Ballada polska –

oprac. Zgorzelski

[Tytuły oznaczone: * są streszczone na końcu.]

Nazwa „ballada”:
- to termin międzynarodowy;
- pierwotnie ozn. pieś

ń taneczną (wł. ballare – tańczyć) – posłużyło to do wnioskowania o

ludowoś

ci ballady, jak też o związku z tańcem i pieś

nią;

- w ś

redniowieczu nazywano tak pewien rodzaj pieś

ni lirycznej chóralno-tanecznej, o charakterze

ludowym – gdy ballada przeszła z Prowansji do Włoch zatraciła stopniowo funkcję ludowej pie
ś

ni tanecznej i poddała się konkretnym rygorom literackim (podobnie było we Francji) –

schemat stroficznej budowy z ustalonym układem rymów (historyczne pojęcie ballady)

- początkowo (XVI-XVII w.) to angielskie i szkockie pieś

ni ludowe, które znacznie różniły się od

odmiany prowansalskiej (lirycznej). Były to pieś

ni epickie (oprócz refrenu), bez schematów w

budowie. Początkowo oparte na przekazie ustnym przez tradycję ludową. Pisane pojawiły się w
1765r. (zbiór Percy’ego, który wykazuje analogię pieś

ni ludowych w twórczoś

ci innych

narodów. Popularyzacja ballad – Volkslieder – Herdera

- powstanie ballady wiąże się z późnym ś

redniowieczem (różne wieki dla różnych państw)

- toczono spory o to, kto był twórcą ballad: Percy i Scott twierdzili, że to zawodowi ś

piewacy,

Schlegel i Bracia Grimm, że to owoc kolektywnej twórczoś

ci ludowej; Pond – poeci pochodz

ący z wyższych warstw społeczeństwa, a dopiero później twórczoś

ć balladowa była

przejmowana przez kręgi ludowe. Zagadnienie genezy ballady pozostaje więc otwarte.

Ballada:
- jest gatunkiem żywym, dynamicznym, zmieniającym się na przestrzeni dziejów
- jest wynikiem oddziaływania wyznaczników tradycji (spadek wszystkiego, co niosła ze sobą

ś

wiadomoś

ć pochodzenia jej z tanecznej poezji ludowej). Stąd jej charakter „troistoś

ci”

rodzajowej (zespolenie elementów epiki, liryki i dramatu)

- w swoich tendencjach dąży ku pozycjom twórczoś

ci prymitywnej

- stawała po stronie spontanicznej metody tworzenia (co nie znaczy, że zawsze)
- nowoś

ć widzenia, oryginalnoś

ć powiązań, eksperymentatorstwo w ujęciu

- narrator ballady ma być:
- reprezentantem ludowego widzenia rzeczywistoś

ci

- prosty, naturalny
- pozornie naiwnym tłumaczem ukazywanych zjawisk
- ma reprezentować sąd powszechnej opinii społeczeństwa, z którego sam się wywodzi

Dlaczego „troistoś

ć”? Ballada, jako dawna pieś

ń taneczna opowiadała fabułę, ale



przedstawiała ją też ruchem tańca i wyrażała lirycznie melodią ś

piewu. Doprowadziło to

do zespolenia w balladzie elementów epiki, liryki i dramatu.

Jeś

li któryś

element przeważa, wówczas jest to odpowiednio: ballada epicka, liryczna bądź

dramatyczna.

Wg słownika Kleinera: ballada – to

krótki, wierszowany utwór epicki na temat zwykłego



zdarzenia o zabarwieniu lirycznym i tendencji do dramatycznego, dialogowego ujęcia.
Konsekwencje owej krótkoś

ci:

- ograniczenie materiału fabularnego; skupienie wokół jednego, decydującego zagadnienia
- ograniczenie możliwoś

ci kształtowania postaci (ogólnie, kilka głównych cech) – wprowadzenie

czytelnika w sferę osobistego przeżywania walki bohatera

- luki fabularne, przemilczenia, niedopowiedziane aluzje; stąd też tajemniczoś

ć, półmrok,

metaforyczna droga skojarzeń

Sprzecznoś

ć w balladzie? Wynika z dążeń do współistnienia trzech różnych rodzajów



literackich.

