SKRYPT KURSU ZASTĘPOWYCH

Poniższy materiał został napisany jako

SKRYPT KURSU ZASTĘPOWYCH

Zawiera on zasady przydatne młodemu wodzowi w prowadzeniu zastępu:

w układaniu gier, zbiórek, pracy z chłopcami. Materiał ten nie zajmuje się z
pewnością wszystkimi tematami. Nie ma tutaj też gotowych pomysłów,
propozycji. Są one w nas. Skrypt nie zawiera niestety rozdziału o programie,
nad którym prace trwają.
Używany

wyraz

„chłopiec”

oznacza

młodego

harcerza,

jednostkę,

indywidualność, która przyszła do nas w poszukiwaniu życiowej przygody.
„Chłopiec” (gruby, czy też chudy; zaradny, czy fajtłapa; błyskotliwy, czy też
nie) jest podmiotem naszej pracy.
Cieszyłbym się, gdyby skrypt okazał się przydatny w pracy zastępowi i drużyn
ż

eńskich.

pwd Rafał Przybylski H.O.

System zastępowy

Twórcą systemu zastępowego jest Roland Philipps – zamożny Anglik, prawnik
po uniwersytecie w Oxfordzie. To on odkrył zastępowego. Roland zgłasza się
do pracy skautowej w osławionych, wschodnich dzielnicach Londynu –
rojowisku nędzy i głodu. Za własne pieniądze kupuje tam dom, z którego
tworzy dom skautowy. Do dziś nosi on nazwę „Domu Rolanda”. Cechy
Philipps’a to: olbrzymia siła charakteru, wielka ideowość, głębokie rozumienie
służby, pracowitość, rzetelność, ofiarność, silna wola. W czasie I Wojny
Ś

wiatowej dowodzi kompanią w walkach z Niemcami. Ginie w czasie ataku w

1916r. Ma wtedy 26 lat.

le się dzieje, jeśli drużynowy zajmuje się wszystkimi sprawami

chłopców i robi w drużynie wszystko. Gdy on odejdzie drużyna się rozleci.

Na czele chłopców stoją zastępowi. Na czele zastępu zastępowych stoi

drużynowy. Zastępowi – to jego zastęp. Drużynowy powinien rozwijać i dbać o
swych zastępowych – o każdego z osobna, bo każdy ma inne problemy.

Na czele „zastępu” drużynowych stoi szczepowy lub namiestnik. Na

czele „zastępu” szczepowych i namiestników stoi hufcowy. I tak wzwyż. Każdy
z tych „zastępowych” będąc wzorem, starszym bratem i wodzem, dba o rozwój
„swych chłopców”. I to jest właśnie system zastępowy.

Nie ma takiej drużyny na wsi, czy w mieście, która nie nadawałaby się do

prowadzenia wg wskazań systemu zastępowego.

System zastępowy nie jest jednym ze sposobów prowadzenia pracy

harcerskiej – jest jedynym sposobem.

Tylko ok. 15 % chłopców zostaje zastępowymi. Dobrze jest pamiętać o

pozostałych.

Z listu Rolanda Philipps’a do Baden – Powell’a:

„Zawsze byłem zdania, że działalność instruktora, zastępowego składa się z
dwóch części: naprawdę wzorem dla swoich skautów.”

Biblioteczka zastępowego

większość książek wydana jest przed II W.Ś.

część została wznowiona po wojnie

R. Baden – Powell – „Skauting dla chłopców” (wg mnie absolutna

podstawa. Książka daje ducha i zrozumienie idei skautingu)

R. Baden – Powell – „Wskazówki dla skautmistrzów”
M. Chmielowska – „Wykapka”
J. Dąbrowski – „Gry i zabawy w izbie harcerskiej”
J. Dąbrowski – „W świetlicy harcerskiej”
J. Dąbrowski, T. Kwiatkowski – „Jeden trudny rok”
A. Gromski – „Harce młodzika i wywiadowcy”
S. Gawkowski – „Szkice polowe harcerza”
J. Jasiński – „Gry i ćwiczenia terenowe”
T. Kwiatkowski – „Obrzędy harcerskie”
K. Papiński – „Podręcznik sygnalizacji”
E. Polak – „Tajemnice alfabetu Morse’a”
R. Philipps – „System zastępowy”
S. Sedlaczek – „Drogowskaz harcerza”
W. Szyryński – „Wycieczki harcerskie”
W. Szyryński – „ Ambulans harcerskie”
Z. Trylski – „Mały podręcznik obozowicza”
Z. Trylski – „Obozy”
M. Kapiszewska – „Księga harców”
E. Grodecka, J. Zwolakowska – „Ćwiczenia i gry”
Z. Wyrobek – „Harcerz w polu”
Z. Wyrobek – „Vademecum skauta”
J. Parzyński – „Obóz harcerski”
W. Szczygieł – „Jak prowadzić zastęp harcerski”
A. Kamiński – „Zośka i Parasol”
B. Kamiński – „Kamienie na szaniec”
Prace zbiorowe – „Harcerki 1939-45” cz. I, II
A. Pawełek – „Młoda drużyna”
M. Kudasiewicz – „Obrzędowy piec”
L. Ungeheuer – „Próby wodzów”
W. Błażejewski – „Z dziejów harcerstwa polskiego”
K. Wojciechowski – „W gromadach Czerwonego Harcerstwa

TUR”

Sopoćko – Grzymałowski – „Na tropach ludzi i zwierząt”
W. Nekrasz – „Pionierka harcerska”

Praca zbiorowa – „Harce”
O. Nassalski – „Jak pracować nad charakterem”
M. Wardęcki – „Harcerskie gry terenowe”
W.A. Chmielewski – „Tropy i ślady zwierząt”
L. Pijanowski – „Rozkosze łamania głowy”
B. Zawadzka – „Opowieść o druhnie Jadze”
S. Sedlaczek – „Geneza skautingu i harcerstwa”
„Regulamin mundurowy, musztry”
Książeczka zastępu – „Notatnik zastępowego”
M. Zimiński – „Na białym szlaku”
A. Kazanecki – „Terenoznawstwo”
B. Dziewanowska, K. Rejs, Z. Zakrzewska – „Gry i zabawy w

zastępie harcerskim”

O. Małkowska – „A. Małkowski”
W. Śliwierski – „Harcerskie biegi”
A. Wasilewski – „Pod totemem Słońca”
J. Dąbrowski – „Harce zimowe”
A. Kazanecki – „Z notatnikiem i busolą – zbiór gier”
W. Sajkiewicz – „Sakwa włóczykija”
J. Stykowski – „Zastęp zbiórka – cykl: wiosna, lato, jesień,

zima”

Warto również posiadać: kalendarzyki harcerskie, książeczki stopni i
sprawności, różne śpiewniki, przewodniki, mapy, dzienniczek,
czasopisma i wydawnictwa harcerskie drużyn, hufców, chorągwi, GK,
a także książki: krajoznawcze, przygodowe, historyczne, przyrodnicze
itp. Wypisane tu propozycje to nie pełen zbiór książek harcerskich!
Jest wiele innych – TROP JE! Jedna prośba – nie ściągaj żywcem
pomysłów -> TWÓRZ LEPSZE!

Obrzędowość

Nie ma dwóch takich samych zastępów.

Obrzędowość pomaga stworzyć ducha, atmosferę zastępu. Ale źródłem jest sam
zastępowy!!!
Tylko taka obrzędowość, która żyje w zastępie – może być dobra. Precz ze
sztuczną produkcją! Obrzędowość tkwi w życiu zastępu, idzie wraz z jego
duchem. Musi być naturalna – wymyślona przez Ciebie, przez chłopców i przez
samo życie. Musi być fajna, ale i ... mądra, przemyślana. Atrakcyjność – to też
ważna cecha.

