UNIA EUROPEJSKA – JAPONIA:

WYZWANIA WSPÓ

àPRACY A KATASTROFA

W FUKUSHIMIE

Ewa Trojnar

Instytut Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Uniwersytet Jagiello

Ĕski w Krakowie

ul. Gronostajowa 3, 30-387 Kraków, [e-mail]

Streszczenie. Katastrofa w elektrowni j

ądrowej w Fukushimie, wywoáana trzĊsieniem

ziemi i tsunami na wschodnim wybrze

Īu Japonii w marcu 2011 roku podkreĞliáa znaczenie

bezpiecze

Ĕstwa energetycznego na caáym Ğwiecie. W odpowiedzi na nią paĔstwa czáonkowskie

Unii Europejskiej przeprowadzi

áy szereg kontroli i zmian w energetyce jądrowej. W geĞcie

solidarno

Ğci strona unijna udzieliáa Japonii wsparcia. Wydarzenia te przeáoĪyáy siĊ na pogáĊbienie

wspó

ádziaáania partnerów nie tylko w zakresie bezpieczeĔstwa jądrowego. Zdynamizowano

wspó

ápracĊ w jej gáównych obszarach, tj. w zakresie handlu i inwestycji. Strona unijna wskazaáa,

Īe problematyka bezpieczeĔstwa energetycznego pozostanie istotnym elementem stosunków
z Japoni

ą, z którą wiązaáy ją gáównie zaleĪnoĞci gospodarcze. Katastrofa w Fukushimie nie

spowolni

áa pracy japoĔskich przedsiĊbiorstw z branĪy jądrowej, które wykazaáy wzmoĪoną

aktywno

Ğü na rynkach europejskich. Nie ulega wątpliwoĞci, Īe decyzje budowy energetyki

j

ądrowej w Polsce równieĪ pozostają w zasiĊgu ich moĪliwoĞci i zainteresowania.

S

áowa kluczowe: bezpieczeĔstwo energetyczne, energetyka jądrowa, Unia Europejska, Jap onia,

Fukushima

WST

ĉP

Katastrofa w elektrowni j

ądrowej w Fukushimie, wywoáana trzĊsieniem

ziemi i tsunami na wschodnim wybrze

Īu Japonii w marcu 2011 roku podkre-

Ğliáa znaczenie bezpieczeĔstwa energetycznego nie tylko w Japonii, ale i na
ca

áym Ğwiecie. Zapoczątkowaáa szereg zmian w energetyce jądrowej, takĪe

w pa

Ĕstwach Unii Europejskiej, zarówno na niezaleĪnym szczeblu paĔstwo-

wym, jak i na poziomie ca

áej organizacji. Obok unijnej i lokalnej rewizji stanu

bezpiecze

Ĕstwa infrastruktury, rozgorzaáy dyskusje nad przyszáoĞcią energetyki

j

ądrowej. Doprowadziáy one do róĪnych rozstrzygniĊü strategicznych co do

przysz

áoĞci sektora w poszczególnych paĔstwach. Jedynie w Niemczech kata-

strofa w Fukushimie, przyspieszy

áa plany wycofywania siĊ z energetyki jądro-

wej. Podj

Ċto decyzjĊ o wygaszaniu reaktorów i powrócono do zawieszonego

Teka Kom. Politol. Stos. Mi

Ċdzynar. – OL PAN, 2014, 9, 179–192

wcze

Ğniej planu rezygnacji z energetyki jądrowej do 2021 roku. W pozostaáych

pa

Ĕstwach, posiadających energetykĊ jądrową utrzymano decyzjĊ o jej dalszym

wykorzystywaniu, a w by

áych republikach nadbaátyckich i w Polsce utrzymano

plany budowy elektrowni.

W odpowiedzi na tragedi

Ċ w Fukushimie, Unia Europejska zadeklarowaáa

nie tylko solidarno

Ğü z Japonią, ale udzieliáa wsparcia. Co ciekawe, wydarzenia

te prze

áoĪyáy siĊ na pogáĊbienie wspóádziaáania partnerów nie tylko w zakresie

bezpiecze

Ĕstwa jądrowego pomiĊdzy partnerami. Zdynamizowano wspóápracĊ

w jej dotychczasowych obszarach – handlu i inwestycjach. Chocia

Ī trudno zwe-

ryÞ kowaü hipotezĊ o intensyÞ kacji wspóápracy gospodarczej pomiĊdzy Unią
Europejsk

ą a Japonią jako rezultacie problemów japoĔskiej energetyki jądro-

wej po katastroÞ e w Fukushimie, to jednak warto zwróciü uwagĊ na potencjalne
mo

ĪliwoĞci, jakie ujawniáy siĊ dziĊki temu zbiegowi tragicznych okolicznoĞci.

Strona unijna jednoznacznie wskaza

áa, Īe problematyka bezpieczeĔstwa ener-

getycznego pozostanie istotnym elementem stosunków z Japoni

ą, z którą wią-

za

áy ją gáównie zaleĪnoĞci gospodarcze. Niewątpliwie, zacieĞnienie wspóápracy

równie

Ī w dotychczasowych obszarach zagwarantuje stronom oczekiwane

korzy

Ğci.

WYZWANIA BEZPIECZE

ēSTWA ENERGETYCZNEGO JAPONII

Odnosz

ąc sytuacjĊ, w jakiej znalazáa siĊ Japonia po katastroÞ e w 2011 roku

do historycznych do

ĞwiadczeĔ tego kraju w zakresie bezpieczeĔstwa energe-

tycznego, nale

Īy stwierdziü, Īe nie budziáo wątpliwoĞci, Īe JapoĔczycy uporają

si

Ċ z tragedią. Jedynie budziáo zainteresowanie jak sprawnie przeprowadzą kraj

przez skutki katastrofy. Powszechnie s

ądzono, Īe siáĊ Japonii w tym zakresie

zbudowa

áy doĞwiadczenia historii. Trudna przeszáoĞü tego kraju w XX wieku,

a szczególnie wojna na PacyÞ ku i jej dramatyczne podsumowanie, doko-
nane przez Amerykanów poprzez zrzucenie bomb atomowych na Hiroszim

Ċ

i Nagasaki w sierpniu 1945 roku, w zestawieniu z pó

Ĩniejszymi sukcesami

rozwojowymi Japonii, zwanymi wr

Ċcz „cudem gospodarczym”, podpowia-

da

áa, Īe Japonia poradzi sobie nawet z najwiĊkszą w dziejach Ğwiata katastrofą

j

ądrową.

