garbarz skor 744[03] o1 01 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Paweł Mroczek

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy,
ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska
744[03].O1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

dr inż. Marian Grabkowski

inż. Stanisław Pietryka

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Paweł Mroczek

Konsultacja:

mgr inż. Zdzisław Feldo

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 744[03].O1.01
„Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska” zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu Garbarz
skór.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe akty prawne związane z bezpieczeństwem i higieną pracy

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Wypadki przy pracy oraz organizacja pierwszej pomocy

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Zagrożenia chemiczne i mechaniczne oraz sprzęt i środki ochrony osobistej

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Ochrona środowiska pracy oraz środowiska naturalnego

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Ochrona przeciwpożarowa

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o prawie pracy, ochronie

przeciwpożarowej, ochronie środowiska. oraz zapozna Cię z przepisami bezpieczeństwa
i higieny pracy obowiązującymi w zakładach garbarskich. Zdobyta wiedza pomoże Ci
w przyszłej pracy zawodowej. Musisz jednak pamiętać, że w przyszłości zdobytą wiedzę
należy systematycznie aktualizować na kursach i szkoleniach bhp.

Poradnik ten zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
3. Materiał nauczania „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania

treści jednostki modułowej, (rozdział 4). Obejmuje on również ćwiczenia, które
zawierają:

−

wykaz materiałów, narzędzi i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

sprawdzian teoretyczny,

−

sprawdzian umiejętności praktycznych.

4. Przykład zadania/ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy

i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tego ćwiczenia jest dowodem
osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej.
Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co
oznacza, że opanowałeś materiał albo nie.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po przerobieniu materiału przystąp do sprawdzianu z zakresu jednostki modułowej.

Jednostka modułowa: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, której treści teraz poznasz jest jednym
z modułów, którego treści stanowią niezbędny wstęp do dalszej nauki zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

744[03].O1

Podstawy wyprawy skór

744[03].O1.02

Posługiwanie się techniczną i technologiczną

terminologią garbarską

744[03]O1.03

Posługiwanie się dokumentacją technologiczną

i techniczną w organizowaniu i prowadzeniu

procesów wyprawy skór

744[03].O1.04

Wykonywanie oznaczeń kontrolno –

pomiarowych procesów wyprawy skór

744[03].O1.01

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

oraz ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska”
powinieneś:

−

znać podstawowe zasady zachowania bezpieczeństwa i higieny w życiu codziennym,

−

umieć korzystać z różnych źródeł informacji,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym

−

umieć współpracować w grupie,

−

znać podstawowe pojęcia z zakresu fizjologii człowieka,

−

umieć wyciągać wnioski z przeprowadzonych ćwiczeń oraz prezentować wyniki swojej
pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

zinterpretować podstawowe akty prawne, prawa i obowiązki pracownika oraz
pracodawcy, związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,

−

odczytać i zastosować zakładowy regulamin bezpieczeństwa pracy oraz ochrony
przeciwpożarowej,

−

rozpoznać i przewidzieć zagrożenia dla człowieka i środowiska naturalnego,

−

określić zagrożenia na wydziałach chemicznej obróbki skór i w specjalistycznych
pomieszczeniach garbarni ( suszarnie, komory natryskowe, nastawnie roztworów
roboczych, magazyn),

−

dobrać zabezpieczenia i osłony ruchomych części maszyn i urządzeń mechanicznych,

−

zabezpieczyć dostęp do szkodliwych środków chemicznych,

−

dobrać i zastosować właściwy ubiór i sprzęt ochronny, środki ochrony osobistej na
poszczególnych stanowiskach pracy,

−

powiadomić odpowiednie służby bhp o zauważonych zagrożeniach dla zdrowia i życia
pracowników,

−

udzielić pierwszej pomocy osobom poszkodowanym

−

zastosować w przypadku zagrożenia pożarowego, podręczny sprzęt oraz środki gaśnicze
zgodnie z zasadami ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe akty prawne związane z bezpieczeństwem
i higieną pracy

4.1.1. Materiał nauczania

Podstawowe akty prawne regulujące między innymi zagadnienia związane

z wykonywaniem pracy to:
–

Konstytucja RP,

–

Kodeks Pracy,

–

Prawo ochrony środowiska,

–

Ustawy i rozporządzenia,

–

Obwieszczenia,

–

Normy polskie,

–

Dyrektywy i normy europejskie.

Ustawy i rozporządzenia są publikowane w Dzienniku Ustaw, a uchwały i zarządzenia

w Monitorze Polskim. Niektóre zarządzenia ministrów znajdują się Dziennikach Urzędowych
(Biuletynach) poszczególnych resortów. Obecnie najprostszym sposobem wyszukania
stosownych ustaw i rozporządzeń jest przeglądanie odpowiednich stron internetowych.

System BHP w Polsce

Sprawny system, umożliwiający zapewnienie bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy

jest jednym z niezbędnych warunków wypełnienia ustawowych obowiązków państwa
w stosunku do obywateli.

Nieodłącznym elementem systemu ochrony pracy jest prawo pracy. Najważniejszym

polskim aktem prawnym regulującym miedzy innymi kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy
jest Kodeks Pracy.
Kodeks pracy został wprowadzony 1 stycznia 1975 r. Od tego czasu wprowadzono w nim
szereg nowelizacji. Nowelizacja dostosowuje prawo pracy do aktualnej sytuacji gospodarczo-
-politycznej. Obecnie obowiązują przepisy uwzględniające zmiany wynikające z ustawy
z dnia 14 listopada 2004 r. o zmianie ustawy (Dz. U. nr 213, poz. 208). Zmiany te
dostosowują polskie prawo pracy do dyrektyw socjalnych Unii Europejskiej. Przepisy
kodeksu pracy oraz aktów wykonawczych do tej ustawy charakteryzują się tym, że mają one
charakter

prawa

bezwzględnie

obowiązującego.

Ustalenie

właściwego

znaczenia

obowiązujących przepisów, należy do: Ministra Pracy i Polityki Socjalnej oraz Sądu
Najwyższego

Instytucjami powołanymi do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz zasad

i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy są przede wszystkim: Państwowa
Inspekcja pracy (PIP) oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna, działające na podstawie
odrębnych przepisów. Państwowa Inspekcja Pracy powołana ustawą z dnia 6 marca 1981 r.,
posiada szerokie uprawnienia w zakresie nadzoru i kontroli, w szczególności przepisów
i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Gwarancją niezawisłości tej inspekcji jest
podporządkowanie jej bezpośrednio Radzie Ochrony Pracy, działającej przy sejmie RP. W
zakresie działań Państwowej Inspekcji sanitarnej znajduje się natomiast kontrola higieny
pracy i warunków środowiska pracy. Oprócz wymienionych instytucji ważną rolę odgrywają
organy technicznego nadzoru i kontroli, takie jak np. Urząd Dozoru Technicznego czy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyższy Urząd Górniczy, których zakres kontroli ma znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa
w zakładach pracy.

Wśród źródeł prawa pracy, określonych w art..9 k.p. bardzo istotną pozycję zajmuje

Regulamin pracy. Regulamin pracy jest wewnątrz zakładowym źródłem prawa pracy,
ustalającym – zgodnie z art. 104§1 k.p. organizację i porządek w procesie pracy oraz
związane z tym prawa i obowiązki pracowników. Regulamin pracy nie jest samodzielnym
źródłem prawa pracy. Może on regulować treść stosunków pracy jedynie w zakresie
określonym przepisami ustawy. Regulamin pracy nie może być źródłem nowych obowiązków
pracownika. Jego rolą jest konkretyzacja obowiązków wynikających z innych przepisów.
Może natomiast przyznawać pracownikom nowe uprawnienia – nawet, jeżeli nie są
przewidziane w innych przepisach. Regulamin pracy określa między innymi: rozkład czasu
pracy, czas i miejsce wypłaty wynagrodzenia oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czy znasz podstawowe akty prawne regulujące zagadnienia związane z wykonywaniem

pracy?

2. Gdzie publikowane są ustawy i rozporządzenia a gdzie uchwały i zarządzenia?
3. Jaki akt prawny jest podstawowym aktem prawnym dotyczącym kwestii bezpieczeństwa

i higieny pracy?

4. Jakie instytucje są odpowiedzialne za ustalenie właściwego znaczenia obowiązujących

przepisów Kodeksu Pracy?

5. Jakie instytucje zostały powołane do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy oraz

zasad i przepisów higieny pracy?

6. Czy regulamin pracy jest samodzielnym źródłem prawa pracy?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z zapisami Kodeksu Pracy,
2) wyszukać odpowiedni dział Kodeksu Pracy,
3) wynotować artykuły mówiące o obowiązkach pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa

i higieny pracy,

4) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

kodeks pracy,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy poszczególnych zapisów przykładowego regulaminu pracy pod

względem zgodności z zapisami Kodeksu Pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przeanalizować każdy punkt regulaminu,
3) sprawdzić czy poszczególne zapisy nie naruszają zapisów Kodeksu Pracy,
4) sporządzić stosowne zestawienie wyników analizy w formie tabeli,
5) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

kodeks pracy,

–

regulamin pracy,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Przedstaw uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) wyszukać odpowiednie akty prawne,
3) wyszukać zapisy mówiące o uprawnieniach Państwowej Inspekcji Pracy,
4) wynotować informacje w punktach,
5) zaprezentować wyniki i omówić przebieg ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy podłączony do internetu,

–

przybory do pisania.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić źródła prawa pracy?

wymienić instytucje powołane to kontroli przestrzegania
przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy?

3) określić, jakie zapisy mogą znajdować się w regulaminie pracy?

3) określić, kto może interpretować zapisy Kodeksu Pracy?