Obrzędowością może być wszystko, co żyje w zastępie – absolutnie

wszystko: wszystko co jest charakterystyczne dla zastępu. Jego atmosfera, jego
zwyczaje – to cała przebogata obrzędowość.
Oto tylko niektóre elementy. Nie układaj wg nich obrzędowości, bo wyjdzie
sztuczny zlepek. One mogą Cię tylko natchnąć.

- pasowanie zastępowego

- godło

- pasowanie nr 2

- barwa

- przyjęcie do zastępu

- pieśń

- obrzęd powitania proporca

- pseudonimy

- przekazanie funkcji w zastępie

- meldowanie

- nadanie godła, proporca itp.

- pranie brudów

- nadanie funkcji

- powiedzonka

- imieniny zastępu – np. data

- szyk

powstania

- kary

- obrzęd powitania

- amulety

- obrzęd pożegnania

- chód

- prezenty

- proporzec

- nagrody

- pamiątki

- plakietka

- sprzęt

- znak

- okrzyk

- skarbiec

- przerywanki

- skrytka

- apteczka

- hymn

- stroje

- totem

- kronika

- taniec

- miana

- ważne chwile

- baza: miejsce zastępu

- węzeł na chuście

- herbatki zastępu

- sieć alarmowa

Każda forma pracy może być elementem obrzędowości: obrzędowa gra,
obrzędowy harc, popis, obrzędowa musztra itp.

Oprócz tego istnieje cała obrzędowość harcerska – puszczaństwo,

symbolika, podawanie lewej dłoni, obrzędowe kręgi stopni, ogniska, harcerskie
nazwy i życie, pozdrowienia Czuwaj, mundur, historia, styl harcerski i wiele,
wiele innych. Dla nas to tak naturalne, że tego nie zauważamy, Niestety, o wielu
z tych rzeczy zapominamy, wielu w ogóle nie znamy!!! Tradycję trzeba
pielęgnować!

Ja jestem za prostymi obrzędowościami – uniwersalnymi – nie

wymagającymi

rekwizytów,

przygotowań,

obrzędami

kameralnymi,

rodzinnymi. Można je przeprowadzać prawie zawsze i wszędzie, bez wielkich
przygotowań, w miłej, ale podniosłej atmosferze.

Zastępowy

To nie tylko chłopak z
brązowym sznurem

Zastępowy to:

1) WZÓR

– jaki będziesz Ty, tacy będą Twoi chłopcy! (przykład osobisty)

2) WÓDZ

– w grach, harcach, przygodzie, zbiórkach, na obozie

3) STARSZY BRAT

– dobry przyjaciel, pomocnik, opiekun, kumpel

Baden – Powell powiedział kiedyś: „Gdybym dziś mógł wybierać miejsce, które
chciałbym zajmować w ruchu, to chciałbym być zastępowym”
Zastępowy to znawca w sprawach technik harcerskich – wyższy stopień.
Zastępowy świeci przykładem – styl harcerski, pogoda ducha, nauka, dom,
kultura, pomoc bliźnim. Zastępowy jest dowódcą wojskowym, nauczycielem,
złem koniecznym. Zastępowy to Twórca – głowa pełna pomysłów, marzeń,
inicjatywa, udoskonalenia, umiejętności organizatorskie, działanie. Zastępowy
tworzy zastęp – to artysta, mistrz, wódz. Tworzy ducha zastępu – więzi zżycia i
braterstwa. Zastępowy dba o wszystko w zastępie: począwszy od tego, czy
chłopcy noszą pas w szlufkach, przez tworzenie nowych gier, wyjazdy na
biwaki, aż do zdobycia sprzętu na obóz. Zastępowy dba w zastępie o drobiazgi:
co z tego, że na obozie będziesz chciał wodować łódź podwodną, jeśli
wyrobienie twych chłopców będzie zerowe. To drobiazgi tworzą całość!
Zastępowy strzeże honoru zastępu. Zastępowy prowadzi zastęp wg planu, który
sam wymyślił dla swych chłopców – pisze więc mądry plan działania i
konsekwentnie go realizuje, aby osiągnąć cel. Prowadzi też książeczkę
zastępowego (nie na pokaz, ale dla siebie!), gdzie ma listę chłopców, ich adresy
itp., notatki o nich, sieć alarmową, plan działania, plany zbiórek, comiesięczne
rachunek sumienia – bilans sukcesów i niepowodzeń, decyzje Rady Zastępu i
Rady Drużyny i wszystko co jeszcze jest mu potrzebne w pracy zastępu.

TY DRUHU ZASTĘPOWY JESTEŚ DLA CHŁOPCÓW, A NIE ONI DLA

CIEBIE!

Zastępowy zna i wciąż poznaje problemy, ambicje, zdolności, zainteresowania i
niepowodzenia swych chłopców. Zastępowy widzi, że każdy chłopiec z zastępu
jest inny! – zastęp to nie szara masa! Jeśli Ty już to widzisz -> pracuj nad
każdym chłopcem z osobna, z każdym indywidualnie, w cztery oczy! – kilka
razy szybciej zobaczysz efekty, będziesz prawdziwym starszym bratem. Musisz
dla każdego znaleźć czas.
Rozwijaj chłopców przez przykład własny(!), przez „małą odpowiedzialność” –
inicjatywę, stopnie, sprawności, harce, naukę. Na pierwszym miejscu stoi
przykład własny!

Wymagaj od chłopców, ale sam bądź zawsze w porządku i nieustannie

pracuj nad sobą!

Chłopcy dwa razy szybciej zauważą Twe braki, wady, potknięcia, niż

zalety i sukcesy. I co gorsze wszystko przyjmą za swoje – wszak zastępowy to
wzór. Pracuj więc nieustannie nad sobą!

Jesteś zastępowym gromady chłopców. Pamiętaj, jakim zaufaniem darzą

Cię oni, a jakim wielkim ich rodzie. Nie zawiedź ich. Raz stracone zaufanie
bardzo trudno odzyskać!
Kto stoi w miejscu, ten cofa się. Twoi chłopcy będą coraz lepsi, będą Cię
gonić. Jeśli Cię kiedyś dojdą, przestaniesz być dla nich wzorem, wodzem,
starszym bratem. Pnij się więc w górę, aby oni mieli za czym podążać naprzód.
Do pomocy, dla Ciebie, istnieją: zastęp zastępowych, któremu przewodzi
drużynowy, Rada Drużyny, biblioteczka, inni zastępowi.
Rozwijaj się indywidualnie – przez przyjaźń, częste kontakty z drużynowym i
innymi zastępowymi (poza kontaktami „oficjalnymi”, zbiórkami), przez
kontakty z innymi drużynami, przez całe gromady kolegów spoza harcerstwa.
Zastępowy ma w sobie moc prawie nieograniczoną.
Jeden dobry zastępowy jest wart więcej niż cała zgraja przeciętniaków. Znam
takich. Robią oni ze swymi zastępami istne cuda!

Nie bądź dla chłopców kapralem i poganiaczem. Pociągnij ich za sobą!

Zastęp

Nie ma na świecie dwóch takich samych zastępów.
Zastęp to nie szara masa – każdy chłopiec jest inny!

Zastęp to naturalna grupa chłopaków, zżyta, złączona braterską

przyjaźnią, żyjąca swym życiem również między zbiórkami (czy widziałeś
kiedyś przyjaciół, którzy spotykali się tylko w środy od 16.30 do 19.00?!).
Nie utrzyma się długo zastęp – zlepianka, sztucznie przytrzymywany przy
ż

yciu, Efekt jego działania to sprzeczki, zniechęcenie. Żar pracy musi tkwić w

zastępie, w chłopcach.