O ile nie sposób uchroni

ü siĊ przed naturalnymi katastrofami, o tyle decyzja

o posiadaniu przez pa

Ĕstwo elektrowni jądrowych musi wiązaü siĊ z wielopáasz-

czyznowymi kalkulacjami ryzyka. Nie inaczej by

áo w historii Japonii. Rozwój

energetyki j

ądrowej byá podyktowany wyzwaniami bezpieczeĔstwa ekonomicz-

nego, b

Ċdącego kluczowym czynnikiem odbudowy kraju po przegranej woj-

nie. Terytorium Japonii, ograniczone od tamtego czasu do Wysp Japo

Ĕskich,

zosta

áo pozbawione bogatych w surowce ziem na kontynencie azjatyckim oraz

w wyspiarskiej cz

ĊĞci Azji Poáudniowo-Wschodniej. Nie tylko ograniczenia

surowcowe przes

ądziáy o budowie elektrowni jądrowych. Strategiczne decyzje

180

Ewa Trojnar

tworzenia nowej gospodarki krajowej oraz sojusz ze Stanami Zjednoczonymi
utorowa

áy drogĊ energetyce jądrowej w Japonii. W 1957 roku Japonia, wraz

z 55 pa

Ĕstwami Ğwiata, staáa siĊ czáonkiem zaáoĪycielem MiĊdzynarodowej

Agencji Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency) z ide

ą bez-

piecznego i pokojowego korzystania z energetyki j

ądrowej.

Powojenn

ą odbudowĊ japoĔskiej gospodarki oparto na energocháonnych

ga

áĊziach przemysáu. Z uwagi na fakt, Īe wáasne zasoby wĊgla kamiennego

by

áy bardzo ubogie, wspomagano siĊ importem paliw páynnych. Co gorsza,

rz

ąd Japonii nie posiadaá, ani doĞwiadczeĔ, ani strategii prowadzenia dziaáal-

no

Ğci na miĊdzynarodowych rynkach paliwowych, które przeĪywaáy dyna-

miczny rozwój. W latach 50. i 60. dzia

áania japoĔskich przedsiĊbiorców w tym

obszarze nale

Īy uznaü za pionierskie, obarczone wysokim ryzykiem, szczegól-

nie bliskowschodnich kryzysów politycznych. Gros japo

Ĕskiego importu ropy

naftowej pochodzi

áo wáaĞnie z paĔstw Bliskiego Wschodu

1

. Dopiero w 1967

roku za

áoĪono Japan Petroleum Development Corporation – jednostkĊ rządową

zajmuj

ącą siĊ pomocą techniczną i Þ nansową podmiotom prywatnym, dziaáa-

j

ącym w przemyĞle wydobywczym. AtrakcyjnoĞü rozwoju sektora podsycaáy

niskie ceny ropy na

Ğwiatowych rynkach. W rezultacie tego zastĊpowano tra-

dycyjn

ą energetykĊ opartą w Japonii na wĊglu. JednoczeĞnie rozwijano energe-

tyk

Ċ jądrową. W 1966 roku uruchomiono pierwszy reaktor jądrowy. Trend ten

wspó

ágraá z potrzebą przestrzegania wzglĊdów Ğrodowiskowych. W latach 1967

i 1968 wprowadzono prawo kontroli zanieczyszczenia

Ğrodowiska i powietrza

2

.

Jeszcze w latach 70. za wi

ĊkszoĞü dostaw surowców do Japonii odpowiadaáy

mi

Ċdzynarodowe koncerny naftowe (w 1973 roku aĪ 74,1% dostaw)

3

. Gdy

Ğwiat

ogarn

ąá kryzys paliwowy wraz z nimi w katastrofalnej sytuacji znalazáa siĊ roz-

p

Ċdzona gospodarka Japonii. W tamtym czasie, niezaleĪna od sytuacji na Bli-

skim Wschodnie, japo

Ĕska energetyka jądrowa stanowiáa jedynie 1% podaĪy

w bilansie energetycznym kraju. Wyj

Ğcie Japonii z kryzysu wiązaáo siĊ z odbu-

dowaniem zaufania spo

áecznego do rządzących, kreowanej przez nich polityki,

w tym polityki j

ądrowej. Oto w dwie dekady po tragedii wojny w Japonii bra-

kowa

áo nawet podstawowych produktów, a oszczĊdnoĞci i ograniczenia doty-

czy

áy caáego spektrum potrzeb spoáecznych i gospodarki. Niewątpliwie dalszy

rozwój energetyki j

ądrowej wiązaá siĊ z koniecznoĞcią uniezaleĪniania siĊ od

importu paliw. Rz

ąd Japonii podejmowaá szereg staraĔ zmierzających do uzdro-

wienia sytuacji w energetyce i gospodarce. W tym celu, w 1974 roku Japonia

1

Szerzej na ten temat zob. E. Trojnar, Japonia a monarchie Zatoki Perskiej, WUJ,

Kraków 2009, s. 25–26.

2

Tai Wei Lim, Media Views on Energy both Before and After the Fukushima Nuclear

Disaster, „Tamkang journal of International Affairs” 2013, t. 16, nr 3, s. 25.