4) wyszukać w Internecie potrzebne Ci akty prawne?

określić obowiązki pracodawcy i pracownika w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy?

zanalizować rozporządzenia dotyczące przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Wypadki przy pracy oraz organizacja pierwszej pomocy

4.2.1. Materiał nauczania

Wypadek przy pracy

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną

powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
1) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub

poleceń przełożonych

2) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz

pracodawcy, nawet bez polecenia

3) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą

pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy
Za śmiertelny wypadek przy pracy uznaje się taki, w wyniku, którego nastąpiła śmierć

w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

Główne przyczyny wypadków

Struktura przyczyny wypadków przy pracy ( według danych PIP) jest następująca:

przyczyny techniczne – 12%, przyczyny organizacyjne – 38% oraz przyczyny ludzkie – 50%.

Przyczyny techniczne to w szczególności:

−

brak, niewłaściwy dobór lub zły stan techniczny urządzeń ochronnych (osłony
zabezpieczające przed dostępem do stref niebezpiecznych, blokady napędu, urządzenia
ograniczające wysięg elementów ruchomych itp.) – 31% w grupie przyczyn
technicznych;

−

niewystarczająca wytrzymałość czynnika materialnego – 10 %;

−

niewłaściwa stateczność czynnika materialnego (np. brak zamocowania maszyny do
podłoża,

−

niewłaściwe położenie środka ciężkości) – 8 %;

−

ukryte wady materiałowe czynnika materialnego – 6 %;

−

brak, niewłaściwy dobór lub zły stan techniczny urządzeń sygnalizujących powstawanie

−

zagrożeń – 6 %.

Przyczyny organizacyjne:

−

brak nadzoru nad pracownikami – 11 % w grupie przyczyn organizacyjnych;

−

brak lub niewłaściwe przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa pracy

i ergonomii –10 %;

−

tolerowanie przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy – 10 %;

−

brak lub niewłaściwe instrukcje bezpiecznej pracy, w tym dot. obsługi maszyn i urządzeń

oraz prowadzonych procesów technologicznych –10 %;

−

brak zabezpieczenia stanowisk pracy, w tym na wysokości i w wykopach – 6%;

−

brak wymaganych uprawnień kwalifikacyjnych – 4 %;

−

niewłaściwa koordynacja prac zbiorowych (np. place budów) – 4%;

−

brak odpowiednich dojść i przejść do stanowisk pracy – 4 %;

−

brak wyposażenia pracowników w wymagane środki ochrony indywidualnej lub

niewłaściwie dobrane środki – 3%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przyczyny ludzkie:

−

nieprawidłowe

zachowanie

się

pracownika

spowodowane:

zaskoczeniem

niespodziewanym zdarzeniem – 17 %,

−

niedostateczną koncentracją uwagi na wykonywanej czynności – 11 %,

−

lekceważeniem zagrożenia (brawura ryzykanctwo) – 10 %,

−

nieznajomością zagrożenia oraz przepisów i zasad bhp, a także brakiem doświadczenia –7%;

−

niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika, w tym: przechodzenie,
przejeżdżanie lub przebywanie w miejscach niedozwolonych; wejście, wjechanie
w obszar zagrożony bez upewnienia się, czy nie ma niebezpieczeństwa; niewłaściwe
operowanie kończynami w strefie zagrożenia, wykonywanie czynności bez usunięcia
zagrożenia (np. niewyłączenie maszyny, napięcia) – 12 %;

−

brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym (np. niewłaściwe
uchwycenie, trzymanie narzędzi, wykonywanie pracy niewłaściwymi narzędziami) – 4 %;

−

nie używanie sprzętu ochronnego przez pracownika, w tym: środków ochrony
indywidualnej, środków ochrony zbiorowej – 4 %.

Procedura postępowania powypadkowego

Obowiązek zawiadomienia o wypadku.
O tym, że wypadek miał miejsce, poszkodowany – jeżeli stan zdrowia na to pozwala –

powinien niezwłocznie poinformować swojego przełożonego. Obowiązek ten nie dotyczy
tylko poszkodowanego; każdy pracownik jest zobowiązany zawiadomić przełożonego
o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo o zagrożeniu zdrowia lub życia ludzkiego.
Zawiadomienie o wypadku należy złożyć do Inspektoratu BHP. Wypadki śmiertelne, ciężkie
i zbiorowe muszą być zgłoszone natychmiast do Państwowej Inspekcji Pracy i Prokuratury.
Okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy w skład, którego wchodzi
m.in. pracownik służb bezpieczeństwa i higieny pracy.
Zespół jest obowiązany:

−

dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego urządzeń,

−

zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na
powstanie wypadku,

−

przesłuchać poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala,

−

przesłuchać świadków wypadku,

−

w miarę potrzeby zasięgnąć opinii lekarza lub innych specjalistów.

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza nie później
niż w ciągu 14 dni od uzyskania zawiadomienia o wypadku protokół powypadkowy. Okres
ten może być przekroczony wyłącznie, gdy zachodzą istotne przyczyny uniemożliwiające
dotrzymanie tego terminu. Szczegółowego uzasadnienia wymaga decyzja o wyłącznej winie
poszkodowanego oraz ustalenie, że zdarzenie nie jest wypadkiem przy pracy. Protokół
powypadkowy zatwierdza pracodawca, niezwłocznie po jego sporządzeniu, nie później
jednak niż w ciągu 5 dni od jego sporządzenia. Zespół powypadkowy jest obowiązany
zapoznać poszkodowanego pracownika z treścią protokołu przed jego zatwierdzeniem.
Poszkodowany pracownik ma prawo zgłosić uwagi i zastrzeżenia do ustaleń protokołu,
o czym zespół ma obowiązek go poinformować. Zatwierdzony protokół powypadkowy
pracodawca niezwłocznie dostarcza poszkodowanemu, pouczając go o sposobie i trybie
odwołania. Jeżeli pracownik (względnie rodzina w przypadku śmierci pracownika) nie zgadza
się z treścią protokołu powypadkowego lub z jego wnioskami, ma prawo wystąpienia do sądu
pracy. Dotyczy to jednak tylko ustaleń wyłączających prawo do świadczeń powypadkowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Organizacja pierwszej pomocy na miejscu wypadku

−

Ocena sytuacji i zabezpieczenie miejsca wypadku

Pierwszą czynnością lub etapem postępowania na miejscu wypadku jest ocena zdarzenia.

Oceniając sytuację, należy zadbać najpierw i przede wszystkim o własne bezpieczeństwo,
a następnie o bezpieczeństwo poszkodowanego i osób postronnych. Istotnym elementem
wstępnego postępowania jest ustalenie, czy istnieje czynnik powodujący zdarzenie lub
katastrofę, a więc stwierdzenie, co się stało Do najgroźniejszych należą czynniki
o długotrwałym działaniu. Takie czynniki, jak ogień, gaz czy trujące płyny są aktywne do
czasu zneutralizowania. Ich działanie stwarza konieczność pilnej ewakuacji poszkodowanych
z miejsca zdarzenia do strefy bezpiecznej.

−

Ocena stanu poszkodowanego

Gdy na miejscu wypadku są poszkodowani lub doszło do nagłego zachorowania, należy
podjąć czynności związane z oceną stanu poszkodowanych. Na czynności te składają się
oceny:
–

przytomności (świadomości),

–

drożności dróg oddechowych,

–

obecności lub braku oddychania,

–

akcji serca i wydolności krążenia,

–

obrażeń ciała poszkodowanego.

Ocena stanu poszkodowanego nie powinna trwać długo, optymalnie około 1 minuty.

W czasie oczekiwania na pomoc kwalifikowaną należy ponawiać, co kilka minut ocenę
przytomności, oddychania i krążenia krwi.

−

Wezwanie pomocy

Wzywanie pomocy jest drugim ogniwem łańcucha ratunku. Poważny stan
poszkodowanego oznacza konieczność jak najszybszego wezwania służb medycznych (tel.
999 lub 112 z telefonu komórkowego) lub powiadomienia o zaistniałym wypadku,
bezpośrednio po zdarzeniu, odpowiednich osób. Z punktu widzenia zasad udzielania
pierwszej pomocy, należy wzywać pomoc tak, aby poszkodowany nie pozostał bez opieki.
Jeśli ratownik jest sam z poszkodowanym, musi głośno wołać o pomoc, zwracając
jednocześnie uwagę na stan poszkodowanego. Istotne jest też, aby meldunek o zaistniałym
wypadku zawierał zwięzłą i dokładną informację na temat:

−

miejsca zdarzenia,

−

rodzaju uszkodzeń,

−

przebiegu wydarzeń,

−

liczby poszkodowanych,

−

zakresu udzielonej pierwszej pomocy,

−

wzywającego pomoc.

System organizacji ratownictwa w Polsce zakłada równość służb ratowniczych, takich jak

straż pożarna, policja czy pogotowie ratunkowe. Do wypadków, w których są poszkodowani,
należy wzywać pogotowie ratunkowe (999), a w przypadku katastrof w pierwszej kolejności
powinna być wzywana straż pożarna (998), która szybciej i skuteczniej wezwie pozostałe
służby ratownicze. Jakość meldunku ma bezpośredni wpływ na jakość pomocy z zewnątrz,
zwłaszcza w pierwszej chwili.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy wypadkiem przy pracy?
2. Jakie są główne grupy przyczyn powstawania wypadków?
3. Jakie są procedury postępowania powypadkowego?
4. Na czym polega organizacja pierwszej pomocy?
5. Czy znasz na pamięć numery alarmowe służb ratowniczych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj czy dane zdarzenie losowe można zakwalifikować jako wypadek przy pracy?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przyjrzeć się uważnie definicji wypadku przy pracy,
3) przeanalizować uważnie dany przypadek,
4) zanotować wyniki analizy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

Kodeks pracy,

–

literatura z rozdziału 6,

–

przybory do pisania,

–

opis hipotetycznego zdarzenia losowego.