1

F

re

e

P

D

F

C

on

ve

rt

er

5

.0

U

nr

eg

is

te

re

d

- z jednej strony metaforyczna wymowa, z drugiej – fragmentaryczna fabuła
- szerokie rozwijanie porównań, a z drugiej strony troska o lakonicznie zwartą wypowiedź.

Pozycja narratora:

Im większe oddziaływanie czynników dramatyzujących, tym wyraźniejsze wycofanie



narratora ze ś

wiata ballady

Im większe oddziaływanie czynników liryzacyjnych, tym jawniej narracja przybiera



osobisty ton wypowiedzi
Im większe oddziaływanie czynników epickich, tym konsekwentniej narrator rozwija swoj



ą opowieś

ć, jako relację o zdarzeniu.

Czasem narrator przeistacza się w narratora przeżywającego, wkracza w atmosferę ś

wiata

przedstawionego (Świteź Mickiewicza); czasem różnica między narratorem a podmiotem
lirycznym nie jest zauważalna (Ballada o słoneczniku Kasprowicza)

HIST

ORIA BALLADY W POLSCE

Droga do poezji balladowej wiodła poprzez pieś

ni powszechnego, „ludowego” użytku.

Teza Kucharskiego: układana jest na dworach książąt => przedostaje się stamtąd do siedzib
szlacheckich => a przez izbę czeladną na wieś

. Były to pieś

ni nie tylko ludowe, ale ś

piewano je

także w obozach wojskowych oraz w czasie zabaw towarzyskich. Zależnie od swego charakteru i
przeznaczenia społecznego różnicowane były gatunkowo (np. o charakterze elegijnym, sensacyjno-
kryminalnym, erotycznym, itp.). W końcu XVIII w. zrodziła się nowa odmiana twórczoś

ci

poetyckiej, która połączyła cechy pieś

ni „powszechnego użytku” z wyższymi ambicjami

literackimi – była to duma przedromantyczna.
Czynniki jej powstania:
- polityczne (utrata niepodległoś

ci, wojny Napoleona)

- społeczne (demokratyzacja, awans kulturalny – zmiana gustu czytelników)
- sentymentalizm (prąd, pod wpływem którego powstały sielanki, romanse i pieś

ni epicko-

liryczne, tzw. dumy)
DUMA
–

patronowały jej sentymentalne uroki Osjana i dążenia do odtworzenia scen z przeszłoś

ci

narodowej;

dumy Niemcewicza

dumy Karpińskiego

Duma o Żółkiewskim (1790r.)*

Duma Lukierdy

Duma o Stefanie P

otockim (1790r.)

- nawiązuje do pieś

ni ludowej

- obywatelski zwrot do historii

- ma wyraz liryczno-sentymentalny

- zaczątki „ś

piewów historycznych”;

historyczna odmiana dumy

- nawiązanie wprost do konkretnych ballad angielskich
Alondzo i Helena*
Zima*

1802-1805

Edwin i Aniela
- przeważa w nich element epicki
- pełna zgodnoś

ć z poetyką sentymentalną

- fabuły zaczerpnięte z ballad angielskich

Czynnikiem szybkiego krzewienia się dumy są modne romanse sentymentalne, które pos



ługiwały się prostą piosenką – taką, jaką dumy właś

nie „lubiły”.