3

Petroleum Association of Japan, za: T. Hamauzu, The changing structure of oil connec-

tions, w: Japan in the contemporary Middle East, red. Kaoru Sugihara, J. A. Allan, Routlegde–
New York–London 1991, s. 73.

181

UNIA EUROPEJSKA – JAPONIA: WYZWANIA WSPÓ

àPRACY A KATASTROFA...

w

áączyáa siĊ w powoáanie MiĊdzynarodowej Agencji Energetyki (International

Energy Agency), traktuj

ąc problem zabezpieczenia dostaw jako wyzwanie miĊ-

dzynarodowe. Kolejne

Ğwiatowe kryzysy naftowe Japonia przeszáa juĪ znacznie

áagodniej, stale rozbudowując infrastrukturĊ wytwarzania alternatywnych Ĩró-
de

á energii (zob. tabela 1). W 1979 roku podczas drugiego kryzysu naftowego

udzia

á kopalin páynnych w japoĔskiej energetyce byá niĪszy o 8% w porównaniu

z 1973 roku i wyniós

á 68%. ZmianĊ tĊ wyrównano zwiĊkszeniem udziaáu ener-

gii j

ądrowej i odnawialnej, z 6% do 10% áącznie. JednoczeĞnie zwiĊkszyá siĊ

udzia

á gazu ziemnego do 5% i LPG do 3% W póĨniejszych latach utrzymano tĊ

tendencj

Ċ zmian.

Tabela 1.

ħródáa energii w Japonii [udziaá w %]

Rok

ħródáo energii

1950

1973

1979

1990

2000

2010

W

Ċgiel

50

15

14

16

18

21

Ropa naftowa

17

76

68

54

48

44

Gaz ziemny

–

2

5

10

13

16

LPG

–

2

3

4

3

3

Energia j

ądrowa

–

1

4

9

12

10

ħródáa odnawialne

33

5

6

7

6

6

ħródáo: Energy in Japan 2010, Agency for Natural Resources and Energy, Ministry of Economy, Trade and
Industry, http://www.meti.go.jp (dost

Ċp: 26.05.2013).

Rezygnacja z energetyki opartej na paliwach p

áynnych w planowaniu roz-

woju japo

Ĕskiej gospodarki byáa niemoĪliwa nie tylko w krótkim czasie, ale

nawet w

Ğredniej perspektywie. Przystąpiono jednak do planów jej ogranicza-

nia. Rosn

ące potrzeby kraju zaspokajano z pozostaáych Ĩródeá, a energetyka

j

ądrowa dostarczaáa coraz wiĊcej elektrycznoĞci, uzupeániając pracĊ elektrowni

w

Ċglowych i wodnych (zob. tabela 2). Najbardziej dynamiczny rozwój sektora

j

ądrowego przypadaá na lata 80. i 90., kiedy to paliwa odpowiadaáy za trzecią

cz

ĊĞü podaĪy energii elektrycznej. Na początku XXI wieku gros elektrycznoĞci

pochodzi

áo z elektrowni gazowych, 28%.

Stopniowe odej

Ğcie od uzaleĪnienia gospodarki japoĔskiej od importu

i wykorzystania ropy naftowej w energetyce przejawia

áo siĊ takĪe w sposobie

formu

áowania strategii w tym sektorze

4

. W latach 80. XX wieku cele japo

Ĕ-

skiej energetyki determinowa

áo: zapewnienie stabilnych dostaw ropy naftowej,

4

Energy in Japan 2010, Agency for Natural Resources and Energy, Ministry of Economy,

Trade and Industry, http://www.meti.go.jp (dost

Ċp: 26.05.2013).

182

Ewa Trojnar

rozwój i wdra

Īanie alternatywnych Ĩródeá energii oraz promocja oszczĊdzania

energii, a na prze

áomie XX i XXI wieku – zabezpieczanie stabilnych dostaw,

zrównowa

Īony rozwój Ğrodowiska oraz respektowanie mechanizmów rynko-

wych. Wspó

áczeĞnie, z uwagi na zmieniające siĊ uwarunkowania rynkowe i Ğro-

dowiskowe, zapewnienie wydajno

Ğci japoĔskiej energetyki pozostaje zmienną

trzech czynników: wzrostu gospodarczego, wyzwa

Ĕ związanych z globalnym

ociepleniem i bezpiecze

Ĕstwa energetycznego, które pozostając ze sobą nieroze-

rwalnie powi

ązane, tworząc „trylemat energetyki”

5

.

Tabela 2.

ħródáa energii elektrycznej w Japonii [udziaá w%]

Rok

ħródáo energii

1973

1979

1985

1990

1995

2000

2005

2010

ħródáa odnawialne

16

15

13

11

9

9

8

8

Energia wodna z elektrowni
szczytowo-pompowych

1

1

1

1

1

1

1

1

Energia j

ądrowa

3

14

27

27

34

34

31

26

Gaz ziemny

2

14

22

22

22

26

24

28

W

Ċgiel

5

4

10

10

14

18

26

25

Ropa naftowa

73

53

27

29

19

11

11

12

ħródáo: Energy in Japan 2010… (dostĊp: 26 V 2013).

Rozwój energetyki j

ądrowej w Japonii wpisywaá siĊ w tĊ strategiĊ. Wspóá-

tworzy

áy ją doĞwiadczenia kryzysów energetycznych, z związku, z którymi

podj

Ċto wyzwanie uniezaleĪniania energetyki od importu paliw páynnych,

a tak

Īe redukcji emisji gazów cieplarnianych, wynikające z zaáoĪeĔ ratyÞ kowa-

nego w 2002 roku protoko

áu z Kioto

6

. Do czasu tragedii w Fukushimie japo

Ĕska

energetyka j

ądrowa odpowiadaáa za produkcjĊ niemal 30% elektrycznoĞci, gdy

podczas pierwszego kryzysu naftowego 3%, a drugiego – ju

Ī 14%. Rozwój tego

sektora wi

ązaá siĊ strategią zapewnienia stabilnych dostaw uranu. W tym celu

Japonia prowadzi

áa „dyplomacjĊ zasobami”

7

z pa

Ĕstwami bogatymi w surowce,

poprzez wspieranie prywatnych japo

Ĕskich przedsiĊbiorstw prowadzących dzia-

áalnoĞü w tej branĪy za granicą

8

.

