Prawa człowieka

Moment pojawienia się człowieka na ziemi, zapoczątkował istnienie jego przywilejów

i pewnych uprawnień. Uprawnienia te zwane są prawami naturalnymi -„to takie które
człowiek posiada w stanie natury. Te prawa istnieją bez konieczności istnienia państwa”

1

.

„Prawo naturalne – (lex naturalis) zespół zasad mających kierować życiem człowieka.
Zwolennicy teorii prawa naturalnego uznają je za wspólne wszystkim kulturom(...). Jest
trwałe, nie zmienia się pośród zmian historycznych, zmieniających się poglądów i
obyczajów. Prawa tego nie można człowiekowi ani wyrwać, ani go zniszczyć, bo oparte
zostało na jego naturze. Ono broni ludzkiej godności, określa fundamentalne prawa i
obowiązki człowieka

2

”. Źródła prawa naturalnego można szukać w Bogu lub naturze.

Jak widać podłożem tych specyficznych praw była godność przypisywana tylko istocie
ludzkiej. Jednak na przestrzeni dziejów tylko niektórym istotom należącym do wybranych
grup społecznych, przypisywane były cech ludzkie. Ponadto przez wiele wieków prawa
polityczne, obywatelskie i człowieka traktowane były jako jedność. Dopiero okres nowożytny
rozdzielił te kategorie praw.

Starożytni Hebrajczycy wiązali indywidualne prawa z wywiązywaniem się z

obowiązków wobec Boga. Tylko przestrzeganie nakazów prawa bożego zapewniało
uprawnienia jednostkom:
- z zakazu kradzieży- poszanowanie własności;
- z zakazu zabójstwa- prawa do życia;
- nakaz czczenia dnia świętego- prawo do wypoczynku.

3

W Grecji VIII i VII w p.n.e. dzielono natury ludzkie na arystokrację (szlachectwo i odwaga) i
demos (słabi i bezwolni). Obie grupy były wolnymi ludźmi, ale tylko arystokracja miała
dostęp do pewnej kategorii praw jaką były prawa polityczne. Z czasem jednak demos jako
istoty rozumne, pracujące na rzecz państwa zaczęły posiadać swoją własność, która zyskiwała
ważność w rozwijającej się demokracji ateńskiej. Jednak zasadniczą różnicą w pojmowaniu
praw człowieka w myśli starożytnej, było to że człowiek rozpatrywany był w połączeniu z
grupą społeczną, a nie jako jednostka.
Jedna z ciekawszych form przestrzegania praw naturalnych (współczesnych praw człowieka)
spotykamy w Atenach VI w p.n.e. (reformy Solona). Od tej pory prawa obywatelskie
(polityczne) zależne są od statusu materialnego (cztery klasy majątkowe). Ale nawet najmniej
zamożni mieli prawo do udziału w zgromadzeniach ludowych. Demokratyczne Ateny nie
rozdzielały praw człowieka (takich jakie mamy teraz) od praw obywatela. Człowiek ma tyle
praw ile dostanie od państwa

4

. Nawet metojkowie (przybysze spoza Aten), wyzwoleńcy czy

niewolnicy mieli swoje prawa. „ Niewolnicy i metojkowie korzystali w Atenach z bardzo
wielkiej bezkarności, nie wolno tam uderzyć niewolnika nieustępującego z drogi. Gdyby tam
było w zwyczaju, aby wolny mógł bić niewolnika, nieraz można by było uderzyć obywatela,
myśląc że to niewolnik, bo lud tam nie ubiera się wcale lepiej od niewolników i lepiej od nich
nie wygląda

5

”.

U Arystotelesa i Platona nie znajdujemy indywidualnych praw jednostki. Człowiek to

nieodłączna część pewnej całości jakim jest społeczeństwo lub państwo

6

.