Kierunki rozwoju dumy

Kontynuacja dum historycznych Niemcewicza dumy w ramach poetyki

2

F

re

e

P

D

F

C

on

ve

rt

er

5

.0

U

nr

eg

is

te

re

d

Duma o Wacławie Rzewuskim (Słowacki) sentymentalnej

Krąg tkliwych wzruszeń

Pokrewieństwo z

- fabuła: trwałoś

ć uczucia, wiernoś

ć

„

powieś

cią grozy”

aż po grób

- wzruszenie + łagodne

przerażenie

- sensacyjne rozwiązanie przy

pomocy sił zza ś

wiata

(duchy, upiory, diabły)

- ś

wiat nadprzyrodzony jest

gwarantem sprawiedliwo
ś

ci, ale i zaostrzeniem md

łej fabuły

1) duma zwraca się najchętniej do sielanki lub XVIII-wiecznej liryki sytuacyjnej
2) szczególnie lubi „dumania” czy „żale” głównej postaci
3) emocjonalna sugestywnoś

ć (tkliwe epitety)

4) prostota
5) odcięcie od sfery języka praktycznego

Wpływ na romantyczne próby przekształcenia dumy w balladę miały:
- oddziaływanie poezji obcej (gł. niemieckiej – Schiller, Bürger (Lenora)
- wpływ poezji ludowej (publikacje piosenek ludowych)

Oś

rodki przekształcenia

warszawski wileński
- od usentymentalnionych prób Brodzińskiego - rozwlekłe, poddane sentymentalizmowi
do jawnie uromantycznionej ballady próby ballady Zana i Czeczota, usiłujące
odrodzić dumę, stopniowo w swojej

Lubor – Zaleski*

ludowoś

ci

Cyganka – Zan*

Te dwa utwory razem z Balladami i romansami Mickiewicza otwierają nowy etap dziejów
ballady w Polsce.

BALLADA – GAT

UNEK ROMANT

YCZNY

- była gatunkiem programowo romantycznym i naturalną konsekwencją nowych prądów umys
łowych i literackich, jako sprzeciwienie się klasycyzmowi (tajemnice bytu, siły niewidzialne) –
„

czucie” naturalne w postawie ludu było najsilniejsze, bo nieskażone, a jego wyrazem była

prawdziwa poezja;
- ludowoś

ć (stylizacja, postrzeganie ś

wiata, ballada jako gat. „dla społeczeństwa”)

- fabuła: tajemniczoś

ć, postaci nadprzyrodzone, zaczarowane zamki, itp.)

- struktura (epika, liryka i dramat)
Ballada była więc dla romantyków gatunkiem idealnym.

I ETAP BALLADY ROMANTYCZNEJ – początek w 1822r.
Ballady i romanse:
- próbowały usunąć sentymentalizm
- zdumiewały nowoś

cią i odwagą

- uderzały ludowoś

cią (Romantyczność, Lilie, Rybka => bez streszczenia, bo każdy zna)

- były konsekwentne w stylu: prostota, naturalnoś

ć, obniżony ton – pozornie potoczny

3

F

re

e

P

D

F

C

on

ve

rt

er

5

.0

U

nr

eg

is

te

re

d

- atmosfera „dziwnoś

ci” romantycznej w ś

wiecie ballad (no. Duch Jasieńka w Romantyczności,

czary Świtezi)
=> zrodziła się moda na balladę; najczęś

ciej splatano schematy z dum sentymentalnych z

mickiewiczowskimi pomysłami fabularnymi
=> powstała też kontrofensywa przeciw balladzie (a konkretniej przeciw naś

ladowaniu

Mickiewicza) – Brodziński, Zaleski, Grabowski. (Niewiadomo co, czyli romantyczność Odyńca i
Słowackiego)

Czaty* i Trzech Budrystów*:
- są objawem dalszego rozwoju ballady
- zwrot poety ku realizmowi
- zmiana w sposobie odczuwania ś

wiata; nowa koncepcja miłoś

ci

- powstrzymanie się od wybuchów romantycznej egzaltacji
- inna struktura – zaostrzona dramatycznie
- fabuła zmierza ku realizmowi

II ETAP BALLADY ROMANTYCZNEJ – okres polistopadowy

na emigracji twórczoś

ć krajowa

- ballada w skromnym wymiarze, - powracają nawyki sentymentalne
co najwyżej w pierwszych latach - ballada staje się wypowiedzią moralizująco-
wygnania dydaktyczną lub opowiastką w stylu konwencjonalno-
sielankowym
GŁÓWNE NURTY ROZWOJOWE