Na czele zastępu stoi zastępowy = wódz + wzór + starszy brat. Do

pomocy dobiera sobie podzastępowego – tzw. numer drugi. On pomoże, gdy
będzie trzeba zastąpi, on posiada największe zaufanie u zastępowego.
Duch zastępu tkwi w Tobie, dh zastępowy!! I jest ukryty w chłopcach. Jaki
będziesz Ty, taki będzie Twój zastęp. Rozpal ducha w sobie, a od tego roznieci
się ogień w chłopcach.
Ile osób, powinien liczyć zastęp? <- pyt. odp. -> Tyle, ile zdolny jest ogarnąć
swymi myślami zastępowy – na ilu może uważać, ilu poznać i ilu
indywidualnie, każdego z osobna rozwijać. Ok. 10 to chyba maximum dla
dobrego zastępowego, 5/6 to minimum na początek.

Niech każdy w zastępie odnajdzie swą funkcję: zastępowy, numer 2,

chorąży, piguła, kwatermistrz, kronikarz, reporter, kuchmistrz, piewca, skarbnik
itp.
Dobrze, jeśli wiek chłopców bardzo się nie różni (2 lata to już dużo). Zastęp
powinien przejść okres próby w drużynie i w dniu zakończenia próby otrzymać
obrzędowo nadane: godło, nazwę, znak, kolor i wypieszczony proporczyk
(wszystko wypracowane samodzielnie przez zastęp).

Dobry zastęp na swe wewnętrzne, niepisane prawo, kodeks honorowy,

rycerski, oparty na Prawie Harcerskim, prawo wspólnoty, którego znajomość i
przestrzeganie jest godnością chłopca.

Ty, dh zastępowy tworzysz zastęp, w Tobie jest jego duch. Do pomocy

masz obrzędowość, harce, gry, wykapki, przygody, stopnie i sprawności. Ale
ź

ródłem jego jesteś TY!!!

Dobry zastęp powinien osiągać swą siłę i moc.

Niech walczy o swój namiot, sprzęt pionierski, zdobywa kociołki itp. Buduje
najlepszą pionierkę, wygrywa gry, najlepiej śpiewa, najlepiej zdobywa stopnie,
ś

rubuje wspaniały styl harcerski i posiada własny sposób i program pracy.

Powiesz: Eee, to nie my... Dlaczego? Myślisz, że was na to nie stać??! Stać was
na wszystko! Przeczytaj jeszcze raz o zastępowym – pomyśl. Kiepskiego
zastępowego należy przywiązać do drzewa i pilnować, aby nie narobił nic
złego.

Swoją nieobecność na zbiórce chłopiec może usprawiedliwić u

zastępowego TYLKO przed zbiórką – wtedy jest rzetelny, pewny, honorowy.
Po zbiórce usprawiedliwienie nie jest nic warte!

Każdy zastęp najpierw tworzy się, organizuje, umacnia, dojrzewa, aż w

końcu starzeje. Źle się dzieje, jeśli zastęp z VIII klasy kończy swą działalność,
bo harcerstwo rozumie tylko jako krótkie spodenki i podchody itp. W zastępie
takim powinna dojrzewać powoluteńku myśl o przyszłej służbie wędrowniczej!
Służbie wędrowniczej? Co to są wędrownicy? Z pewnością nie wiesz.
Dowiaduj się, pamiętaj, że zakończenie harcerstwa tych chłopców w VIII klasie
nie umocni ich na stałe. Dopiero zdobycie stopnia Harcerza Rzeczypospolitej
daje pełnię harcowania i trwałą moc. Pamiętaj o tym w swoim działaniu.

Zdobywanie stopni

Każdy z nas zdobywa stopnie indywidualnie, ale cały zastęp pomaga mu w tym.
W zastępie chłopcy zdobywają stopnie po kolei. Po przyjściu do zastępu
chłopiec powinien odbyć próbę harcerza – czas trwania ok. 3 miesiące. Stopień
określa

ogólny

poziom

rozwoju

harcerza.

Dopiero

stopień

Harcerza

Rzeczypospolitej daje pełny smak, zrozumienie harcerstwa i moc. Stopień ma
być pomocą, w tym co robimy w drużynie i na co dzień. Nie może być
przeszkodą.

ETAPY ZDOBYWANIA STOPNIA

Warunki otwarcia próby

chłopiec zdobywa sprawności, które pokażą, czy zdobył on już

umiejętności na wysokości tego stopnia

realizuje wymagania „warunków”

myśli nad sobą, wybiera opiekuna próby, układa z nim program

próby

po zrealizowaniu wszystkich wymagań „warunków”, melduje na

apelu drużyny gotowość do przystąpienia do próby (ważny moment!
Chłopiec jest gotowy, to on chce, a nie Ty mówisz, że on już może – widzą
to inni chłopcy)

II.

Otwarcie próby w rozkazie drużyny – próba na stopień

nie powtarza się wymagań zdobytych sprawności

nie wymaga się spraw oczywistych np.: meldowania, kiedy

poprawnie zamelduje gotowość do próby

realizuje wszystkie wymagania jak najszybciej, ale rzetelnie u opiekuna

próby

melduje na apelu drużyny gotowość do biegu na stopie (ważny moment)

III.

Zamknięcie próby w rozkazie drużyny

nerwowe wyczekiwanie na próbę końcową (bieg)

IV.

Próba końcowa, bieg

nie powtarza się wymagań próby, ale można je wykorzystać

sprawdza się myślenie, wyrobienie, zaradność, styl (ideę stopnia)

za próbę końcową musi być odpowiedzialna osoba pełnoletnia

Podsumowanie

jeśli wypadło negatywnie, przygotowuje się nową próbę końcową

jeśli wypadło pozytywnie, to następuje:

VI.

Obrzędowe nadanie stopnia

obecni są tylko harcerze z danym stopniem

później podaje się fakt nadania w rozkazie

ZASADY:
-

stopień zdobywa się, nie dostaje

próbę przeprowadza się indywidualnie dla każdego chłopca

próbę przeprowadza harcerz z danym stopniem lub wyższym

stopniem

to samo dotyczy biegu, jego oceny i nadania. (Jak chłopcy z

niższym stopniem mogą decydować o nadaniu stopnia, przeprowadzać
próbę, bieg?!)

zastępowy musi mieć i zdobywać wyższy stopień – przykład

osobisty

stopni nie wolno ani zawyżać, ani zawyżać!

Dlatego osoba, która układa z harcerzami próbę musi być mądra i

wyrobiona (myślę o zastępowym) – wymagania na stopień to wymyślone
przez was konkrety, a nie zbieranie podpisów w książeczce -> zobacz
rozdział „Zdobywanie sprawności”

Zdobywanie sprawności

Stopnie należy zdobywać przez sprawności tzn.: wymagania na stopień z
terenoznawstwa, samarytanki, pionierki itp. Zaliczać w formie sprawności.
Każdy stopień ma sprawności na swoim poziomie np.: podczas próby na stopień
harcerza orlego zdobywa się sprawności mistrzowskie, a nie najprostsze, czy
nawet te „średnie”.

Zdobycie sprawności to zdobycie umiejętności, zaradności, która przyda

się w życiu: stolarka, kucharzenie, pierwsza pomoc, orientacja w terenie,
umiejętności artystyczne czy organizatorskie.

Wymagania

sprawność

to:

„zrobił,

przeprowadził,

upiłował,

przepłynął, nauczył...”. To czas przeszły! Nie ma: stara się, opowie, zrobi,
dowie się...

