izby zosta ły rozwi ązane lub
upłynęły ich pełnomocnictwa zatwierdza on dekrety z moc ą ustawy między kadencjami izby ni ższej).
Mandat cz łonka Kortez ów Generalnych mo że by ć łączony ze stanowiskiem w rz ądzie, nie mo żna natomiast łączyć mandatu cz łonka zgromadzenia wsp ólnoty autonomicznej z
mandatem deputowanego do Kongresu.
Hiszpański parlament zajmuje si ę ustawodawstwem, uchwalaniem bud żetu pa ństwa, kontrol ą działalnośc i r z ąd u o r a z w y r a ża z g o d ę na ratyfikacj ę niektórych um ów
międzynarodowych. Ze wzgl ędu na ustr ój terytorialny pa ństwa, wymienione na pocz ątku kompetencje ustawodawcze nie le żą wyłącznie w gestii parlamentu og ólnokrajowego
część z nich jest delegowana do zgromadze ń ustawodawczych w regionach autonomicznych.
Uwzględniając kryterium charakteru regulowanych prawem zagadnie ń, w Hiszpanii wyr óżnia si ę trzy rodzaje ustaw: (1) organiczne, tj. dotycz ące praw i wolno ści publicznych,
systemu wyborczego i statutów autonomicznych; (2) podstawowe i (3) zwykłe.
Inicjatywa ustawodawcza przys ługuje rz ądowi, Kongresowi Deputowanych (konkretnie: grupie parlamentarnej lub 15 deputowanym), Senatowi (konkretnie: grupie parlamentarnej
lub 25 senatorom), zgromadzeniom wsp ólnot autonomicznych i obywatelom w przypadku inicjatywy ludowej wymaganych jest co najmniej 500 tys. podpisów. Ten ostatni tryb
obowiązuje jednak z wy łączeniem spraw nale żących do w łaściwości ustaw organicznych, w sprawach podatkowych, prawa łaski i dotycz ących stosunk ów międzynarodowych. Warto
zauważyć, iż obie izby mog ą przekaza ć uchwalanie ustaw lub wniosk ów ustawodawczych sta łym komisjom ustawodawczym, jednak istnieje mo żliwość, w której plenum danej izby
wyraźnie zastrze że podj ęcie decyzji w okre ślonej sprawie tylko dla siebie.
Ustawę rozpatruje si ę najpierw Kongresie Deputowanych, kt óry uchwala j ą zwykłą większo ścią lub większo ścią absolutną (w przypadku ustaw organicznych). Projekt jest nast ępnie
przekazywany do Senatu, kt óry mo że g o w c i ągu 2 miesi ęcy od otrzymania przyj ąć bez zastrze żeń, zaproponowa ć poprawki lub postawi ć wobec niego weto (bezwzgl ędną
większo ścią ogólnej liczby senator ów). Kongres Deputowanych mo że odrzuci ć takie weto wi ększo ścią bezwzględnej og ólnej liczby deputowanych lub w przypadku nieosi ągnięcia
podobnej większo ści zwykłą większo ścią głosów, lecz dopiero po up ływie 2 miesi ęcy; w innym przypadku projekt upada.
Kongres Deputowanych przyjmuje poprawki Senatu zwyk łą większo ścią głosów, a po tej procedurze w terminie 15 dni od uchwalenia danego aktu prawnego kr ól sankcjonuje
(zatwierdza), a nast ępnie promulguje (oficjalnie og łasza) ow ą ustawę. Przeciwko ustawom prawnie w ten spos ób og łoszonym przys ługuje w terminie 3 miesi ęcy od publikacji
skarga na ich niekonstytucyjno ść. Skar żyć do miejscowego Trybuna łu Konstytucyjnego mog ą: premier, Obro ńca Ludu (Defensor del Pueblo ), 50 deputowanych do Kongresu lub 50
senator ów, jak r ównież organy ustawodawcze b ądź wykonawcze wsp ólnot autonomicznych.
Warto zauwa żyć, że decyzje polityczne o szczeg ólnym znaczeniu mog ą być poddawane pod referendum konsultacyjne, kt óre zarz ądzane jest przez kr óla na wniosek premiera,
który to wniosek musi by ć wcześniej zaaprobowany przez Kongres Deputowanych.
