17 Prowadzenie działalności gospodarczej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Teresa Skała

Prowadzenie działalności gospodarczej 743[02].Z3.04

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Tadeusz Sadowski
mgr inż. Maria Galińska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Teresa Skała

Konsultacja:
mgr inż. Zdzisław Feldo

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 743[02].Z3.04
„Prowadzenie działalności gospodarczej”, zawartego w programie nauczania dla zawodu
kuśnierz 743[02].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Podstawowe pojęcia i kategorie ekonomiczne

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Gospodarka rynkowa, podmioty gospodarcze

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Popyt, podaż, cena

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Podejmowanie działalności gospodarczej

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Dokumentacja związana z podejmowaniem i prowadzeniem działalności

gospodarczej

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Pozyskiwanie środków finansowych

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

4.7. Rozliczenie ubezpieczeń społecznych i podatków

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające

4.7.3. Ćwiczenia

4.7.4. Sprawdzian postępów

4.8. Organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające

4.8.3. Ćwiczenia

4.8.4. Sprawdzian postępów

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Aktywne poszukiwanie pracy

4.9.1. Materiał nauczania

4.9.2. Pytania sprawdzające

4.9.3. Ćwiczenia

4.9.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o planowaniu, podejmowaniu

i prowadzeniu działalności gospodarczej.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, by
bez problemów móc korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie zdobędziesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania –wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,

−

zestaw pytań sprawdzających, byś mógł sprawdzić, czy opanowałeś określone treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie wykonywania ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp

i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, związanych z rodzajem wykonywanych
prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

743[02].Z3

Organizacja produkcji kuśnierskiej

743[02].Z3.01

Organizowanie procesu

wytwarzania wyrobów

futrzarskich

743[02].Z3.02

Ocenianie jakości wyrobów

futrzarskich

743[02].Z3.03

Pakowanie, magazynowanie

i transport wyrobów

futrzarskich

743[02].Z3.04

Prowadzenie działalności

gospodarczej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

dokonywać prostej analizy matematycznej,

−

nawiązywać kontakty z innymi ludźmi,

−

czytać ze zrozumieniem,

−

formułować i wyciągać wnioski,

−

obsługiwać komputer,

−

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

posłużyć się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi,

–

wyjaśnić istotę mechanizmów rynkowych,

–

określić relacje między popytem, podażą a ceną,

–

sklasyfikować podmioty gospodarcze według normy prawnej,

–

określić różnice w funkcjonowaniu zakładu miarowo-usługowego i przedsiębiorstwa
przemysłowego,

–

określić

zasady

postępowania przy podejmowaniu działalności gospodarczej

i prowadzeniu własnego przedsiębiorstwa,

–

przygotować dokumentacje związaną z rozpoczęciem działalności gospodarczej,

–

zastosować przepisy prawa cywilnego i handlowego,

–

określić źródła pozyskania środków finansowych,

–

dokonać rozliczenia ubezpieczeń społecznych i podatków,

–

określić zasady organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem

–

zastosować zasady współpracy i komunikowania się z zespołem,

–

określić prawa i obowiązki pracownika zawierającego umowę o pracę i umowę –
zlecenie,

–

przygotować dokumenty dotyczące zatrudnienia pracownika,

–

zastosować formy aktywnego poszukiwania pracy,

–

przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska obowiązujące w kuśnierstwie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Podstawowe pojęcia i kategorie ekonomiczne

4.1.1. Materiał nauczania

Ekonomia (z łac. ocenomia, gospodarowanie, z grec. oikonomia, oszczędność) jest nauką

o procesach gospodarczych. Jest więc częścią naszego codziennego życia, ponieważ:
–

żyjemy w systemie ekonomicznym,

–

każdego dnia bierzemy udział w działaniach ekonomicznych,

–

jesteśmy zaznajomieni z terminami, którymi posługują się ekonomiści i ekonomicznymi
problemami, o których dowiadujemy się z prasy, radia i telewizji.
Oczywiście nie oznacza to, że rozumiemy wszystkie zawiłe problemy ekonomiczne.
Działalność ekonomiczna widoczna jest na co dzień. Dokonuje się w domach, sklepach,

fabrykach, biurach, bankach, gospodarstwach rolnych i wielu innych miejscach. Tę
aktywność można zaklasyfikować do jednego z trzech typów:
–

produkcji,

–

konsumpcji,

–

wymiany.
Produkcja w ekonomii oznacza zaspokajanie potrzeb ludzkich i jest nią każdy rodzaj

pracy, który służy zaspokajaniu tych potrzeb i za którą ludzie chcą zapłacić. Produkcja
dostarcza więc zarówno usług, jak i dóbr. Jeżeli ludzie chcą zapłacić za jakąś usługę, to
oznacza, że zaspokaja ona jakąś potrzebę w taki sam sposób, jak przedmioty. Ludzie
zatrudnieni w usługach (bankowcy, księgowi, transportowcy, nauczyciele, lekarze) są
produktywni w taki sam sposób, jak robotnicy w fabrykach czy rolnicy. Tym bardziej, że
obecnie fabryki, gospodarstwa rolne nie mogłyby funkcjonować bez ich usług.

Konsumpcja natomiast, to „zużywanie” dóbr i usług w celu zaspokojenia potrzeb ludzi.
Dobra konsumpcyjne dzielimy na:

–

dobra trwałego używania, są to np. meble, samochód itp.,

–

dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku, są to dobra zużywane natychmiast, np. napoje,
jedzenie, mydło, pasta do zębów itp.,

–

usługi, które stanowią ogromną część całej konsumpcji, to transport, łączność
telefoniczna, porady prawne, oświata itp. Również ważną dziedziną są usługi
rozrywkowe – kino, teatr.
Wymiana ta polega na tym, że to co jedni wyprodukują, inni mogą kupić. Proces

wymiany odbywa się w następujący sposób: ludzie sprzedają swoje usługi za pieniądze
(płace) i wydają swoje zarobki na zakup przedmiotów wyprodukowanych przez innych.
Nowoczesny system wymiany obejmuje usługi transportu lądowego, morskiego,
powietrznego, usługi bankowe, ubezpieczeniowe, reklamę, handel itp. Są one niezbędne, by
każdy mógł sprzedać to, co wyprodukował i kupić to, co zostało wytworzone przez innych.

Nie zrozumiemy istoty gospodarowania bez takich pojęć jak: majątek, dochód, czynniki

wytwórcze. Dlatego należy je wyjaśnić.

Majątek, inaczej bogactwo, tworzy zasób dóbr, które mają wartość pieniężną, jak np.

ziemia, domy, sklepy, maszyny i wiele rodzajów majątku osobistego.

Są trzy rodzaje bogactw:

–

majątek prywatny, który stanowi własność osób prywatnych i obejmuje ziemię, domy,
samochody, dzieła sztuki oraz depozyty bankowe, akcje itd.,

–

majątek społeczny (własność społeczna), to rodzaj bogactwa, który tworzą zasoby
posiadane przez społeczeństwo, np. drogi, szpitale, szkoły, biblioteki, itp.

–

majątek narodowy, to suma wszystkich rodzajów bogactw posiadanych przez obywateli
niezależnie od tego czy stanowi on własność prywatną czy publiczną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Majątek jest zasobem posiadającym wartość pieniężną, natomiast dochód jest

strumieniem pieniądza.

Dochód to suma pieniędzy zarobianych lub otrzymanych w ciągu danego okresu –

zazwyczaj roku. Ludzie mogą otrzymać dochód w postaci płac, odsetek od oszczędności,
zysków z akcji lub świadczeń socjalnych.

Różnica między dochodem a majątkiem jest następująca:

–

dochód jest strumieniem pieniądza otrzymanym w ciągu danego okresu,

–

bogactwo jest zasobem aktywów posiadanym w danym momencie.
Czynniki wytwórcze to ludzie i wszystkie rzeczy wykorzystywane przez ludzi do

produkcji dóbr i usług, w celu zaspokojenia potrzeb, dzieli się je na trzy główne grupy:
–

zasoby naturalne,

–

zasoby ludzkie,

–

zasoby kapitałowe.
Zasoby naturalne to czynniki wytwórcze dostarczane przez naturę, a więc ziemia

i wszystkie dobra natury – lasy, rzeki, bogactwo mórz, minerały znajdujące się pod
powierzchnią. Ziemia stanowi 28% powierzchni kuli ziemskiej, pozostałe 72% to oceany i co
ważne, również większa część lądów nie nadaje się do wykorzystania przez człowieka, bo
pokryta jest lodem, pustynią, niedostępnymi łańcuchami górskimi. Poza tym zasoby
znajdujące się w ziemi są ograniczone i co najgorsze nieodnawialne. Toteż przedmiotem
ekonomii nie są problemy związane z ogólną dostępnością ziemi, ale z jej podażą dla
konkretnego wykorzystania.

Zasoby ludzkie to energia, umiejętności, wiedza ludzi, inaczej praca. Praca oznacza

działalność

ludzką

każdego

rodzaju:

fizyczną,

umysłową,

wykwalifikowaną

i niewykwalifikowaną.

Wielkość produkcji w dużym stopniu zależy od liczby pracowników, których można

zatrudnić i od ilości godzin, jaką każdy z nich jest gotów przepracować. Każda zmiana
długości tygodnia lub wakacji odbija się na podaży pracy. Podaż pracy zależy więc od:
–

liczebności całej populacji,

–

udziału w całej populacji tych, którzy mogą pracować,

–

przeciętnej ilości godzin (tygodniowo lub rocznie) przepracowanej przez zatrudnionych.

Również ważna jak podaż pracy jest jej efektywność (wydajność). Efektywność oznacza

produkcyjność i mierzy się ją ilością produktów wytworzonych w ciągu jednej
roboczogodziny. Na wydajność pracy mają wpływ:
–

edukacja i możliwość szkolenia,

–

warunki pracy,

–

zarządzanie,

–

wyposażenie.
Zasoby kapitałowe to majątek, który umożliwia firmom zwiększenie produkcji dóbr

konsumpcyjnych. Nowoczesny przemysł potrzebuje ogromnej ilości kapitału, by mógł
funkcjonować.

W przedsiębiorstwach kapitał klasyfikuje się jako:

–

kapitał stały, czyli długotrwały i składa się on z rzeczy nie zmieniających swej postaci
w procesie produkcji, są to maszyny, budynki, itp.,

–

kapitał zmienny, to rzeczy, które zużywają się w procesie produkcji, zmieniają swoją
postać, np. zasób skór u producenta butów czy kuśnierza, a także pieniądze przeznaczone
na płace.
Ziemia, praca, kapitał są niezbędne, by produkować dobra konsumpcyjne, ale by

zorganizować jednostkę produkcyjną, trzeba je połączyć, a więc czwartym czynnikiem
wytwórczym

są

przedsiębiorcy,

którzy

podejmują

decyzje,

ponoszą

ryzyko

i odpowiedzialność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakimi zagadnieniami zajmuje się ekonomia?
2. Jakie znasz środki zaspokajania potrzeb ludzi?
3. Jakie znasz rodzaje aktywności ekonomicznej?
4. Jakie znasz rodzaje dóbr konsumpcyjnych?
5. Co stanowi istotę gospodarowania?
6. Jakie są czynniki wytwórcze?
7. Od czego zależy wielkość produkcji?
8. Co oznacza pojęcie zasoby kapitałowe?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Potrzeby ludzkie są nieograniczone. Czy ludzie mogliby kupić wszystko, czego pragną,

gdyby mieli znacznie więcej pieniędzy niż mają? Czy ten ekonomiczny problemem zostałby
rozwiązany? Uzasadnij pisemnie swoją odpowiedź.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy ćwiczenia,
2) uzasadnić pisemnie odpowiedź,
3) zaprezentować efekt pracy w grupie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz ćwiczeń,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Masz do dyspozycji kapitał 2 tys. zł., spróbuj go pomnożyć. Co Twoim zdaniem będzie

bardziej opłacalne:
a) wpłata do banku?
b) kupienie materiału i uszycie kilku sztucznych futer?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorientować się, w jakich bankach jest najwyższy procent i jaką formę oszczędzania

wybrać,

2) obliczyć wartość lokaty po 4 miesiącach,
3) obliczyć koszt wykonania wyrobu, biorąc pod uwagę zakup materiału, czas pracy itp.,
4) podać przybliżoną cenę wyrobu,
5) podać, ile sztuk można wykonać za 2 tys. zł,
6) uzgodnić z właścicielem zakładu ewentualny zysk:

− porównać zysk z lokaty i inwestycji,
− wyciągnąć wnioski,

7) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania z poradnika dla ucznia,

−

kalkulator,

−

przypory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij wolne miejsca w tabeli, wpisując albo brakujące określenia, albo brakującą

definicję.