1

WWW.datapolis.com/grzes/pn.htm

2

http://pl.wikipedia.org/wiki/Prawa_naturalne

3

Por. K. Rogaczewska, Prawa człowieka i obywatela do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, w: Historia i filozofia

praw człowieka, pod red. A. Florczak, B. Bolechowa, Toruń 2006, s. 9

4

Tamże, s. 13

5

Tamże, s. 14

6

Tamże, s. 16-17

Okresem, który przybliżył prawa jednostki do współcześnie pojmowanych praw był

stoicyzm (II w p.n.e.- VI w n.e.). Jedna z jego głównych idei była równość. „W
Rozmyślaniach Marek Aureliusz pisze: Aleksander Macedoński i jego poganiacz mułów po
śmierci ten sam los podzielili. Zaiste bowiem wchłonięci zostali w tę samą myśl twórczą
wszechświata albo rozproszyli się w równy sposób w atomy

7

”. W prawach naturalnych mają

swoje źródło- wolność, równość, godność i braterstwo. A zatem prawo stanowione (by
państwo było dobre i sprawiedliwe), musi pozostawać w zgodzie z prawem naturalnym. Wg.
stoików to właśnie prawo naturalne (takie samo dla wszystkich) pozwalało oddzielić
indywidualne prawa jednostki od kwestii obywatelstwa.

W starożytnym Rzymie, od monarchii poprze republikę do cesarstwa, zmianom

podlegały zarówno systemy gospodarcze, polityczne jak i społeczne, a w nich pozycja
jednostki. Republika dzieliła ludzi wolnych i niewolnych. Tym pierwszym w zależności od
tego do jakiej grupy należeli ( obywatele, Latynowie-cudzoziemcy), przysługiwały mniejsze
lub większe prawa. Ci drudzy (niewolnicy) stanowili jedynie rzeczy, którymi można było
dowolnie dysponować.

Wraz z rozszerzaniem się w świeci doktryny chrześcijańskiej, zmieniało się podejście

do człowieka i jego praw (ale nie politycznych-tu zachowano neutralność). Skoro Bóg
stworzył człowieka i dał mu prawa, to są one powszechne. Chrześcijanin w bliźnim widzi
równą sobie istotę, bez względu na posiadanie czy pochodzenie. Równość, godność i wolność
rozpatrywane są w wymiarze moralnym, nie mają jednak odniesienia w zapisach prawa
pozytywnego (prawach tworzonych przez człowieka). W XIII wieku św. Tomasz z
Akwinu jako kontynuator doktryny chrześcijańskiej tworzy własną koncepcję praw
człowieka:

1. człowiek obdarzony jest wolnością
2. człowiek obdarzony jest godnością
3. prawo do szczęścia
4. prawo do własności (nie musi ona powodować grzechu, jeżeli jest godnie

wykorzystywana).

W 1215 r. w Anglii ( czasy Jana bez Ziemi), ukazał się dokument, który traktowany

jest jako symbol spisanych praw człowieka. Wielka Karta Swobód (Magna Charta
Libertatum) była katalogiem uprawnień dla wolnych mieszkańców Anglii (nie dotyczy
willanów czyli niewolnych chłopów). Władca swoim autorytetem dawał gwarancje
respektowania i zabezpieczania zapisów Karty. W przypadku braku przestrzegania przez
władcę poczynionych ustaleń, lud miał prawo wystąpić przeciw władcy. Do
podstawowych praw zawartych w karcie należało:
1. brak możliwości aresztowania bez prawomocnego wyroku
2. swoboda przemieszczania się
3. gwarancja własności.
Mimo, że karta nie była w pełni respektowana, była symbolem zmian w podejściu
do praw człowieka

8

.

Również polska myśl polityczna (zwłaszcza wyrosła w XV w. na bazie konfliktu

polsko –krzyżackiego), wniosła olbrzymi wkład w rozwój praw człowieka i obywatela.
Stanisław ze Skarbimierza i Paweł Włodkowic za podstawę swoich założeń przyjęli to, że
„(...) wszyscy ludzie to istoty najgodniejsze i najdostojniejsze, niezależnie od tego, czy są
chrześcijanami, poganami czy heretykami. Wszystkich obowiązuje to samo prawo naturalne,
z którego wynika między innymi prawo posiadania państw, władzy publicznej i ich obrony.
Wszyscy ludzie podlegają wspólnocie:
- prawa bożego- Bóg stworzył świat dla wszystkich,

7

Tamże, s. 18

8

Tamże, s. 27.