- łączy prądy płynące z pierwotnych źródeł

- przeciwstawienie fantastyce

romantycznych

- zwrot ku realizmowi

- wiązanie ballady z poezją ludową
- prymitywizm ś

rodków wyrazu

- wstrzemięźliwa narracja
- egzotyka nie sięga daleko (Górale, Tatarzy, Ukraińcy) – Dobosz Bielowskiego,
Zaprzedana Siemieńskiego
- zmiana w sposobie postrzegania fantastyki, należą tu utwory „rusałczane” (Rusałka*
Bielowskiego, Fantazja Szymanowskiego)
=> Nowe spojrzenie na rzeczywistoś

ć, szukanie poezji w codziennym życiu, a przede wszystkim

w realiach własnego kraju, stworzyły warunki do rozwoju ballady realistycznej.

DROGI BALLADY REALIST

YCZNEJ

- utwór epicko-liryczny z tezą
- pozycje ideowe ballady, patriotyczno-spo
łeczne, związane z aktualną sytuacją kraju
- ballada zaangażowana w politykę

- zwrot ku realiom życia (fakty ś

wiata zmys

łowego, typowa przeciętnoś

ć człowieka)

- najbliższa gawędzie, niekiedy rapsodom

Ballada społeczna

Ballada patriotyczna

Kontynuacja dumy
historycznej

Utwory stylizowane na
gawędy

- sprzeciw wobec
poddaństwu ludu
- fabuła dotyczy miło
ś

ci i nierównoś

ci

stanowej lub nędzy i g
łodu (P

iosnka ch

łopska* Wojkowskiej,

- utrzymuje ducha
walki narodowej
- fabułę tworzą epizody
z walk o wolnoś

ć

(Szubienica Zawiszy
Ehrenberga, Śmierć pu
łkownika Mickiewicza)

- przykłady ofiarnoś

ci

patriotycznej z historii
- troska o wierne
odtworzenie kolorytu
dziejowego (Król
Bolesław* Faleńskiego,
Kazimierz P

uławski

- subiektywizm
narratora
- folklor ludowy zast
ąpiony elementami
tradycji
staroszlacheckiej
(P

ocztylion Syrokomli,

4

F

re

e

P

D

F

C

on

ve

rt

er

5

.0

U

nr

eg

is

te

re

d

P

ani Matka Gorczy

ńskiego)

Gaszyńskiego)

Czarny szal Puszkina)

=> Ballada wchodzi w swój krytyczny etap

OKRES POZYT

YWIST

YCZNEJ T

RZEŹWOŚCI

- ballada romantyczna trwała (choć w postaci bardzo wąskiego strumyczka) mimo niesprzyjającej

dla niej epoki

- opowiadania balladowe o walkach z 1863r. i popowstaniowych prześ

ladowaniach

Kontynuacja ballady publicystycznej (społ.)

Ballada o charakterze satyry, parodii i żartu

- obrazki epicko-liryczne (Mleczna siostra
Wolskiego, Historia o pani, co pana zabiła*
Lenartowicza)

- ironia, drwina i karykatura – ostrze
skierowane przeciw miłosnej egzaltacji
romantyzmu (Ślub* Bałuckiego)

Zatraca się zarys gatunkowy ballady (połączenia 3 rodzajów literackich)



BALLADA MŁODOPOLSKA
- następuje odrodzenie ballady
- zwrot ku starodawnej pieś

ni ludowej, ale nie tylko polskiej

- związek z romantyzmem i nawrót do tradycyjnych wątków i motywów balladowych – cała
fantastyka (Elfy Leszczyńskiego), wyraźnie widoczne szczególnie u Wyspiańskiego

DROGI BALLADY MŁODOPOLSKIEJ

Ballada zobiektywizowana, symboliczna, ba
ś

niowa

- kształt epicki
- fabuła osadzona w sferze baś

ni

(Baśń o trzech siostrach Ostrowskiej, Ballada o
róży nieznanej Staffa)