Lp.

Określenia

Definicja

Czynniki wytwórcze

Zasób posiadający wartość pieniężną

Zasoby kapitałowe

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie materiał nauczania z poradnika dla ucznia,
2) wypisać definicje lub określenia poszczególnych pojęć,
3) wpisać do tabeli,
4) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Odpowiedz na zamieszczone poniżej pytania. Uzasadnij odpowiedzi.

1. Czy uczniowie biorą również udział w działaniach ekonomicznych?
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
2. W jakich sytuacjach przejawia się działalność ekonomiczna uczniów?
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
3. Który typ aktywności ekonomicznej jest najbardziej charakterystyczny dla uczniów,

konsumpcji czy wymiany?

.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) znaleźć w poradniku określenia pojęć: aktywność ekonomiczna, konsumpcja, wymiana

i zdefiniować je,

2) podać przykłady sytuacji ekonomicznych, w których biorą udział uczniowie,
3) wpisać odpowiedzi w wyznaczone miejsca i uzasadnić je,
4) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz ćwiczeń,

−

przybory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować podstawowe pojęcia ekonomiczne?



2) wyjaśni pojęcia „dobra konsumpcyjne” i „usługi”?



3) rozróżnić kapitał stały od kapitału zmiennego?



4) zastosować zasady racjonalnego gospodarowania zasobami?



5) odpowiedzieć na pytanie, co stanowi istotę gospodarowania?



6) wymienić czynniki wytwórcze?



7) zdefiniować pojęcie efektywności pracy?



8) określić, od czego zależy wielkość produkcji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Gospodarka rynkowa, podmioty gospodarcze

4.2.1. Materiał nauczania

Gospodarka rynkowa swą nazwę zawdzięcza temu, że podstawowym regulatorem

i koordynatorem procesów gospodarczych jest rynek, czyli samoczynnie działający
mechanizm wpływający na zachowania (w tym decyzje) podmiotów gospodarczych.

Charakterystyczne cechy gospodarki rynkowej są następujące:

–

dominacja własności prywatnej. Jednostki mają prawo posiadania, kontroli
i dysponowania ziemią, budynkami, maszynami i innymi naturalnymi oraz
przetworzonymi czynnikami produkcji,

–

wolność wyboru. Każdy człowiek jest wolny w podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu
działalności gospodarczej, firmy mają swobodę w określeniu, co produkować i w jaki
sposób, pracownicy mają pełną swobodę przy podejmowaniu pracy i rezygnowaniu
z niej, konsumenci mają wolny wybór przy podejmowaniu decyzji, jak wydać swoje
dochody,

–

interes własny. System zachęca ludzi do robienia tego, co jest najlepsze dla nich samych.
Firmy dążą do maksymalizowania swoich zysków, pracownicy do maksymalizowania
swoich dochodów, a konsumenci do maksymalizowania swojej satysfakcji,

–

mechanizm cen. W gospodarce rynkowej zmiany popytu na dobra i usługi lub zmiany
podaży dóbr i usług wywołują zmiany cen i właśnie zmiany cen prowadzą do zmian
w sposobie wykorzystania czynników wytwórczych,

–

bardzo ograniczona rola rządu. Gospodarka rynkowa jest często określana jako
gospodarka wolnej przedsiębiorczości, gdzie słowo „wolna” oznacza „wolna od kontroli
rządu”.
W gospodarce rynkowej czynniki produkcji są przeważnie przedmiotem własności

prywatnej, choć nie wyłącznie (istnieją także przedsiębiorstwa państwowe), jednak jest ona
oparta na prywatnej własności czynników wytwórczych i dobrowolnej wymianie. Na pytanie,
co?, jak? i dla kogo? produkować, udziela odpowiedzi rynek, czyli relacje zachodzące między
sprzedającymi a kupującymi. To rynek decyduje o ilości wyprodukowanych towarów,
metodach produkcji, usługach. Podmioty gospodarcze nie są krępowane (mają wolność
wyboru) w swojej działalności, a rząd stoi na straży własności prywatnej, chroni ją i strzeże
bezpieczeństwa obywateli. Tak więc w różnym stopniu rządy państw ingerują w gospodarkę
rynkową.

Ten samoczynnie działający mechanizm przesądza o rozmieszczeniu i wykorzystaniu

zasobów gospodarczych. Głównym elementem tego mechanizmu są zależności między
cenami i dochodami, popytem a podażą różnych dóbr, które wpływają na transakcje kupna
i sprzedaży zawierane przez podmioty gospodarcze.

Warunkiem sprawnego funkcjonowania rynku są:

–

dominacja własności prywatnej i swoboda dysponowania nią,

–

swoboda prowadzenia działalności gospodarczej,

–

istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek, takich jak: komisja
papierów wartościowych, giełdy, banki, instytucje powiernicze, firmy doradztwa
inwestycyjnego i prawnego, firmy maklerskie,

–

integralność rynku, czyli wzajemne uzależnienie od siebie poszczególnych segmentów
rynku, np. rynku dóbr fizycznych i rynku finansowego, czy rynku produktów i rynku
usług.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rynek więc reguluje szereg procesów gospodarczych i pełni następujące funkcje:

–

dokonuje wyceny różnych dóbr, które są towarem, ich ceny zostają ustalone na rynku.
Rynek jest więc instrumentem i miejscem obiektywnej wyceny dóbr;

–

jest

podstawowym

źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych, np.

oprocentowania depozytów i kredytów, podaży i popytu na różne produkty, rentowność
różnych rodzajów działalności gospodarczej itp.;

–

niezbędnym

warunkiem

racjonalnego

wykorzystania

zasobów

gospodarczych.

Dostarczając bowiem niezbędnych informacji, umożliwia podejmowanie decyzji
opartych na rachunku ekonomicznym i skłania do oszczędnego gospodarowania
zasobami produktów i czynników produkcji;

–

umożliwia ustalenie stanu równowagi w gospodarce, czyli dostosowanie popytu do
podaży;

–

weryfikuje społeczną przydatność produkcji i reguluje mechanizm dostosowania
produkcji do potrzeb. To na rynku okazuje się, czy dany produkt znalazł nabywców.
Rynek, pełniąc przedstawione wyżej funkcje, jest jednocześnie mechanizmem

rozwiązywania trzech najważniejszych problemów każdej gospodarki – co, jak i dla kogo
produkować? oraz określa ich wzajemne relacje.

O tym co produkować, przeważnie decydują konsumenci, to oni uczestniczą

w nieustannym akcie wyborczym i kupując towar sygnalizują, że produkcja powinna
wzrosnąć, a producenci dostosowują produkcję do aktualnych potrzeb.

Z odpowiedzią na pytanie jak produkować, wiąże się pojęcie konkurencji. By jej sprostać

i zapewnić sobie wysokie zyski, producenci muszą produkować dużo i tanio, obniżać koszty
produkcji, eliminując droższe technologie itp. Informacji na ten temat dostarcza rynek,
a szczególnie ukształtowane na rynku ceny poszczególnych produktów oraz ceny czynników
produkcji, np. stawki płac, stopy oprocentowania kredytów itp.

Trzeci problem, dla kogo produkować, rozwiązuje relacja między popytem a podażą, co

jest zależne od dochodów ludności. Jeżeli dochody ludności są wyższe, wówczas i wyższy
jest popyt na towary i usługi.

Rodzaje rynku
–

Ze względu na podmiot wymiany towaru, rozróżniamy rynek:
–

dóbr i usług konsumpcyjnych, gdzie występuje wymiana dóbr i usług
konsumpcyjnych,

–

czynników wytwórczych, czyli rynek dóbr i usług produkcyjnych, na którym kupuje
się i sprzedaje maszyny, surowce, rynek pracy i rynek ziemi,

–

kapitału finansowego, a więc banki, rynek papierów wartościowych (akcje,
obligacje),

–

Ze względu na zasięg terytorialny rozróżniamy rynek:
–

lokalny, miasto, kilka gmin,

–

regionalny, kilka powiatów czy województw,

–

krajowy, obszar jednego kraju,

–

zagraniczny (międzynarodowy), np. rynek polsko-niemiecki lub europejski,

–

światowy (globalny), np. światowy rynek ropy naftowej, miedzi, itp.

–

Ze względu na stopień i rodzaj konkurencji, wyróżniamy rynek:
–

wolnokonkurencyjny,

–

konkurencji monopolistycznych (działa kilka wielkich firm, które ze sobą
konkurują),

–

oligopolu (w danej gałęzi produkcji istnieje mała liczba firm o dużej sile rynkowej,

–

monopolu (na rynku działa jeden producent i wielu kupujących),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

Ze względu na dominację podmiotu rynku, wyróżniamy rynki:
–

producenta, na tym rynku dyktują warunki producenci dóbr i usług,

–

konsumenta, gdzie dominują konsumenci, ponieważ istnieje nadmiar towarów, więc
istnieje i wybór.

Zalety i słabości gospodarki rynkowej

Rynek jest podstawowym regulatorem gospodarki i ma wiele zalet, są to:

–

tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych,

–

efektywny system motywacyjny,

–

duża innowacyjność gospodarki,

–

dyscyplina

finansowa

przedsiębiorstw,

związana

konkurencją

zasadą

samofinansowania działalności gospodarczej,

–

tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej,

–

duża elastyczność gospodarki,

–

dobre zaopatrzenie sklepów.
Gospodarka rynkowa ma też słabe strony, m.in.:

–

monopolizacja gospodarki, powstawanie dużych przedsiębiorstw i stąd utrudniony dostęp
do rynku nowych podmiotów gospodarczych,

–

występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w postaci np. efektu cieplarnianego
spowodowanego zanieczyszczeniem środowiska,

–

duże zróżnicowanie majątkowe społeczeństwa.

Podmioty gospodarcze

Podmiotem gospodarczym, czyli podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą,

może być osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka nie posiadająca osobowości prawnej,
np. spółka prawa cywilnego. Działają one w przemyśle, rzemiośle, handlu, budownictwie,
bankowości, rolnictwie i wielu innych dziedzinach gospodarki.

W gospodarce rynkowej podmioty gospodarcze prowadzą swoją działalność i żaden

organ państwowy nie może ingerować w ich działalność, jeżeli jest prowadzona zgodnie
z prawem. Podmiot gospodarczy samodzielnie ustala zakres swego działania, określa
wielkość produkcji, sprzedaży i świadczonych usług, a jego dążeniem jest osiągnięcie
maksymalnego zysku.

