Wst

Wst

ę

ę

p do farmakoterapii

p do farmakoterapii

chor

chor

ó

ó

b nowotworowych

b nowotworowych

Dr n. med.

Dr n. med.

Grzegorz Grze

Grzegorz Grze

ś

ś

k

k

Pacjent z chorobą

nowotworową

• Dostępne obecnie metody lecznicze

pozwalają na wyleczenie około 50%

pacjentów z chorobą nowotworową

• Rozpoznanie choroby

nowotworowej jest możliwe tylko na

podstawie badania

histopatologicznego tkanki.

• W niektórych przypadkach

dopuszczalne jest rozpoznanie na

podstawie badania cytologicznego.

Cechy nowotworu

złośliwego

• Autonomia
• Inwazyjność
• Zdolność tworzenia przerzutów

Genetyka nowotworów

• Najważniejszą cechą wszystkich

nowotworów jest ich pochodzenie od
jednej komórki.

• Powstanie nowotworu jest związane z

zaburzeniami DNA powodującymi
niepohamowaną proliferację komórki.

• Istnieje możliwość przenoszenia genów

przez wirusy – szczególnie wirusy
zawierające jednoniciowe RNA – np.
HTLV-I wywołujący chłoniaka T-
komórkowego.

Fakty wskazuj

Fakty wskazuj

ą

ą

ce na mutacj

ce na mutacj

ę

ę

jako czynnik wywo

jako czynnik wywo

ł

ł

uj

uj

ą

ą

cy

cy

chorob

chorob

ę

ę

nowotworow

nowotworow

ą

ą

• Guzy nowotworowe mają charakter klonalny
• Niektóre nowotwory wykazują mendlowski typ

dziedziczenia

• DNA pochodzące z komórek nowotworowych może w

pewnych warunkach powodować przemianę nowotworową

• Wiele guzów wykazuje mutacje somatyczne onkogenów

i/lub genów supresorowych

• Większość karcinogenów jest mutagenami
• Defekty systemu reperacyjnego DNA zwiększają ryzyko

przemiany nowotworowej

• W nowotworach obserwuje się nawracające zmiany

położenia chromosomów w miejsca genów

zaangażowanych w kontrolę wzrostu komórkowego

Progresja nowotworu

• Obraz prawidłowy
• Hiperplazja
• Rak in situ
• Inwazja angiogeneza
• Powstawanie przerzutów.

Etapy postępowania

• Ustalenie rozpoznania
• Stopniowanie (staging)
• Leczenie

Zasady leczenia

nowotworów

Sukces leczenia w dużej mierze

warunkuje właściwa współpraca

pomiędzy lekarzem ustalającym

rozpoznanie wstępne (lekarzem

pierwszego kontaktu) i

specjalistami odpowiedzialnymi za

właściwy proces leczenia:

– Chirurg
– Radioterapeuta
– Onkolog kliniczny
– Farmakolog kliniczny

Zasady

Farmakoterapii

• Leczenie choroby należy

rozpoczynać jak najwcześniej po
ustaleniu rozpoznania, gdyż:

– mniejsza masa nowotworu
– większa pula komórek dzielących się

jednoczasowo

a więc:

– lepsza penetracja leku
– większa wrażliwość na CHT

I

I

Zasady

Farmakoterapii

• Należy dążyć do zniszczenia

maksymalnej liczby komórek
nowotworowych.

• Ideałem byłoby zniszczenie

wszystkich komórek
nowotworowych, gdyż każda z
nich może zapoczątkować
wznowę.

II

II

Zasady

Farmakoterapii

• Należy dążyć do niszczenia tkanki

nowotworowej z maksymalnym
oszczędzeniem prawidłowych
tkanek gospodarza.

IV

IV

Zasady

Farmakoterapii

• Uwzglednienie wpływu cytostatyków

na cykl komórkowy

–

–

Fazy cyklu kom

Fazy cyklu kom

ó

ó

rkowego

rkowego:

•

•

G

G

1

1

-

-

faza wzrostu

faza wzrostu, następująca po mitozie

(wzrost i różnicowanie komórki. Ilość DNA w
komórce pozostaje stała, następuje
transkrypcja i translacja

•

•

S

S

–

–

faza syntezy DNA

faza syntezy DNA – zdwojenie materiału

genetycznego i przygotowanie do podziału

•

•

G

G

2

2

–

–

faza wzrostu

faza wzrostu

•

•

M

M

–

–

faza mitozy

faza mitozy

V

V

Zasady

Farmakoterapii

• Uwzglednienie wpływu cytostatyków na

cykl komórkowy

–

–

Po mitozie kom

Po mitozie kom

ó

ó

rki potomne mog

rki potomne mog

ą

ą

do

do

łą

łą

czy

czy

ć

ć

do jednej z trzech populacji

do jednej z trzech populacji:

• komórki nieklonogenne, nieproliferujące –

komórki które opuściły cykl podziałowy,

ulegające różnicowaniu i dojrzewaniu.

• komórki klonogenne, proliferujące –

ponawiające cykl komórkowy.

• komórki klonogenne, nieproliferujące – w fazie

spoczynkowej G

0

– w określonych warunkach

zdolne do ponowienia cyklu komórkowego.