5

„Energy Trilemma” za: Energy in Japan 2010..., s. 18.

6

Energy in Japan 2010…, s. 19.

7

„Resource diplomacy” za: Energy in Japan 2010…, s. 21.

8

Ibidem.

183

UNIA EUROPEJSKA – JAPONIA: WYZWANIA WSPÓ

àPRACY A KATASTROFA...

Tragedia w Fukushimie przynios

áa nie tylko rewizjĊ polityki jądrowej

w Japonii, ale tak

Īe bezpieczeĔstwa energetycznego paĔstwa

9

. Z uwagi na spe-

cyÞ czną kulturĊ polityczną Japonii, nie powinny teĪ dziwiü oĞwiadczenia, Īe
rz

ąd „Īaáuje swojej polityki energetycznej”

10

. 14 wrze

Ğnia 2012 roku w doku-

mencie Innovative Strategy for Energy and the Environment og

áoszono zamiar

uwolnienia Japonii od energetyki j

ądrowej do 2030 roku

11

Oczywi

Ğcie wywo-

áaáo to falĊ spekulacji, analiz moĪliwoĞci, a gáosy przeciwników atomu byáy
coraz silniej s

áyszane. Trudno siĊ dziwiü takiemu biegowi wydarzeĔ, naleĪy

si

Ċ wrĊcz spodziewaü, Īe problematyka energetyki jądrowej w Japonii juĪ na

dobre pozostanie tematem spo

áecznych kontrowersji i politycznych przetargów.

Bior

ąc pod uwagĊ bieĪące wyzwania, przez jakimi stoi japoĔska gospodarka,

a tak

Īe czas, jaki musi upáynąü od badaĔ do wdroĪeĔ energetyki odnawialnej,

nie powinno zaskoczy

ü pragmatyczne podejĞcie rządzących do utrzymania

energetyki j

ądrowej.

Wed

áug danych World Nuclear Association (z lipca 2013 roku), w Japonii

by

áo 50 czynnych reaktorów, 3 w budowie i 9 trwale wyáączonych

12

. Statystyka

ta stawia Japoni

Ċ w Ğwiatowej czoáówce, gdyĪ posiada trzeci w Ğwiecie (co do

liczby reaktorów) potencja

á po Stanach Zjednoczonych i Francji

13

. Pozostaje

wi

Ċc regionalnym liderem w branĪy. W przyszáoĞci jej potencjaá mogą wyrów-

na

ü dynamicznie rozwijające siĊ Chiny, w których pracowaáo 17 reaktorów,

a 28 znajdowa

áo siĊ w fazie budowy. PaĔstwo ĝrodka niewątpliwie znajdzie

si

Ċ w Ğwiatowej czoáówce krajów rozwijających energetykĊ jądrową. Sąsied-

nia Korea Po

áudniowa dysponowaáa 23 czynnymi reaktorami, a dodatkowych

5 by

áo w konstrukcji, podczas gdy z oĞmiu na Tajwanie, 6 byáo czynnych,

a 2 – w budowie. Przed katastrof

ą w Fukushimie plany konstrukcji elektrowni

j

ądrowych posiadaáy takĪe: Indonezja, Tajlandia, Wietnam i Birma, te jednak

9

Analiz

Ċ doniesieĔ medialnych w tym zakresie zaprezentowaá Ta Wei Lim. Páyną z niej

interesuj

ące wnioski dotyczące japoĔskiej energetyki, szczególnie w zakresie technologii uzyski-

wanie energii czystego w

Ċgla i gazu ziemnego, która od lat stanowią przedmiot badaĔ japoĔskich

naukowców. Zob. Tai Wei Lim, Media Views on Energy both Before and After the Fukushima
Nuclear Disaster, „Tamkang Journal of International Affairs” 2013, t. 16, nr 3, s. 1–53.

10

M. Schneider, A. Froggatt i in., World Nuclear Industry Status Report 2013, http://

www.worldnuclearreport.org/IMG/pdf/20130716msc-worldnuclearreport2013-lr-v4.pdf, s. 100
(dost

Ċp: 5.08.2013).

11

The Innovative Strategy for Energy and Environment and its future, Citizens’ Nuclear

Information Center, http://www.cnic.jp/english/newsletter/nit151/nit151articles/02_strategy.html
(dost

Ċp: 7.08.2013).

12

World Nuclear Power Reactors & Uranium Requirements, 1.07.2013, The World

Nuclear

Association,

http://www.world-nuclear.org/info/Facts-and-Figures/World-Nuclear-

Power-Reactors-and-Uranium-Requirements/#.Uf_uV9LZuBQ (dost

Ċp: 6.08.2013).

13

Nuclear Power Reactors in the World, Reference Data Series 2013, nr 2, International

Atomic Energy Agency, Edition http://www-pub.iaea.org/MTCD/Publications/PDF/rds2-33_
web.pdf (dost

Ċp: 6.08.2013).

184

Ewa Trojnar

prawdopodobnie zostan

ą odáoĪone na przyszáoĞü

14

. Analizuj

ąc statystyki poten-

cja

áu nuklearnego Azji Wschodniej trudno polemizowaü z uwagą ekspercką,

Īe wáaĞnie ten region ma istotne znaczenie dla bezpieczeĔstwa energetycznego

Ğwiata. NaleĪy siĊ wrĊcz spodziewaü, Īe bĊdzie ono jeszcze wiĊksze. Christo-
pher M. Dent wskazuje na cztery przyczyny tego zjawiska, a s

ą to:

– dynamiczny rozwój gospodarczy Chin,

– niedobór surowców energetycznych w Azji Wschodniej w zderzeniu

z rosn

ącymi potrzebami rozwijających siĊ krajów regionu,

– coraz bardziej wymagaj

ące Þ nansowo i technologicznie pozyskanie

paliw w

Ğwiecie, przy ograniczonym potencjale krajów regionu w tym

zakresie,

– wyzwania

Ğrodowiskowe, na które coraz bardziej zwraca siĊ uwagĊ

w

Ğwiecie

15

.