Przedsiębiorstwa państwowe i komunalne

Przedsiębiorstwo państwowe jest wyodrębnioną prawnie, ekonomicznie i organizacyjnie

jednostką gospodarczą utworzoną przez upoważniony do tego organ administracji
państwowej. Działalność tych przedsiębiorstw reguluje ustawa z dnia 25 września 1981 r.

Są to – jednostki komunikacji lokalnej, zieleni komunalnej, zaopatrzenia w energię,

gospodarki mieszkaniowej itp.

Gospodarka komunalna może być prowadzona w formach:

–

zakładu budżetowego,

–

spółki prawa handlowego,

są one powoływane przez radę gminy.

Podmioty gospodarcze sektora prywatnego

Do sektora prywatnego należą:

–

spółdzielnie,

–

jednostki stanowiące własność organizacji społecznych,

–

jednostki krajowe o różnej formie organizacyjno-prawnej,

–

jednostki prywatne z udziałem kapitału zagranicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działalność gospodarczą można prowadzić w różnych formach organizacyjno-prawnych.

Wybór formy zależy od rozmiarów działalności, liczby osób zaangażowanych, celów itp.

Podmioty gospodarcze dzieli się na:

–

pojedyncze podmioty gospodarcze,

–

spółki.
Pojedynczym podmiotem gospodarczym jest jedna osoba, np. właściciel gospodarstwa

ogrodniczego, adwokat, lekarz, tłumacz. Jest to najstarsza forma organizacji gospodarczej,
a ich liczba przewyższa liczbę wszystkich innych typów firm.

Spółki

Spółki to dobrowolne stowarzyszenia osób, które zostają zawiązane w celu prowadzenia

interesów dla realizacji zysków.

Rodzaje spółek:

–

prawa cywilnego,

–

prawa handlowego, które dzielą się na:
–

osobowe (jawne i komandytowe),

–

kapitałowe (spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne).

Ciekawą formą organizacji gospodarczej są spółdzielnie, mają one długą historię (sięgają

początków XX w.).

Powstały one jako organizacje klasy robotniczej i jednym z podstawowych celów była

i jest pomoc dla robotników, nie tylko finansowa, lecz również socjalna. Organizują
i finansują działalność edukacyjną, socjalną oraz popierają ruchy społeczne, dążące do
wprowadzenia w życie idei kontroli robotników i konsumentów nad przemysłem.

Spółdzielnie

Jak nazwa wskazuje spółdzielnie są to jednostki gospodarcze, które są własnością tych,

którzy w niej pracują.

Istnieją dwa zasadnicze typy spółdzielni:

–

spółdzielnie pracownicze (lub spółdzielnie produkcyjne),

–

spółdzielnie konsumenckie (lub spółdzielnie handlu detalicznego).
Pracownicy takich spółdzielni dostarczają (lub pożyczają) pieniądze by założyć biznes,

podejmują wszystkie decyzje kierownicze kolektywnie lub przez wybór dyrektorów spośród
siebie, zyski dzielone są między pracowników zgodnie z ustalonymi uprzednio zasadami.

Podstawowe cechy spółdzielni:

–

otwarte członkostwo, członkowie mogą w każdym momencie wstąpić do spółdzielni, jak
i ją opuścić,

–

dystrybucja nadwyżek i zysków, dywidendy płatne w regularnych odstępach czasu,

–

demokratyczna kontrola, każdy ma prawo do głosowania, „jeden członek spółdzielni –
jeden głos”,

–

wypłacanie odsetek z tytułu kapitału akcyjnego, członkowie uzyskują stale odsetki
z tytułu części kapitału akcyjnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 1. Rodzaje organizacji gospodarczych [13, s. 154].

Rodzaje organizacji gospodarczych

własność publiczna

własność prywatna

spółdzielnie

firma

jednoosobowa

spółki

jawne

spółki

kapitałowe

Rząd posiada udziały

korporacje

przedsiębiorstwa

komunalne

spółki

ciche

spółki

akcyjne

spółdzielnie

pracownicze

spółdzielnie

konsumenckie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co oznacza pojęcie „gospodarka rynkowa”?
2. Jakie są najważniejsze cechy gospodarki rynkowej?
3. Co oznacza twierdzenie, że rynek jest instrumentem i miejscem obiektywnej wyceny

dóbr?

4. Jakie są funkcje rynku?
5. Jakie są zalety i wady gospodarki rynkowej?
6. Jakie są rodzaje rynku?
7. Co oznacza pojęcie „podmioty gospodarcze”?
8. Według jakich kryteriów klasyfikuje się podmioty gospodarcze?
9. Jakie są rodzaje spółek i czym się różnią?
10. Co oznaczają pojęcia – akcje, dywidenda, kapitał akcyjny?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż różnice między spółkami: jawną a spółką z ograniczoną odpowiedzialnością.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać zasady obowiązujące w spółce jawnej,
2) wypisać zasady obowiązujące w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,
3) sporządzić tabelkę,
4) wpisać różnice,
5) zaprezentować ćwiczenie do oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania z poradnika,

−

Kodeks prawa handlowego,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Która z firm jest łatwiejsza do założenia i dlaczego?

a) firma jednoosobowa,
b) spółka cicha.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy ćwiczenia,
2) wypisać zasady obowiązujące w poszczególnych firmach,
3) dokonać porównania,
4) odpowiedzieć pisemnie na pytanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

Kodeks prawa handlowego,

−

przybory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Jeden z twoich przyjaciół założył firmę, Chciałby zachować kontrolę w rękach swojej

rodziny, jednocześnie mieć ograniczoną odpowiedzialność. Co powinien zrobić? Uzasadnij
swoją odpowiedź.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać analizy ćwiczenia,
2) omówić rodzaje podmiotów gospodarczych i zasady ich funkcjonowania,
3) odpowiedzieć pisemnie na pytanie postawione w ćwiczeniu,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania,

−

arkusz ćwiczeń,

−

Kodeks prawa handlowego,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować pojęcie „gospodarka rynkowa”?



2) określić rodzaje rynku i kryteria ich podziału?



3) wykazać różnice między spółka jawną a spółką z ograniczoną

odpowiedzialnością?



4) określić zalety i wady gospodarki rynkowej?



5) określić funkcje rynku?



6) sklasyfikować podmioty gospodarcze?



7) określić najważniejsze cechy gospodarki rynkowej?



8) wskazać, która z firm jest łatwiejsza do założenia: firma

jednoosobowa czy spółka cicha?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Popyt, podaż, cena

4.3.1. Materiał nauczania

W poprzednim rozdziale padło twierdzenie, że rynek pełni funkcję regulatora procesów

gospodarczych. W tym rozdziale będzie mowa o tym, w jaki sposób rynek reguluje te
procesy.

Podstawowymi wielkościami rynku są popyt i podaż.
Popyt jest to ilość towarów i usług, jaka może być kupiona przez konsumentów na rynku

po danych cenach w określonym czasie. W ekonomii pojęcie „popyt” odnosi się do
zapotrzebowania na dobro (towary i usługi) poparte chęcią i możliwością zapłacenia za nie.

Natomiast podaż to ilość produktów, która jest oferowana do sprzedaży po określonej

cenie i w określonym czasie.

Cena jest to ilość pieniędzy, jaką musi wydać konsument w związku z zakupem

określonego produktu, a więc cena to wartość oferowanego towaru lub usługi wyrażana
w określonych kwotach.

Te trzy wartości są wzajemnie od siebie zależne
Czynniki kształtujące popyt są następujące:

–

ekonomiczne – dochody, poziom cen,

–

demograficzne – płeć, wiek,

–

społeczne – wykształcenie, tradycja,

–

psychologiczne – moda, podatność na reklamę, oddziaływanie grupy na jednostki.
Czynniki kształtujące podaż:

–

cena,

–

dostępność i ceny czynników wytwórczych,

–

technologie,

–

ceny innych produktów,

–

czynniki losowe (w rolnictwie panująca susza lub powódź).
Z zestawienia wynika, że na pierwszym miejscu umieszczana jest cena, a więc między

podażą, popytem i ceną, zachodzą związki przyczynowo-skutkowe i to właśnie jest
najważniejszy mechanizm rynkowy.

Wielkość popytu na dane dobro (towar lub usługę) rośnie, gdy jego cena maleje, ten fakt

definiuje tzw. prawo popytu, które jest następujące: „Przy pozostałych wielkościach stałych
wielkość popytu będzie większa przy cenach niskich niż przy cenach wyższych.

Wyrażenie „przy pozostałych wielkościach stałych” oznacza, że, jeżeli przy spadku ceny

jakiegoś towaru, dochody konsumentów, ich gusta albo ceny innych dóbr również się
zmienią, to skutki spadku ceny stają się niepewne, np. nie możemy przewidzieć spadku cen
wołowiny, jeśli jednocześnie spadają ceny innych mięs, natomiast jeśli inne rodzaje mięs nie
zmieniają ceny, to można przewidzieć, że wielkość popytu na wołowinę wzrośnie przy
niższych cenach. A więc cena ma wpływ na wielkość popytu.

Konsekwencje zmiany popytu można przedstawić na wykresie − rys. 2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

C – cena
Q – popyt

Rys. 2. Zależność między popytem a ceną [10, s. 37]

Wytłumaczenie jest następujące:
–

jeśli cena towaru spada, a dochody konsumentów i ceny innych dóbr pozostają nie
zmienione, to możliwości nabywcze konsumentów są większe. Mogą po prostu kupić
więcej, nie ograniczając zakupu innych dóbr, a więc popyt rośnie.

–

przy robieniu zakupów dokonujemy wyboru.
Kiedy cena określonego towaru spada, staje się on atrakcyjny i więcej go kupujemy, bo
inne podobne dobra stały się relatywnie droższe,

–

wzrost cen spowoduje skutki odwrotne.
Popyt jest to natychmiastowa reakcja na zmianę cen, natomiast reakcja podaży na zmianę

określających ją czynników wymaga czasu, ponieważ muszą nastąpić procesy dostosowawcze
w ramach istniejącego potencjału wytwórczego przez jego lepsze wykorzystanie, poprzez
zwiększenie zdolności produkcyjnych (np. zwiększenie zatrudnienia lub wprowadzenie
innowacji technologicznych).

Gra popytu i podaży kształtuje cenę, która jest głównym czynnikiem określającym te

wielkości. Cena jest sygnałem rynku kierowanym pod adresem producentów i nabywców,
która skłania ich do podjęcia odpowiednich decyzji, jej ukształtowanie jest instrumentem
przywracania równowagi, by nie mogło się zdarzyć tak, że popyt przewyższa podaż. Te
procesy dostosowawcze trwają ustawicznie i w ich rezultacie ustala się cena, usuwająca
z rynku nadmiar produktów lub likwidująca ich niedobór, czyli cena równowagi rynkowej.
Jeśli transakcji dokonuje się przy cenach innych niż cena równowagi, to na rynku będzie
nadwyżka lub niedobór towarów, co z kolei spowoduje zmiany ceny, aż do osiągnięcia
wartości równowagi.