Specyficzn ą cechą hiszpańskiego parlamentaryzmu jest fakt, że rozwi ązaniu mog ą ulec nie tylko ca łe Kortezy Generalne, ale tak że jedna z dw óch jego izb decyzja w tej sprawie
należy do kr óla, jednak monarcha podejmuje j ą na wy łączny wniosek premiera. Ca ła procedura nie mo że doj ść do skutku przed up ływem roku od poprzedniego rozwi ązania
parlamentu. Wniosek o rozwi ązanie nie mo że być także zgłoszony, je śli w toku jest procedura zmierzaj ąca do wyra żenia wotum nieufności wobec rz ądu.
Hiszpański parlament powo łuje na 5 letnią kadencj ę wspominanego wy żej Obro ńcę Ludu, czyli rzecznika praw obywatelskich, sprawuj ącego nadz ór nad administracj ą w zakresie
poszanowania praw obywateli. Kortezy Generalne wyłaniają tez radców Trybuna łu Obrachunkowego: kadencja trwa tu 9 lat, a wybiera si ę po 6 radc ów z każdej izby.
Przewodnicz ący Kongresu Deputowanych (izby ni ższej Kortez ów Generalnych):
Landelino Lavilla Alsina: 1979 1982, UCD
Gregorio Peces Barba Mart ínez: 19821986, PSOE
Félix Pons Irazaz ábal: 19861996, PSOE
Federico Trillo Figueroa: 19962000, PP
Luisa Fernanda Rudi Úbeda: 20002004, PP
Manuel Marín Gonz ález: 2004 współcześnie, PSOE
Przewodnicz ący Senatu (izby wy ższej Kortez ów Generalnych):
Antonio Fontán Pérez: 19771979, UCD
Cecilio Valverde Mazuelas: 1979 1982 (+ 2001), UCD
José Federico de Carvajal P érez: 19821989, PSOE
Juan José Laborda Mart ín: 19891996, PSOE
Juan Ignacio Barrero Valverde: 1996 1999, PP
Esperanza Aguirre Gil de Biedma: 1999 2002, PP
Juan José Lucas Jiménez: 20022004, PP
Francisco Javier Rojo Garc ía: 2004 współcześnie, PSOE
** W nawi ązaniu do tematu ale i na marginesie warto zauwa żyć, że od 2004 r. przewodniczącym Parlamentu Europejskiego (UE) jest znany polityk PSOE Katalończyk, Josep
Borrell Fontelles . Zgodnie z umow ą dwóch najwi ększych frakcji tego ż parlamentu stanowisko to ma sprawowa ć przez 2,5 roku w drugiej po łowie kadencji PE zast ąpić ma go
(zgodnie z planem) polityk prawicy Niemiec, Hans Gert P öttering.
Rząd
Hiszpańskiemu rz ądowi przewodzi premier, kt óry jest powo ływany przez kr óla. Kandydat na to stanowisko musi cieszy ć się zaufaniem Kongresu Deputowanych, przed kt órym
ponosi przecie ż odpowiedzialno ść polityczną. Monarcha powo łuje także i na wniosek premiera pozostałych cz łonków rządu: wicepremier ów i ministrów.
Sam proces powo ływania rz ądu obejmuje kilka etap ów. Najpierw kr ól proponuje Kongresowi kandydata na szefa rz ądu, kt óry nast ępnie prosi o zaufanie tej izby. W dalszej
kolejno ści kr ól powo łuje na wniosek premiera członków rządu. Następnie, jeśli Kongres wyrazi absolutn ą większo ścią głosów ogólnej liczby deputowanych zaufanie kandydatowi,
monarcha mianuje go szefem rz ądu. W przypadku problem ów z uzyskaniem zaufania w przeci ągu 48 godzin odbywa si ę kolejne g łosowanie nad t ą samą kandydatur ą, z tą jednak
różnicą, że tym razem wystarcza zwyk ła wi ększo ść głosów. W sytuacji, gdy obydwa wskazane wy żej g łosowania nie zako ńczą się wyrażeniem zaufania, kr ól przedstawia nowe
kandydatury dzia łając w wy żej wymienionym trybie. Je żeli w ci ągu 2 miesi ęcy od pierwszego g łosowania żaden z kandydat ów nie uzyska zaufania, kr ól rozwi ązuje obie izby i
zarządza nowe wybory.
Do zada ń rządu należy kierowanie polityk ą wewnętrzną, zagraniczn ą i obronn ą państwa oraz administracj ą cywilną i wojskow ą. Premier nadaje kierunki prac rz ądu oraz koordynuje
funkcje pozosta łych cz łonków gabinetu. Mo żna wi ęc w uproszczeniu stwierdzi ć, że pozycja szefa rz ądu jest mocna i zbli żona niemieckiej koncepcji Richtlinienkompetenz , czyli
mechanizmu kompetencji wytycznych, jaką ma kanclerz RFN.