ENERGETYKA J

ĄDROWA W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJA

KATASTROFA W FUKUSHIMIE

Niespodziewane wydarzenia w Fukushimie wywo

áaáy lawinĊ najróĪniej-

szych reakcji w krajach Unii Europejskiej. Zgodna by

áa oczywiĞcie solidarnoĞü

z poszkodowanymi, któr

ą zresztą unijni dygnitarze wyraĪali na wiele sposobów.

Wbrew powszechnemu mniemaniu o zbiurokratyzowaniu dzia

áaĔ w strukturach

unijnych, reakcja w tej kryzysowej sytuacji by

áa bardzo szybka

16

. Zalecono

przeprowadzenia testów wytrzyma

áoĞciowych (stress tests) na podstawie jed-

nolitych kryteriów we wszystkich elektrowniach j

ądrowych znajdujących siĊ na

pa

Ĕstwach UE

17

. Jak si

Ċ okazaáo prawie we wszystkich monitorowanych obiek-

tach zalecono dalsze „udoskonalenie zabezpiecze

Ĕ”

18

. Pocieszaj

ące jest jednak

to,

Īe Īadna z elektrowni nie zostaáa zamkniĊta. W czerwcu 2013 roku Komi-

sja Europejska wnios

áa o rewizjĊ dyrektywy unijnej o bezpieczeĔstwie jądro-

wym. Ma ona na celu „ci

ągáe doskonalenie poziomu bezpieczeĔstwa jądrowego

14

Christopher M. Dent, Understanding the Energy Diplomacies of East Asian States,

„Modern Asian Studies” 2013, t. 47, nr 3, s. 949.

15

Ibidem, s. 935

í936.

16

N. Meden, EU’s energy after Fukushima, „RIA Novosti”, http://en.rian.ru/international_

affairs/20110328/163246971.html (dost

Ċp: 5.08.2013).

17

Po katastroÞ e w elektrowni Fukushima – 1 czerwca UE rozpocznie testy wytrzyma

áo-

Ğciowe, IP/11/640, 25/05/2011, http://europa.eu/rapid/press-release_IP-11-640_pl.htm (dostĊp:
5.08.2013).

18

Testy wytrzyma

áoĞciowe obiektów jądrowych potwierdzają przestrzeganie rygorystycz-

nych norm bezpiecze

Ĕstwa oraz potrzebĊ dalszego doskonalenia, IP/12/1051, 04/10/2012, Komu-

nikat prasowy, Komisja Europejska http://europa.eu/rapid/press-release_IP-12-1051_pl.htm
(dost

Ċp: 5.08.2013).

185

UNIA EUROPEJSKA – JAPONIA: WYZWANIA WSPÓ

àPRACY A KATASTROFA...

w ca

áej UE”

19

. Przy tej okazji, Komisarz ds. energii Günther Oettinger o

Ğwiad-

czy

á, Īe: „To do paĔstw czáonkowskich naleĪy decyzja o tym, czy chcą produ-

kowa

ü energiĊ jądrową, czy nie”, tym samym silnie zaznaczając, Īe nie zmieni

si

Ċ stanowisko Unii Europejskiej w sprawie rozwoju sektora w poszczególnych

pa

Ĕstwach

20

.

Tabela 3. Unia Europejska – potencja

á jądrowy, 2013

Reaktory

Kraj

Czynne

W budowie

Trwale wy

áączone

Francja

58

1

12

Wielka Brytania

16

29

Szwecja

10

3

Hiszpania

8

2

Belgia

7

1

Niemcy

7

27

Czechy

6

S

áowacja

4

2

3

W

Ċgry

4

Bu

ágaria

2

4

Rumunia

2

Finlandia

1

4

Holandia

1

1

ħródáo: World Nuclear Power Reactors & Uranium Requirements, 1.07.2013, The World Nuclear Association,
http://www.world-nuclear.org/info/Facts-and-Figures/World-Nuclear-Power-Reactors-and-Uranium-Require-
ments/#.Uf_uV9LZuBQ (dost

Ċp: 6.08.2013).

W 2013 roku w gronie pa

Ĕstw Unii Europejskiej utrzymujących energetykĊ

j

ądrową znajdywaáy siĊ: Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Hiszpania, Belgia,

Niemcy, Czechy, S

áowacja, WĊgry, Buágaria, Rumunia, Finlandia i Holandia

21

.

Z energetyki j

ądrowej po tragedii w Fukushimie wycofaáy siĊ Niemcy, a wcze-

19

Testy wytrzyma

áoĞciowe elektrowni jądrowych w UE – prawnie wiąĪące przeglądy co

sze

Ğü lat, IP/13/532, 13/06/2013, Komunikat prasowy, Komisja Europejska, http://europa.eu/

rapid/press-release_IP-13-532_pl.htm (dost

Ċp: 5.08.2013).

20

Ibidem.

21

Energetyka j

ądrowa w Unii Europejskiej po powrocie Niemiec do decyzji o zakoĔcze-

niu eksploatacji elektrowni j

ądrowych do roku 2022, Ministerstwo Gospodarki RP, http://www.

mg.gov.pl/Þ les/upload/11099/opracowanie_EJ_w_UE_po_Fukushimi e.pdf (dostĊp: 22.07.2013);
Stan energetyki j

ądrowej na Ğwiecie, Ministerstwo Gospodarki RP, http://www.mg.gov.pl/

186

Ewa Trojnar

Ğniej: w 1990 roku – Wáochy i w 2008 – Litwa. Sektora tego nie posiadają
Austria, Dania, Estonia, Grecja, Irlandia, Luksemburg,

àotwa, Malta, Polska,

Portugalia i (konsekwentnie do swoich decyzji) W

áochy. Litwa planuje powrót

do sektora, a plany korzystania z energetyki j

ądrowej posiadają takĪe: Estonia,

àotwa i Polska. Potencjaá jądrowy mierzony liczbą reaktorów w 2013 roku
poszczególnych pa

Ĕstw UE prezentuje tabela 3.