- prawa natury- jest to prawo wszystkich stworzeń,
- prawa narodów- do którego należy prawo wojny ,
- godności ludzkiej,
- zdolności kultywowania cnót.

9

”

Wspólnoty te zapewniają: prawo do życia, prawo do pokoju, obrony, do posiadania, do
własnej religii.

Początkiem prawodawstwa dotyczącego praw człowieka na kontynencie

amerykańskim, była Karta Praw Wirginii z 12 czerwca 1776 r. Zapisy tej kary przetrwały do
dziś:
„wszyscy ludzie są z natury równi, wolni i niezależni, oraz posiadają pewne przyrodzone
prawa, których po przyjęciu statusu społecznego nie mogą pozbawić swojej potomności przez
jakąkolwiek umowę tz. korzystanie z życia, wolności, możliwości nabywania i posiadania
własności, oraz dążenia do szczęścia (...). (...) religia lub powinności, oraz sposoby jej
wykonywania mogą być nakazane jedynie przez rozsądek i przekonanie, a nie siła lub
przemocą-dlatego wszyscy ludzie mają równe prawo do swobodnego praktykowania swojej
religii.

10

”

4 lipca 1776 r. ukazała się Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych

(jednogłośna deklaracja trzynastu zjednoczonych stanów Ameryki). Wbrew pozorom
deklaracja ta nie ustosunkowywała się do wolności i praw jednostki, ale do całej zbiorowości
ludzi w trzynastu angielskich koloniach podległych Jerzemu III.

Dopiero Konstytucja Stanów Zjednoczonych z 17 września 1787 r. (i to dzięki

zabiegom delegatów Konwencji w Filadelfii) została uzupełniona przez wspomnianą
wcześniej Kartę Praw Wirginii. Cztery lata później (15 grudnia 1791 r.)wniesiono do
Konstytucji 10 poprawek (poprawki zwane umownie poprawkami, w rzeczywistości
stanowiły uzupełnienie konstytucji), wśród których były takie które dotyczyły praw
człowieka:
„Poprawka nr 1 – gwarantuje wolność religii i kultywowania przez obywateli własnych
przekonań, oraz stanowi zobowiązanie Kongresu do nie ograniczania wolności słowa,
wolności prasy i zgromadzeń(...).
Poprawka nr 4 – zapewnia nietykalność osobistą, mieszkania, dokumentów i mienia, oraz
chroni obywatela przed nieuzasadnioną rewizją i konfiskatą(...).
Poprawka nr 5 – gwarantuje wolność obywateli od samowoli władzy, oraz zapewnia
podstawowe procedury sądowe. Między innymi zakazuje pozbawienia kogokolwiek życia,
wolności lub własności bez odpowiedniego postępowania prawnego. Natomiast prywatna
własność może być przejęta do użytku publicznego , tylko za odpowiednim
odszkodowaniem(...).

11

”

Na kontynencie europejskim przełomowym wydarzeniem w dziedzinie praw

człowieka był upadek absolutyzmu i Wielka Rewolucja Francuska. „Wydana 26 sierpnia
1789 r. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela odwołuje się do zasad praw natury, które
funkcjonują już wówczas, kiedy nie ma jeszcze państwa i są to wolność, własność,
bezpieczeństwo, prawo do oporu. Są to prawa niezbywalne, nienaruszalne, otoczone
szczególną ochroną, kiedy dojdzie już do powstania państwa.

12

” Już sama preambuła

podkreśla wielką wagę jaką należy przykładać do praw człowieka (cytat F. Compagnoni
„Prawa człowieka” s. 284). Wiele zapisów tej Deklaracji znajduje odzwierciedlenie we
współczesnych aktach prawnych (art.1, 4, 10,17).