Ballada psychologiczno-liryczna
- wypowiedź liryczna
- wątki oparte na reakcjach psychicznych
- przekształcenie wypowiedzi narratora na
wypowiedź głównej postaci
- fabuła ograniczona do minimum (Ballada o
Cyganie* Tetmajera)

LEŚMIANOWSKA ODMIANA BALLADY (etap przejś

ciowy między Młodą Polską a XX-

leciem)
- wyrasta z obu linii poezji młodopolskiej, ale żadnej z nich nie przejmuje w całoś

ci

- wyraża niepojętoś

ć ś

wiata przełamanego przez psychikę ludzką

- stylizacja na ludowoś

ć (w motywach, wyrażeniach i powiązaniach kompozycyjnych)

- czerpie motywy z baś

ni, ale buduje ś

wiat na efektach brzydoty – nowe wartoś

ci estetyczne

- problematyka skupiona wokół sprzecznych i ukrytych odczuć człowieka – rozbudowana do
rozmiarów żywiołu
- zdarzenia uporządkowane
- zbyt silnie związana z osobowoś

cią twórcy, by mógł ją ktoś

kontynuować

BALLADA LAT

NAST

ĘPNYCH

- pojawiają się symptomy zapowiadające zmierzch ballady o obliczu troistym
- ballada międzywojenna: => z tezą – ciąży ku wypowiedzi lirycznej (Strachy z widmem pa

ńszczyzny Słońskiego)

=> duma historyczna – dominuje epika (Ballady bohaterskie Ił

łakowiczówny)

=> ballada „nowego realizmu” – ukazanie wartoś

ci poetyckiej w zwyk

łoś

ci ś

wiata; sentymentalna lub żartobliwa heroizacja tego, co

zwyczajne i skromne

=> temat ballad: przeczucie wielkich dni katastrofy
[ Iłłakowiczówna, Tuwim, Gałczyński]
- później: ballada dla estrady, stylizowana na piosenkę uliczną

5

F

re

e

P

D

F

C

on

ve

rt

er

5

.0

U

nr

eg

is

te

re

d

Ballada fabularna, „troista” rodzajowo znów zwraca się ku swojej pierwotnej funkcji społecznej –
z pieś

ni ludowej ku piosence ulicznej. Zdecydowanie ballada traci swoją „troistoś

ć” na rzecz

liryki.

BALLADY

Duma o Żółkiewskim - Niemcewicz (treś

ć: Sieniawski jedzie smutny na koniu przez las,

1)

gdzie odbyła się bitwa. Widząc w krzakach hełm Żółkiewskiego zatrzymuje się i z żalem
wspomina wspaniałego hetmana. Na grobie Żółkiewskiego widnieją słowa: „On piersi
swymi ojczyznę zasłonił.” Sieniawski chce, by jego boje były albo zwycięskie, albo zako
ńczone jego ś

miercią. Na koniec wraca do swojej błękitnookiej ukochanej.)

Alondzo i Helena – Niemcewicz (treś

ć: Piękna Helena i ś

miały rycerz Alondzo siedzą pod

2)

jaworem i żegnają się przed jego wyjazdem na bitwę. Helena obiecuje mu, że nigdy nie
wyjdzie za mąż i nie pokocha innego. Mówi, że jego trup ma przyjś

ć po nią i zabrać ze sob

ą do grobu, jeś

li złamie przyrzeczenie. Po roku zjawia się na jej zamku bogacz, z którym

bierze ś

lub. W czasie wesela pojawia się straszna postać rycerza. Helena prosi go, by zdjął

przyłbicę. Okazuje się, że ów rycerz to rokładający się trup Alondza. Ohydna postać
porywa Helenę, ziemia się rozstępuje i oboje znikają pod ziemią. Cztery razy w roku
wychodzą z grobu: mężny Alondzo i fałszywa Helena.)
Zima – Niemcewicz (treś