NOWE WYZWANIA WSPÓ

àPRACY GOSPODARCZEJ

Gospodarki UE i Japonii wytwarzaj

ą trzecią czĊĞü Ğwiatowego PKB i są

od siebie zale

Īne. Japonia pozostaje drugim co do wielkoĞci partnerem handlo-

wym Unii Europejskiej w Azji (po Chinach). Równie wa

Īne jest miejsce UE

w japo

Ĕskim bilansie handlowym (pozycja trzeciego co do wielkoĞci partnera

po Chinach i Stanach Zjednoczonych). Japonia utrzymuje nadwy

ĪkĊ w handlu

zagranicznym z UE (zob. wykres 1). W ostatnich latach przewaga handlowa
by

áa jednak coraz mniejsza z uwagi na niemal staáy spadek unijnego importu

z Japonii. Dodatkowo, eksport UE do Japonii charakteryzowa

á siĊ zmiennym

przebiegiem, niemal sinusoidalnym, z najni

Īszymi momentami w latach 2003

i 2009 oraz ze sta

áą tendencją rosnącą. W 2012 roku obroty handlowe siĊgnĊáy

prawie 120 mld EUR, z których unijny eksport wyniós

á 55,5 mld EUR, a import

63,8 mld EUR.

Wykres 1. Handel towarowy Unii Europejskiej z Japoni

ą w latach 2000–2012 [mld EUR]

ħródáo: Extra-EU27 trade, by main partners, total product, EUROSTAT, 2013, http://epp.eurostat.ec.europa.

eu/portal/page/portal/international_trade/data (dost

Ċp: 7.08.2013).

Bezpieczenstwo+gospodarcze/Energetyka+jadrowa/Stan+energetyki+jadrowej+na+swiecie
(dost

Ċp: 22.07.2013).

187

UNIA EUROPEJSKA – JAPONIA: WYZWANIA WSPÓ

àPRACY A KATASTROFA...

Od wielu lat pa

Ĕstwa Unii Europejskiej pozostają beneÞ cjentem japoĔskich

inwestycji. W latach 2008–2011 opiewa

áy one na niebagatelną sumĊ 24,7 mld

EUR. W tym samym czasie, w przeciwnym kierunku, zainwestowano jedynie
4,5 mld EUR, czyli ponad pi

Ċü razy mniej

22

. W 2011 roku skumulowana war-

to

Ğü japoĔskich inwestycji w krajach UE wyniosáa 144,2 mld EUR, a unijnych

w Japonii – 85,8 mld EUR. Japonia pozostaje nies

áychanie istotnym inwesto-

rem w Europie, równie

Ī w porównaniu z innymi paĔstwami inwestującymi na

Starym Kontynencie. Potencjalne zyski s

ą nie do przecenienia: z jednej strony

japo

Ĕskie inwestycje w Europie kreują nowe miejsca pracy i pozwalają utrzy-

ma

ü czĊĞü produkcji w tej czĊĞci Ğwiata, a z drugiej – rynki unijne w porówna-

niu z azjatyckimi s

ą bardziej stabilne, pomimo Īe jedynie czĊĞü z nich znajduje

si

Ċ w streÞ e euro.

Z uwagi na zaprezentowane wy

Īej powiązania w zakresie handlu i inwesty-

cji mo

Īna oczekiwaü, Īe partnerzy zechcą ją zacieĞniaü. I tak, dwa miesiące po

katastroÞ e w Fukushimie, tj. w maju 2011 roku, rozpoczĊáy siĊ przygotowania
do negocjacji porozumienia o wolnym handlu (FTA – Free Trade Area) pomi

Ċ-

dzy Uni

ą Europejską a Japonią. 29 listopada 2012 roku Rada Europejska zgo-

dzi

áa siĊ na rozpoczĊcie przez KomisjĊ Europejską negocjacji FTA z Japonią.

W mi

Ċdzyczasie, 1 lutego 2013 roku w Japonii zniesiono zakazu na import unij-

nej wo

áowiny, który obowiązywaá od 12 lat, ze wzglĊdu na zagroĪenie chorobą

tzw. szalonych krów (BSE). Do spotkania liderów mia

áo dojĞü 25 marca 2013

roku, podczas planowanego 21. szczytu UE – Japonia, które jednak zosta

áo

prze

áoĪone na proĞbĊ strony unijnej ze wzglĊdu na kryzysową sytuacjĊ cypryj-

skiego sytemu bankowego. 25 marca 2013 roku w rozmowie telefonicznej lide-
rów UE i Japonii podj

Ċto decyzjĊ o rozpoczĊciu negocjacji dwóch porozumieĔ

o partnerstwie gospodarczym (EPA – Economic Partnership Agreement) i o wol-
nym handlu. Pierwsz

ą ich turĊ zakoĔczono 19 maja 2013 roku. Kolejne rundy

zosta

áy zaplanowane na czerwiec i paĨdziernik 2013 roku. Szeroki wachlarz

zagadnie

Ĕ: handel, usáugi, inwestycje, konkurencyjnoĞü, zamówienia publiczne

i zrównowa

Īony rozwój wymagaá powoáania czternastu zespoáów roboczych

23

.