Ćwiczenie 2

Opisz punkt po punkcie procedurę postępowania powypadkowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przyjrzeć się uważnie analizowanemu wypadkowi,
3) zanotować wyniki ćwiczenia,
4) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

opis hipotetycznego wypadku,

–

literatura z rozdziału 6,

–

przybory do pisania.

Ćwiczenie 3

Opisz organizację pierwszej pomocy na miejscu hipotetycznego wypadku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) przeanalizować hipotetyczny wypadek (przedstawiony przez nauczyciela),
3) opisać punkt po punkcie przebieg podjętych działań,
4) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

opis hipotetycznego wypadku,

–

literatura z rozdziału 6,

–

przybory do pisania.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, co nazywamy wypadkiem przy pracy?

2) określić główne przyczyny wypadków?

3) opisać procedury postępowania powypadkowego?

4) zorganizować pierwszą pomoc?

5) we właściwy sposób wezwać pomoc z zewnątrz?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Zagrożenia chemiczne i mechaniczne oraz sprzęt i środki
ochrony osobistej

4.3.1. Materiał nauczania

Zagrożenia chemiczne i mechaniczne oraz środki ochronne w dziale warsztatu mokrego

Pierwszym procesem z licznych procesów warsztatu mokrego jest moczenie Następuje tu

nawodnienie skóry, usuniecie środków konserwujących oraz różnego rodzaju zanieczyszczeń.
Moczenie przeprowadza się w wodzie o temperaturze 15–22°C z dodatkiem detergentu,
środków działających bakteriostatycznie oraz siarczku sodu lub wodorotlenku sodu Proces ten
prowadzony jest w dołach, cytrokach, bębnach lub w reaktorach typu betoniarka.

Kolejnym procesem warsztatu mokrego jest wapnienie. Proces prowadzony jest w silnie

alkalicznych roztworach (pH 12–13). Do wapnienia sporządza się kąpiele z wapna palonego,
wodorotlenku sodu, siarczku sodu, chlorku sodu. Proces wapnienia prowadzony jest
w bębnach w temperaturze 20–22°C. Po rozluźnieniu tkanki przeprowadza się usuwanie
włosa, które może być wykonane chemicznie. Zastosowanie amoniaku, siarczku sodu lub
kwaśnego siarczynu sodu powoduje zniszczenie włosa. Innym sposobem pozbycia się włosa
ze skóry jest usuwanie mechaniczne na maszynach nazywanych odwłaszarkami w bębnach
z niewielką ilością ciepłej wody. Po zakończeniu wapnienia skór wykonuje się operację
mizdrowania, której celem jest usunięcie przylegającej do skóry tkanki mięśniowej
i tłuszczowej. Niekiedy operacja ta jest wykonywana po moczeniu skór. Po wapnieniu
i mizdrowaniu skóry są poddawane operacji dwojenia na urządzeniach nazywanych
dwojarkami. Po mizdrowaniu i dwojeniu skóry umieszcza się w bębnach z kąpielami
odwapniającymi. Roztwory odwapniające zawierają niewielkie ilości kwasów (np. kwasu
mlekowego) i soli amonowych (np. siarczanu amonu). Kolejnym procesem warsztatu
mokrego jest wytrawianie. W procesie tym skóry poddawane są działaniu wodnych
roztworów enzymów (np. wodne wyciągi z trzustki). Temperatura roztworów roboczych nie
przekracza 35°C. Piklowaniu poddawane są skóry, które w dalszym procesie będą garbowane
w brzeczkach chromowych.. Piklowanie prowadzone jest zazwyczaj w roztworze kwasu
siarkowego i soli kuchennej (używane są również inne kwasy). Temperatura procesu
utrzymywana jest na poziomie 18-20°C. Czas piklowania wynosi 2-8 h i zależy od grubości
skóry oraz przewidzianej w dalszym procesie rodzaju kąpieli garbującej. Kąpiele warsztatu
mokrego są rozcieńczonymi roztworami kwasów, wodorotlenków i soli. Wyjątek stanowią
alkaliczne kąpiele do wapnienia, które są roztworami stężonego wodorotlenku wapniowego
osiągającym wartość do 13 pH. Sama obsługa urządzeń, w których znajdują się roztwory i są
prowadzone procesy

nie

stwarza bezpośredniego zagrożenia dla pracowników.

Niebezpieczeństwo pojawia się przy sporządzaniu tych roztworów, gdzie operuje się
stężonymi kwasami i palonym wapnem. Użycie półmaski, okularów ochronnych, rękawic
gumowych i fartucha dostatecznie zabezpiecza pracownika przed szkodliwym działaniem
tych związków. Inne zagrożenia pojawiają się podczas opróżniania bębnów, cytroków lub
reaktorów. Wyładunek przerabianych skór wiąże się ze zwiększoną emisją par i gazów, co
objawia się wzmożonym nieprzyjemnym, charakterystycznym dla garbarni zapachem.
W powietrzu da się wyczuć zapach amoniaku i amin. Badania wykazały obecność
w powietrzu na stanowiskach mokrego warsztatu niewielkich ilości amoniaku i amin.
Osobnym zagadnieniem są zagrożenia występujące podczas wykonywania operacji, takich jak
mizdrowanie czy dwojenie skóry. Operacje te są przeprowadzane na nasączonych roztworami
skórach. Wirujące części maszyn rozpylają w powietrzu wokół stanowiska mgłę kąpieli, która
wdychana jest przez pracowników obsługujących urządzenia. Na zakończenie należy zwrócić

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

uwagę na możliwość zagrożenia zakażenia pracowników chorobami odzwierzęcymi.
Szczególnie narażeni są tu pracownicy zajmujący się sortowaniem skór oraz obsługujący
urządzenia, w których prowadzony jest proces moczenia.

Zagrożenia chemiczne i mechaniczne oraz środki ochronne w dziale garbowania

Zdolność garbowania ma wiele związków chemicznych, nieorganicznych, jak związki

chromu (III), cyrkonu (IV), glinu (III), żelaza (III), tytanu (IV) i organicznych np.
formaldehyd, glutaraldehyd. Do garbowania skór stosowane są również garbniki pochodzenia
roślinnego, jak np.: kora świerka, kora brzozy, kora dębu, drzewo quebracho, owoce szafranu
garbarskiego, korzenie badanu. Innymi czynnikami stosowanymi do garbowania skór są
syntany – sztuczne garbniki opracowane z myślą zastąpienia garbników roślinnych oraz
tłuszcze i rozpuszczalniki organiczne. Proces garbowania zamykają operacje wyciskania
i strugania. Podczas wyciskania (na wyżymaczkach) ze skór usuwany jest nadmiar wilgoci.
Wyżęte skóry w celu wyrównania grubości są strugane na strugarkach, wyposażonych
w szybko wirujące noże. Obsługa strugarek starszych typów jest jedną z najbardziej
niebezpiecznych czynności w przemyśle garbarskim. Pracownicy zatrudnieni przy operacjach
garbowania i dojrzewania są w niniejszym stopniu narażeni na substancje szkodliwe dla
zdrowia niż obsługa warsztatu mokrego. Podczas garbowania stosowana jest mniejsza liczba
substancji chemicznych, a podstawowy surowiec dzięki uprzednim procesom jest jednorodny.

Pracownicy obsługujący urządzenia w bardzo małym stopniu są narażeni na działanie

szkodliwych wyziewów, które jednak pojawią się podczas załadunku i wyładunku. Badania
środowiska powietrza na stanowiskach obsługi procesu garbowania nie wykazały obecności
w powietrzu chromu (III). Zagrożenie chromem występuje natomiast na stanowiskach obsługi
strugarek, gdzie jest on zawarty w pyle skórzanym powstającym w czasie tej operacji.

Zagrożenia chemiczne i mechaniczne oraz środki ochronne w dziale dogarbowania

Wykańczanie kąpielowe nazywane również mokrym to najczęściej cztery następujące po

sobie procesy: neutralizacje, dogarbowywanie, barwienie i natłuszczanie. Neutralizację
przeprowadza się roztworami zawierającymi substancje odkwaszające, jak np. kwaśny węglan
sodu oraz substancje maskujące np. mrówczan sodu. Do dogarbowywania skór garbowanych
chromowo stosuje się kąpiele chromowe, jak również kąpiele roślinne lub syntanowe.

Kolejnym procesem wykańczania kąpielowego jest barwienie. Do barwienia stosowane

są wodne roztwory barwników naturalnych i syntetycznych. Ostatnim procesem tego etapu
produkcji jest natłuszczanie. Jako środki natłuszczające stosowane są tłuszcze zwierzęce, tran,
oleje roślinne, oleje mineralne oraz środki syntetyczne. Po natłuszczeniu skóry poddawane są
licznym operacjom, takim jak: wyżymanie, wygładzanie, suszenie, nawilżanie, zmiękczanie
itp. Na tym etapie produkcji brak jest informacji o występowaniu zagrożeń substancjami
chemicznymi w powietrzu. Badania prowadzone w czasie operacji neutralizacji
i dogarbowywania nie wykazały obecności w powietrzu chromu (III). Niewielkie ilości pyłu
wykryto na stanowiskach obejmujących zmiękczanie skór, zwłaszcza skór futerkowych
i kożuchowych.