ć: Zima. Nadchodzi noc, wieje mroźny wicher. Młoda

3)

dziewczyna idzie ś

cieżką, tuląc swoje dziecko. Opowiada, jak ojciec i matka wyrzucili ją

z domu, a ojciec jej dziecka nie chce o niej słyszeć, gdyż znalazł sobie bogatszą dziewczyn
ę. Dziecko, mimo starań matki umiera. Dziewczyna kładzie się na ś

niegu, zwiesza

zemdloną głowę i również umiera.)
Lubor – Zaleski (treś

ć: Lubor – stary, waleczny wódz, jedzie na koniu przez czarny bór,

4)

dumając o swojej młodoś

ci, którą spędził na rycerskich zabawach, bojach i przygodach.

Wtem słyszy, jak w gęstwinie zebrały się boginie lasu – srogie rusałki. Mówią, iż za długo
już żyje ów starzec, podczas gdy tak wielu młodych rycerzy ginie w bojach. Zapowiadają
mu sen, ale sen wieczny. Lubor idzie się napić wody ze strumienia, po czym osuwa się na
skale i zasypia – snem wiecznym. Koń starca zawiadamia jego drużynę. Następnego dnia s
łychać pieś

ni żałobne.)

Cyganka – Zan (treś

ć: Wieś

, wieczór. Siedzi dziewczyna i płacze. Podchodzi do niej

5)

cyganka i proponuje jej wróżbę. Dziewczyna opowiada jej o tym, że jej rodzice nie żyją, a
ukochany wyjechał na wojnę. Cyganka każe przynieś

ć dziewczynie wodę i jajko. Wylewa

białko na wodę i wróży: Jasiek wróci z wojny szczęś

liwy w złotej szacie, dzwonek będzie

dzwonił, pójdzie też ksiądz, ale zaraz za nim…Pan Bóg – żałoba. Pojadą paradą i przyjadą
po dziewczynę. Młódka uradowała się myś

ląc o rychłym weselu. Słychać z oddali

ś

piewanie ludu. Cyganka zgadła: Jaś

powraca z wojny, przed nim ksiądz i lud ze

ś

wiecami. Jednak Jaś

leży w trumnie w złotej szacie. Dziewczyna, gdy to zobaczyła

zemdlała i skonała. Pochód przyszedł po nią i pochowano ich w jednym grobie. Jaś

był

szczęś

liwy, tak jak mówiła Cyganka, bo przecież ś

mierć jest lepsza od niewoli (ś

lubu).

Czaty – Mickiewicz (treś

ć: Wojewoda przybiegł na swój zamek, zagląda do łóżka swojej

6)

żony, ale nikogo nie znajduje. Każe słudze – kozakowi zabrać broń i biegną razem do
ogrodu. Zastają tam niewiastę w bieliźnie i klęczącego przed nią mężczyznę. Wojewoda ze
sługą ukryli się w krzakach i wysłuchali ckliwych wyznań młodzieńca. Wojewoda
nakazuje kozakowi zastrzelić żonę, ten jednak, wzruszony widokiem zakochanych nie
chce tego zrobić. W końcu – pod presją Wojewody – kozak nabija broń, ale strzał oddaje
w kierunku Wojewody, a nie jego żony.)
Trzech Budrystów – Mickiewicz (treś

ć: Stary Budrys wysyła trzech synów w trzy strony

7)

ś

wiata, aby pomogli krajowi w boju, a przy okazji obłowili się w zdobycze. Jednego wysła

ł na Ruś

, skąd miał przywieźć pieniędzy jak lodu. Drugiego posłał do księcia Kiejstuta, by t

6

F

re

e

P

D

F

C

on

ve

rt

er

5

.0

U

nr

eg

is

te

re

d

ępić Krzyżaków – miał przywieźć bursztyny, brylanty i drogie szaty. Trzeciego wysłał za
Niemen, skąd miał przywieźć Laszkę – synową. Pojechali wszyscy, a po ich powrocie
okazało się, że każdy z nich, zamiast bogactw przywiózł sobie dziewczynę na żonę. Stary
Budrys wyprawił trzy wesela jednocześ

nie.)