9

Tamże, s. 29

10

http://witryna.fucio.pl/panas/skrypt%20geneza%20praw%20

11

Tamże

12

K.Rogaczewska, dz.cyt. s.32

Przedstawione do tej pory rozstrzygnięcia prawne i wydarzenia historyczne dotyczyły

przeważnie praw politycznych. Zagadnienia związane ze sprawami demokratycznymi,
gospodarczymi i socjalnymi doczekały się realizacji w XIX – XX wieku. Ogół tych praw
zwanych prawami człowieka uważany jest „za wytwór moralnych, społecznych i
politycznych uzgodnień, które ludzie zawierają pomiędzy sobą. Celem tych uzgodnień jest
stworzenie warunków, które uznane zostają za nieodzowne do godnego życia. Nawet jeśli
prawa natury są fikcjami, prawa człowieka zapisane zostały w powszechnie znanych
dokumentach, które zaaprobowały międzynarodowe zgromadzenia, i stanowią wytyczną
działania światowych organizacji powołanych do życia również po to, aby zapobiegały
łamaniu owych praw.

13

”

W tym miejscu należy podać kilka definicji praw człowieka:

Helsińska Fundacja Praw Człowieka: „ Prawa człowieka są to powszechne prawa moralne o
charakterze podstawowym, przynależne każdej jednostce w jej kontaktach z państwem”.
Słownik wiedzy o Sejmie: „Prawa pierwotne w stosunku do państwa, przysługujące każdemu
człowiekowi, bez względu na jego przynależność państwową czy pozycję w
społeczeństwie

14

”.

F. Compagnoni: „...można powiedzieć, że prawa człowieka są prawami przed- i ponad
państwowymi; są wrodzone i niezbywalne; ich ważność nie jest związana z uznaniem lub
jego brakiem ze strony państwa; pochodzą one z ponadpozytywnego źródła prawa
naturalnego lub boskiego, bądź też –rezygnując z odwoływania się do metafizyki-wywodzą
się z samego faktu bycia człowiekiem

15

”.

Pojęcie „praw człowieka” określa szczególne, ważne prawa jednostki w jej kontaktach i
pozycji w państwie

16

.

„Współczesne koncepcje praw człowieka mówią o trzech rodzajach takich praw. Są to:

1. wolności i prawa osobiste,
2. wolności i prawa polityczne,
3. wolności i prawa społeczne, ekonomiczne i kulturalne.

Wolności (czasami zwane także prawami wolnościowymi) oraz prawa osobiste i polityczne
określane są mianem praw pierwszej generacji, zaś wolności i prawa społeczne, ekonomiczne
i kulturalne- prawami drugiej generacji. Ostatnio rysuje się koncepcja praw człowieka trzeciej
generacji (np. prawo do: pokoju, środowiska,, rozwoju)...

Wolność pociąga za sobą obowiązek państwa do nieingerencji w określoną sferę

zachowań jednostki (jest więc tak zwanym prawem negatywnym). Natomiast prawo
(osobiste, polityczne, społeczne) oznacza po stronie państwa obowiązek określonego
działania (jest prawem pozytywnym).”

17

„Prawa człowieka stały się jedną z najważniejszych idei oraz instytucji współczesnego świata.
Mówi się na przykład, że stopień przestrzegania tych praw przez władze państwowe jest
podstawowym kryterium ich oceny w kategoriach etycznych i politycznych.”

18

13

P.Vardy, P. Grosch, Etyka. Poglądy i problemy, Poznań 1995, s. 184

14

http://witryna.fucio.pl/panas/defin

15

F.Compagnoni, dz. cyt. S. 48

16

Por. J.Hołda, Z. Hołda, D. Ostrowska, J.Rybczyńska, Prawa człowieka. Zarys wykładu. Kraków 2004, s. 11

17

Tamże, s. 11-12

18

Tamże, s. 13

Pojęcie ochrony praw człowieka
Ochrona praw człowieka- ogół środków oraz działalność mająca na celu zapewnienie
i realizację praw człowieka.

19

Formy ochrony praw człowieka.
Ochrona praw jednostki przez organy między- i ponadnarodowe lub wewnętrzne
w poszczególnych państwach może przybierać różne formy. Wyróżniamy:

1) ochronę represyjną- ma miejsce wtedy, gdy doszło do naruszenia praw jednostki

i jednostka wzywa odpowiedni organ do ochrony praw; organ w ramach kompetencji
orzeka sankcję (np. odszkodowanie, przywrócenie stanu poprzedniego), państwa
demokratyczne preferują te formę ochrony (Polska, Niemcy); to samo zjawisko
występuje w prawie międzynarodowym i ponadnarodowym;

2) ochronę prewencyjną- ma miejsce wtedy, gdy jednostka wzywa odpowiedni organ,

aby podjął działania mające na celu zapobieganie naruszeniu jej praw lub
zmniejszenie niebezpieczeństwa ich naruszenia; dzięki tej formie ochrony praw
jednostki, których treść nie jest w pełni zdefiniowana, uzyskują konkretny kształt
zanim dojdzie do ich naruszenia pozwala to na przezwyciężenie niedociągnięć
i niedogodności ochrony represyjnej (np. postępowania sądowego).