Szacuje si

Ċ, Īe FTA, obok 30% wzrostu eksportu do Japonii, podniesie unijny

PKB o 0,6%. Najwi

Ċksze obawy budzą ograniczenia w handlu, jakie stosują

Japo

Ĕczycy – chodzi tu gáównie o ograniczenia pozataryfowe. Strona unijna

zastrzeg

áa zaprzestanie negocjacji, jeĞli partnerzy nie wykaĪą ustĊpstw w tym

zakresie w pierwszym roku rokowa

Ĕ.

22

Japan, 2.05.2013, European Commission, http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2006/

september/tradoc_111836.pdf (dost

Ċp: 7.08.2013).

23

The EU’s bilateral trade and investment agreements – where are we?, MEMO/13/734,

01.08.2013, European Commission, http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-13-734_en.htm
(dost

Ċp: 5.08.2013).

188

Ewa Trojnar

Negocjacje FTA przynios

áy równieĪ zmiany we wspóápracy UE z Japo-

ni

ą w zakresie polityki i bezpieczeĔstwa. W tym obszarze strony ograniczaáy

si

Ċ jedynie do páomiennych deklaracji. Wedáug badaczy zagadnienia, wspólne

cele i projekty zosta

áy nakreĞlone jedynie w dokumentach, z których ostatni

(tj. z 2001 roku) inicjowa

á plany na najbliĪszą dekadĊ

24

. Dopiero negocjacje

FTA przynios

áy zmianĊ dotychczasowych praktyk – po stronie unijnej poja-

wi

áa siĊ propozycja rozpoczĊcia rozmów nad szerszym porozumieniem

25

. Mia-

áoby siĊ ono odnosiü nie tylko do dialogu politycznego i polityki wspóápracy,
ale tak

Īe do odpowiedzi na regionalne i globalne wyzwania, przed jakimi stoją

partnerzy.

WNIOSKI DLA POLSKI

W czerwcu 2013 roku premier Japonii Shinz

ǀ Abe wziąá udziaá w spotka-

niu szefów rz

ądów paĔstw Grupy Wyszehradzkiej (GW). WĞród tematów, do

których odnie

Ğli siĊ politycy, sprawy energetyki jądrowej nabraáy szczególnego

znaczenia w zwi

ązku z planami rozwojowymi paĔstw GW w tej dziedzinie oraz

japo

Ĕskimi osiągniĊciami technologicznymi i planami ich eksportu

26

. Realizacja

postulatów gospodarczych i energetycznych Japonii, a tak

Īe wyzwania, przed

jakimi stan

Ċáa Japonia w wyniku katastrofy w Fukushimie, wymagają niewątpli-

wie zintensyÞ kowanych dziaáaĔ ze strony rządu. W tym kontekĞcie nie dziwią
s

áowa troski o bezpieczeĔstwo jądrowe na Ğwiecie, które padáy z ust premiera

Abe podczas spotkania GW. Niew

ątpliwie dziaáania te nie tylko áagodzą miĊ-

dzynarodowe konsekwencje katastrofy w

Ğwiecie, ale i torują drogĊ japoĔskim

przedsi

Ċbiorstwom inwestującym na europejskim rynku energetycznym. Jedno-

cze

Ğnie naleĪy podkreĞliü, Īe obecny potencjaá japoĔskiej energetyki jądrowej

wykracza poza dzia

áalnoĞü na poziomie paĔstwa.

24

M. Tsuruoka, The Potential for EU–Japan Political and Security Cooperation: A Japa-

nese Perspective, w: Japan and the European Union: Challenges and Cooperation in Times of
Crisis, red. J. Szczudlik-Tatar, A. Gradziuk, PISM, Warszawa 2013, s. 71–73; An Action Plan
for EU – Japan Cooperation, European Union – Japan Summit, Bruksela 2001, http://eeas.
europa.eu/japan/docs/actionplan2001_en.pdf (dost

Ċp: 5.08.2013); Joint Declaration on Relations

between the European Community and its Member States and Japan, Haga 18.07.1991, http://
eeas.europa.eu/japan/docs/joint_pol_decl_en.pdf (dost

Ċp: 5.08.2013).

25

M. Tsuruoka, The Potential…, s. 78.

26

Wspólne o

Ğwiadczenie Grupy Wyszehradzkiej oraz Japonii, Partnerstwo oparte na

wspólnych warto

Ğciach w XXI wieku, 16.06.2013, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów. https://

www.premier.gov.pl/Þ les/Þ les/deklaracja_pl.pdf, s. 1 (dostĊp: 10.08.2013), Spotkanie premierów
Polski, Czech, S

áowacji, WĊgier i Japonii w Warszawie, 16 VI 2013, Kancelaria Prezesa Rady

Ministrów,

https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/spotkanie-premierow-polski-

czech-slowacji-wegier-i-japonii-w-warszawie.html (dost

Ċp: 10.08.2013).

189

UNIA EUROPEJSKA – JAPONIA: WYZWANIA WSPÓ

àPRACY A KATASTROFA...

Zwracaj

ąc uwagĊ na sektor prywatny warto pamiĊtaü, Īe w 2007 roku to

w

áaĞnie japoĔska Þ rma Hitachi poáączyáa siáy z amerykaĔską General Electric

– pionierem na rynku komercyjnej sprzeda

Īy energii jądrowej, zawiązując GE

Hitachi Nuclear Energy (GEH). Wspólnie

Ğwiadczą usáugi w zakresie utrzyma-

nia infrastruktury elektrowni j

ądrowych. W marcu 2010 roku przedsiĊbiorstwo

to podpisa

áo umowĊ z Polską Grupą Energetyczną (PGE)

27

. Na jej podstawie

mia

áy zostaü przeprowadzone studia wykonalnoĞci budowy do czterech reak-

torów j

ądrowych w Polsce, bazujących na technologiach oferowanych przez

GEH. Nie jest to jedyna Þ rma z japoĔskim kapitaáem starająca siĊ o wejĞcie
na polski rynek. W gronie ewentualnych dostawców wymieni

ü naleĪy amery-

ka

Ĕskie przedsiĊbiorstwo Westinghouse Electric Company, w którym wiĊkszoĞü

udzia

áów posiada japoĔska korporacja Toshiba, czĊĞü wyposaĪenia mogáaby teĪ

dostarczy

ü Mitsubishi FBR Systems (czĊĞü koncernu Mitsubishi Heavy Indu-

stries)

28

.