SPRAWNOŚĆ TO UMIEJĘTNOŚĆ – FACHOWE WYKORZYSTANIE

WIEDZY

Aby sprawność miała znaczenie musi być rzetelnie, dokładnie zdobywana

(a nie przyznawana, bo mu się należy). Jeśli chłopiec przepłynąć ma na
sprawność 500 m, a Ty po 200 m powiesz „No dobra, wystarczy” – zdziwi go
to, odbębni wymaganie i ... nie będzie cenił tej sprawności. A jaki to ma sens?
(Tu cytat z rozdziału „Zbiórka”: „Zbiórka i wszystko co robisz z chłopcami
musi mieć sens”)
UWAGI!!!:

każdy sprawność zdobywa indywidualnie (pomoc zastępowego)

wymaganie na sprawność np. „Wykonał element zdobnictwa obozowego” w

karcie próby na sprawność wpisujemy jako np.: „Wykonał na obozie totem
zastępu” <- to jest konkret!! To powoduje, że chłopiec wie co ma robić, wie,
ż

e to on zdobywa sprawność, a nie odbębnia wymagania!!

wymagań nie wolno ani zawyżać, ani zaniżać!! Trudniejsze rzeczy (za trudne)

będzie jeszcze miał czas zrobić, łatwiejsze nie są mu potrzebne

sprawność powinno się zaliczać u jednej, tej samej osoby z wyższym stopniem

– u opiekuna próby (można go mianować w rozkazie, może to być znany
członek kapituły wyższego stopnia) np. chłopcy u zastępowego, zastępowi
np. u przybocznego czy drużynowego. Gwarantuje to odpowiedni, jednolity
poziom

próbę na sprawność otwiera się i zamyka rozkazie drużyny

dbaj o to, aby mieć wszystkie sprawności wpisane w książeczce

harcerskiej, aby lśniły na rękawie munduru.

Zbiórka

Dwie uwagi na początek:

zbiórki powinny odbywać się regularnie – to uczy nas systematyczności

gdzie wolałbyś harcować na zbiórce: w szkole, czy w lesie? Tylko słaby
zastępowy torturuje swych chłopców na zbiórkach w szkole.

Nie ma tu gotowych planów zbiórek. Jest natomiast odpowiedź na pytanie:

JAK UKŁADAĆ ZBIÓRKĘ ?

Znać sens zbiórki, mieć pomysł, ułożyć plan, dokładnie przygotować i
przeprowadzić w fajnej atmosferze. Ładnie powiedziane, ale trudne – tak
myślisz? Zwróć więc na początku uwagę na kolejność, a ja Ci wszystko
wytłumaczę:

SENS

Zbiórka musi coś dać i chłopcom i Tobie, dh zastępowy
np.: uczymy się posługiwać

planem miasta, chcę im pokazać, jak nie powinien postępować skaut. A, co i jak
robić, stworzę obrzędowość, nadam lilijki, zdobędę sprawność, pokażę im życie
lasu, nauczę ich biwakowania, przygotujemy sprzęt na obóz itp.
Zbiórka i wszystko co robisz z chłopcami, musi więc mieć sens!!!
Chłopcy od razu wyczują lipę, chałturę, bezsens. Dobrze, jeśli chłopcy coś
wiedzą o przyszłej zbiórce – mogą się do niej przygotować (wykorzystuj tu
zadania międzyzbiórkowe – ale nie za trudne! Muszą móc to zrobić). Wiesz już
co chcesz zrobić, co osiągnąć. Co dalej? Na zbiórkę trzeba mieć pomysł!!!

POMYSŁ

Pomysł to myśl, szalone marzenie, fabuła. Czasami coś
wpadnie do głowy i nagle samo się wymyśla – jedno

zaczyna wypływać z drugiego. Z jednego dobrego pomysłu może się rozwijać
plan całej zbiórki, a nawet kilku następnych. (Sam chciałem kiedyś nauczyć
chłopców grać, tak – grać po harcersku. Wymyśliliśmy grę wschodnią „mnisi i
rozbójnicy”.

Szaleństwo

trwało

całe

zbiórki.

każdym

razem

wprowadzaliśmy zmiany i udoskonalenia – łącznie gra trwała 10 godzin!
Drużyna się rozrosła, chłopcy się nauczyli grać. Zastępowy „wilków” ułożył
zbiórkę, która od początku do końca była obrzędową. Obława! A szaleństwo
Zulusów na zlocie!). To wszystko pomysł. Co dalej? Teraz już możesz ułożyć
plan zbiórki. Tu musisz wiedzieć co, gdzie, kiedy,

PLAN

ile czasu zajmie, co będzie poczym jak się podzielimy, kto będzie
prowadzić, jak dotrzemy itp. Plan zbiórki możesz

Przygotować wg zasad gry, zasad dobrej zbiórki. Zapisz sobie wszystko, aby o
niczym nie zapomnieć. Plan to inaczej – co będzie po kolei na zbiórce. Czas
wziąć się za przygotowanie zbiórki.

PRZYGOTOWANIE

Musisz pomyśleć o wszystkich sprawach

technicznych. Dlaczego

Ma nie być kominka. Tylko dlatego, że nikt nie wziął świec? Gra nie wyszła,
szkoda, no ale przecież nikt nie miał planu Wa-wy, notatnika. O wszystkich
sprawach technicznych notuj sobie na boku. Pisząc plan zbiórki nie zapomnisz
o nich. Metoda notować i wykreślić po zrobieniu to prawie 100 % skuteczność.
Zostaje już tylko iść na zbiórkę. Czy będzie teraz fajna? Ponad 50 % gwarancji,
ż

e tak. A gdzie drugie 50 %? Te drugie 50 % to atmosfera zbiórki.

ATMOSFERA

Fajne może być spotkanie w pokoju zastępowego –
chłopcy dobrze się czuli ze

sobą – było wesoło. Fajne mogą być gry w podziemiach Dworca Centralnego.
Fajnie też może być o zmroku w nieznanym lesie, gdy nagle w czasie naszych
obrzędów, obok przebiegnie sarna. Co tworzy atmosferę?
Przede wszystkim Ty, dh zastępowy – Twoja postawa!!
A co jeszcze? Np.: ciekawy, nieznany teren, pora dnia, przygoda, tajemniczość,
coś nowego (niespodzianka) itp.
Wielu marnych zastępowych układa zbiórkę w ten sposób:

Zbliża się dzień zbiórki, trzeba coś przygotować (o zgrozo!). Nie za

bardzo wie co chce zrobić, co osiągnąć (bezsens!), do tego jeszcze nie ma
pomysłu (brak pomysłu!), wylicza więc co powinno wg niego na zbiórce być
(taki tam schemacik – o zgrozo!). No więc: obrzęd powitania (1), obrzęd
pożegnania (2) – nie wiadomo właściwie dlaczego taki, a nie inny i po co
właściwie jest? Może gawęda (3) „coś z samarytanki”, ćwiczenie (4) z
terenoznawstwa – ale co? Komu to coś da? Po co? Jakaś gra (5), Rada Zastępu
(6), może coś jeszcze. Oczywiście zbiórka nie wychodzi – ale trudno. Następna
też jest kiepściutka. Zastęp topnieje w oczach. Szkoda. A zbiórki dalej słabe.
Nie wolno tak układać zbiórki! Bo przemieni się ona w nudne zajęcia
„harcerskie” w jednym z osiedlowych klubów.