Przyczyny zmian popytu:

–

zmiany dochodu. Wzrost realnego dochodu powoduje wzrost popytu, a spadek dochodu
zmniejsza popyt na większość dóbr i usług. Zmiany dochodu mogą być spowodowane
wzrostem podatków, świadczeń społecznych itp. Zdarza się, że wzrost dochodu może
spowodować spadek popytu na jakiś towar lub usługę, np. wzrost dochodów spowoduje
zwiększony zakup samochodów i wówczas następuje spadek popytu na transport
publiczny;

–

zmiany cen innych dóbr. Wiele towarów ma swoje substytuty (z łac. substytutio
podstawienie, zamiennik). Zmiana ceny jednego z tych dóbr wpływa na popyt na
substytuty. Są też towary, na które jest łączny popyt, używanie jednego z nich pociąga za
sobą konieczność używania innego. Są to tzw. dobra komplementarne. W tych
przypadkach na popyt na każde z nich wpływają zmiany cen dóbr komplementarnych
(z franc. complementaire, dopełniający), np. samochód i benzyna, aparat fotograficzny
i film;

Cena

Popyt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

zmiany gustów i mody. Popyt na niektóre produkty podlega dużym wahaniom.
Przykładem mogą być: odzież, obuwie, przemysł rozrywkowy;

–

reklama, której celem jest przede wszystkim zwiększenie popytu na określone dobra;

–

sprzedaż ratalna. Popyt na dobra trwałego użytku (bo to one są przeważnie sprzedawane
na raty) jest uzależniony od zmian warunków, na których udzielany jest kredyt ratalny.
Jeśli warunki są korzystne, to popyt na te dobra wzrasta, reakcję przeciwną wywoła
pogorszenie warunków kredytowania.

Przyczyny zmian podaży

Jeżeli firmy są gotowe produkować więcej (podaż wzrasta), to muszą zastosować takie

zmiany, które umożliwią im produkcję po niższych kosztach. Natomiast spadek podaży
oznacza, że koszty produkcji wzrosły i firmy potrzebują wyższych cen, aby dostarczyć daną
wielkość sprzedaży.

Przyczyny są następujące. Zmiany cen czynników wytwórczych (praca, ziemia, kapitał),

jeśli one wzrastają, a pozostałe wielkości się nie zmieniają, to wzrost lub spadek cen
czynników wytwórczych wpłynie na koszty ponoszone przez firmy, a tym samym na podaż.
Są one następujące:
–

postęp techniczny i wydajność. Zmiany technologii produkcji wpłyną na koszty
produkcji, wykorzystanie lepszych urządzeń, sprawniejsza organizacja pracy,
wprowadzenie nowych technologii spowodują wzrost wydajności i spadek kosztów
produkcji, a tym samym wpływa na ceny,

–

warunki pogodowe, w produkcji rolnej, która jest uzależniona od zmian pogody. Dobre
warunki spowodują rekordowe zbiory i koszty produkcji zmniejszają się,

–

podatki i subsydia, koszty dostarczania dóbr na rynek mogą ulegać zmianie przez
nakładanie podatków lub udzielanie producentom subsydiów (dotacje płacone przez rząd
producentom). Nałożenie podatków powoduje wzrost kosztów i podaż spada, natomiast
subsydia powodują zmniejszenie kosztów produkcji i podaż może wzrastać.
Tak więc niedobór podaży powoduje wzrost cen, wówczas popyt maleje, aż do ustalenia

się nowej ceny równowagi. Przy cenie równowagi wielkość popytu ponownie równa się
wielkości podaży.

Ważnymi zależnościami między popytem a podażą są:

–

popyt konkurencyjny, czyli popyt na dobra, które są bliskimi substytutami, np. różne
marki kawy, proszków do prania, które konkurują ze sobą. Innym przykładem popytu
konkurencyjnego są sposoby ogrzewania mieszkań. Konkurują na tym rynku – gaz, ropa,
węgiel, elektryczność, zmiana ceny jednego ze źródeł energii wywołuje natychmiastowe
konsekwencje dla popytu na pozostałe,

–

łączny popyt, czyli popyt na dobra komplementarne, o których była już mowa. Jeżeli na
dane dobra zgłaszany jest łączny popyt, to wzrost cen jednego z dóbr zmniejszy popyt na
pozostałe,

–

łączna podaż, kiedy dobra występują w łącznej podaży, to produkcja jednego z nich
powoduje automatycznie podaż innych. Problemy pojawiają się, kiedy rośnie popyt na
jedno z dóbr występujących w łącznej podaży. Klasycznym przykładem jest transport. Po
dowiezieniu towaru na miejsce przeznaczenia, środki transportu wracają bez ładunku, te
„puste przebiegi” podnoszą oczywiście koszty transportu i opłaty z nimi związane muszą
pokrywać koszty podróży powrotnej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są podstawowe wielkości rynku?
2. Co oznacza pojęcie „popyt”?
3. Co oznacza pojęcie „podaż”?
4. Jakie relacje występują między podażą a popytem?
5. Jakie relacje występują między podażą a ceną?
6. Jakie relacje występują między popytem a ceną?
7. Od czego zależy wielkość popytu?
8. Od czego zależy wielkość podaży?
9. Jakie są przyczyny zmian popytu?
10. Jaki są przyczyny zmian podaży?
11. Co oznaczają pojęcia „łączny popyt”, „łączna podaż”?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Połącz pojęcia z odpowiednimi definicjami.

1. Rynek

2. Cena

3. Podaż

4. Popyt

A. Ilość produktów, która jest oferowana do sprzedaży

po określonej cenie i w określonym czasie.

B. Wszystkie transakcje kupna i sprzedaży towarów

i usług, w wyniku których określone zostaną ceny
oraz ilość nabytych i sprzedanych towarów.

C. Ilość towarów i usług, jaka może być kupiona przez

konsumentów.

D. Ilość pieniędzy, jaką musi wydać nabywca

w związku z zakupem określonego towaru.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) połączyć cyfry z odpowiednimi literami,
2) wypisać pary pod tabelą,
3) sprawdzić prawidłowość wykonania ćwiczenia z materiałem z poradnika nauczania,
4) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

przypory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Określ, która z sytuacji rynkowych jest korzystniejsza dla konsumenta:

a) przewaga popytu nad podażą?
b) przewaga podaży nad popytem?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zdefiniować pojęcie popytu i podaży,
2) dokonać analizy obu wariantów,
3) wybrać jeden z wariantów,
4) uzasadnić pisemnie swój wybór,
5) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

przypory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykreślić krzywą popytu i podaży?



2) określić co oznacza pojęcie równowaga rynkowa?



3) ustalić zależność między popytem, podażą i ceną?



4) podać przyczyny zmian popytu?



5) podać przyczyny zmian podaży?



6) wskazać czynniki wpływające na podaż?



7) zanalizować sytuację rynkową, gdy podaż i popyt nie są na jednym

poziomie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Podejmowanie działalności gospodarczej

4.4.1. Materiał nauczania

Działalność gospodarcza to takie działanie, które służy zaspokajaniu potrzeb człowieka.
Oczywiście te potrzeby są nieograniczone, natomiast środki służące do ich zaspokajania

już nie.

Działalność gospodarcza jest to działanie zmierzające do zaspokajania potrzeb przy

wykorzystaniu różnego rodzaju środków, by osiągnąć możliwie najwyższy stopień ich
zaspokojenia. Jest to więc zespół celowych i planowanych czynności człowieka,
zmierzających do zaspokajania potrzeb ludzi, natomiast celem, dla którego jest podejmowana
działalność gospodarcza jest zarobek. Tam, gdzie nie ma zysku i dążenia do zwiększenia
stanu posiadania, nie ma działalności gospodarczej.

Według ustawy „działalnością gospodarczą jest wszelka działalność wytwórcza,

budowlana, handlowa i usługowa (także poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja
zasobów naturalnych), która jest prowadzona w celach zarobkowych i na własny rachunek
podmiotu prowadzącego taką działalność, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”.

W tej ustawie podana jest także definicja przedsiębiorcy „Przedsiębiorcą jest osoba

fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej
prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarcza lub zawodową”. Art. 43 Kodeksu
Cywilnego. Za przedsiębiorców uważa się też wspólników spółki cywilnej w zakresie
wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.

W ustawie użyto terminów „osoba prawna”, „osoba fizyczna”, należy więc wyjaśnić, co

oznaczają te pojęcia, ponieważ w opracowaniu będą one często używane.

Osoba fizyczna, to każdy człowiek od chwili urodzenia; „osoba prawna”, to zdolność do

występowania samodzielnie we własnym imieniu w charakterze podmiotu praw
i obowiązków. Mają ją tylko te podmioty, którym przyznały tę właściwość przepisy prawa.

„Osobami prawnymi” są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy

szczegółowe przyznają osobowość prawną.

Osobami prawnymi w Polsce są np. przedsiębiorstwa państwowe, banki, spółki

kapitałowe, związki zawodowe, kościoły itp. Art. 33 Kodeksu Cywilnego.

Działalność gospodarcza ma wiele dodatnich cech, są to:

–

wolność osobista,

–

gwarancja własności prywatnej,

–

samodzielność w zakresie podejmowania decyzji gospodarczych,

–

możliwość szybkiego wdrożenia nowych technologii,

–

dobrobyt i wzrost stopy życiowej.
Należy jednak liczyć się z zagrożeniami, które są następujące:

–

ogromna konkurencja na rynku związana z tendencją do koncentracji produkcji
i sprzedaży (wielkie koncerny, supermarkety),

–

różnice między dochodami z pracy a dochodami z zysku, co prowadzi do znacznych
różnic majątkowych,

–

rozbieżność między podażą a popytem, które choć mogą występować okresowo i mogą
doprowadzić bądź do wysokiej koniunktury, bądź w okresie recesji do upadku firm.
Mimo tych zagrożeń należy jednak podjąć ryzyko i założyć własną firmę.
Jeżeli już zdecydujemy się na założenie własnej firmy, znamy wszystkie plusy i minusy

samodzielnej działalności gospodarczej, musimy mieć świadomość, że bierzemy
odpowiedzialność nie tylko za siebie, swój majątek, ale również za ludzi, których

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zatrudniamy. Dlatego przed rozpoczęciem jakichkolwiek działań zmierzających do
rozpoczęcia działalności, należy sporządzić najpierw plan budowy firmy. Musi on zawierać:
–

rodzaj działalności,

–

formę organizacyjno-prawną działalności (czy będzie to firma jednoosobowa, spółka
itp.),

–

planowany czas rozpoczęcia działalności,

–

środki finansowe konieczne do jej rozpoczęcia,

–

lokalizację firmy,

–

strukturę organizacyjną firmy,

–

metody doboru pracowników, ich kwalifikacje, liczbę, zakres czynności, metody
zarządzania firmą,

–

możliwość wejścia na rynek i utrzymania się na nim,

–

rodzaj i strukturę sprzedaży, produkcji,

–

metody sprzedaży, marketingu i reklamy,

–

szacunkowe określenie wyniku finansowego przedsięwzięcia,

–

przewidywane ewentualne zagrożenia i bariery związane z prowadzeniem własnej firmy.
Po sporządzeniu i dokładnym przeanalizowaniu planu firmy oraz podjęciu decyzji

o rozpoczęciu działalności gospodarczej, by firma mogła funkcjonować zgodnie z prawem,
należy dopełnić następujących formalności:
–

zgłosić firmę do celów ewidencyjnych,

–

dokonać zgłoszenia do celów podatkowych,

–

dokonać zgłoszenia do Urzędu Statystycznego,

–

dokonać zgłoszenia do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,

–

założyć rachunek bankowy,

–

dokonać zgłoszenia do urzędów kontroli.
Tak więc, by uruchomić firmę należy odwiedzić 5 urzędów i bank. Być może

w przyszłości procedury rejestracji firmy będą uproszczone i wszystkie formalności dokonane
będą w jednym okienku. Tymczasem trzeba jeszcze poczekać na takie ułatwienia
i zaoszczędzenie czasu i pieniędzy.