V

V

Zasady

Farmakoterapii

• Uwzglednienie wpływu cytostatyków

na cykl komórkowy

–

–

Pod wzgl

Pod wzgl

ę

ę

dem ingerencji w cykl

dem ingerencji w cykl

kom

kom

ó

ó

rkowy

rkowy, leki przeciwnowotworowe

można podzielić na:

•

•

nieswoiste

nieswoiste – działające w dowolnej fazie

cyklu

•

•

swoiste dla cyklu

swoiste dla cyklu – działające na komórki

znajdujące się w cyklu komórkowym, słabiej

na komórki znajdujące się w fazie G

0

•

•

swoiste dla fazy

swoiste dla fazy – działające na komórki

znajdujące się w okreslonej fazie cyklu

komórkowego.

V

V

Zasady

Farmakoterapii

• Uwzglednienie wpływu cytostatyków

na cykl komórkowy

– Dla skuteczniejszego wykorzystania

efektów terapeutycznych stosuje się
metody

synchronizacji

synchronizacji i

mobilizacji

mobilizacji:

• mobilizacja – indukowanie przejścia

komórek z fazy G

0

do cyklu komórkowego

• synchronizacja – „zatrzymanie” jak

największej liczby komórek w określonej
fazie cyklu komórkowego na krótki czas
celem uzyskania synchronizacji kolejnej fazy
cyklu komórkowego.

V

V

Zasady

Farmakoterapii

• Uwzględnienie rodzaju, lokalizacji, typu,

charakteru wzrostu nowotworu.

– Wraz ze wzrostem zmniejsza się odsetek komórek

dzielących się i znajdujących się w cyklu
komórkowym, zwiększa się natomiast liczba
komórek znajdujących się w fazie G

0

.

• Schematy leczenia są zróżnicowane:

– CHT może być podstawową metodą leczniczą
– CHT może być metodą wspomagającą

VI

VI

Zasady

Farmakoterapii

• Prowadzenie terapii

wspomagającej i ochronnej:

– prowadzenie postępowania

objawowego którego celem jest
wyrównywanie wszelkich zjawisk
patologicznych wynikających z
samej choroby i/lub prowadzonego
leczenia

VII

VII

Zasady

Farmakoterapii

•

Stosowanie schematów terapii

wielolekowej

wielolekowej.

•

•

Warunki:

Warunki:

1. każdy ze stosowanych leków powinien być

skuteczny także stosowany pojedynczo

2. leki powinny różnić się mechanizmem

działania, punktem uchwytu w metabolizmie i
cyklu komórkowym

3. leki powinien cechować synergizm
4. objawy uboczne nie powinny się kumulować

lub występować w jednakowym czasie.

VIII

VIII

Zasady

Farmakoterapii

• Przestrzeganie zasad

chronofarmakologii:

– Zarówno metabolizm leków jak i

aktywność podziałowa komórek
może zmieniać się w ciągu doby.
Dlatego odpowiednie dobranie pory
podania leków zmniejsza
toksyczność i poprawia tolerancję i
skuteczność leczenia.

IX

IX

Zasady

Farmakoterapii

• Stosowanie terapii

monitorowanej:

– Ze względu na wymóg uzyskania

maksymalnej skuteczności i
bezpieczeństwo chorego zaleca się
monitorowanie stężenia niektórych
leków np. MTX stosowany w
dużych dawkach.

X

X

Odpowiedź różnych typów

nowotworów na CHT

• Możliwość wyleczenia

– ALL
– AML
– Ewing sarcoma
– Rak kosmówkowy
– Ziarnica złośliwa
– Chłoniaki nieziarnicze
– Chłoniak Burkitta
– Rozsiany chłoniak

wielkokomórkowy

– Mieszany chłoniak

grudkowy

– Chłoniak

limfoblastyczny

– Rhabdomyosarcoma
– Rak jądra
– Guz Wilmsa

•

Znaczący wpływ CHT na

przebieg choroby

– Rak odbytu
– Rak pęcherza moczowego
– Rak piersi
– CLL
– CML
– Białaczka

włochatokomórkowa

– Nowotwory głowy i szyi
– Rak płuc –

drobnokomórkowy

– Szpiczak plazmocytowy
– Chłoniaki nieziarnicze
– Chłoniaki grudkowe
– Rak jajnika

Odpowiedź różnych typów

nowotworów na CHT

• Niewielki wpływ CHT na

przebieg choroby

– Rak szyjki macicy
– Rak jelita grubego
– Rak wątroby
– Mięsak Kaposiego
– Rak płuc

niedrobnokomórkowy

– Czerniak złośliwy
– Rak trzustki
– Rak gruczołu

krokowego

– Mięsak tkanek

miękkich

• Skuteczne działanie

CHT adiuwantowej

– Rak piersi
– Rak jelita grubego

(stopień III)

– Mięsak kości
– Rak janika (stopień III)
– Rak jądra

CHT

• Pule komórek

– Nieklonogenne
– Klonogenne

• Proleferujące
• Nieproliferujące

– Martwe

CHT - efekty

• Kompletna remisja
• Częściowa remisja (zmniejszenie

masy guza o min. 50%)

• Brak reakcji
• Progresja choroby

Okresy CHT

• Indukcja – intensywne leczenie

którego celem jest osiągnięcie
remisji

• Konsolidacja – służy stabilizacji

remisji

• Podtrzymujące – „utrwalające”

remisję

– Ciągłe długotrwałe podawanie leków
– Powtarzalne cykle lecznicze

(reindukcje)

Dzi

Dzi

ę

ę

kuj

kuj

ę

ę

za uwag

za uwag

ę

ę