Zbiórka musi mieć sens, na zbiórkę musi być pomysł ((czytasz książki

przygodowe,

historyczne, przyrodnicze, bądź

fantastyczne i

nie masz

pomysłów? Oglądasz w kinie filmy np.: „Indiana Jones”, „Nie kończąca się
opowieść”, „Miłość, szmaragd i krokodyl”, „Marco Polo” i co? Pustka?)) Potem
trzeba ułożyć plan, wszystko przygotować itd. Układanie zbiórki wg wyżej
wymienionych, ponumerowanych elementów (obrzędy, gawęda, gra itd.) to
nieporozumienie!! Te elementy to tak mądrze brzmiące formy pracy

Formy pracy

Są to elementy planu zbiórki. Jeśli więc nie jesteś
bardzo leniwy i miałbyś ochotę

przewrócić kilka kartek to zobacz w rozdziale „Zbiórka” gdzie one występują
(w tym miejscu masz chwilę czasu na sprawdzenie). No i cóż. Nie można chyba
od nich zaczynać układania zbiórki? A oto formy pracy:
1) Formy podstawowe:
- ognisko

- gawęda

- harc

- kominek

- śpiewy

- pląs harcerski

- zwiad

- quiz

- zadanie

- dyskusja

- rozmowa

- szkolenie

- apel

- musztra

- obrzędy

- praca rąk

- okrzyk

- popis

- alarm

- bieg

- festiwal

- próba

- podchody

- pokaz

- ćwiczenie

- turniej

- zawody

- gra

- konkurs

- zadania zespołowe

- zadania międzyzbiórkowe

- działania społeczne

2) Formy złożone:
- obóz

- zbiórka

- biwak

- włóczęga

- zlot

- kolonia

- wycieczka

- zimowisko

- rajd

- złaz

Każda forma pracy może mieć dziesiątki typów np.:
obóz: stały, wędrowny (ze stałą bazą lub bez), drużyny, zastępu,

specjalistyczny ...........

Ile sposobów tych form pracy wykorzystujesz? Szeroko wykorzystaj wszystkie -
> urozmaicenie
Ten zestaw form pracy nie jest zamknięty. Twórzmy nowe np.: manewry, ale
muszą one być dobre i trwałe.

Formy pracy należy umiejętnie dobierać – jak najodpowiedniej do tematu

zbiórki, do upodobania chłopców.

O każdej z form pracy można by napisać co najmniej rozdział książki. Tu

nie ma na to miejsca.

Przy stosowaniu więc różnych form pracy myśl, aby były one:

jak najatrakcyjniejsze – podobały się chłopcom i rozwijały Ciebie

jak najmądrzejsze – aby rozwijały chłopców, a Tobie nie pozwoliły obniżyć
lotów – aby miały sens

Dobór form pracy powinien spełniać zasady dobrej zbiórki.
Wielki błąd młodych wodzów polega na:
-

spóźnianiu się do domu ze zbiórek (zbiórka do 21.00)

szalone, niebezpieczne pomysły – zdrowie chłopców i odpowiedzialność

prawna leżą na twych barkach

brak rezerwowego planu zbiórki na złą pogodę – najczęściej deszcz

ZASADY DOBREJ ZBIÓRKI:

<- Z czasem je poczujesz
i

zrozumiesz. Nie możesz wg nich układać zbiórki!!! Bo wyjdzie bezmyślny
zlepek gier, a zbiórka zamieni się w Dom Kultury. Wg nich oceniaj
przygotowaną zbiórkę.

1. ZASADA LOGICZNEGO CIĄGU

Zbiórkę, na którą nie było pomysłu od razu się wyczuwa. Tak samo na obóz,
grę. Skąd pomysły? Z głowy! Myślisz tak: łatwo powiedzieć. Dla mnie
głowa to: szalone marzenia, fajne filmy, dobre książki, ciekawe historie,
samo życie, wspomnienia ze szczenięcych lat, własne przygody + fantazja.
Pomysły często wpadają do głowy. Wtedy nagle wszystko samo się
wymyśla, 300 sekund i wszystko gotowe. Jedno samo wypływa z drugiego.
Tak wymyślona zbiórka będzie sama szła na przód. Jest ona wymyślona, a
nie ułożona, poskładana z kawałków.

jeśli ktoś prowadzi zbiórkę i używa słowa „teraz” (teraz to, no a teraz gra) to
coś jest nie tak. Wszystko można logicznie połączyć np.: gawęda, a potem
gra, zupełnie dwie różne rzeczy (ale przecież koniec gawędy może być
początkiem fabuły i zasad gry). Jedno wypływa z drugiego! To pomysł!

2. ZASADA PRZEMIENNOŚCI ELEMENTÓW ZBIÓRKI

Podoba Ci się taka zbiórka: powitanie, rada zastępu, gawęda, quiz, musztra,
kominek, pożegnanie. (?) Przecież to męka dla chłopców. Długo tego nie
wytrzymają. Na zbiórce powinny przeplatać się: cisza z hałasem, swoboda z
dyscypliną, ruch ze spokojem!, wszystkiego niech będzie po trochu.
Cisza to np.: kominek, gawęda, musztra. Hałas – śpiewy, okrzyki, popisy,
zawody. Swoboda to np.: zwiad, gra, zadania, praca rąk. Dyscyplina – apel,
rada zastępu, kominek. Ruch to np.: gra, harc, bieg, konkurs, turniej. Spokój
to: gawęda, obrzędy, ćwiczenie itp. Ta przemienność chłopców zmęczy, ale i
pozwoli odpocząć.

3. ZASADA TEMPA

Tempo zbiórki powinno być takie, aby nikt nie zdążył się znudzić!

Jeśli mówisz gawędę, a chłopcy się wiercą – to jest ona albo nudna,

albo za długa. To samo dotyczy się gry, musztry, ćwiczeń.

Prowadząc zbiórkę obserwuj chłopców – może już się tą grą nudzą?

Leć więc ze zbiórką dalej.
Najfajniejsze rzeczy na zbiórce zostaw na koniec – zrobią wrażenie! (jak w
dobrym filmie)
Nie przedłużaj końca zbiórki – mały niedosyt u chłopców przyciągnie ich za
tydzień!

4. ZASTĘPOWY TEŻ JEST Z NAMI

Zastępowy to wódz. Kapitan nie opuszcza statku. Zastępowy nie może być z
zastępem w grach, sukcesach i kłopotach. Będzie wtedy dyrektorem,
dyrygentem, ale nie człowiekiem orkiestrą.

Coś nie będzie grać!

5. ZASADA CZTERECH STAŁYCH ELEMENTÓW ZBIÓRKI

Te stałe rzeczy to:

Obrzęd powitania zastępu

Gawęda – ciekawa historia (max 10 min.), spotkanie z kimś, rozmowa

w zastępie na dany temat, fragment książki, film lub zwiad

Rada Zastępu – Ty ją prowadzisz – najlepiej obrzędowo!

pokaż decyzje Rady Drużyny

Załatwcie sprawy zastępu i sprawy do Rady Drużyny

Nie przedłużaj jej (15 min. to max – reszta po zbiórce, inaczej będzie
bałagan

Obrzęd pożegnania zastępu

Obrzęd to nie „Cześć! Cześć!”

6) ZASADA: „COŚ NOWEGO” I „COŚ STAREGO” NA KAŻDEJ
ZBIÓRCE
-

coś starego – aby utrwalić, przypomnieć, wykorzystać wiedzę

coś nowego – aby czegoś się nauczyć, coś zdobyć, poznać
Zbiórka nie powinna dotyczyć tylko jednego tematu np.: tylko samarytanka,
tylko łączność
Im bardziej różnorodna, tym ciekawsza – jak w filmie!

7) ZASADA SAMODZIELNOŚCI I INICJATYWY CHŁOPCÓW

Nie możesz ciągle prowadzić chłopca za rękę. Masz wskazać mu drogę i iść
razem z nim. Tak też na zbiórce.
Ufaj chłopcom – od spraw małych do coraz większych
Gra – to popis samodzielności i inicjatywy chłopców. To samo ćwiczenie,
harc, zwiad, zadanie międzyzbiórkowe, turniej, zawody. Chłopiec może się
wykazać. Zastępowy – Przedszkolanka to nieszczęście!

Może się zdarzyć, że nagle sytuacja na zbiórce będzie ciekawsza niż

sam plan zbiórki np.: wypadek, pożar lub chłopcy nagle wymyślą coś
fajnego. Może warto czasem trochę zmienić plan zbiórki? Pamiętaj jednak o
bezpieczeństwie prawnym i zdrowotnym.