Zgłoszenie firmy do celów ewidencyjnych

Zgodnie z ustawą o działalności gospodarczej, przyszły przedsiębiorca ma obowiązek

zgłoszenia swojej firmy do urzędu gminy w celu uzyskania zaświadczenia o wpisie do
ewidencji działalności gospodarczej a także wystąpić o wpis do Krajowego Rejestru
Sądowego (ustawa z dnia 1 stycznia 2001 r. jeśli będzie to spółka). W urzędzie gminy
wypełniamy formularz, gdzie w odpowiednie miejsca wpisujemy:

−

dane osobowe,

−

adres firmy,

−

nazwę firmy,

−

rodzaj działalności,

−

przewidywany termin rozpoczęcia działalności.

Organ ewidencyjny dokonuje wpisu zgodnie ze zgłoszeniem i po 14 dniach od złożenia

wypełnionego formularza otrzymamy zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności
gospodarczej.

Kopię tego zaświadczenia urząd przekazuje do właściwego Urzędu Skarbowego,

jednostki organizacyjnej ZUS oraz Urzędu Statystycznego, co nie zwalnia przedsiębiorcy
z obowiązku rejestracji w tych urzędach.

Niedopełnienie obowiązku zgłoszenia firmy do ewidencji gospodarczej podlega karze

ograniczenia wolności lub grzywny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Należy też pamiętać, że wszelkie zmiany – zakres działania firmy, zmianę adresu, nazwy

należy zgłosić i zaktualizować.

Zgłoszenie w Urzędzie Statystycznym

Do Urzędu Statystycznego udajemy się z potwierdzeniem o wpisie do ewidencji

działalności gospodarczej w celu zgłoszenia firmy do systemu statystycznego. Wypełniamy
druk wniosku w którym wymieniamy:

−

nazwę i adres firmy,

−

rodzaj prowadzonej działalności,

−

rodzaj własności i sposób finansowania.
Otrzymujemy tzw. REGON, czyli numer identyfikacji statystycznej, który będzie ważny,

dopóki będzie działać firma. Numer REGON otrzymuje się w wojewódzkim oddziale GUS.
Wraz z REGON-em otrzymamy także określenie działalności podstawowej i drugorzędnej
według polskiej (Polskiej Klasyfikacji Działalności) i EKD (Europejskiej Klasyfikacji
Działalności).

Z ustawy o statystyce publicznej wynikają również obowiązki statystyczne

przedsiębiorcy, a mianowicie:

−

obowiązek stosowania w ewidencji i dokumentacji oraz rachunkowości standardów
klasyfikacyjnych opracowanych przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego
w porozumienia z właściwymi ministrami,

−

obowiązek przekazania jednorazowo, przekazania systematycznie lub okresowo,
nieodpłatnie informacji i danych statystycznych dotyczących prowadzonej działalności
i jej wyników, w formach i terminach oraz według zasad określonych przypisami
wydanymi przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ewentualnie przez naczelne
lub centralne organy administracji państwowej oraz Prezesa Narodowego Banku
Polskiego.

Zgłoszenie do Urzędu Skarbowego

W ciągu 7 dni od daty otrzymania potwierdzenia o wpisie do ewidencji gospodarczej

należy się zgłosić do Urzędu Skarbowego właściwego dla miejsca zamieszkania właściciela
firmy. Ta rejestracja dotyczy zgłoszenia rejestracyjnego w zakresie podatku od towarów
i usług (VAT) oraz podatku akcyzowego, cyfrowego także uzyskania stałego cyfrowego
identyfikatora w systemie NIP – Numer Identyfikacji Podatkowej.

Na druku tego typu podaje się:

−

rodzaj i miejsce prowadzonej firmy,

−

nazwę banku i numer konta,

−

termin rozpoczęcia działalności.

Podanie realnego terminu rozpoczęcia działalności jest bardzo ważne, ponieważ od tego

momentu podlega się już ubezpieczeniu społecznemu. Jeśli zdarzy się , że firma nie została
uruchomiona w terminie, należy ponownie złożyć NIP-1 jako „Zgłoszenie aktualizacyjne, co
pozwoli na przesunięcie terminu podlegania ubezpieczeniu.

Jeśli dane uprzednio zgłoszone ulegną z jakiś przyczyn zmianie, należy w ciągu 7 dni

zgłosić je do urzędu. Za naruszenie terminu grozi kara grzywny do 120 stawek dziennie. Jeśli
urząd nie odkrył tego wcześniej, można uniknąć kary, korzystając z instytucji „czynnego
żalu”, czyli donosząc na samego siebie i opisać dokładnie, dlaczego termin nie został
dotrzymany. Jednocześnie należy złożyć aktualizację.

Numerem NIP należy posługiwać się we wszystkich dokumentach związanych

z wykonywaniem zobowiązań podatkowych oraz na wszystkich oficjalnych drukach firm,
ofertach i umieścić go wraz z numerem REGON na pieczątce firmowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozpoczynający działalność gospodarczą może wybrać formę opodatkowania. Formy

opodatkowania są następujące:
–

tzw. ryczałt (od przychodów ewidencjonowanych, prowadzona jest książka przychodów),

–

opodatkowanie na zasadach ogólnych (należy wówczas prowadzić książkę przychodów
i rozchodów lub księgi rachunkowe),

–

opodatkowanie kartą podatkową (obowiązuje ono tylko niektóre rodzaje działalności –
usługi i handel spożywczy).
Do obowiązków podatnika należy też coroczne powiadomienie Urzędu Skarbowego

o wyborze formy opodatkowania, do 20 stycznia każdego roku (w tym o ewentualnym
zrzeczeniu się ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych). Na tym samym druku należy
powiadomić urząd o wyborze formy opodatkowania. Urząd Skarbowy za faktyczny termin
rozpoczęcia działalności przyjmuje datę uzyskania pierwszego przychodu, tzn. datę pierwszej
sprzedaży.

Zgłoszenie obowiązku w zakresie ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego

Zgłoszenie do ZUS-u (Zakładu Ubezpieczeń Zdrowotnych) musi nastąpić w ciągu 7 dni

od daty wymienionej w NIP – 1 lub NIP – 2. W stosunku do zatrudnionych pracowników
w ciągu 7 dni od ich zatrudnienia, ponieważ osoby prowadzące działalność gospodarczą mają
obowiązek odprowadzania składek (związanych z przyszła emeryturą, świadczeniem
w przypadku choroby i wypadku, czy korzystaniem z bezpłatnej opieki zdrowotnej). Są to
składki na:
–

ubezpieczenie społeczne,

–

ubezpieczenie zdrowotne,

–

Fundusz Pracy,

–

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (składka obowiązkowa, gdy
zatrudnia się pracowników).
W tym celu należy wypełnić następujące formularze:

–

ZUS ZFA – zgłoszenie składek podatnika,

–

ZUS ZUA – formularz zgłoszeniowy, gdy podlega się ubezpieczeniom społecznym,

Otwieranie rachunku bankowego

Jeżeli jesteśmy już w posiadaniu NIP-u, można już zamówić pieczęć firmową i założyć

konto w banku, ponieważ bank wymaga posiadania firmowej pieczęci. Od 1 stycznia 2000 r.
obowiązkowe jest posiadanie rachunku bankowego dla wszystkich przedsiębiorców
i dokonywania rozliczeń bezgotówkowych.

Otwierając rachunek należy w oddziale wybranego banku złożyć ofertę zawarcia umowy

rachunku bankowego wraz z kartą wzorców podpisów. Ofertę stanowi wypełniony formularz
umowy, której postanowienia mogą być modyfikowane z woli obu stron. Karta wzorów
podpisów jest dokumentem ustalającym osoby upoważnione do dysponowania rachunkiem.
Przy podpisywaniu umowy rachunku bankowego należy przedstawić następujące dokumenty:
–

dokumenty świadczące o rejestracji działalności,

–

dokumenty wskazujące osoby uprawnione do składania oświadczeń w zakresie praw
i obowiązków majątkowych,

–

zaświadczenie o nadanym numerze REGON.

Zgłoszenie do organów kontroli

Zgłoszenie do Państwowej Inspekcji Pracy musi nastąpić w ciągu 14 dni od rozpoczęcia

działalności gospodarczej. W zgłoszeniu powinny znaleźć się następujące dane:
–

miejsce działalności gospodarczej,

–

zakres tej działalności,

–

liczba zatrudnionych osób,

–

wykaz środków, które spełniają wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy w firmie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Niedopełnienie tego obowiązku grozi grzywną od 500–5000 zł.
Organem powołanym do nadzoru nad higieną pracy jest Państwowa Inspekcja Sanitarna.

Organ ten jest uprawniony do kontroli obiektów, w których będzie prowadzona działalność,
ich zgodności z wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi, określonymi w obowiązujących
przepisach.

Państwowemu inspektorowi sanitarnemu przysługuje prawo sprzeciwu jeżeli stwierdzi,

że obiekt nie spełnia odpowiednich wymagań, a technologie i materiały mogą mieć
negatywny wpływ na zdrowie ludzi.

Na koniec pozostaje tylko oznaczenie siedziby firmy stosownym symbolem, na którym

zwięźle będzie określony przedmiot działalności i nazwisko właściciela.

Tab. 1. Harmonogram działań przy podejmowaniu działalności gospodarczej [opracowanie własne]

Lp.

Działania

Dokumenty

Koszt

Rejestracja w urzędzie gminy, miasta

Zaświadczenie o wpisie

100 zł.

Zgłoszenie do Urzędu Statystycznego

REGON

Zgłoszenie do Urzędu Skarbowego

NIP

152 zł VAT

Zgłoszenie do ZUS

ZUS ZFA
ZUS ZUA

Otworzenie konta w banku

Numer konta
Karta wzoru podpisów

Z powyższych rozważań wynika, że koszt założenia własnej firmy jest niewielki. Jednak

należy wziąć pod uwagę koszty związane z uruchomieniem przedsięwzięcia, a te będą już
dużo wyższe.

W tym celu należy zadać szereg pytań i odpowiedzieć na nie, by uświadomić sobie realny

koszt założenia przedsiębiorstwa.

Najważniejsze pytania są następujące:

–

jaki lokal będzie potrzebny do podjęcia działalności? ile będzie kosztował wynajem, czy
ewentualny jego zakup?

–

ile wyniosą niezbędne opłaty – ogrzewanie, telefon, woda, ubezpieczenie lokalu i mienia
znajdującego się w nim?

–

jakie wydatki będą ponoszone z tytułu podatków i ubezpieczeń?

–

ile będą kosztować maszyny i wyposażenie?

–

czy będzie potrzebny środek transportu?

–

ile wyniesie zakup lub wynajem środków transportu?

–

jaka kwota będzie potrzebna na zakup materiałów niezbędnych do produkcji?

–

jaki będzie ogólny koszt prowadzenia firmy?
Słowem na wstępie należy sporządzić na własne potrzeby, plan finansowy firmy,

dokonać analizy pomysłu i ocenić szanse powodzenia projektu.

Koszty i wydatki

Jak wiadomo prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z kosztami, czyli

określonymi nakładami finansowymi na realizację celów firmy, a więc wydatki na zakup
czynników produkcji – pracy, maszyn, urządzeń, ewentualne odsetki od kredytu, czynsz za
wynajem lokalu, podatki itp. tak więc wydatki to zmniejszenie stanu środków pieniężnych.