Rusałka – Bielowski (treś

ć: Nad Dniestrem przechadza się dziewczyna. Nagle łapie ją

8)

rusałka (zdaje się, że pod postacią żmii). Dziewczyna wyrywa się, próbuje uciekać. Widzi
krzyż na pobliskim Koś

ciele. Mówi rusałce, by ją puś

ciła, bo musi pocieszyć matkę, która

została sama w domu (ojciec i brat wyjechali na bój i polegli). Rusałka puś

ci dziewczynę,

jeś

li ta odgadnie 3 zagadki: co roś

nie bez korzenia; co biegnie i nic nie jest w stanie go

zatrzymać; co zakwita cudnie, a nie ma kwiatu. Dziewczyna odpowiada: kamienie, woda i
paproć. Odpowiedź jest jednak błędna, więc rusałka załaskotała dziewczynę na ś

mierć.)

P

iosnka chłopska – Wojkowska (treś

ć: Kasia jest pasterką u bogatego Pana. Niedługo ma

9)

wyjś

ć za mąż za Jasieńka. Pasąc woły płacze, bo w noc poś

lubną nie będzie mogła być z

Jasiem, a ze swoim Panem (był zwyczaj, że dziewczyna noc poś

lubną musiała spędzić ze

swoim panem-gospodarzem-pracodawcą). Gdy pan do niej przyszedł, powiedziała mu, że
nie pójdzie z nim do łóżka, bo kocha tylko swojego Jasieńka. Mówiła też, że Jasio na to nie
pozwoli. Pan nakazał więc stracić Jasia. Kasia uciekła od Pana i utopiła się w rzece. Oboje
zostali pochowani w jednym grobie. Na końcu ballady stwierdzenie, że diabeł szuka duszy
pana, żeby stanęła przed większym Panem.)
Król Bolesław – Faleński (treś

ć: Król Bolesław był mężny, odważny, dobry dla poddanych.

10)

Bóg dał mu żelazny miecz, który potrafił zdziałać cuda. Przestrzegł go jednak, iż moc
miecza ginie pod złotem. Król szczodrze obdarzał ludzi majętnoś

ciami, ale wszystko co

robił budziło w nim pychę. Pewnego razu zdobył kolejny gród i uderzył chwalebnie w jego
drzwi cudownym mieczem. Drzwi były jednak złote. Okazało się, ze zdobyty gród był
stolicą rozpusty i z anioła, król stał się diabłem. Bóg zabrał mu wtedy moc, którą go
obdarzył. Żelazo to prawda, chwała, duch; złoto – to wielkoś

ć mała.)

Historia o pani, co pana zabiła – Lenartowicz (dedykowana Kazimierzowi Wójcickiemu,

11)

treś

ć: motyw ten sam, co u Mickiewicza, z tym, że: przyjeżdżają czterej bracia męża, a

pani mówi, że poszedł w las na łowy. Długo jednak nie wracał, więc jeden z nich poszedł w
bór i zobaczył lilie (na grobie pana), które ś

piewały o tym, co zrobiła pani. Brat wraca do

dworu, po czym wszyscy jadą w las. Pani ubrana jest w futra, złoty pas, ma pierś

cionek od

męża. Tylko pozornie wybrali się na łowy. Gdy docierają nad grób pana, bracia zakładają
pani ów złoty pas na szyję i wieszają ją na buku.)
Ślub – Bałucki (ballada studencka; treś

ć: Koś

ciół Mariacki pełen goś

ci. Zaraz odbędzie się

12)