Zagrożenia chemiczne i mechaniczne oraz środki ochronne w dziale wykańczania

Wykańczanie właściwe obejmuje wiele operacji takich jak: przygotowanie powierzchni,

apreturowanie, prasowanie, nakładanie powłok lakierniczych itp. Procesy te prowadzone są w
prasach, aparatach natryskowo-suszarniczych, aparatach do apreturowania, międlarkach,
suszarkach itp. W czasie tych operacji skóra jest poddawana działaniu zarówno czynnikom

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mechanicznym jak i chemicznym. Czynniki mechaniczne to m.in.: wyżymanie, prasowanie,
szlifowanie itp. Działanie czynników chemicznych sprowadza się w zasadzie do operacji
związanych z licem skóry, któremu nadaje się żądaną barwę i fakturę. Wymagane
właściwości osiąga się stosując różnego rodzaju farby, lakiery, kleje, rozpuszczalniki,
wypełniacze, zawiesiny tworzyw sztucznych i wiele innych preparatów chemicznych.

Obecnie większość preparatów chemicznych stosowanych w przemyśle skórzanym jest

przystosowana do rozpuszczania w wodzie, przez co podnosi się bezpieczeństwo pracy.
Z drugiej strony – skład chemiczny większości preparatów jest nieznany, a informacje o nich
są chronione przez producentów. Stąd są pewne trudności w ocenie rodzaju związków
chemicznych występujących na stanowiskach pracy, gdzie stosowane są tego rodzaju
preparaty. Inne zanieczyszczenia występują w powietrzu na stanowiskach operacji
wykończeniowych. Stosowane tu preparaty są źródłem emisji różnego rodzaju związków
chemicznych. Większość stosowanych preparatów jest rozpuszczalnych w wodzie.
Przeprowadzone badania wykazały obecność w powietrzu estrów, alkoholi, ketonów,
aldehydów i węglowodorów. W próbkach powietrza metodą chromatografii gazowej
w połączeniu ze spektrometrem masowym zidentyfikowano takie związki jak: 2,3-dime-tyl-4-
heptanon, 2-butanon, 4-hydroksy-4-metyl-2-pentanon, 1-furanyletanon, 4-metyl-2-pentanon,
4-metyl-3-penten-2-on, 2-butanal, 2-butoksyetanol, 1-meto-ksy-2-propanol, 2-etoksy-etanol,
2-oktanol, ester glikolu butylowego kwasu octowego, ester etylowy kwasu octowego, ester
dimetylowy kwasu szczawiowego, ester metylowy kwasu 2-furano-karbo-ksylowego, ester 2-
etylheksylu kwasu octowego, benzen, toluen, styren, etylo-benzen, 1,2-dimetylobenzen, 1,4-
dimety-lobenzen. W garbarniach obok podstawowego surowca, jakim są skóry, w czasie
produkcji stosuje się różne kwasy, alkalia, sole, garbniki, barwniki, rozpuszczalniki itp.
Wszystkie te substancje i preparaty stosowane są w postaci roztworów lub zawiesin wodnych.
Roztwory i zawiesiny funkcjonujące w garbarniach jako kąpiele technologiczne nie są
obojętne w kontakcie ze skórą rąk i innych części ciała człowieka i mogą być przyczyną
różnego rodzaju podrażnień, uszkodzeń i chorób skóry. Bezpośredni kontakt z mokrymi,
nasyconymi kąpielą skórami mają pracownicy warsztatu mokrego, pracownicy zatrudnieni na
oddziałach garbowania oraz pracownicy wykańczania mokrego. Narażenie na działanie
czynników chemicznych poważnie wzrasta na stanowiskach mechanicznej obróbki skór,
gdzie szybko wirujące elementy maszyn w zetknięciu z mokrymi skórami są wytwórcami
mgły kąpieli. Operatorzy urządzeń do mizdrowania i zdwajania skór należą do szczególnie
narażonych na wdychanie mgły. Na działanie pyłu garbników roślinnych, barwników, tlenku
wapnia, siarczanu chromu i innych związków chemicznych narażeni są pracownicy
przygotowujący kąpiele technologiczne. Natomiast czynniki chemiczne w postaci gazowej
występują na stanowiskach pracy warsztatu mokrego, zwłaszcza przy rozładunku,
przekładaniu mokrych skór i transporcie. Na działanie par rozpuszczalników organicznych
narażeni są pracownicy przygotowujący i stosujący preparaty do wykańczania skór. Obecność
par rozpuszczalników stwierdza się również na stanowiskach kontroli, sortowania
i magazynowania gotowych skór. Pył skórzany i pył z futer powstaje podczas szlifowania,
cięcia, zmiękczania, strugania itp. Pył ten jest niebezpieczny i szkodliwy dla zdrowia.

Operacje, podczas których wytwarzany jest pył skóry są zakwalifikowane jako operacje,

podczas których pracownik narażony jest na działanie czynników rakotwórczych. Obok
czynników chemicznych i pyłowych w garbarniach mogą występować zagrożenia czynnikami
biologicznymi, takimi jak: bakterie, wirusy lub grzyby powodujące choroby odzwierzęce.
Szczególnie narażeni na te czynniki są pracownicy pierwszych procesów i operacji warsztatu
mokrego. Śliskie, mokre i dość często zatłuszczone podłogi są poważnym zagrożeniem
występującym w garbarniach. Dlatego podłogi powinny być wykonane z materiałów
antypoślizgowych oraz – łatwe w utrzymaniu czystości. Innym zagrożeniem są wirujące
i ruchome części maszyn i urządzeń. Wiele urządzeń, takich jak bębny, cytroki, mieszalniki

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znajdują się na różnych poziomach, przez co konieczna jest budowa schodów, podestów,
różnego rodzaju barier, osłon itp. Innym ważnym czynnikiem zagrażającym zdrowiu
pracownikom garbarni jest hałas. Źródłem hałasu są urządzenia wentylacyjne oraz maszyny
do mechanicznej obróbki skór.

Sprzęt i środki ochrony

Instrukcje obsługi maszyn i urządzeń

Stanowiskowe instrukcje obsługi maszyn i urządzeń garbarskich maja istotne znaczenie

dla zachowania bezpieczeństwa pracy. Każdy pracownik przed przystąpieniem do pracy musi
koniecznie zapoznać się z zawartymi w niej informacjami. Instrukcja taka powinna zawierać:

−

Warunki dopuszczenia pracownika do pracy (np. czy pracownik posiada odpowiednie

uprawnienia oraz odpowiedni strój)

−

Czynności, które należy wykonać przed przystąpieniem do pracy (np. sprawdzić stan

techniczny urządzenia, a w szczególności stan instalacji elektrycznej)

−

Zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy (np. nie wolno naprawiać maszyn

będących w ruchu)

−

Nakazy (np. należy zachowywać odpowiednią pozycje ciała)

−

Czynności po zakończeniu pracy ( np. uporządkować stanowisko pracy)

−

Uwagi ( np. niektóre elementy maszyny podlegają okresowym przeglądom)

Środki ochrony indywidualnej

Zgodnie z normą PN-Z-08053:1998 środki ochrony indywidualnej pod względem

konstrukcji oraz ich ogólnego przeznaczenia można podzielić na 9 grup (tabela1).

Tabela 1. Podział środków ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia. [1, s.1]

Nazwa grupy

Symbol oznaczenia

Odzież ochronna.

Środki ochrony kończyn dolnych.

Sprzęt ochrony głowy

Sprzęt ochrony twarzy i oczu.

Sprzęt ochrony układu oddechowego

Sprzęt ochrony słuchu.

Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości

Środki izolujące cały organizm.

Środki ochrony kończyn górnych.

Środki ochrony indywidualnej pełnią rolę bariery i ochrony przed: urazami mechanicznymi
(uderzenia, skaleczenia), szkodliwym działaniem substancji trujących, żrących, parzących,
zakażeniem bakteryjnym, rażeniem prądem elektrycznym, przed otwartym płomieniem,
promieniowaniem cieplnym i odpryskami rozgrzanego lub płynnego metalu, przed działaniem
hałasu, drgań i wstrząsów, przemoczeniem i niskimi temperaturami, upadkiem z wysokości
i poślizgiem. Środki ochrony zbiorowej są to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony
grupy ludzi, w tym także pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi
czynnikami występującymi w środowisku pracy.
Zasady przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej i odzieży roboczej, oraz
przewidywanego czasu użytkowania reguluje Uchwała Rady Ministrów Nr 44 z dnia 27
marca 1990 r. w MP nr.14 poz. 109. (zmiany: Uchwała Nr 121 zawarta w MP nr 28 poz. 201
z dn. 23.08.1991 r.)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykładowe środki ochrony indywidualnej zilustrowane na kolejnych rysunkach

oznaczonych numerami od 1do 7

Rys. 1. Gogle ochronne stosowane do ochrony oczu przed szkodliwymi dla zdrowia gazami [1, s.2]

Rys. 2. Osłona twarzy stosowana do ochrony oczu i twarzy przed rozbryzgami cieczy [1, s.2]

Rys. 3.

Niezależne nauszniki przeciwhałasowe

[1,

s.2]

Rys. 4. Nahełmowe nauszniki przeciwhałasowe [1, s.2]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Półmaski lub ćwierćmaski [1, s.2]

Rys. 6. Przykład rękawicy ochronnej wykonanej z polichlorku winylu [1, s.2]

Rys. 7. Kombinezon chroniący przed stężonymi kwasami i zasadami. Typ 3 odzieży [1, s.2]

Przykładowe środki ochrony zbiorowej zilustrowane rys.8. i rys.9.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 8. Elementy prawidłowego zainstalowania maty czułej na nacisk (wg IZN 1760-1): 1 - dodatkowe osłony
stałe zapobiegające niekontrolowanemu dostępowi do strefy zagrożenia (Z) w maszynie, 2 - osłony stale są tak
zainstalowane, żeby między osłona stalą a matą nie było dostępu do strefy zagrożenia. Osłony stale umożliwiają
dostęp do strefy zagrożenia tylko przez wejście na matę, 3 - pochyłe płyty osłonowe zapobiegają stawaniu
operatora obok obszaru skutecznego wykrywania i w strefie zagrożenia, 4 - segmenty maty (czujniki naciskowe)
mają być równo ułożone i spasowane krawędziami, 5 - strefy martwe tych czujników mają być rozmieszczone w
taki sposób, żeby nie zakłócić funkcji ochronnej maty, 6 - zagrożenie potknięciem o krawędĽ czujnika jest
zmniejszone przez listwę o pochyłości na zewnątrz. Listwa ta może również chronić przewody przyłączeniowe,
7 - kanały dla przewodów od czujników należy poprowadzić na zewnątrz osłony stałej, 8 - przycisk resetowania
powinien być umieszczony w mało narażonym miejscu, skąd strefa zagrożenia ma być całkowicie widoczna [1,
s.5]

Rys. 9. Przebieg wiązki mikrofal laserowego urządzenia ochronnego [1, s.5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.