To rozróżnienie „wydatki a koszty” jest bardzo ważne przy planowaniu strategii firmy,

a także przy podejmowaniu decyzji już w trakcie prowadzenia bieżącej działalności,
ponieważ należy skrupulatnie liczyć przewidywane wpływy jak i ponoszone wydatki, by nie
utracić płynności finansowej (zdolności do terminowanego spełnienia zobowiązań) i móc
obliczyć wynik finansowy, sporządzić plan finansowy i dokonać oceny działalności firmy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawą klasyfikacji kosztów jest uzyskanie odpowiedzi na pytanie: na co i w jakiej

wysokości zostały poniesione koszty w danym okresie. Dlatego należy przeprowadzić
kalkulację kosztów.

Koszty dzielimy na:

–

koszty bezpośrednie,

–

koszty pośrednie.
Kosztami bezpośrednimi są np.: zużyte do produkcji materiały, wynagrodzenia

pracowników, składki na ubezpieczenia.

Kosztami pośrednimi są natomiast te koszty, których nie można bezpośrednio przypisać

do produktu. Do nich zalicza się:
–

koszty wydziałowe (energia, smary, oleje, amortyzacja maszyn),

–

koszty ogólnozakładowe zwane kosztami administracyjnymi, dotyczące utrzymania
przedsiębiorstwa (np. księgowość),

–

koszty sprzedaży, reklamy, opakowań, ubezpieczenia produktu, transportu itp.

Przychody ze sprzedaży

Celem działalności gospodarczej jest uzyskanie przychodów ze sprzedaży produktu czy

usług. Przychody ze sprzedaży stanowią iloczyn wielkości sprzedaży i ceny towaru, a więc
wartość sprzedanych towarów, usług, dlatego tak ważną kwestią jest skalkulowanie ceny.

Decyzja, jaką cenę należy ustalić dla wyprodukowanego towaru czy usługi jest bardzo

ważna, gdyż właśnie od ceny zależy powodzenie przedsięwzięcia, zysk i środki do dalszego
prowadzenia działalności.

Przy ustaleniu ceny należy wziąć pod uwagę:

–

wysokość ponoszonych kosztów produkcji i sprzedaży (cena powinna pokrywać koszty),

–

założony poziom zysku,

–

sytuację na rynku (zmiany popytu, poziom cen rynkowych, ceny stosowane przez
konkurencję).
Ustalona cena musi zostać zaakceptowana przez konsumentów, a przecież cena nie jest

wielkością stałą i może ulegać zmianom.

Zanim jednak przyszły przedsiębiorca obliczy przyszły wynik finansowy, powinien

dokonać bilansu otwarcia, czyli zestawienia aktywów (majątku) i pasywów (źródeł
finansowania) przedsiębiorstwa, który wykaże jaki jest jego stan.

Można go przedstawić w następujący sposób:

Tabela 2. Zestawienie aktywów i pasywów

Lp. Aktywa

Pasywa

Majątek

trwały brutto ……………..

Kapitał własny ……………..

Środki finansowe ……………..

Kredyty i fundusze
obce ……………..

Natomiast ustalenie wyniku finansowego przedsiębiorstwa powinno być dokonane

według następujących kryteriów:
–

koszty uzyskania przychodów,

–

wynik finansowy brutto,

–

podatek od dochodu (jeśli przedsiębiorstwo przynosi zysk),

–

wynik finansowy netto.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wynik finansowy brutto to:

–

zysk, jeśli przychody są większe od poniesionych kosztów,

–

strata, jeśli koszty są większe od przychodów, a wynik finansowy netto to różnica między
wynikiem brutto (zysk) i kwotą podatku dochodowego.
Wynik finansowy obliczamy, biorąc pod uwagę:

−

przychód ze sprzedaży

−

koszty uzyskania przychodu

−

wynik finansowy brutto

−

podatek od dochodu

−

wynik finansowy netto.

Na osiągany wynik finansowy ma więc wpływ:

–

wartość przychodów ze sprzedaży, czyli ilość sprzedanych produktów, cena sprzedaży,
asortyment,

–

wysokość ponoszonych kosztów.
Efekt działalności firmy zależy również od działań marketingowych, a więc wszelkie

działania podejmowane przez przedsiębiorcę w celu skłonienia konsumenta do zakupu towaru
lub usługi. Marketing jednak ma także za zadanie kształtowanie gustu, trendów oraz
skuteczne docieranie do konsumentów poprzez różnego rodzaju informacje oraz działania
promocyjne.

Najważniejsze elementy planu marketingowego są następujące:

–

oferta firmy w zakresie sprzedaży dóbr i usług,

–

klienci firmy,

–

konkurencja (szanse i zagrożenia),

–

misja i cele firmy,

–

strategia oddziaływania na rynek, czyli jakie działania należy podjąć i prowadzić, by
osiągnąć zamierzony cel.
Pozyskiwanie informacji o popycie, podaży, cenie, zachowaniu nabywców, konkurencji

i podejmowanie decyzji na podstawie tych informacji często przesądza o tym, czy
przedsiębiorstwo odniesie sukces.

Pomiędzy przedsiębiorstwem a konsumentem musi zachodzić wymiana informacji, czyli

proces komunikowania się przedsiębiorstwa z rynkiem, przekazanie informacji o swojej
ofercie i przekonanie konsumenta o lepszej jakości, cenie niż konkurencji. Do tego celu służą:
–

reklama, płatna forma przekazywania informacji o przedsiębiorstwie, cenie, jakości usług
za pośrednictwem prasy, radia, telewizji, poczty, plakatów, plansz ulicznych itp.

–

public relations (czyt. pablik relejszen), czyli kontakty i stosunki przedsiębiorstwa
z otoczeniem (nabywca, opinia publiczna),

–

promocja sprzedaży, której celem jest oferowanie nabywcom określonych korzyści
o charakterze materialnym, które czynią produkt atrakcyjnym i zachęcają do jego kupna,

–

targi, wystawy, które są bezpośrednimi spotkaniami nabywców i sprzedawców,

–

sponsoring, czyli finansowanie przez przedsiębiorstwo różnych dziedzin; w ten sposób
firma kreuje swój wizerunek.

Przepisy prawne związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

Działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej,

jest zarobkowa działalność wytwórcza, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie
i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób
zorganizowany i ciągły.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowymi aktami prawnymi, regulującymi zasady prowadzenia działalności

gospodarczej są:

−

ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 174,
poz. 1807 z późń zm.),

−

ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (tj. Dz.U. z 2007 r.
Nr 168, poz. 1186) – przepisy dotyczące tego rejestru.
Formy organizacyjne działalności gospodarczej określają:

−

osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą,

−

ustawa z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U z 2000 r. Nr 94,

poz. 1037 z późń. zm.),

−

ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 – Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U z 2001 r. Nr 79, poz.

855 z późń. zm.),

−

ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 o fundacjach (DZ.U. z 1991 r. Nr 46 poz. 203, z późń zm.),

Art. 17.

Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji
i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów.

Art. 18.

Przedsiębiorca jest obowiązany spełnić określone przepisami prawa warunki wykonywania
działalności gospodarczej w szczególności dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia,
zdrowia ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska.

Art. 20.

Przedsiębiorca wprowadzający towar do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest
zobowiązany do zamieszczania na towarze, jego opakowaniu, etykiecie lub instytucji
informacji w języku polskim zawierających:
1) firmę przedsiębiorcy i jego adres,
2) nazwę towaru,
3) inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów.

Art. 21.

Jeżeli przedsiębiorca oferuje towary lub usługi w sprzedaży bezpośredniej lub sprzedaży na
odległość za pośrednictwem środków masowego przekazu, sieci teleinformatycznych lub
druków bezadresowych, jest on obowiązany do podania w ofercie następujących danych:

−

firmy przedsiębiorcy,

−

numeru identyfikacji podatkowej (NIP),

−

siedziby i adresu przedsiębiorcy.

Art. 22.

Dokonywanie lub podejmowanie płatności związanych z wykonywana działalnością
gospodarczą następuje za pośrednictwem rachunku bankowego przedsiębiorcy w każdym
przypadku, gdy:
1) stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca oraz
2) jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności,

przekracza równowartość 15.000 euro przeliczone na złote według średniego kursu walut
obcych ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia miesiąca
poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji.

Art. 81.

1. Przedsiębiorca jest obowiązany prowadzić i przechowywać w swojej siedzibie książkę

kontroli oraz upoważnienia i protokoły kontroli, a także je udostępnić na żądanie kontroli
(…).

3. Przedsiębiorca jest obowiązany dokonywać w książce kontroli wpisu informacyjnego

o wykonaniu zleceń pokontrolnych bądź wpisu o ich uchyleniu przez organ kontroli lub
jego organ nadrzędny lub sąd administracyjny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Art. 82.

1. Nie można równocześnie podejmować i prowadzić więcej niż jednej kontroli

przedsiębiorcy.

Art. 83.

1. Czas trwania wszystkich kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym nie

może przekraczać:
1) w odniesieniu do przedsiębiorców 7–41 tygodni (…).

Wybór tylko niektórych artykułów został dokonany pod kątem ich przydatności

w przyszłej działalności gospodarczej.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie dokumenty musisz posiadać, by rozpocząć działalność gospodarczą?
2. Jak rozumiesz pojęcie „planowanie”?
3. Jakie elementy musi zawierać plan budowy firmy?
4. Jaki jest harmonogram działań przy podejmowaniu działalności gospodarczej?
5. Co oznaczają pojęcia „koszty”, „wydatki”?
6. Jakie są rodzaje kosztów?
7. Jakie są najważniejsze elementy planu marketingowego?
8. Jakie są formy opodatkowania?
9. W jakich okolicznościach będziesz posługiwać się numerem NIP?
10. Jakie są podstawowe akty prawne regulujące działalność gospodarczą?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź szczegółowy plan budowy firmy zajmującej się szyciem odzieży futrzanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokonać charakterystyki przyszłego przedsiębiorstwa i jego formy organizacyjno-

-prawnej,

2) zaplanować przyszłe środki finansowe,
3) wskazać obszar działania, lokalizację,
4) określić sposób i metody sprzedaży,
5) przewidzieć ewentualne zagrożenia i bariery związane z prowadzeniem własnej firmy,
6) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Na podstawie własnych obserwacji i informacji ze środków masowego przekazu podaj 3

przykłady nieuczciwej konkurencji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odpowiedzieć na pytanie, co oznacza twierdzenie „nieuczciwa konkurencja”,
2) podać trzy przykłady nieuczciwej konkurencji,
3) opisać podane przykłady w formie krótkiej rozprawki,
4) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Słownik języka polskiego,

−

arkusz ćwiczeń,

−

Kodeks prawa handlowego,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy dokumentacji: zgłoszenie do GUS i Urzędu Skarbowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zgromadzić potrzebne druki (należy pójść do odpowiednich urzędów),
2) wypełnić je,
3) dokonać ewentualnej korekty,
4) odpowiedzieć na pytanie – wypełnianie których druków sprawiało trudność i dlaczego?
5) przedstawić wypełnione druki nauczycielowi do oceny.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druki i formularze związane z rejestracją działalności gospodarczej,

−

poradnik dla ucznia,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Dokonaj rejestracji dowolnie wybranej działalności gospodarczej zgodnie z przepisami

prawa. W tym celu odwiedź odpowiednie urzędy, w których dokonasz rejestracji. Pobierz
potrzebne druki i wypełnij je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać w poradniku wiadomości dotyczące procedury rejestracji firmy,
2) wybrać odpowiednią formę organizacyjno-prawną hipotetycznej firmy,
3) odwiedzić urzędy, w których dokonasz czynności rejestracyjnych i pobrać odpowiednie

druki,

4) prawidłowo wypełnić druki zgłoszeniowe,
5) sporządzić raport z poszczególnych działań,
6) zaprezentować efekty pracy na forum grupy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

druki zgłoszeniowe,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Podaj definicje następujących pojęć: marketing, konkurencja, strategia działania,

reklama, public relations, sponsoring. Podaj przykłady.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać uważnie tekst,
2) wyszukać w materiale nauczania odpowiednie definicje dotyczące poszczególnych pojęć,
3) wypisać definicje w arkuszu ćwiczeń,
4) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do pisania,

−

słownik wyrazów obcych,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 6

Zinterpretuj art. 17 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dn. 2 lipca 2004 r.

„Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji
i poszanowania dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyjaśnić pojęcia: uczciwa konkurencja, dobre obyczaje, konsument, interesy

konsumentów,

2) podać przykłady,
3) zinterpretować przytoczony artykuł,
4) wyjaśnić pisemnie interpretację artykułu.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do pisania,

−

ustawa z dn. 2 lipca 2004 r.,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 7

Przeprowadź wywiad z przyjaciółmi, którzy już rozpoczęli działalność gospodarczą na

temat – „Czy korzystali i z jakim skutkiem ze środków pomocy udzielanych przez
administrację publiczną, gwarantowanych ustawą”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować szereg pytań, które pozwolą Ci na wyciągnięcie wniosków, czy warto

i należy korzystać z zagwarantowanych ustawą środków pomocowych,

2) przedstawić wnioski w formie pisemnej,
3) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzór ankiety, wywiadu,

−

arkusz ćwiczeń,

−

ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. swobodzie działalności gospodarczej.,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wypełnić druki i formularze potrzebne przy zakładaniu firmy?



2) sporządzić plan budowy przyszłej firmy?



3) rozróżnić koszty od wydatków?



4) rozróżnić wynik finansowy brutto od wyniku netto?



5) odróżnić koszty bezpośrednie od kosztów pośrednich?



6) wypełnić druki − zgłoszenie do GUS i Urzędu Skarbowego?



7) zdefiniować pojęcia: marketing, sponsoring, konkurencja, strategia,

działania, public relations?



8) odszukać w Internecie ustawy, które pomogą w prowadzeniu

działalności gospodarczej?



9) zinterpretować dowolny artykuł ustawy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Dokumentacja związana z podejmowaniem i prowadzeniem

działalności gospodarczej

4.5.1. Materiał nauczania

Osoba fizyczna rozpoczynająca działalność niezależnie od formy prawnej firmy, by

rozpocząć działalność gospodarczą, musi dopełnić wiele obowiązków.

O sposobie i zasadach podejmowania działalności gospodarczej była mowa

w poprzednim rozdziale.

Dlatego przedsiębiorca musi przechowywać dokumenty związane z rejestracją

a mianowicie:
–

zaświadczenie potwierdzające wpis do ewidencji,

–

REGON,

–

zaświadczenie z urzędu skarbowego o nadaniu numeru identyfikacji podatkowej (NIP),
ponieważ przedsiębiorca wpisany do rejestru przedsiębiorców albo do ewidencji jest
obowiązany umieszczać w oświadczeniach pisemnych, skierowanych w zakresie swojej
działalności do oznaczonych osób i organów, numer identyfikacji podatkowej oraz
posługiwać się tym numerem w obrocie prawnym i gospodarczym.
Przedsiębiorca musi gromadzić i przechowywać następujące dokumenty:

–

akta osobowe i dokumentację związaną z zatrudnionymi pracownikami,

–

księgi rachunkowe, jeśli w roku obrotowym przychody netto wyniosły 800 tys. euro,

–

dowody księgowe dotyczące wpływów ze sprzedaży detalicznej zakupów towarów, itp.

–

dowody księgowe dotyczące wieloletnich inwestycji, pożyczek, kredytów oraz umów
handlowych,

–

dokumentację przyjętego sposobu prowadzenia rachunkowości,

–

dokumenty dotyczące rękojmi i reklamacji:
–

dokumenty inwentaryzacji,

–

księgę przychodów jeśli podatnik płaci ryczałt,

–

zezwolenia,

–

licencje,

–

księgi kontroli.

Każdy pracodawca, bez względu na formę organizacyjno-prawną i liczbę zatrudnionych

pracowników, musi prowadzić dokumentację dla zatrudnionych osób. Dzięki niej można
ustalić:
–

wzajemne prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy,

–

czy pracodawca przestrzega przepisów pracy,

–

rzeczywistą sytuację w razie sporu między pracodawcą a pracownikiem.

Rachunkowość w firmie

Rachunkowość w firmie polega na ewidencjonowaniu transakcji gospodarczych

w sposób chronologiczny (następstwo zdarzeń w czasie) i systematyczny, który pozwoli na
okresowe ustalenie wyników gospodarczych firmy. Pozwala także na określenie stanu
zasobów materialnych, oszczędności, należności i zobowiązań. Rachunkowość prowadzona
prawidłowo jest źródłem informacji o funkcjonowaniu firmy a także umożliwia bieżącą
kontrolę działalności gospodarczej i weryfikację wyników finansowych firmy.

W rachunkowości obowiązuje zasada, że każde zdarzenie gospodarcze (kupno

materiałów, maszyn, sprzedaż towarów i usług, zaciągnięcie kredytu itp.) musi być
zarejestrowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Podstawowe zasady rachunkowości są następujące:

−

prowadzenie ewidencji księgowej,

−

chronologiczne zapisywanie wszystkich operacji gospodarczych,

−

sprawdzanie prawidłowości zapisów księgowych, które powinny być oparte na
prawidłowo wystawionych dowodach księgowych,

−

dokonywanie w odpowiednich terminach prawidłowych zapisów w księgach
i uzgadnianie ksiąg ze sobą,
Podstawowymi dokumentami rachunkowości firmy są dowody księgowe, do których
należą np. faktury kupna i sprzedaży, przelewy bankowe.
Dowód księgowy powinien zawierać:

−

określenie rodzaju dowodu i jego numer identyfikacyjny,

−

nazwę i adres sprzedającego oraz kupującego,

−

opis operacji, jej wartość i wielkość,

−

datę przeprowadzenia operacji,

−

datę sporządzenia dowodu,

−

podpis wystawcy dowodu i pieczątkę,

−

pieczątkę nagłówkową sprzedającego,

−

wyraźny podpis osoby upoważnionej do zakupu.
Dowody księgowe wystawiane są w dwóch egzemplarzach – dla kupującego (oryginał)

i sprzedającego (kopia).

Standardowa faktura VAT

Rys. 2. Faktura VAT

Zakładanie księgi przychodów

Tę formę opodatkowania stosuje się dla wszystkich rodzajów działalności gospodarczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szczegółowe zasady prowadzenia księgi przychodów i rozchodów zawarte są

w rozporządzeniu ministra finansów z dn. 26 sierpnia 2003 r. w sprawie prowadzenia
podatkowej księgi przychodów i rozchodów (Dz.U z 2003 r. Nr 152, poz. 1475, z późń. zm.).

Księgę zakładamy z dniem rozpoczęcia działalności gospodarczej i w ciągu 20 dni od jej

założenia zawiadamiamy na piśmie kierownika urzędu skarbowego.

Podstawę zapisów w księdze są dowody księgowe, którymi są:

−

faktury, dokumenty celne,

−

rachunki,

−

faktury korygujące i noty korygujące,

−

inne dowody, stwierdzające fakt dokonania operacji gospodarczej zgodnie z jej

rzeczywistym przebiegiem.

Podatnicy prowadzący podatkową księgę przychodów i rozchodów są obowiązani do

prowadzenia ewidencji środków trwałych (składników majątku o przewidywanym okresie
używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane
z prowadzoną przez niego działalnością).

Ewidencja wyposażenia powinna zawierać:

−

numer kolejny wpisu,

−

datę nabycia,

−

numer faktury lub rachunku,

−

nazwę wyposażenia,

−

cenę zakupu wyposażenia lub koszt zakupu,

−

datę likwidacji (w tym datę sprzedaży),

−

przyczynę likwidacji wyposażenia.
Dokumentację

związaną

prowadzeniem

działalności

gospodarczej

należy

przechowywać:

−

księgi rachunkowe – co najmniej 5 lat,

−

karty wynagrodzeń pracowników lub ich odpowiedniki – przez okres wymaganego

dostępu do tych informacji, nie krócej niż 5 lat,

−

dowody księgowe dotyczące wpływów ze sprzedaży detalicznej – do dnia zatwierdzenia

sprawozdania finansowego za dany rok obrotowy,

−

dowody księgowe dotyczące wieloletnich inwestycji, pożyczek, kredytów oraz umów

handlowych – przez 5 lat od początku roku następującego po roku obrotowym, w którym
operacje, transakcje i postępowanie zostały ostatecznie zakończone, spłacone i rozliczone
lub przedawnione,

−

dokumentację przyjętego sposobu rachunkowości – przez okres nie krótszy niż 5 lat od

upływu jej ważności,

−

dokumenty dotyczące rękojmi i reklamacji – po terminie ich upływu,

−

dokumenty inwentaryzacyjne – co najmniej pięć lat.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie dokumenty musi przechowywać pracodawca?
2. Na czym polega rachunkowość w firmie?
3. Jakie są podstawowe zasady rachunkowości?
4. Gdzie zawarte są przepisy związane z prowadzeniem księgi przychodów i rozchodów?
5. Jaki dokument jest dowodem księgowym?
6. Jakie dowody księgowe stanowią podstawę zapisów w księdze przychodów i rozchodów?
7. Jak długo należy przechowywać dokumentację związaną z prowadzeniem działalności

gospodarczej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zgromadź i wypełnij dokumenty księgowe, które musi przechowywać pracodawca przez

5 lat.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się dokładnie z materiałem z poradnika,
2) wymienić, jakie dokumenty księgowe muszą być przechowywane,
3) wydrukować z Internetu formularze dokumentów,
4) wypełnić je,
5) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy,
6) dokonać ewentualnej korekty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

drukarka,

−

formularze dokumentów,

−

przybory do pisania,

−

materiał nauczania z poradnika,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wypełnij prawidłowo Fakturę VAT, przyjmując wartość sprzedaży futer 10000 zł

a podatek VAT 22%.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypełnić wzór faktury,
2) obliczyć podatek VAT,
3) sprawdzić prawidłowość wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz ćwiczeń,

−

wzór faktury,

−

kalkulator,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić dokumenty, które musi zgromadzić i przechowywać

przedsiębiorca?



2) wypełnić fakturę vat?



3) przedstawić procedury uruchomiania działalności gospodarczej?



4) wypełnić dokumenty i druki niezbędne do rozpoczęcia działalności

gospodarczej?



5) wymienić podstawowe zasady rachunkowości?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Pozyskiwanie środków finansowych

4.6.1. Materiał nauczania

Podstawowym źródłem finansowania działalności gospodarczej są środki zgromadzone

przez osobę podejmującą działalność gospodarczą. Jednak często się zdarza, że środki te są
zbyt małe, wówczas należy poszukać innych osób, które posiadają wolne środki i chciałyby
także rozpocząć działalność gospodarczą. W takiej sytuacji osoby te mogą stworzyć spółkę,
dzięki której następuje połączenie ich kapitałów.