ś

lub. Narzeczeni stoją już przy ołtarzu: ona strwożona, on zachowuje się jakby pił kawę w

domu. W bocznej nawie stoi jakiś

młodzieniec: wszedł tu przypadkiem, po drodze do szko

ły, ale okazało się, że trafił na ś

lub swojej ukochanej. Poznali się, kiedy przyjechał do

swojej ciotki. Ona tymczasem przyjechała na wakacje z mamą w to samo miejsce. Sp
ędzali razem dużo czasu. Po wakacjach on musiał jechać do szkoły, a ona wróciła z mamą
do domu. Nie widzieli się, aż do tego momentu. Po ś

lubie młodzian poszedł zrozpaczony

nad Wisłę. Rankiem znaleziono jego ciało, jak leżało… w miękkiej poś

cieli. Chciał się

wprawdzie utopić, ale powłóczył się trochę po polach, a kiedy zgłodniał – wrócił do
domu.)
Ballada o Cyganie – Tetmajer (treś

ć: Był raz Cygan, który cudownie grał na gęś

li.

13)

Mieszkał w borze, ale za namową króla, zauroczonego jego grą, zgodził się zamieszkać na
dworze. Król dał mu tyle bogactw, ile tylko Cygan chciał. Tęsknota Cygana do boru była
tak ogromna, że zostawił dwór i pobiegł do swojego starego domu. Ale na miejscu boru
zastał tylko zwał zrębów i toń głębokiej wody, w której oko nie dojrzy tego, kto runie w jej
nurt. Stanął nad nią z sercem skrzepniętym w lód…
Strój – Leś

mian (treś

ć: Dziewczyna prowadziła doś

ć rozwiązłe życie. Korzystała z młodo

14)

ś

ci, żyła w zawrotnym tempie. Gdy wróciła do domu (prawdopodobnie, gdy zmęczyło ją ju

7

F

re

e

P

D

F

C

on

ve

rt

er

5

.0

U

nr

eg

is

te

re

d

ż to życie) ojciec ja wyrzucił, matka i siostra ja odtrąciły, a kochanek jeszcze ją ograbił.
Dziewczyna umarła, ale nikt jej nie żałował. Tylko Bóg ś

lepo w nią wierzył (i przez łzy się

uś

miechał, że ją w niebie przeżył). W trumnie miała tak samo barwne stroje jak za życia,

ale do niczego już jej się nie przydały.)

Ballady XX-lecia Międzywojennego

Ballada o śmierci Izaka Kona – Tuwim (treś

ć: Był sobie niegdyś

Izak Kon, pracował w

15)

banku. Był bardzo sumienny, porządny i inteligentny. Zamierzał wziąć sobie za żonę Rózię
Naftali, gdy tylko dorobi się „setki” (chodzi o majątek). Zaplanował już wszystko. Marzył
o niej we ś

nie. Spędzali ze sobą czas, wychodzili do kawiarni, czytywali razem książki. A

kiedyś

– umarł Izak Kon, gdy siedział przy stole.)

O Hani, co się zabiła – Iłłakowiczówna (treś

ć: Hania (prawdopodobne pokojówka) spadła

16)

z drabiny. Zbiegli się domownicy, pani pyta, kogo zawiadomić o tym, co się stało. Hania
mówi, że nikogo, bo ojciec poległ z Moskalem, siostry są małe, a mama od trzech lat do
niej przychodzi (jako duch). Jej wioska zwie się Nędza, a gmina – Krzywda. Nie trzeba
wzywać pogotowia, bo już są przy niej aniołowie.)
Lilie, albo kwiatki prohibicyjne – Gałczyński (ballada ostrzegająca, oparta o

17)

sparafrazowane wątki Lilii Mickiewicza; treś

ć: Pani zdradziła pana i zostawiła na biurku

list, w którym napisała, że jedzie przez Kielce, takie było jej przeznaczenie, a zupę zostawi
ła mu w butelce. Pan włóczył się po ulicach: najpierw poszedł do baru, ale portier go
wyrzucił „precz z alkoholizmem”; później poszedł do swojego kolegi od kieliszka – Pawe
łka, jednakże, Pawełek nie ma wódki. Poszedł więc pan nad skały, przeklął żonę i rzucił się
z nich.)

8

F

re

e

P

D

F

C

on

ve

rt

er

5

.0

U

nr

eg

is

te

re

d