20

Omówione formy nie zawierają środków, które mogłyby zapobiegać łamaniu praw jednostki
lub zmniejszać niebezpieczeństwo jednostki. Wg F. Ermacorego mamy inną typologie
ochrony praw człowieka.

1) Ochronę praw człowieka w wąskim słowa tego znaczeniu- jest to suma środków

prawnych, które państwo stworzyło i stosuje aby zapewnić realizację praw
w proklamowanych i ujętych w normach prawnych;

2) Ochronę praw w człowieka w szerokim słowa tego znaczeniu- obejmuje wszystkie

środki w danym systemie społecznym, oddziałującym na system polityczny
w kierunku zapewnienia realizacji praw człowieka.

21

Systemy ochrony praw człowieka.
Kryterium terytorialne- obszar, na którym podejmowana jest działalność mająca na celu
zapewnienie i realizację praw jednostki oraz powiązany z nią porządek prawny.

1) System wewnątrzpaństwowy- określany, jako wewnętrzny;
2) Ponadnarodowy- określany dla porządku prawnego Unii Europejskiej i stworzonego

przez niego systemu ochrony praw człowieka;

3) Międzynarodowy- w jego ramach można wyróżnić systemy:

a) Uniwersalne,
b) Regionalne.

Systemy te na siebie oddziałują, wpływając na postanowienia nowych regulacji. Prawo
międzynarodowe nie gwarantuje w pełni ochrony praw człowieka. Prawo krajowe pełniej
chroni prawa jednostki i ma pierwszeństwo ochronne.

22

Prawo międzynarodowe (…) służy do

ograniczenia swobody państw przede wszystkim w zakresie określania stosunków między
władzami publicznymi a jednostkami im podległymi.

23

19

Por. B. Banaszak, Zagadnienia Podstawowe. Terminologia, w: System ochrony praw człowieka, s. 14.

20

Tamże s. 14.

21

Tamże, s. 14-15.

22

Tamże, s. 16.

23

Tamże , s. 16.

Źródła praw człowieka

Wg Międzynarodowego Trybunału sprawiedliwości wyróżniamy:

1) umowy międzynarodowe
2) zwyczaj międzynarodowy
3) ogólne zasady praw międzynarodowego

24

Umowy międzynarodowe
1) o charakterze ogólnym, dot. Podstawowych praw jednostki w prawie międzynar.
i podstawowych zasad ich ochrony; dzielą się na ogólnoświatowe (globalne) i regionalne
2) o charakterze szczegółowym, uchwalone w celu ochrony tylko pewnej kategorii praw
jednostki lub w celu ochrony tylko pewnej grupy ludzi; dzielą się na konwencje mające akres
ogólnoświatowy, uchwalone np. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, konwencje regionalne np.
Europejska Karta Socjalna, umowy międzynarodowe np. umowy o ekstradycji.

25

Zwyczaj międzynarodowy
Regulacja jednostki w umowach międzynarodowych nie jest pełna. Odnosi się to zarówno
do jej zakresu przedmiotowego , jak i terytorialnego. Zwyczaj międzynarodowy służy z jednej
strony wypełnianiu luk w regulacjach zawartych w obowiązujących umowach międzynar.,
a z drugiej – interpretacji poszczególnych ich norm.
Do praw jednostki, które w tej praktyce a także w doktrynie prawa międzynarodowego
uznano za mające charakter norm międzynarodowego prawa zwyczajowego należy zakaz:
ludobójstwa, niewolnictwa, apartheidu, tortur i niehumanitarnego traktowania, arbitralnego
pozbawiania innych życia, porywania przeciwników politycznych, arbitralnego
lub nadmiernego długiego więzienia bez wyroku sądowego.