1. Jakie zagrożenia chemiczne i mechaniczne występują w dziale warsztatu mokrego

zakładu garbarskiego?

2. Jakie zagrożenia chemiczne i mechaniczne występują w dziale garbowania

i dogarbowania?

3. Jakie zagrożenia chemiczne i mechaniczne występują w dziale wykańczania?
4. Jak dzielimy środki ochrony?
5. Jak możemy podzielić środki ochrony indywidualnej?
6. Jaki akt prawny reguluje zasady przydzielania pracownikom środków ochrony

indywidualnej i odzieży roboczej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj zagrożenia występujące w dziale warsztatu mokrego oraz zaproponuj środki

ochronne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zapoznać się z procesem technologicznym w dziale warsztatu mokrego,
3) zapoznać się z parkiem maszynowym działu mokrego,
4) rozpoznać zagrożenia chemiczne orz mechaniczne,
5) zaproponować środki ochrony indywidualnej na wybranym stanowisku pracy,
6) zaproponować środki ochrony zbiorowej w dziale,
7) zanotować własne propozycje rozwiązań,
8) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schematy, opisy wyposażenia maszynowego działu mokrego,

–

zdjęcia wykonane na konkretnych stanowiskach działu mokrego,

–

literatura z rozdziału 6,

–

materiały do pisania.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj zagrożenia występujące w dziale wykańczania oraz zaproponuj środki

ochronne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zapoznać się z procesem technologicznym w dziale wykańczalni,
3) zapoznać się z parkiem maszynowym wykańczalni,
4) rozpoznać zagrożenia chemiczne orz mechaniczne,
5) zaproponować środki ochrony indywidualnej na wybranym stanowisku pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) zaproponować środki ochrony zbiorowej w dziale,
7) zanotować własne propozycje rozwiązań,
8) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

schematy, opisy wyposażenia maszynowego działu wykańczalni,

–

zdjęcia wykonane na konkretnych stanowiskach wykańczalni,

–

literatura z rozdziału 6,

–

materiały do pisania.

Ćwiczenie 3

Sprządź tabelę wyposażenia pracownika działu garbowania w środki ochrony osobistej

z uwzględnieniem czasu użytkowania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zapoznać się z procesem technologicznym w dziale garbowania,
3) rozpoznać zagrożenia ,
4) zaproponować środki ochrony osobistej,
5) sporządzić zestawienia ( tabelę),
6) określić czas użytkowania konkretnych środków ochrony osobistej,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

–

schematy, opisy wyposażenia maszynowego działu garbowania,

–

zdjęcia wykonane na konkretnych stanowiskach pracy,

–

literatura z rozdziału 6,

–

materiały do pisania.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, zagrożenia chemiczne i mechaniczne występujące w dziale

warsztatu mokrego?

2) określić, zagrożenia chemiczne i mechaniczne występujące w dziale

garbowania i dogarbowania?

3) określić, zagrożenia chemiczne i mechaniczne występujące w dziale

wykańczania?

4) dokonać podziału środków ochrony?

5) dobrać środki ochrony indywidualnej dla danego stanowiska pracy?

6) wskazać miejsca, w których należałoby zastosować środki ochrony

zbiorowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.

Ochrona środowiska pracy oraz środowiska naturalnego

4.4.1. Materiał nauczania

Ochrona środowiska naturalnego i ochrona środowiska pracy powinny odgrywać

szczególną rolę w bieżącej działalności oraz planach rozwojowych zakładów garbarskich ze
względu na specyficzny charakter produkcji (duże zużycie środków chemicznych i wody).
Cele te można realizować między innymi poprzez:

−

modernizację i optymalizację instalacji produkcyjnych,

−

modernizację i optymalizację procesów technologicznych,

−

zmniejszenie zużycia surowców i środków chemicznych,

−

wyeliminowanie wielu źródeł emisji zanieczyszczeń,

−

poprawę warunków pracy.

Środowisko pracy

Środowisko pracy człowieka kształtują następujące czynniki:

−

natężenie hałasu (mocy akustycznej maszyn i urządzeń ),

−

natężenie oświetlenia stanowiska pracy,

−

poziom zapylenia powietrza,

−

stężenie czynników chemicznych w powietrzu,

−

poziom obciążenia termicznego.

oraz ryzyko zawodowe na stanowisku pracy.

Hałas jest głównym zagrożeniem w środowisku pracy. Na ogólną liczbę wg. danych

GUS w 2000 roku ok. 454,5 tysięcy pracowników zatrudnionych w Polsce w warunkach
zagrożenia czynnikami szkodliwymi oraz uciążliwymi związanymi ze środowiskiem pracy
ok. 241,1 tysięcy było narażonych na hałas tj. ok. 53 %. Zwalczanie hałasu stało się więc
koniecznością. Obniżenie hałasu maszyn, urządzeń i obiektów przemysłowych to zagadnienie
kompleksowe wymagające analizy całego systemu, w którym zachodzi przekroczenie
dopuszczalnych poziomów. Jednak główne możliwości takiego obniżenia tkwią
w minimalizacji hałasu samego źródła oraz w ograniczeniu jego propagacji

Podstawowe sposoby walki z hałasem

Redukcja hałasu u źródła – Wprowadzanie zmian konstrukcyjnych redukujących hałas.
Obudowy dźwiękochłonno-izolacyjne – Obudowa taka powinna możliwie jak najbardziej
skutecznie zatrzymywać fale dźwiękowe emitowane przez źródło hałasu
Kabiny dźwiękochłonno-izolacyjne – Obudowa oddzielająca pracownika od źródła hałasu
Ekrany akustyczne – Osłony akustyczne.
Ochrony osobiste – Ochronniki słuchu są najprostszym i najszybszym sposobem ochrony
narządu słuchu przed skutkami oddziaływania hałasu.
Metody aktywne – Na skutek zjawiska nakładania się fal akustycznych wytworzonych przez
źródło dźwięku i odpowiednio wysterowane źródło wtórne następuje redukcja hałasu.
Tłumiki – tłumiki rezonansowe o ściankach odbijających dźwięk oraz absorpcyjne
o ściankach wyłożonych materiałem tłumiącym.
Adaptacje akustyczne – metody wpływania na poziom hałasu przez zmianę lokalizacji
źródła dźwięku oraz zmianę właściwości akustycznych pomieszczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oświetlenie stanowiska pracy

Według danych statystycznych niedostateczne oświetlenie jest w Polsce jednym

z częstszych zagrożeń

występujących na stanowiskach pracy i z każdym rokiem wzrasta

o około 10%. Jednak w praktyce oświetlenie jest pomijane jako czynnik ryzyka oraz
wypadków przy pracy.

Zgodnie z PN-80/Z-08052 Ochrona pracy. Niebezpieczne i szkodliwe czynniki

występujące w procesie pracy. Klasyfikacja, oświetlenie charakteryzowane przez takie
parametry, jak: poziom natężenia oświetlenia, luminancja, olśnienie, kontrast oraz tętnienie
strumienia świetlnego, wymienione jest w grupie niebezpiecznych i szkodliwych czynników
fizycznych występujących w procesie pracy. Zaliczenie oświetlenia do grupy czynników
niebezpiecznych i szkodliwych spowodowane jest tym, że czynności wymagające kontroli
wzrokowej powinno się wykonywać w odpowiednim oświetleniu po to, by były one
bezpieczne i sprawne. Przy nieprawidłowym oświetleniu narząd wzroku szybciej ulega
zmęczeniu, co pośrednio zwiększa ryzyko powstania wypadków i obniża wydajność pracy.
Statystyki GUS wskazują, że niewłaściwe oświetlenie jest jedną z przyczyn występowania w
przemyśle od 20% do 35% wypadków przy pracy. Badania prowadzone na stanowiskach
pracy z niewłaściwym oświetleniem (niedoświetlenie, olśnienie, tętnienie światła) wykazały
20 - 35 procentowy spadek wydajności pracy.

Środowisko naturalne

Cywilizacja techniczna doprowadza do nieustannej dewastacji środowiska poprzez

zanieczyszczanie powietrza, wody i gleby. W związku z tym ochrona środowiska stała się
koniecznością zapewnienia człowiekowi warunków do egzystencji.

Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami

Wprowadzone do atmosfery zanieczyszczenia najogólniej dzielimy na pyły i gazy. Pyły
podobnie jak para wodna, wpływają głównie na zmianę właściwości fizycznych powietrza.
Chemiczne zmiany natomiast powodowane są przez gazy. Należy pamiętać, że o ile
redukcja zanieczyszczeń pyłowych została na świecie w zasadzie opanowana, o tyle redukcja
gazów wciąż jest nie rozwiązalnym problemem. Źródła zanieczyszczenia powietrza
atmosferycznego podzielić można na trzy grupy:
–

naturalne,

–

sztuczne,

–

pośrednia.