Jak ju ż zauważono, hiszpa ński rz ąd ponosi odpowiedzialno ść polityczną przed Kongresem Deputowanych izba ta mo że doprowadzi ć do ust ąpienia rz ądu, wybieraj ąc nowego
premiera. Odpowiedni wniosek o wotum nieufno ści dla rządu może złożyć 1/10 deputowanych do Kongresu, a do sam mechanizm udaje si ę wykorzysta ć, gdy w głosowaniu wniosek
poprze absolutna większo ść. Co warte ponownego podkre ślenia, podobny wniosek musi zawiera ć nazwisko kandydata na nowego premiera (konstruktywne wotum nieufno ści).
Premier i jego ministrowie ponosz ą odpowiedzialno ść karną przed Izb ą Karną Trybuna łu Najwy ższego w przypadku, gdy oskar żenie dotyczy zdrady lub innego przest ępstwa
przeciwko bezpiecze ństwu pa ństwa i zarazem pope łnionego w zwi ązku z wykonywaniem funkcji, oskar żenie mo że by ć wniesione na wniosek 1/4 deputowanych do Kongresu i za
aprobatą jego większo ści absolutnej.
Obecnym szefem rz ądu (2005) jest
José Luis Rodr íguez Zapatero
kieruje on gabinetem z łożonym z o śmiu ministrów i ośmiu pań minister. Cz łonkowie rz ądu należą do PSOE, a
sam gabinet cieszy si ę poparciem wzgl ędnej większo ści w Kongresie w obu izbach udaje si ę jednak osi ągnąć wraz z partnerami socjaldemokratów wymagane wi ększo ści.
Skład hiszpańskiego gabinetu (2004):
Premier: Jos é Luis Rodr íguez Zapatero
Pierwsza wicepremier, szefowa urz ędu premiera:Mar ía Teresa Fern ández de la Vega
Drugi wicepremier, minister gospodarki i finans ów: Pedro Solbes Mira
Minister spraw zagranicznych: Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é
Minister sprawiedliwości: Juan Fernando López Aguilar
Minister obrony: Jos é Bono Martínez
Minister spraw wewn ętrznych: Jos é Antonio Alonso Su árez
Minister infrastruktury: Magdalena Alvarez Arza
Minister ds. wychowania i nauki: Mar ía Jesús Sansegundo G ómez de Cadinanos
Minister pracy i spraw społecznych: Jes ús Caldera S ánchezCapit án
Minister przemysłu, turystyki i handlu: Jos é Montilla Aguilera
Minister rolnictwa: Elena Espinosa Mangana
Minister ds. administracji i regionów: Jordi Sevilla Segura
Minister ds. kultury: Carmen Calvo Poyato
Minister zdrowia: Elena Salgado M éndez
Minister środowiska: Cristina Narbona Ruiz
Minister mieszkalnictwa: María Antonia Trujillo Rinc ón
Hiszpańscy szefowie rz ądów od 1976 r.:
Adolfo Su árez Gonz ález: 05.07.1976 25.02.1981, UCD
Leopoldo Calvo Sotelo Bustelo: 25.02.1981 02.12.1982, UCD
Felipe González Márquez: 02.12.1982 05.05.1996, PSOE
José María Aznar L ópez : 05.05.1996 17.04.2004, PP
José Luis Rodr íguez Zapatero : 17.04.2004 współcześnie, PSOE
Hiszpańscy ministrowie spraw zagranicznych od 1976 r.:
Marcelino Oreja Aguirre: 19761980, UCD
José Pedro P érez Llorca: 19801982, UCD
Fernando Mor án López: 19821985, PSOE
Francisco Fern ández Ord ónez: 19851992, PSOE
Javier Solana Madariaga: 1992 1995, PSOE
Carlos Westendorp Cabeza: 1995 1996, PSOE
Abel Matutes Juan: 19962000, PP
Josep Piqu é i Camps: 2000 2002, PP
Ana de Palacio Vallelersundi: 2002 2004, PP
Miguel Ángel Moratinos Cuyaub é: 2004 współcześnie, PSOE
Władza s ądownicza
W rozbudowanym systemie hiszpa ńskiego s ądownictwa na uwag ę zasługuje Trybuna ł Konstytucyjny. Czuwa on nad zgodno ścią prawa z konstytucj ą, którą parlament mo że zmienić
częściowo, ca łkowicie, b ądź wreszcie zrewidowa ć te jej cz ęści, kt óre uznano za szczeg ólnie wa żne dla zachowania ustroju pa ństwa inicjatywę ustawodawcz ą w sprawie zmiany
konstytucji posiadaj ą rząd, Kongres Deputowanych dwie grupy parlamentarne lub 70 deputowanych, oraz Senat 50 senatorów.