26

Ogólne zasady prawa narodowego
Do ogólnych zasad prawa międzynarodowego ( do końca lat 50. określanych mianem zasad
uznawanych przez narody cywilizowane) i mogących mieć znaczenie dla rozstrzygania praw
dotyczących praw jednostki należą: zasady regulujące przedawnienie roszczeń, zakaz
nadużywania prawa, zasada naprawienia szkody, zasad uznawania praw nabytych w dobrej
wierze.
Źródło praw ochrony praw człowieka istnieje również w prawie ponadnarodowym ( np. Karta
Narodów Zjednoczonych) i wewnętrznym ( np. poszczególne konstytucje państw).

27

ONZ-owski System Ochrony Praw człowieka
Cechy systemu to uniwersalność i unikalność.
Uniwersalność przejawia się tym, iż obejmuje swoim systemem cały świat, a także wspólny
system wartości, który winien leżeć u podstaw systemu ochrony praw człowieka.
Unikalność przejawia się w tym, iż jako jedyny obejmuje swoim systemem cały świat, jest
to również system, w ramach którego funkcjonuje bardzo wiele różnych podmiotów.
ONZ-owski system oparty jest na dwóch filarach: Komisji Praw Człowieka i organy
kontrolne powołane w ramach systemów traktatowych uchwalonych pod auspicjami ONZ.
Podstawą prawną działalności wielu organów ONZ w dziedzinie praw człowieka jest Karta
Narodowych. Jednym z podstawowych celów działania Organizacji Narodów Zjednoczonych

24

Tamże, s. 22.

25

Tamże, s. 22.

26

Tamże, s. 24.

27

Tamże, s. 27.

jest „przywrócenie wiary w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość osoby ludzkie
w równe prawa mężczyzn i kobiet, jak również narodów dużych i małych”.

28

Komisja Praw człowieka odbyła swoje pierwsze posiedzenie w 1947r. Obecnie Komisja
składa się z 53 członków wybieranych przez ECOSOC (Rada Gospodarcza i Społeczna)
na okres trzech lat. Komisja zbiera się na dorocznych sesjach i mogą w niej brać udział
w charakterze obserwatorów organizacje pozarządowe. Podstawowe funkcje Komitetu
to rozpatrywanie sprawozdań, rozpatrywanie skarg osób indywidualnych na naruszenia ich
praw składane w oparciu o postanowienia Protokołu Fakultatywnego.

29

System Ochrony Praw Człowieka w systemie Rady Europy
Rada Europy jest strukturą, która dzięki swym dotychczasowym dokonaniom posiada
zasłużoną opinię głównego promotora idei praw człowieka w naszym regionie. Zagadnienia
praw człowieka w ujęciu Rady Europy pozostaje w ścisłym związku z rozważaniami
i rzeczywistą realizacją takich wartości jak demokratyczny system rządów, pluralizm
polityczny oraz rządy prawa, co potwierdza uznanie niekwestionowanych związków między
nimi.
Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności weszła w życie dnia 8
września 1953r. Jej powstanie było ściśle związane z procesem tworzenia samej Rady
Europejskiej. EKPC i protokoły do niej chronią następujące prawa i wolności jednostki:

1) prawo dożycia
2) zakaz tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania
3) zakaz niewolnictwa, poddaństwa i pracy przymusowej
4) prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego
5) prawo do rzetelnego procesu sądowego
6) zakaz karania bez podstawy prawnej
7) prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, własnego mieszkania

i własnej korespondencji

8) wolności myśli, sumienia i wyznania
9) wolność wyrażania opinii
10) wolność zgromadzeń i stowarzyszania się
11) prawo do zawarcia małżeństwa
12) prawo do skutecznego środka odwoławczego
13) zakaz dyskryminacji
14) prawo do poszanowania własnego mienia
15) prawo do nauki
16) prawo do wolnych wyborów
17) zakaz pozbawiania wolności za długi cywilne
18) prawo do swobodnego poruszania się i swobodnego wyboru miejsca zamieszkania
19) zakaz wydalania obywateli
20) zakaz zbiorowego wydalania cudzoziemców
21) zniesienie kary śmierci
22) ograniczenie kary śmierci w czasie wojny
23) gwarancje proceduralne
24) prawo do odwołania
25) odszkodowanie za bezprawne skazanie
26) zakaz ponownego sądzenia lub karania

28

Por. R. Wieruszewski, ONZ-owski system ochrony Praw człowieka, w : System Ochrony Praw Człowieka,

s. 60.