Naturalne źródła zanieczyszczenia powietrza – Erozja gleby, wietrzenie zewnętrznej
warstwy litosfery oraz dymy i popioły ewentualnych pożarów leśnych, nie stanowią
większego zagrożenia dla człowieka i jego środowiska.
Sztuczne źródła zanieczyszczenia powietrza spowodowane gospodarczą działalnością
człowieka. Należą do nich: procesy spalania, przetwórstwo różnorodnych surowców,
transport i komunikacja oraz postępująca chemizacja rolnictwa.
Źródła pośrednie są związane z działalnością człowieka, jak i przyrody. Zaliczyć tu można
np. tzw. wtórne pylenia nagromadzonych odpadów sypkich czy procesy gnilne, zachodzące
w przemysłowych lub komunalnych odpadach organicznych. Ilość szkodliwych związków
emitowanych do atmosfery jest bardzo duża.

Do najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego należą

związki siarki (dwutlenek i trójtlenek siarki, siarkowodór), związki fluoru, chloru i azotu oraz

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

dwutlenek i tlenek węgla. W skali świata do atmosfery emituje się corocznie ponad 20 mln t
związków węgla, 700 mln t innych gazów, par i pyłów, w tym około 150 mln t SO

. Ciągły

wzrost ilości CO

w atmosferze (wzrost o ok. 30% w stosunku do stanu normalnego), może

doprowadzić do poważnych zaburzeń klimatycznych, powodując tzw. efekt cieplarniany. Jak
wynika z badań, zmiany klimatyczne układają się w mniej czy bardziej regularny cykl
okresów cieplejszych i chłodniejszych. Rozwój przemysłu, związany ze spalaniem coraz
większych ilości surowców energetycznych, spowodował jednak w ostatnim czasie
zauważalną zmianę składu chemicznego atmosfery ziemskiej. Od końca ubiegłego wieku,
kiedy to podjęto systematyczne badania, zawartość dwutlenku węgla w atmosferze
zwiększyła się o 25%. Analizując trwający od kilkunastu lat wzrost temperatury na ziemi,
można zauważyć, że efekt cieplarniany coraz bardziej się nasila. Średnie temperatury w ciągu
najbliższego stulecia, jak wynika z obserwacji, wzrosną od 1,5ºC do 4,5ºC. Niebezpiecznym
zjawiskiem, następstwem, którego nie można w pełni przewidzieć, jest proces niszczenia
warstwy ozonowej chroniącej ziemię przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym
słońca. Ozon w stratosferze tworzy się w wyniku reakcji fotochemicznej, polegającej na
przemianie tlenu (O

) w trójatomowy ozon (O

). W ostatnim czasie jednak obserwuje się

spadek ilościowy ozonu, będącego naturalnym filtrem promieni nadfioletowych słońca,
prowadzący do powstania tzw. „dziury ozonowej”. Przyczyny tak dramatycznej sytuacji
ekologicznej w okręgach przemysłowych Polski związane są zarówno z powszechnym
wykorzystywaniem węgla jako paliwa dla wytwarzania energii elektrycznej oraz ciepła na
użytek przemysłu i mieszkalnictwa,

Obecnie najważniejszymi zadaniami w zakresie ochrony atmosfery jest likwidacja

starych, szkodliwych dla środowiska zakładów przemysłowych, budowa instalacji do
zmniejszenia zawartości siarki i popiołu w węglu kamiennym oraz budowa instalacji do
odsiarczania spalin w elektrowniach i ciepłowniach, - likwidacja tzw. niskich źródeł emisji
zanieczyszczeń powietrza (małe kotłownie, piece kaflowe) w centrach wielkich miast oraz na
terenach uzdrowiskowych, - zmniejszenie emisji gazów powodujących zmiany klimatów
Ziemi (tzw. gazów cieplarnianych) przez utylizację metanu emitowanego z kopalń i wysypisk
miejskich oraz eliminację używanych freonów w przemyśle i w sprzęcie chłodniczym.

Ochrona wody przed skażeniem

Woda jest niezbędna ludziom do życia. W celu zapewnienia racjonalnego

gospodarowania wodami powierzchniowymi (śródlądowymi oraz morskimi) i podziemnymi,
niezbędne są zespołowe działania, czyli ochrona wód. Ma ona na celu zapobieganie
naruszaniu równowagi przyrodniczej i wywoływaniu w wodach zmian powodujących ich
nieprzydatność dla ludzi, świata roślinnego i zwierzęcego oraz gospodarki.
Jest

też

ważnym

elementem

kompleksowej

ochrony

środowiska realizowanej

perspektywicznie. i zakładającej przede wszystkim zahamowanie degradacji środowiska
naturalnego.

Kompleksowa ochrona środowiska realizowana jest poprzez budowę i unowocześnianie

oczyszczalni ścieków, modernizację procesów technologicznych zmierzającą do zmniejszenia
zużycia i poboru wody oraz ograniczenia ilości powstających odpadów.

Ochrona zasobów wodnych polega przede wszystkim na rozwiązaniach technicznych,

takich jak: – stosowanie bezściekowych technologii w produkcji przemysłowej; –
napowietrzanie wód stojących; – zamykanie obiegów wodnych w cyklach produkcyjnych
i odzysk wody ze ścieków; – utylizacja wód kopalnianych oraz powtórne wtłaczanie tych wód
do górotworu; – zabezpieczanie hałd i wysypisk; – oczyszczanie ścieków i unieszkodliwianie
osadów ściekowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Metody oczyszczania ścieków dzieli się na:

mechaniczne – polegające na usuwaniu zanieczyszczeń nierozpuszczalnych, tj. ciał stałych
i tłuszczów ulegających sedymentacji lub flotacji , przy użyciu urządzeń rozdrabniających,
cedzących (krat, sit, piaskowników), osadników, odtłuszczaczy;
chemiczne – polegające na wytrącaniu niektórych związków rozpuszczalnych lub ich
neutralizacji za pomocą takich procesów, jak: koagulacja, sorpcja na węglu aktywnym;
biologiczne – najważniejsze w technologii oczyszczania ścieków, polegające na
zmineralizowaniu zanieczyszczeń dzięki działaniu mikroorganizmów (głównie bakterii
tlenowych) występujących w tzw. osadach czynnych.

Głównymi urządzeniami technicznymi są: złoża biologiczne, komory osadu czynnego

oraz komory fermentacyjne; z podwyższonym usuwaniem biogenów – metoda oczyszczania
ścieków w oczyszczalniach o wysoko efektywnych technologiach oczyszczania (głównie
biologicznych, a także chemicznych), umożliwiających zwiększoną redukcję azotu i fosforu.

Oczyszczanie ścieków komunalnych prowadzi się zazwyczaj mechanicznie bądź

mechanicznie i biologicznie. Warto przy tym pamiętać, że żadna z przyjętych w praktyce
metod nie przekształca ścieków w wodę I klasy czystości. Nie jest więc obojętne, gdzie będą
zrzucane wody po oczyszczonych ściekach.
Nie bez znaczenia dla ochrony wód są również działania ograniczające zanieczyszczenia
atmosfery i gleb. W przypadku gleb należy: – przeciwdziałać erozji, i spływowi
powierzchniowemu z gruntów użytkowanych rolniczo; – umiejętnie stosować chemiczne
środki ochrony roślin oraz nawozy mineralne i organiczne.
W przypadku atmosfery należy ograniczyć lub wyeliminować opad substancji szkodliwych,
takich jak: metale ciężkie, pierwiastki radioaktywne, popioły, kwasy (np.H

), gazy

trujące.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.

1. Jak możemy realizować ochronę środowiska naturalnego w zakładach garbarskich?
2. Jakie czynniki kształtują środowisko pracy?
3. Jakie są podstawowe metody walki z hałasem?
4. Jakie parametry określają poziom oświetlenia?
5. Jak można podzielić źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego?
6. Na czym polega efekt cieplarniany.?
7. Co rozumiemy przez pojęcie „ dziury ozonowej”?
8. Na czym polega ochrona zasobów wodnych?
9. Jakie znamy sposoby oczyszczania ścieków?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaproponuj rozwiązania, które pozwolą na zmniejszenie hałasu na stanowisku pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi walki z hałasem,
2) rozpoznać sytuację na przykładowym stanowisku pracy,
3) przedstawić propozycje rozwiązań,
4) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6

–

materiały do pisania,

–

zdjęcia wykonane na konkretnym stanowisku pracy.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj dostępne informacje i dokładnie opisz, jakie są przyczyny i na czym polega

„efekt cieplarniany”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi „efektu cieplarnianego”,
2) przeanalizować zdobyte informacje,
3) przedstawić swoją wiedzę w formie notatki,
4) zaprezentować wyniki wykonanego ćwiczenia,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6,

–

materiały do pisania.

Ćwiczenie 3

Przeanalizuj dostępne informacje i dokładnie opisz, czym jest zjawisko zwane „dziurą

ozonową” oraz podaj przyczyny jego powstawania

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś

1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi „dziury ozonowej”,
2) przeanalizować zdobyte informacje,
3) przedstawić zdobytą wiedzę w formie notatki,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6,

–

materiały do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić sposoby ochrony środowiska w zakładzie garbarskim?

2) określić czynniki kształtujące środowisko pracy człowieka?

3) określić podstawowe sposoby walki z hałasem?

4) określić sposoby ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami?

5) określić źródła zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego?

6) opisać metody oczyszczania ścieków?

7) określić, co rozumiemy pod pojęciem „dziura ozonowa” ?

8) określić, co rozumiemy pod pojęciem „efekt cieplarniany”?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Ochrona przeciwpożarowa

4.5.1. Materiał nauczania

Pożarem nazywamy każdy przypadek niekontrolowanego procesu spalania materiałów

palnych.. Pożary były zawsze zagrożeniem, przynoszącym wielkie straty materialne. Obecnie
ze względu na powszechne stosowanie różnych materiałów syntetycznych, pożar staje się
przede wszystkim źródłem trujących dymów i gazów, które niekiedy stanowią jeszcze
większe zagrożenie dla życia człowieka niż sam ogień.