W sk ład Trybuna łu Konstytucyjnego wchodzi 12 cz łonków powo ływanych przez kr óla: spo śród nich 4 na wniosek Kongresu Deputowanych, 4 na wniosek Senatu, po 2 na wniosek
rządu i Rady G łównej Władzy S ądowej (organ zapewniaj ący niezawis łość sądów).
Cz łonkowie Trybuna łu powoływani są na 9 lat, a co 3 lata ulega wymianie 1/3 składu ciała.
Trybuna ł rozpoznaje skargi dotycz ące zgodno ści z konstytucj ą ustaw oraz akt ów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochron ę praw w związku z pogwa łceniem praw i wolno ści,
spory kompetencyjne mi ędzy pa ństwem a wsp ólnotami autonomicznymi oraz pomiędzy samymi wsp ólnotami. Ponadto warto odnotowa ć, że ka żdy obywatel ma prawo do wniesienia
skargi do Trybuna łu, natomiast rz ąd hiszpański mo że zakwestionowa ć przed Trybuna łem akty i postanowienia podj ęte przez organy wsp ólnot autonomicznych.
ANEKS:
*
www.casareal.es
*
www.congreso.es
*
www.senado.es
*
www.lamoncloa.es
*
www.aeci.es
*
www.defensordelpueblo.es
*
www.elecciones.mir.es
*
www.ine.es
*
www.sispain.com
*
www.hiszpaniaonline.com
*
www.zapateropresidente.com
*
www.mapofspain.co.uk
*
www.elpais.es
*
www.elmundo.es
*
www.abc.es
*
www.lavanguardia.es
*
www.estrelladigital.es
WYBRANE ŹRÓDŁA:
A. Bandone,
Vom Vaterland zum gro ßen Bruder?
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Spanische Politik
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Staat und Regierung in Spanien
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
W. Bauchhenss,
Wechsel in Madrid. Die Attentate ver ändern Spaniens politische Landschaft
,
www.europa digital.de
(12 kwietnia 2005).
M. Czaplicki, H. Siek,
(12
kwietnia 2005).
E. Górski, O demokracji w Hiszpanii (19751995), Warszawa 1997.
P. Ikonowicz,
,
(9 kwietnia 2005).
Z. Jakubowska,
J. Kimmerle,
Spanien: Der iberische Motor weist den Weg
(12 kwietnia 2005).
Hiszpania: ćwierć wieku demokracji
(9 kwietnia 2005).
J. Lelek,
Mały leksykon system ów politycznych, T. Goduń, M. Cygnarowski, S. Dudek, P. Iwaniszczuk, Warszawa 2004.
M. Mróz,
Hiszpańska droga do demokratycznej konstytucji
(Raport BSE, nr 5) plik PDF, listopad 1991.
V. M. PérezDíaz, Powr ót społecze ństwa obywatelskiego w Hiszpanii, Krak ów 1996.
M. Sakowicz, Reformy struktury samorz ądu terytorialnego (Belgia, Hiszpania, Szwecja) [w:] Reforma administracji publicznej w Polsce: uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i
polityczne, J. Osiński (red.), Warszawa 2000.
U. Schneider,
P. Skibiński,
,
(12 kwietnia 2005).
M. Wojtaszek,
Ustrój, rząd, władza, demokracja...
,
Wybory europejskie 10 13 czerwca: Hiszpania członkowie parlamentu
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Marczewski P, System polityczny Hiszpanii
17 184801 SYSTEM POLITYCZNY HISZPANII
System polityczny Hiszpanii, STUDIA, Współczesne systemy polityczne
System polityczny Hiszpanii, Systemy polityczne
Hiszpania, Matura WOS, Systemy polityczne państw
Piotr Siuda Elita popkulturowego dostepu Fanowski odbior popkultury jako sprzeciw wobec systemu poli
Współczesne systemy polityczne X
Współczesne systemy polityczne III
pytanie 71 Tryb Stanu, Politologia UW- III semestr, System polityczny rp
ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII I PÓŁNOCNEJ IRLANDII, WNPiD, moje, ChomikBox, współczesne sy
Współczesne Systemy Polityczne początek, Dziennikarstwo i komunikacja społeczna (KUL) I stopień, Rok
więcej podobnych podstron