8) ZASADA PODZIAŁU PRACY MIĘDZY ZASTĘPOWEGO, NUMER 2

I CHŁOPCÓW
Czy Ty musisz przygotowywać wszystko na zbiórkę? Możesz nie
dać rady. Przecież drobiazgi mogą zrobić chłopcy –kupić świece, zrobić
opaski, wziąć saperkę itp. To jest dla nich mała szkoła odpowiedzialności.
Za całość jesteś jednak odpowiedzialny Ty!!!
Wymagania w stosunku do chłopców można powoli podnosić.
a)

Dziel więc pracę

Chłopcy niech meldują Ci (bez kapralstwa) o wykonaniu swych zadań

(premiuj inicjatywę, rzetelność i punktualność)

Dla pewności sam sprawdź

9) ZADASA NIESPODZIANKI = POZYTYWNEGO ZASKOCZENIA

najlepiej na końcu zbiórki (zobacz zas. tempa)

to musi chłopców nie tylko zaskoczyć – muszą to wspominać

Sam przygotowałem już wiele zbiórek. Jedne były lepsze, inne słabsze. Tylko
kilka pamiętam w szczegółach – jest to znak, że właśnie te były najlepsze!!!
Jeśli chłopcy nie pamiętają, co robili 2 tygodnie temu na zbiórce to nie była to
„najfajniejsza zbiórka”.

Układając zbiórkę planuj ile co zajmie Ci czasu np.:

Obrzęd powitania 5 min., gawęda 10 min., musztra 15 min., przejazdy – 45
min., gra – 1,5 h, itp. Podawaj czasy maxymalne. Jeśli myślisz, że przejazd
zajmie minimum 30 min., max 1 h – przyjmij, że zajmie godzinę. Unikniesz
spóźnień.

Gra

Gry harcerze lubią tak bardzo. Nie tylko zresztą harcerze. Grać to wielka pasja
wszystkich chłopców. Grać w piłkę, grać w chowanego, grać w kapsle, gry w
podchody, gry słowne, gry towarzyskie.

CHŁOPCY CHCĄ GRAĆ!

Jeśli więc jesteś geniuszem, wszystko co robisz z chłopakami niech będzie

grą. Jeśli nie jesteś genialny, próbuj – tak, aby wszystkie rzeczy stały się grą!
Zastępowy – „Nauczyciel” to pomyłka. My nie uczymy chłopców jak w szkole.
My gramy, ćwiczymy, harcujemy, po co ich nudzić? Oni wolą grać: „w
samarytankę, w sygnalizację, w terenoznawstwo”.

JAK PRZYGOTOWAĆ GRĘ?

Najpierw
SENS gry

Później
POMYSŁ

Pierwsza uwaga
BEZPIECZEŃSTWO

Piłka nożna

np.:
Wejście do finału
Pucharu Europy

Puchar Europy:
- mecz + rewanż
- reklama
- transmisja

- kordony policji
- barierki, siatki, mury
- rewizja przy wejściu

na stadion

- obserwacja tłumu

Gra harcerska

np.:
- obycie z mapą
- przygotowanie do

wędrówek i gier na
orientację

- zdobycie sprawności

terenoznawczej

Pomysł to tytuł i fabuła
gry!!
np.: „Tropienie yeti”,
„Zagubiony patrol”, „W
mieście robotów”, „Łowy
na słonia”,
„Westerplatte” – gra
historyczna
- unikaj tematów

wojennych i
krwawych, my nie
walczymy o pokój, my
chcemy pokoju

- nie rób np. podchodów
na poligonie, mostków
nad przepaścią,
forsowania, Dunajca, gier
na środku ruchliwego
skrzyżowania

Czas na

Gry są wymyślone, ale ... jednocześnie proste,

ZASADY

dokładne (nikomu nie trzeba długo tłumaczyć jak się
gra w piłkę)

A OTO CO W ZASADACH POWINNO SIĘ ZNALEŹĆ:

· obszar gry

· poszczególne tereny

· czas trwania

· co jest w grze

najważniejsze

- boisko szkolne

- pole karne, pole

bramkowe

- środek, narożniki

2 x 45 min.

- strzelić-

bramkę

- obszar dokładnie

określony – po co
później masz szukać-

chłopców w

lesie?

- teren baz
- teren działania

wartownika

- teren zakazany, teren

neutralny itp.

- podaj czas – sygnały

mogą być-
niesłyszalne np. od
17.00 do 18.30

np.:
- obserwować-

bazę

- ukrywać-

się jak

najdłużej

- przygotować-

zasadzkę

wykraść proporczyk

· co wolno

· czego nie wolno

· sposób eliminacji z gry

· sędziowie

· sygnały

· podział na grupy +

oznaczenie grup

- grać- nogą, głową,

ciałem

- gra ręką (wyj.

bramkarz)

- faulować-

- żółta i czerwona kartka

- sędzia główny
- sędziowie liniowi
- gwizdki sędziego gł.
- znaki chorągiewką

sędziów liniowych

- 2 x 11 piłkarzy
- różne kolory koszulek

Co wolno, czyli jak
działać
- taktyka
np.:
- nie wolno likwidować-

wartownika

- nie można zdejmować-

oznaczeń itp.

np.:
- decyzja sędziego,

zerwanie opaski,
złapanie przez grupę
przeciwną (najlepiej
eliminować-

- eliminować- tylko na

jakiś czas

(najlepiej eliminować
tylko na jakiś czas, np.
5 min. potem chłopiec
może wrócić do gry)

sędzia – to może być
zastępowy, drużynowy
- sygnały start, koniec

itp.

- sygnały w grupach
- w zastępie każdy może

rywalizować-

innymi chłopcami

- mogą zastępy ze sobą,

bądź np.: dwie grupy
w zast.

· wykorzystanie technik - strzały głową

- rogale
- drybling

Techniki harcerskie: np.:
obserwowanie,
znajomość map,
nadawanie Morsem,
podchodzenie, tropienie,
sprawność itp.

PODSUMOWANIE
Po meczu chłopcy sami z siebie opowiadają, komentują, mówią co było OK, a
co nie, co można było zrobić lepiej, dlaczego strzelili nam dwie bramki. Jak
widzisz - to naturalne.

Takie też rób podsumowanie, ale jednoznacznie powiedz: co Ci się

najbardziej podobało, kto grał najlepiej, kto wygrał, co było nie fair itp. Gra bez
podsumowania to jak bajka bez morału. Zastęp to zgrana paka. Nie rób więc
dziwnych zebrań „podsumowujących”.

UWAGI:

na początku zacznij robić gry małe – „pięciominutówki” – na słuch, wzrok,
wyczucie, z Morse’a, samarytanki, azymutów, znaków patrolowych,
terenoznawstwa.
Później stopień trudności należy systematycznie podnosić: gry półgodzinne,
godzinne, aż w końcu np.: całozbiórkowe, całodzienne, będą one
wykorzystywać najpierw jedną z technik harcerskich, później wiele

grę trzeba dobrze przemyśleć i przygotować w szczegółach!

Jeśli gra nie wychodzi, to nie jest to wina chłopców, to nie oni nie

potrafią grać. To gra była nie najlepiej przygotowana!!

nie rób na zbiórkach gier podwórkowych – to chłopcy mają na co dzień. Jeśli

chcesz, aby chłopcy przychodzili na zbiórki, muszą być one fajniejsze niż
gry na podwórku!!!

często robione na zbiórkach tzw. biegi – to nie gry!

nie wolno powtarzać ciągle tych samych gier – każdego to znudzi

Zastęp na obozie

W ciągu obozu można osiągnąć z chłopcami wiele. Przy dobrym przygotowaniu
do niego, kto wie, czy nie więcej niż w ciągu roku – masz ich przez cały miesiąc
przy sobie!!! Dlatego obóz jest tak ważny.