Najczęściej spotykane przyczyny pożarów

Najczęściej spotykanymi przyczynami pożarów jest ludzka nieostrożność, nierzadko

granicząca z bezmyślnością. Objawia się ona drastycznym lekceważeniem podstawowych
zasad bezpieczeństwa oraz świadomym łamaniem przepisów przeciwpożarowych.
Szczególnie powszechne jest nieprzestrzeganie zakazu palenia tytoniu w miejscach
niedozwolonych, niewłaściwe zabezpieczenie prac określanych jako niebezpieczne pożarowo
oraz lekceważenie zagrożeń związanych z używaniem cieczy palnych. Drugą pod względem
częstotliwości przyczyną występowania pożarów są wady i nieprawidłowa eksploatacja
urządzeń elektrycznych, objawiająca się nadmiernym obciążaniem obwodów zasilających,
eksploatowaniem urządzeń niesprawnych technicznie, zwłaszcza z uszkodzonymi kablami
i wtykami zasilającymi oraz używanie elektrycznych, przenośnych urządzeń grzewczych
w sposób niezgodny z przeznaczeniem i określonymi przez producenta zasadami
użytkowania.

W przypadku zauważenia pożaru, jego objawów lub stwierdzenia innej, zagrażającej

bezpieczeństwu sytuacji należy niezwłocznie powiadomić o zagrożeniu ludzi mogących
znaleźć się w jego strefie oraz powiadomić o tym jednostkę ochrony przeciwpożarowej lub
policję. O zdarzeniu należy też powiadomić właściciela lub administratora obiektu lub terenu,
na którym to zdarzenie ma miejsce. W przypadku, gdy przewidywany rozwój wydarzeń może
spowodować bezpośrednie niebezpieczeństwo dla ludzi, należy zarządzić ich ewakuację
z zagrożonego obszaru. Działania te należy podjąć jeszcze przed przybyciem straży pożarnej
i innych zawodowych służb ratowniczych. Powszechnie znany numer telefonu do straży
pożarnej brzmi 998, bądź bardziej popularny na świecie numer 112. Połączenie z tym
numerem jest bezpłatne i można je realizować z telefonów stacjonarnych i komórkowych.
Zarówno z jednych, jak i z drugich połączenie wybieramy bez żadnego numeru
poprzedzającego, takiego jak kierunek bądź prefiks.

Główne przyczyny pożaru to:

−

zły stan urządzeń elektrycznych, grzewczych i mechanicznych oraz nieprawidłowe ich
użytkowanie,

−

wady procesu technologicznego,

−

brak porządku i czystości,

−

nieostrożność osób,

−

samozapalenie,

−

podpalenie umyślne.

Ochrona przeciwpożarowa to ogół przedsięwzięć, i działań profilaktycznych mających na
celu ochronę mienia i życia przed pożarem. Ochronę przeciwpożarową realizujemy poprzez

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wprowadzanie systemów zabezpieczeń przeciwpożarowych, które ze względu na swoją
charakterystykę możemy podzielić na dwa główne rodzaje:

−

Bierne systemy zabezpieczeń przeciwpożarowych

−

Czynne systemy zabezpieczeń przeciwpożarowych
Do biernych systemów zabezpieczeń przeciwpożarowych zaliczamy wszystkie

zabezpieczenia mające charakter prewencyjny, których zadaniem jest zminimalizowanie
stopnia zagrożenia pożarowego. Są to między innymi:

−

zabezpieczenie przeciwpożarowe elementów konstrukcji budowlanych,

−

drzwi i ścianki oddzielenia przeciwpożarowego o odporności ogniowej,

−

zabezpieczenie ognioochronne palnych materiałów do stopnia słabo lub nie
rozprzestrzeniania ognia,

−

zabezpieczenia kanałów wentylacyjnych,

−

zabezpieczenia kabli i przejść kablowych,

Czynnymi systemami zabezpieczeń nazywamy wszystkie zabezpieczenia mające na celu

wykrycie, zasygnalizowanie i o ile jest to możliwe usunięcie zagrożenia pożarowego.
Dodatkową cechą jest umożliwienie ewakuacji w sytuacjach zagrożenia życia. Do tych
systemów zaliczamy:

−

systemy sygnalizacji pożaru (SAP),

−

systemy wentylacji pożarowej,

−

lampy i systemy oświetlenia awaryjnego,

−

sieć hydrantowa wewnętrzna i zewnętrzna,

−

aktywne systemy bezpieczeństwa instalacji gazowej.

Gaszenie pożarów

Do samodzielnego gaszenia pożarów w „zarodku” służą tzw. podręczne środki gaśnicze,

do których należą: woda, piasek, gaśnice, koce gaśnicze, hydronetki, agregaty gaśnicze,
bosaki, siekiery, łopaty, drabiny, wiadra. Najczęściej wykorzystywane są koce gaśnicze
i gaśnice (ze względu na wygodę użycia, dostępność i efektywność). Posiadają one wyraźne
oznaczenia literowe świadczące o tym, do gaszenia, jakiego rodzaju pożaru są przeznaczone:
A. Ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu, których występuje zjawisko żarzenia
(drewno, papier),
B. Ciecze płynne i stałe topniejące w skutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki, smoła, topiące
się tworzywa sztuczne),
C. Gazy palne (gaz ziemny, acetylen, propan-butan),
D. Pożary metali (magnez, sód, uran),
E. Pożary z grup ABCD występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Do gaszenia każdego z nich należy używać odpowiednich środków gaśniczych:

do grupy A - woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla;
do grupy B - piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon;
do grupy C - proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon;
do grupy D - proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon.

Należy pamiętać o tym, że przy użyciu gaśnic (żadnego typu) nie można gasić płonących

na ludziach ubrań ze względy na bardzo niską temperaturę środka gaśniczego (należy to robić
przy użyciu koca gaśniczego), obowiązuje również całkowity zakaz gaszenia wodą lub
gaśnicami pianowymi urządzeń pod napięciem (grozi to porażeniem prądem), metali oraz
karbidu. Przy użyciu wody nie należy gasić również tłuszczy, paliw oraz olejów.

Opis środków gaśniczych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Gaśnica pianowa jest przeznaczona do gaszenia pożarów grupy A i B. Jest wykonana z
metalowego pojemnika o kształcie cylindrycznym, na którym znajduje się pyszczek do
wytrysku środka gaśniczego, zbijak do uruchomienia gaśnicy, uchwyty i instrukcja jej
obsługi. Wnętrze gaśnicy wypełniają środki alkaliczne w roztworze wodnym środka
pianotwórczego oraz kwas w podwieszonym pojemniku. Po uruchomieniu gaśnicy, czyli po
uderzeniu zbijakiem o twardy przedmiot, następuje zmieszanie obu cieczy, wydzielanie dużej
ilości węgla, tworzenie się piany i podwyższenie ciśnienia, które wyrzuca pianę na zewnątrz.

Gaśnica śniegowa przeznaczona do gaszenia pożarów grupy B, C i D. Do wyrzucania środka
gaśniczego służy dysza wylotowa połączona z korpusem elastycznego węża. W głównej
części ma zawór i dźwignię do uruchomienia gaśnicy, a z boku uchwyt. Wnętrze gaśnicy jest
wypełnione ciekłym dwutlenkiem węgla, który po otwarciu zaworu wydostaje się na
zewnątrz, gwałtownie się rozpręża i przechodzi w stan gazowy.

Gaśnica proszkowa zawiera proszek gaśniczy pod stałym ciśnieniem.( rys.10 )

Hydronetka przenośny pojemnik wyposażony w zbiornik, pompkę tłoczną i wężyk
z prądowniczką. Zawiera ok 15 l wody.

Gaśnica halonowa wypełniona cieczą o bardzo niskiej temperaturze parowania.

Koc gaśniczy wykonany z tkaniny niepalnej o powierzchni ok. 2 m

. Kocem okrywamy

źródło ognia, a obrzeża dokładnie dociskamy do podłoża, dzięki czemu ograniczamy dostęp
tlenu do palącego się materiału.

Agregat gaśniczy to sprzęt gaśniczy wyposażony w kółka, mający zapas środków w ilości
większej niż 20 kg (od 25 kg do 750 kg). Agregaty gaśnicze dzielimy na: pianowe, halonowe,
proszkowe i śniegowe.