29

Tamże, s. 63-64.

27) równość małżonków.

Siedzibą ETPC jest Strasburg. ETPC jest międzynarodowym sądem, obejmującym swą
jurysdykcją 44 państwa i rozstrzygającym skargi na naruszenie przez państwo praw
i wolności jednostki chronionych przez EKPC.

30

Afrykański Regionalny System Ochrony Wolności i Praw
W 1963r. doszło do zjednoczenia większości państw afrykańskich. Utworzono Organizację
Jedności Afrykańskiej. Do podstawowych celów działalności OJA zaliczono m.in. obronę
niepodległości istniejących państw, całkowitej likwidacji kolonializmu oraz popieranie
współpracy międzynarodowej w oparciu o zasady wyznaczone przez Kartę Narodów
Zjednoczonych i powszechną Deklarację Człowieka.

31

Drugiej połowie lat 90. doszło

do przyjęcia Aktu Konstytucyjnego, na mocy którego powołano Unię Afrykańską. Unia
uznaje uniwersalne Standardy ochrony wolności i praw jednostki oraz będzie dążyć do jak
najbardziej efektywnej ich realizacji, a także ochrony.

Międzynarodowy Czerwony Krzyż.
Współcześnie obowiązujące prawo humanitarne opiera się na następujących podstawach
prawnych: czterech konwencjach genewskich uchwalonych w 1949r. dotyczących kolejno:
I- polepszenia losu rannych i chorych w armiach czynnych
II- polepszeniu losu rannych , chorych i rozbitków sił zbrojnych na morzu,
III- traktowania jeńców wojennych
IV- ochrony osób cywilnych podczas wojny.
Obowiązujące konwencje z 1864r. zastąpiły kolejne z 1906r. i 1929r.
Respektowanie człowieczeństwa jednostki i przyrodzonej jej godności stanowi uniwersalne,
wykraczające poza granice państw, systemów i cywilizacji powołanie Międzynarodowego
Czerwonego Krzyża. Zasadniczy cel jest wspólny dla obu gałęzi prawa: to ochrona praw
człowieka, choć w różnych sytuacjach. Prawa człowieka regulują w zasadzie stosunki
w relacji: człowiek (często żołnierz wyłączony z walki) a obca władza ( nierzadko
okupacyjna) w czasie konfliktów, jakkolwiek granica ta nie jest absolutna (konflikty
wewnętrzne). W tym drugim przypadku chodzi o szczególne grupy osób w wyjątkowych
sytuacjach. Wprawdzie prawo humanitarne nie ma tak rozwiniętych systemów kontroli jak
niektóre inne systemy ochrony praw człowieka, lecz w sytuacji zapewnia znacznie lepszą
ochronę tych praw niż klasyczne normy odnoszące się do nich, a to ze względu na lepsze
dostosowanie oraz zasadę wzajemności.

32

Amnesty International- organizacja pozarządowa działająca na rzecz ochrony praw
człowieka. Powstała w 1961r. , aby uchronić tzw. więźniów sumienia, a więc tych, którzy-
jak głosi art. 1 statutu AI- ze względu na swe polityczne, religijne czy inne poglądy,
manifestowane bez użycia przemocy, zostali osadzeni w więzieniu, aresztowani lub ich
wolność jest w inny sposób ograniczona". Stosownie do swego statutu AI, stara się także
zapewnić więźniom politycznym - jeśli nie jest możliwe ich uwolnienie- sprawiedliwą
procedurę sądową, zgodną z normami międzynarodowymi. Ponadto AI sprzeciwia się
dostępnymi środkami stosowaniu kary śmierci, tortur lub innego niehumanitarnego
traktowania. AI ma status konsultacyjny przy ONZ, UNESCO, Radzie Europy, OPA i OJA.

30

Por.Andrzej Bisztyga, Ochrona Praw człowieka w systemie Rady Europy, w: System ochrony praw

człowieka, s. 126-128..