Zastęp na obóz wyjeżdża pod wodzą zastępowego – inaczej nie ma to

sensu, na obozie zastępowy może i musi pokazać chłopcom swe wyrobienie:
-

techniczne – czy zastępowy może nie potrafić rozstawić namiotu, rozpalić

ogniska czy naostrzyć siekiery?

styl harcerski – każda chwila jest chwilą wzorcową!!! Trzeba stworzyć w

chłopcach samodyscyplinę – tak, aby nie trzeba było ich poganiać; tak
aby sami chcieli.

pracowitość – wyobraź sobie zastępowego obiboka, leniucha. Co myślą

wtedy chłopcy?

organizacja – nasz program pracy, nasze służby, nasze zadania są
wykonywane sprawnie i najlepiej.

-SPRZĘT–
Przed obozem zastęp przygotowuje swój sprzęt pionierski – wysyła go w swej
skrzyni, namiot ma zadbany. Oprócz tego pomaga przy sprzęcie drużyny, jest
przy

załadunku

kwaterki,

pomoże

też

innym

–

słabszym

zastępom.

Obrzędowość, stroje, pionierkę lepiej zaplanować w domu. Uzupełnić trzeba
apteczkę, ekwipunek turystyczny i indywidualny harcerzy.

Zastęp na obozie pełni różne służby. Jak je zorganizować, aby miały

sens? ... Sprawnie i sprawiedliwie.

Służba nie może być karną. Warta nocna za karę? Chcesz, aby chłopcy w

przyszłości i teraz służyli inny, ojczyźnie i tym ich karzesz? Nonsens!
-WARTA-

Sprawiedliwie: Nie można dzielić tak, aby „mali” stali w najgorszych

godzinach nocnych, a druh zastępowy tuż przed pobudką. Nie można też
przesadzać w drugą stronę – popuszczać „małym” na siłę. Niech będzie
normalnie -> sprawiedliwie.

Sprawnie: Chłopcy muszą dokładnie wiedzieć kiedy trzymają straż w

obozie i sami tego pilnować (zastępowy czuwa nad tym jak anioł stróż!) W
nocy muszą wiedzieć: kto kogo budzi, muszą wiedzieć, że z warty można zejść
dopiero wtedy, gdy obejmie ją ktoś po mnie. Nie wcześniej.

Chłopiec musi wiedzieć – po co wartuje? Jak należy wartować? Co może

na warcie, ale też jakie są jego obowiązki wartownicze. Powiedz im o tym. Jeśli
będą to wiedzieć, lepiej będą wartować!! Chłopcu trzymającemu wartę w
obozie może być przykro, jeśli nikt nie przyniesie mu obiadu. Dh zastępowy –
pamiętaj o nim!
-SŁUŻBA W OBOZOWEJ KUCHNI-

Posiłki są na czas – nigdy się nie spóźniają! Chłopcy z zastępu utrzymują
wzorową czystość w kuchni! Brud i bałagan najlepiej widać z boku. Stań sobie
z boczku i spójrz na porządek, tak jak wizytator – tak, jakbyś do wszystkiego
chciał i mógł się „przyczepić”: Brudne ręce chłopców (!) przy gotowaniu
posiłku. Obierki na ziemi. Nie naciągnięty namiot. Rozrzucone papierki.
Bałagan w magazynie. Porozkładane niepotrzebne gary. Wywrócona miska...
itp.

Chłopcy powinni wiedzieć po co pełnią służbę i dlaczego trzeba ją

wypełnić jak najlepiej. Mogą wielu czynności nie umieć (obieranie ziemniaków,
palenie pod kuchnią). Naucz ich!

Dobrą drużynę, dobry zastęp poznać można po ich własnym, wypracowanym,
wymyślonym, sensownym programie – ich własnym.

Konflikty, problemy

W zastępie źle się dzieje. Problemów może być tysiące np.:
-

jeden z chłopców nie przychodzi na zbiórki

chłopcy nie chcą, aby jeden z nich był w ich zastępie

chłopcy się nie przykładają do zbiórek

chłopcy kłócą się o każdą rzecz

jeden z chłopców pali papierosy
Problemy, konflikty istnieją zawsze i wszędzie: w samym Tobie, w domu, w
zastępie, klasie – zawsze i wszędzie. Jak sobie poradzić? Można uciec przed
nimi, można się poddać i można ... rozwiązywać i pokonywać – i to jest
harcerska droga!

JAK TO ROBIĆ?

Po pierwsze: Problem trzeba zauważyć!

Musisz wiedzieć, że np.: któryś z chłopców nie przychodzi na zbiórki
(pomoże Ci tu książeczka zastępowego)

Po drugie: postawić pytanie: Dlaczego? – Dlaczego nie przychodzi?

Szukać prawdziwej odpowiedzi!

np.: Zbiórki są nudne – nie tylko on nie przychodzi, inni chłopcy go nie
lubią, ma kłopoty w szkole, nie pozwalają mu rodzice, bo ze zbiórek
wraca brudny i bardzo późno, czuje się nie doceniony, wpadł w
nieciekawe towarzystwo...

Poznaj chłopca!

Poznaj jego marzenia, wady, zalety, charakter, zainteresowania. Spróbuj
opisać go trzema cechami np.: niekoleżeński, bardzo inteligentny, uważa
się za pępek świata – nie umie pomyśleć i nic zrobić dla innych.
Poznaj go nie dla zasady, ale abyś wiedział co chcesz w nim zmienić, a co
rozwijać. Poznaj go dla siebie. To bardzo trudne!

Zaprzyjaźnij się z nim. Niech poczuje, że ma w Tobie oparcie,

przyjaciela, starszego brata. Musi to poczuć!

Pracuj nad nim indywidualnie – w cztery oczy.

Wprowadź go na harcerską drogę
Nie ciągnij go za rękę. Nic na siłę! Pokazuj gdzie będziecie szli i idź
razem z nim – jak starszy brat.
Poznałeś go – to Ci pomoże. Wiesz jaki jest jego „świat”, co możesz z
niego wykorzystać> A ten świat może być zupełnie inny niż Twój.
Pracując z nim indywidualnie dwa razy szybciej zauważysz efekty.

Wyrzucenie kogoś z zastępu ta nasza porażka.
Jego odejście przed osiągnięciem poziomu HR również.
Najwięcej zajmuj się najsłabszym – on najszybciej może zostać na uboczu. Nie
zaniedbuj jednocześnie pozostałych

Rady i pomocy zawsze możesz szukać u drużynowego.

Harc

Wg mnie harc to najatrakcyjniejsza forma pracy. Jednocześnie najtrudniejsza do
wymyślenia i przeprowadzenia> Robienie harców to istne mistrzostwo
harcerskie.

Harcem dawniej nazywano pojedynki pojedynczych rycerzy przed bitwą.

Wyjeżdżać na harc można jedynie za pozwoleniem lub rozkazem wodza. Wśród
dworzan wojskowych u królów polskich znajdziemy oddzielny zastęp rycerzy
konnych zwanych „harcerzami”. Polacy mieli sławę najpierwszych „harcerzy”
na

całym

wiecie.

Dawni

Polacy

mawiali:

„Wyjechać

harc

nieprzyjacielem)”
JAK JA ROZUMIEM HARC?