Należy pamiętać o okresowych przeglądach. Zabezpieczy to nas przed niemiłymi

niespodziankami i zagwarantuje, że sprzęt gaśniczy zadziała zawsze, kiedy zajdzie potrzeba
jego użycia Bez względu na to, jak skuteczne mamy środki gaśnicze, należy pamiętać, że
lepiej, taniej, łatwiej i bezpieczniej jest chronić niż gasić.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10 Gaśnica proszkowa zmiennociśnieniowa: A - zbiornik ciśnieniowy, B - proszek gaśniczy, C - zawór, D -
korpus zaworu, E - popychacz, F - dzwignia, G - ładunki sprężonego gazu, H - łoże, I - sprężyna, J - dysza, K –
przebijak [1, s.6]

Każdy pracownik powinien znać instrukcje bezpieczeństwa pożarowego swojego zakładu

w stopniu umożliwiającym mu opanowanie pożaru w zarodku oraz postępowanie w razie
rozprzestrzenienia się pożaru. Ponadto powinien znać symbolikę tablic informacyjnych
rozmieszczonych na terenie zakładu ( rys. 11) oraz bezwzględnie stosować się do zawartych
w nich informacji

Rys.11 Przykładowe znaki bezpieczeństwa – przeciw pożarowe [1, s.2]

Zakaz używania

otwartego ognia

Zakaz palenia

tytoniu

Materiały

łatwopalne

Nie zastawiać

Zakaz gaszenia

wodą

Gaśnica

Sprzęt przeciw

pożarowy

Telefon do użycia

w stanie

zagrożenia

Przycisk

alarmowy

Hydrant

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy pożarem?
2. Jakie są główne przyczyny powstawania pożarów?
3. Na czym polega ochrona przeciwpożarowa?
4. Co rozumiemy pod pojęciem - czynne systemy zabezpieczeń przeciwpożarowych?
5. Co rozumiemy pod pojęciem - bierne systemy zabezpieczeń przeciwpożarowych?
6. Jak wyglądają procedury powiadamiania o zaistnieniu pożaru?
7. Na czym polega gaszenie pożarów?
8. Czy znasz podstawowe środki gaśnicze?
9. Czy znasz podstawowe znaki bezpieczeństwa przeciwpożarowego?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź zestawienie (najlepiej w formie tabeli) następującej zależności:

rodzaj palącej się substancji - środek gaśniczy który należy zastosować do jej gaszenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi środków gaśniczych,
2) przeanalizować zdobyte informacje,
3) przedstawić zdobytą wiedzę w formie tabeli,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia,
5) dokonać oceny ćwiczenia,

Wyposażenie stanowiska pracy

–

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6,

–

materiały do pisania.

Ćwiczenie 2

Dokonaj prawidłowego oznaczenia (znakami przeciwpożarowymi)magazynu środków

chemicznych w dziale wykańczalni.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi rodzaju środków chemicznych gromadzonych

w dziale wykańczania,

3) zapoznać ze znakami przeciwpożarowymi,
4) przeanalizować zdobyte informacje,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia,
6) dokonać oceny ćwiczenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

– zestaw komputerowy z dostępem do internetu,
– literatura z rozdziału 6,
– materiały do pisania.

Ćwiczenie 3

Zapisz w kolejnych punktach działania, jakie podejmiesz w momencie spostrzeżenia

pożaru w zakładzie pracy

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się wiadomościami dotyczącymi procedur postępowania w wypadku pożaru,
2) przeanalizować zdobyte informacje,
3) zanotować wyniki analizy,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura z rozdziału 6,

–

materiały do pisania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić, najczęściej spotykane przyczyny pożarów?

2) zdefiniować procedury działania w wypadku pożaru?

3) zastosować odpowiedni rodzaj gaśnic do danego typu pożaru?

4) scharakteryzować podręczne środki gaśnicze?

5) odczytać przykładowe przeciwpożarowe znaki bezpieczeństwa?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych. Test zawiera 20 pytań dotyczących.

Przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska.

4. Wszystkie pytania są pytaniami wielokrotnego wyboru
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w pytaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku
pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie
zakreślić odpowiedź prawidłową),.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą przysporzyć Ci
pytania: 3,4,11,12,13 gdyż są one na poziomie trudniejszym niż pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 90 min.

Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Najważniejszym polskim aktem prawnym regulującym miedzy innymi kwestie bhp jest:

a) norma polska,
b) kodeks pracy,
c) obwieszczenie,
d) rozporządzenie.

2. Instytucją nie mającą wpływu na kontrolę przestrzegania przepisów prawa pracy jest:

a) Państwowa Inspekcja Sanitarna,
b) Urząd Miar i Normalizacji,
c) Urząd Dozoru Technicznego,
d) Państwowa Inspekcja Pracy.

3. Regulamin pracy nie może:

a) przyznawać pracownikom nowych uprawnień,
b) być źródłem nowych obowiązków pracownika,
c) ustalać rozkładu czasu pracy,
d) ustalać czasu i miejsca wypłaty wynagrodzenia.

4. Do wypadku przy pracy nie zaliczamy:

a) wypadku zaistniałego podczas wykonywania przez pracownika zwykłych czynności

poza godzinami pracy oraz poza terenem zakładu pracy,

b) wypadku zaistniałego podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

zwykłych czynności lub poleceń przełożonych.

c) wypadku zaistniałego podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika

czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia.

d) wypadku zaistniałego w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy

w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku
wynikającego ze stosunku pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Główną przyczyną wypadków przy pracy to przyczyny:

a) techniczne,
b) organizacyjne,
c) inne,
d) ludzkie.

6. Główną przyczyną powodującą najwięcej wypadków przy pracy (z przyczyn ludzkich)

jest
a) niedostateczna koncentracja uwagi na wykonywanej czynności.
b) lekceważenie zagrożenia (brawura ryzykanctwo).
c) nieprawidłowe

zachowanie

się

pracownika

spowodowane

zaskoczeniem

niespodziewanym zdarzeniem.

d) nieznajomość zagrożenia oraz przepisów i zasad bhp, a także brak doświadczenia.

7. O tym, że wypadek miał miejsce, poszkodowany – jeżeli stan zdrowia na to pozwala –

powinien w pierwszej kolejności poinformować
a) społecznego inspektora pracy,
b) swojego przełożonego,
c) kierownika zakładu
d) pracownika bhp.

8. Protokół

powypadkowy

musi zostać sporządzony przez zespół powypadkowy w ciągu

a) 3 dni od daty uzyskania zawiadomienia o wypadku,
b) 7 dni od daty uzyskania zawiadomienia o wypadku,
c) 14 dni od daty uzyskania zawiadomienia o wypadku,
d) 21 dni od daty uzyskania zawiadomienia o wypadku.

Pierwszym

etapem organizacji udzielania pierwszej pomocy jest:

a) ocena stanu poszkodowanego,
b) wezwanie pomocy,
c) zawiadomienie przełożonego,
d) ocena sytuacji i zabezpieczenie miejsca wypadku.

10.

Prawidłowe

numery telefonów ratunkowych to:

a) 999 – pogotowie ratunkowe i 998 – straż pożarna,
b) 998 – pogotowie ratunkowe i 999 – straż pożarna,
c) 997 – pogotowie ratunkowe i 998 – straż pożarna,
d) 999 – pogotowie ratunkowe i 997 – straż pożarna.

11. W dziale warsztatu mokrego największe zagrożenie chemiczne powodują:

a) stężony kwas siarkowy, siarczek sodu,
b) związki chromu, formaldehyd,
c) rozpuszczalniki organiczne (np. estry, alkohole, benzen).
d) garbniki roślinne i syntanowe.

12. W dziale garbowania i dogarbowania największe zagrożenie chemiczne powodują

a) sól, rozpuszczalniki organiczne,
b) rozpuszczalniki organiczne (np. estry, alkohole, benzen),
c) stężony kwas siarkowy, siarczek sodu,
d) związki chromu, formaldehyd, soda.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. W dziale wykańczania największe zagrożenie chemiczne powodują

a) stężony kwas siarkowy, siarczek sodu,
b) garbniki syntetyczne, kwasy,
c) rozpuszczalniki organiczne (np. estry, alkohole, benzen),
d) związki chromu, formaldehyd, soda.

14. Środki ochrony indywidualnej według ich ogólnego przeznaczenia możemy podzielić na:

a) siedem grup,
b) dziewięć grup,
c) jedenaście grup,
d) trzynaście grup.

15. Na środowiska pracy człowieka nie ma wpływu:

a) natężenia hałasu,
b) natężenie oświetlenia stanowiska pracy,
c) poziom zapylenia powietrza,
d) czas pracy.

16. W warunkach przemysłowych hałasu nie możemy ograniczyć poprzez:

a) zastosowanie osłon akustycznych,
b) zastosowanie ochron osobistych,
c) wybetonowanie podłoża hali maszyn,
d) redukcje hałasu u źródła.

17. Jaki gaz emitowany do atmosfery przyczynia się do powstanie „efektu cieplarnianego?

a) dwutlenek węgla,
b) dwutlenek siarki,
c) tlenek węgla,
d) freon.

18. Najczęściej spotykaną przyczyną pożarów jest:

a) wadliwy proces technologiczny,
b) brak porządku i czystości,
c) nieprawidłowa eksploatacja urządzeń elektrycznych,
d) ludzka nieostrożność.

19. Urządzenia pod napięciem możemy gasić:

a) wodą,
b) pianą gaśniczą,
c) proszkiem gaśniczym,
d) kocem gaśniczym.

20. Który z przeciwpożarowych znaków bezpieczeństwa oznacza przycisk

przeciwpożarowy?

a) b) c) d)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska

Zakreśl poprawną odpowiedź

Numer

zadania

Odpowiedź

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Artykuł - Zagrożenia chemiczne w przemyśle garbarskim „bezpieczeństwo pracy nauka

i praktyka” 4/2001, str. 6–9 dr inż. Wojciech Domanski mgr Jolanta Surgiewicz
Centralny Instytut Ochrony Pracy

2. Informacje zawarte na stronach internetowych:

1. http//www.ciop.pl/ Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut

Badawczy

2. http//www.ebhp.pl/ BHP, wyposażenie stanowisk pracy
3. http//www.ściąga .pl/ tekst
4. http//www.eko - net.pl/ Serwis dla specjalistów ochrony środowiska
5. http//www.bhp.com.pl
6. http//www.ppozbhp.pl Ogólnopolski Portal Ochrony Przeciwpożarowej
7. http//prawo-pracy.pl/ Prawo pracy dla pracowników i pracodawców
8. http//prawo.hoga.pl/prawo pracy-Serwis nie tylko dla prawników

3. Hansen A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa
4. Rodziewicz O.: Podstawy technologii garbarstwa. WSI, Radom 1984
5. Roj-Chodacka A.: Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska. Poradnik i materiały dla ucznia. KOWEZiU,
Warszawa 2002