31

System ochrony Praw człowieka, s 222.

32

Roman Kuźniar, Prawa człowieka, Warszawa 2004, s. 154-156.

Specyfikę działalności AI stanowi jednak konkretna opieka nad osobami. Organizacja
podejmując decyzje o "adopcji" (wg terminologii AI) danego więźnia politycznego,
rozpoczyna międzynarodową kampanię na rzecz jego uwolnienia. Polega to na upublicznienie
sytuacji więźnia (więźniów) pisania listów wpierających samego więźnia oraz zasypywaniu
listami domagającymi się jego zwolnienia władz danego kraju, pomocy materialnej więźniowi
i jego rodzinie, staraniach o poprawę warunków pobytu w więzieniu, pomocy prawnej- w tym
wysyłanie obserwatorów, prawników z zagranicy na czas procesów sądowych, zabiegi
o amnestię dla osób skazanych za poglądy. Amnesty International została laureatem
pokojowej Nagrody Nobla.

33

Międzynarodowa Federacja Lig Praw człowieka (FITDH), założona jeszcze w 1922r.
z inicjatywy kilku krajowych lig praw człowieka. Federacje tworzy obecnie ok. 90 lig
krajowych. Federacja działa poprzez centrale w Paryżu oraz przez ligi narodowe. Federacja w
1972 r. sformułowała Światowa Deklarację Praw Człowieka. FIDH zapoczątkowała
wysyłanie misji do krajów, gdzie łamane są prawa człowieka Wysyłani są również
obserwatorzy i eksperci. Od pewnego czasu FIDH w coraz większym stopniu angażuje się
w obronę praw mniejszości narodowych i społeczności autochtonicznych. Organizacja
prowadzi również działalność edukacyjną i szkoleniową.

34

Human Rights Watch- powstałą w 1978r w związku z procesem KBWE. Jest wpływową,
amerykańską organizacją pozarządową o międzynarodowym zasięgu. Human Rights słynie
z bardzo skrupulatnego śledzenia naruszeń praw człowieka w wielu krajach świata (pod stałą
obserwacją ma około 70 krajów). Silną "bronią" ( i specyfiką) tej organizacji są wpływy
w administracji i Kongresie USA (zarówno w kręgach demokratycznych,
jak i republikańskich). Dzięki temu Human Rights Watch ma szansę wpływania na politykę
Stanów Zjednoczonych wobec różnych krajów w zależności od stopnia przestrzegania tam
praw człowieka. Działalność tej organizacji wpłynęła na zainteresowanie polityki
amerykańskiej w kontekście KBWE.

35

Międzynarodowa Helsinska Fundacja Praw Człowieka- zrzesza krajowe Komitety
Helisinskie powstałe w wielu krajach, które podpisały akt końcowy KBWE (1sierpnia 1975
w Helsinkach KBWE- Konferencja, a później Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy
w Europie.). Federacja i komitety krajowe starają się nakłonić państwa strony aktu
do wykonywania wynikających zeń zobowiązań w sferze praw człowieka. Dotyczy to także
zobowiązań zwartych w późniejszych dokumentach KBWE. Komitety i Federacja
sporządzają i rozpowszechniają raporty o naruszeniu praw człowieka w krajach KBWE,
uczestniczą w procesach sądowych, organizują misje wysyłane do innych krajów w celu
śledzenia konkretnych przypadków naruszenia praw człowieka, organizują misje wysyłane do
innych krajów celu śledzenia konkretnych przypadków naruszenia praw człowieka,
organizują działalność edukacyjną, oddziałują na mass media w celu mobilizowania opinii
publicznej, uczestniczą w różny sposób w spotkaniach KBWE.

36

Ponadto w zakresie ochrony praw człowieka funkcjonują Międzynarodowa Liga na rzecz
Praw Człowieka, Międzynarodowa Komisja Prawników, Stowarzyszenie Przeciw
Niewolnictwu, Lekarze bez granic, i Lekarze świata, w Polsce Polska Akcja Humanitarna.

33

Tamże, s. 265.

34

Tamże, s. 266.

35

Tamże, s. 267.

36

Tamże, s. 268.