Jestem harcerzem. Przez życie chcę iść jako harcerz. Już nie jestem

szeregowym, już nie jestem zastępowym, nawet nie drużynowym.

ycie to nie prosta droga. Pełne jest zakrętów, wybojów i przeszkód. Są

one i w życiu chłopca i w życiu instruktora, wędrownika. W życiu chłopca są
one inne, „mniejsze” np.: samotność w lesie, głód, milczenie, chłód, deszcz,
budowa szałasu, przeprawa przez rzekę, podchodzenie zwierza itp.

ycie

stawia

przeszkody

–

pokonywanie

ich,

przezwyciężanie

niemożności to nasza droga. Chcemy „wyjeżdżać na harc” i zwyciężać! Każde
takie zwycięstwo to nasze doświadczenie. Myślisz: Przeżyłem to, przeszedłem
przez to. Tak tworzy się nasza dzielność na dalszą drogę.

ycie jest więc jak harc. Dlatego my, idąc przez życie, możemy być

zawsze harcerzami.

ZASADY HARCU

harc nie ma wymyślonych zasad (w przeciwieństwie do gry)
tu obowiązują tylko zasady życiowe i harcerskie (Prawo Harcerskie)
harc to pokonywanie życiowych przeszkód: sił przyrody, tworów ludzkich i

samego siebie

bezpieczeństwo prawne i zdrowotne – muszą być na uwadze
harc wykorzystuje wyrobienie harcerskie (techniki, zaradność, dzielność)
harc musi być wyczynem i przygodą

Harcować może zastęp, może tylko jedna osoba. Harc może być krótki,

jednorazowy, ale może być też długi, wymagający przygotowania do finału.
Harc może nieść samo życie (zabłądziliśmy, trzeba sforsować rzeczkę), harc
musi coś dać chłopcu – tchórz nie idzie sam do lasu; fajtłapa niech ćwiczy
zaradność, samodzielność; roztrzepaniec – silną wolę. Tak dobieraj harce!!!

Oto kilka przykładów harców trudnych i łatwiejszych.

*
-

przebywaj 5 minut pod wodą, myślisz, że to niemożliwe?

dochodzimy nad rzeczkę, trzeba ją przeprawić

wiadomość dla Ciebie jest 5 metrów nad ziemią na tej sośnie

nie używaj dziś prawej ręki

dziś nic nie jedz

ile czasu wytrzymasz bez mówienia?

jesteś z podstawówki: idź do ogólniaka i przekaż mojemu koledze (tu imię i

nazwisko) tę wiadomość

masz związane ręce i nogi z tyłu. Co to za węzły? Rozwiąż się.

Jesteś w stanie znaleźć jeża? Tak? To do dzieła.

Poruszaj się po obozie przez 6 godzin z zawiązanymi oczami

**
-

przenocuj w igloo

spędź wygodnie i bezpiecznie noc na drzewie

wejdź w nocy na zamkniętą klatkę schodową (z domofonem)

umów się z nieznaną Ci osobą (tu imię i nazwisko)

pada deszcz – trzeba wysuszyć ubrania

dochodzimy do wsi – nie ma noclegu – trzeba załatwić

biwak bez namiotów

zostawiam w lesie chłopca z mapą – nie wie co to za las, gdzie jest. Ma

dotrzeć do pobliskiego miejsca naszego pobytu

zrób sam kolację dla zastępu

odpowiedz na dwie piątki w tym tygodniu w szkole

wejdź po godzinie zamknięcia do muzeum

nie śpisz dzisiaj z zastępem. Weź koc, nóż i idź do lasu na noc. Jutro o 6.45

obudź dh oboźnego

wygraj z komputerem w szachy

zdobądź autograf naczelnika ZHP

kup od przekupki produkty taniej niż ona chce je sprzedać

reperuj jakiemuś dziecku poważnie uszkodzony rower

odszukaj wodopój saren, obserwuj je – następnego dnia pokaż zastępowi

zdobądź dla siebie od nieznanych Ci osób kanapkę

znasz tego malca? Nie? To dobrze. To fajny chłopak. Wprowadź go do

naszej gromady zuchów

przygotuj niespodziankę dla swojego zastępu

jedziemy gdzieś pociągiem, udajemy, że się nie znamy

***
-

przejedź z Warszawy do Zakopanego nie wykorzystując usług PKP i PKS

oddaj skok na spadochronie

odszukaj osobę o tym samym imieniu i nazwisku co Ty – dowiedz się

wszystkiego o nim

nawiąż stały kontakt z harcerzami spoza kraju

przepracuj w gospodarstwie wiejskim 3 dni od świtu do nocy – tylko za

nocleg i jedzenie. Naucz się jak najwięcej

zarób w tym tygodniu 1000 zł (suma z 1988r.) – uczciwie!

przepracuj za darmo dyżur w pogotowiu ratunkowym

umów się z dziewczyną, która Ci się podoba

zagraj „Hejnał Mariacki” o 12.00 na Rynku Starego Miasta w Warszawie

przeżyj w nieznanym mieście 3 dni bez dokumentów, sprzętu, pieniędzy,

codziennie chodź do teatru

przejdź Beskid Niski bez mapy, ale z kompasem

zjedź na nartach z Kasprowego Wierchu

wystąp w programie „5-10-15”

rozpal ognisko na jeziorze

ile przejdziesz maxymalnie w ciągu 24 godzin?
Zobacz jeszcze książkę Ungeheura „Próby wodzów”

Podane tu harce to nie pełny, zamknięty, święty zbiór. Pomysły niesie życie,
każda chwila, sami chłopcy. Wymyślaj!!! Nie powtarzaj tylko tego co
widziałeś!!!

Kary i nagrody

Kara w harcerstwie to absolutna ostateczność.

Jeśli musimy ukarać to wynika to z naszych wcześniejszych niedopatrzeń, np.:
chłopiec zabił bezmyślnie żabę – może nikt mu wcześniej nie mówił dlaczego
nie powinien tego robić? Musisz nad nim pracować.
Rozdział powinien więc nosić tytuł „Nagrody i kary”

Nagrodą jest zdobyta sprawność, stopień, radość z fajnej przygody,

satysfakcja z dobrze wypełnionej służby itp. Precz z dyplomami!

Czasem jednak ktoś robi coś bardzo prostego, a jakże ogromnie

harcerskiego, robi to z czystego serca, np.: w czasie pionierki jeden z chłopców
przeniósł ciężki namiot zastępu dziewcząt, gdy jego zastęp w tym czasie miał
wolną chwilę. Inny bez niczyjej prośby wymienił pękniętą żerdkę w pomoście.
Jeszcze inny pomógł młodszym dobrze spakować plecaki. Świadczy to o
rodzącym się w nim dobrym stylu harcerskim. Takie rzeczy należy chwalić przy
chłopcach, tłumacząc, dlaczego były tak bardzo harcerskie.
Uważaj!

Nie możesz zrobić z żadnego chłopca pupilka, ideału,
faworyta – to może wywołać konflikty w zastępie.

JAK GANIĆ?

tzn. krytykować, mieć za złe, potępiać

Jeśli chcesz kogoś zganić za przewinienie, zrób to w szczerej rozmowie,

w cztery oczy! – Przyniesienie większy efekt niż nagana, krzyk, raport karny
itp. Wytłumacz błąd i pomóż iść dalej dobrą drogą.

JAK KARAĆ?

Kara to ostateczność. Kara musi mieć sens! Co to znaczy? Jeśli chłopiec

utopił sztućce, pastę, jedzenie itp. przy pomoście, a Ty wyślesz go za karę z
plecakiem na około jeziora, albo każesz zrobić 30 pompek, to nie będzie to zbyt
mądre.
Kara powinna dać możliwość naprawy przewinienia!

Każ więc mu, gdy inni będą mieli wolny czas, wydobyć te sztućce i

wysprzątać całe dno wokół tego pomostu. Za zniszczenie totemu każ naprawić
go porządnie i wykonać dodatkowy element zdobnictwa.
Kara taka uczy szacunku dla pracy, przyrody, innych.
Taka kara ma sens – dała możliwość poprawy.
Służba nie powinna być karą!