Nie przes

ądzając przyszáoĞci polskiego programu energetyki jądrowej

warto podkre

Ğliü, Īe pozostaje ona szansą wielu rozwijających siĊ paĔstw

Ğwiata, co potwierdza nie tylko przypadek Japonii (która po katastroÞ e w Fuku-
shimie i wdro

Īonych kontrolach stopniowo wraca do niej), ale wielu paĔstw

unijnych, takich jak Francja czy Wielka Brytania

29

. W tym tonie zosta

áa przy-

gotowana pierwsza w Polsce Bia

áa KsiĊga BezpieczeĔstwa Narodowego Rze-

czypospolitej Polskiej, og

áoszona 24 maja 2013 roku Czytamy w niej, Īe: „…

szans

Ċ na dywersyÞ kacjĊ polskiego bilansu energetycznego stanowi (m.in.)

decyzja o budowie elektrowni atomowej…”

30

. Rozstrzygni

Ċcie tego problemu

jest jednak wieloaspektowe i nie ogranicza si

Ċ, jak siĊ potocznie uwaĪa, jedy-

nie do akceptacji spo

áecznej, bądĨ jej braku. Za Biaáą KsiĊgą naleĪy zwróciü

uwag

Ċ, Īe: „… zakup paliwa dla elektrowni atomowych wiąĪe siĊ z konieczno-

Ğcią importu, a moĪliwoĞci dywersyÞ kacji Ĩródeá dostaw są bardzo ograniczone.
Polskie zasoby surowców naturalnych daj

ą hipotetyczną moĪliwoĞü uzyskiwa-

27

GE Hitachi Nuclear Energy, Polish Energy Company PGE Sign Agreement to

Explore Diversifying Poland’s Energy Production, Reduce Carbon Emissions, 5.03.2010,
General Electric, http://www.genewscenter.com/Press-Releases/GE-Hitachi-Nuclear-Energy-Pol-
ish-Energy-Company-PGE-Sign-Agreement-to-Explore-Diversifying-Poland-s-Energy-Produc-
tion-Reduce-Carbon-Emissions-2655.aspx (dost

Ċp: 5.08.2013).

28

Wielki restart programu j

ądrowego PGE, „Gazeta Prawna” 4.09.2012, http://serwisy.

gazetaprawna.pl/energetyka/artykuly/652172,wielki_restart_programu_jadrowego_pge.html#
(dost

Ċp: 5.08.2013).

29

W pa

Ĩdzierniku 2012 r. japoĔska Þ rma Hitachi nabyáa brytyjską Horizon Nuclear

Power, która odpowiada za przygotowania budowy nowych reaktorów j

ądrowych na tere-

nie Wielkiej Brytanii. H. Gloystein, K. Schaps, Hitachi wins bid to build up to six UK nuclear
plants, „Reuters” 13.09.2012, http://uk.reuters.com/article/2012/10/30/uk-horizon-hitachi-idUK-
BRE89T0B420121030 (dost

Ċp: 10.08.2013).

30

Bia

áa KsiĊga BezpieczeĔstwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bez-

piecze

Ĕstwa Narodowego, Warszawa 2013, s. 146.

190

Ewa Trojnar

nia w

áasnego paliwa dla elektrowni atomowych, jednak wiązaáoby siĊ to z nie-

zwykle kosztownym procesem inwestycyjnym”

31

.

Dyskutowana w Polsce kwestia lokalizacji elektrowni j

ądrowej wydaje siĊ

czubkiem góry lodowej. Jedna elektrownia nie do

Ğü, Īe moĪe wywoáaü spory

sprzeciw spo

áeczeĔstwa, to jeszcze nie rozwiąĪe problemu dywersyÞ kacji Ĩró-

de

á energii. Warto przy tym powróciü do japoĔskich czy niemieckich statystyk.

Tam, na potrzeby rozwijaj

ących siĊ gospodarek pracowaáo kilkadziesiąt reakto-

rów j

ądrowych. Dopiero ta liczba obrazuje skalĊ ewentualnego przedsiĊwziĊ-

cia, je

Ğli nawet pomniejszona o skromniejszy potencjaá spoáeczno-gospodarczy

naszego kraju, wydaje si

Ċ najbardziej poĪądana.

EUROPEAN UNION – JAPAN: THE CHALLENGES OF COOPERATION IN THE

CONTEXT OF THE FUKUSHIMA DISASTER

Summary. The disaster at the Fukushima nuclear power plant, caused by the earthquake and
tsunami on the east coast of Japan in March 2011 made clear the importance of energy security,
not only in Japan, but around the world. It also initiated a series of changes in the nuclear power
industry in European Union countries. In response to the tragedy in Fukushima, the EU not only
declared its solidarity with Japan, but also provided support. Interestingly, these events resulted
in the deepening of EU-Japanese cooperation and not only in the Þ eld of nuclear safety between
the partners. Existing areas of cooperation, dominated by the challenges of trade and investment,
gained momentum. The EU side indic ated that the issue of energy security will remain an
important part of its relations with Japan, with which it had been related mainly by economic
interdependence. Undoubtedly, the strengthening of cooperation in existing areas ensures the
beneÞ ts for the parties. Paradoxically, Japanese companies in the nuclear industry have increased
their activity in European markets. In this context, the decision about the construction of a nuclear
power plant in Poland remains within their capabilities and interests.

Key words: energy security, nuclear energy, European Union, Japan, Fukushima

31

Ibidem.

191

UNIA EUROPEJSKA – JAPONIA: WYZWANIA WSPÓ

àPRACY A KATASTROFA...