Drugim źródłem finansowania są kredyty i pożyczki udzielane przez banki lub inne

podmioty wspierające rozwój przedsiębiorczości. Warunkiem udzielenia kredytu są:
–

złożenie wniosku o przyznanie kredytu,

–

posiadanie tzw. zdolności kredytowej,

–

przedstawienie biznesplanu.
Wniosek o przyznanie kredytu musi zawierać dokładne dane kredytobiorcy, kwotę

kredytu, określenie celu na jaki ma być przyznany, w jakich terminach kredytobiorca otrzyma
poszczególne transze kredytu, propozycje dotyczące terminów spłaty oraz zabezpieczeń
spłaty, informacje o zadłużeniu w innych bankach lub innych podmiotach, podpis osoby
składającej wniosek.

Posiadanie przez kredytobiorcę zdolności kredytowej oznacza, że posiada możliwość

spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w ustalonych terminach.

Biznesplan

Biznesplan to dokument, bez którego nie może się obejść żaden, zwłaszcza początkujący

przedsiębiorca. Bez niego nie można uzyskać kredytu czy pozyskać inwestora. W skróconej
postaci – jako opis projektu – jest niezbędny przy zaciąganiu nawet skromnych pożyczek.
Konstrukcja biznesplanu powinna być następująca:
–

Streszczenie, opis koncepcji.

–

Nazwa przedsiębiorstwa, forma prawna
–

przedmiot działalności,

–

siedziba,

–

charakterystyka właściciela.

–

Analiza SWOT (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats)
–

mocne strony,

–

słabe strony,

–

szanse,

–

zagrożenia

–

Cele przedsiębiorstwa
–

cele krótkoterminowe,

–

cele długoterminowe.

–

Plan marketingowy
–

asortyment usług,

–

klienci,

–

charakterystyka konkurencji,

–

cena produktu/usługi oraz porównanie z konkurencją,

–

dystrybucja,

–

promocja.

–

Plan działalności operacyjnej
–

technologia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

nakłady inwestycyjne,

–

plan ilościowy sprzedaży,

–

zaopatrzenie.

–

Plan organizacji i zarządzania

–

Plan zatrudnienia
–

zatrudnienie,

–

płace.

–

Harmonogram głównych zamierzeń.

–

Ocena finansowa.
Zasady udzielania kredytów są określone w regulaminach kredytowych banków lub

innych instytucji udzielających kredytów. Bank dokonuje oceny złożonego wniosku i na tej
podstawie podejmuje decyzje o przyznaniu lub odmowie udzielenie kredytów. Decyzja ta jest
podstawą podejmowania umowy kredytowej.

Decyzja o korzystaniu z kredytu musi być przemyślana, należy porównać koszty kredytu

(odsetki i prowizja pobierana przez banki oraz zabezpieczenia – budynki, maszyny,
urządzenia lub poręczenia udzielone przez inny podmiot lub osobę fizyczną) z możliwościami
finansowymi firmy i przypuszczalnymi zyskami.

Pożyczki mogą być:

−

krótkoterminowe, jeśli jest spłacona w ciągu trzech lat. W wielu przypadkach rzeczy
kupione za pożyczone pieniądze zamienią się w ciągu tygodnia lub miesięcy w dobra
przeznaczone na sprzedaż np., kuśnierz, który otrzymał pożyczkę na zakup surowców,
szybko zamieni je na futra, które sprzeda i uzyska środki na spłatę długu,

−

długoterminowe, potrzebne na zakup majątku stałego, jak ziemia, budynki czy
urządzenia, ponieważ musi upłynąć wiele lat zanim majątek trwały przyniesie dochody
pokrywające koszty poniesione na jego nabycie i dlatego potrzeba wiele czasu na spłatę
pożyczek.
Inne możliwości zdobycia środków potrzebnych do uruchomienia działalności to:

−

leasing,

−

franschising,

−

kredyt kupiecki.

Leasing to forma odpłatnego udostępnienia dóbr służących do prowadzenia działalności

gospodarczej. Te dobra to przede wszystkim maszyny, urządzenia oraz inne środki
długotrwałego użytkowania. Właściciel maszyny pobiera opłatę leasingową w postaci rat
i jest on właścicielem przedmiotu leasingu przez cały czas trwania umowy i po jej
wygaśnięciu, jednak leasingobiorca może po wygaśnięciu umowy nabyć dany przedmiot
najczęściej na zasadzie pierwokupu.

Franchising jest specyficzną formą prowadzenia działalności gospodarczej. Podstawą tej

działalności jest umowa między dwoma przedsiębiorstwami, polegająca na tym, że jedno
z tych przedsiębiorstw franchisingodowca (firma macierzysta), jest przedsiębiorstwem
dużym, posiadającym ustaloną pozycję na rynku i prowadzi działalność gospodarczą,
w imieniu przedsiębiorstwa rozpoczynającego działalność (franchisingobiorcy) w zamian za
stosowne opłaty i zgodnie z jego pomysłem. Firma macierzysta udostępnia nowopowstającej
firmie swoje doświadczenia, pomaga w organizacji sprzedaży, produkcji czy usług, zapewnia
szkolenia i doradztwo, oczywiście w ramach ustalonych opłat. Na tej zasadzie funkcjonują
stacje benzynowe, markowe sklepy itp.

Kredyt kupiecki, to inaczej odroczony termin płatności za dostarczone surowce

i materiały. Termin ten może być kilku lub kilkunastodniowy, a więc przedsiębiorca nie musi
płacić natychmiast za zakupione surowce lecz dopiero po jakimś czasie. Tego rodzaju kredyt
jest łatwo dostępny, ponieważ producent lub inny dostawca zainteresowany jest
zwiększeniem sprzedaży i często godzi się na odroczoną płatność pod warunkiem, że

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odbiorca jest wiarogodny. Tego typu kredyty nie wymagają takich zabezpieczeń, jakie
konieczne są przy kredytach bankowych.

Źródłem finansowania są także w jakimś stopniu zobowiązania prowadzącego

działalność gospodarczą wynikające z tytułu podatków czy składek na ubezpieczenia, które
nie są płacone w momencie ich naliczania lecz z pewnym odroczeniem, jak choćby podatek
dochodowy płatny do 20 dnia następnego miesiąca. Zaliczka w postaci określonej sumy przez
20 dni pozostaje do dyspozycji podmiotu gospodarczego i może stanowić źródło
finansowania.

Małe przedsiębiorstwa mogą również liczyć na kredyty z:

−

Funduszu Mikro, założonego w 1994 r., który w swojej ofercie finansowej ma fundusz

Starter, którego wysokość może sięgać do 7 tys. Zł, a okres spłaty wynosi 12 miesięcy,

−

Polskiego Stowarzyszenia Funduszy Pożyczkowych, gdzie pożyczki udzielane są na

3 lata, ale wymagane są zabezpieczenia majątkowe (majątek firmy i majątku osobistym),

−

Banku Gospodarstwa Krajowego, który uczestnicy w realizacji programu prowadzonego

z inicjatywy Ministerstwa Pracy i Spraw Społecznych, programu Pierwszy Biznes.
W programie tym wykorzystywane są środki z budżetu państwa w ramach projektu
Pierwsza Praca. O pożyczki z programu Pierwszy Biznes w wysokości 40 tys. zł mogą
ubiegać się osoby bezrobotne, które nie ukończyły 25 r. życia.

Jeszcze innym źródłem pozyskiwania źródeł finansowania są środki z Funduszy

Unijnych i chociaż znaczna ich część przeznaczona jest na dofinansowanie małych i średnich
przedsiębiorstw, to firmom jest trudno je zdobyć.

Warunkiem otrzymania dofinansowania jest posiadanie własnych środków (środki

z funduszy Unii Europejskiej tylko współfinansują projekt) a poziom i wysokość wsparcia
zależą od rodzaju projektu oraz działania operacyjnego, w ramach którego projekt, będzie
realizowany. To dofinansowanie będzie miało charakter dotacji, stanowiącej refundację części
udokumentowanych wydatków kwalifikowanych (zapłacone faktury). W praktyce oznacza to
posiadanie środków na sfinansowanie całego przedsięwzięcia, a następnie ubieganie się
o refundację części poniesionych kosztów kwalifikowanych.

Wkład własny przedsiębiorcy może być częściowo sfinansowany z kredytu bankowego,

a to oznacza, że będzie jeszcze trudniej zdobyć dotację.

Brak wkładu własnego można jednak zrekompensować dzięki Funduszowi Poręczeń

Unijnych, który działa na tych samych zasadach jak Krajowy Fundusz Poręczeń
Kredytowych. Dzięki niemu można ubiegać się o kredyt bankowy, z którego można
częściowo sfinansować wkład własny. Tak więc obowiązującą zasadą jest sfinansowanie
i zrealizowanie przedsięwzięcia, a dopiero później zwrot poniesionych wydatków.

Programy wspierane z funduszy unijnych w latach 2007–2013:

–

Infrastruktury i Środowiska,

–

Innowacyjna Gospodarka.

–

Kapitał Ludzki.

–

Rozwój Polski Wschodniej.

–

Pomoc Techniczna.

–

Europejska Współpraca Terytorialna

–

Regionalne programy operacyjne.
Beneficjentami (z franc. bènèfice' dobrodziejstwo, zysk, przywilej) mogą być małe

i średnie przedsiębiorstwa zwłaszcza programów Innowacyjna Gospodarka oraz Kapitał
Ludzki, co nie znaczy, że w innych programach nie znajdzie się przedsięwzięcie, które będzie
można wykorzystać dla rozwoju swojej firmy.

Dokonanie samodzielnej analizy programów, przygotowanie i opracowanie wniosku

o dotację, zgromadzenie niezbędnej dokumentacji jest bardzo trudne, dlatego należy
skorzystać z pomocy instytucji doradczej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jak zostać beneficjentem środków z Unii Europejskiej?

Przedsiębiorca planuje jakąś inwestycję, która zmodernizuje jego firmę, nie posiada

jednak własnych środków i chciałby skorzystać z dofinansowania ze środków unijnych,
powinien:

−

zwrócić się do banku, gdzie uzyska informacje w ramach jakiego programu może składać

wniosek,

−

skorzystać z pomocy konsultanta funduszy europejskich, który wskaże możliwość

finansowania w ramach konkretnego programu, dokona wstępnej oceny ryzyka
kredytowego i pomoże w opracowaniu struktury finansowej przedsięwzięcia, tzw.
Montażu finansowego,

−

przygotować dokumentację (można skorzystać z usług instytucji doradczych),

−

złożyć wniosek kredytowy, wymaganą dokumentację i załączniki, by uzyskać promesę

kredytową (przyrzeczenie kredytu),

−

przygotować dokumentację i wniosek o pomoc finansową do instytucji wdrażającej,

−

podpisać umowę dotacji, po przyjęciu wniosku, jeśli został wypełniony prawidłowo pod

względem merytorycznym i formalnym,

−

podpisać umowę z bankiem, który uruchamia kredyt,

−

realizować inwestycje zgodnie z harmonogramem i zakresem prac,

−

złożyć wniosek o płatność po zakończeniu inwestycji (lub zrealizowaniu określonego

etapu), dotacja wpływa do banku na rachunek klienta, a bank rozlicza kredyt i informuje
przedsiębiorcę o spłacie.

Informacje o programach unijnych otrzymamy na stronie: http://www.mrr.gov.pl.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zasady sporządzania biznesplan?
2. Co oznacza pojęcie „zdolność kredytowa”?
3. Od czego banki uzależniają udzielenie kredytu?
4. Co oznaczają terminy „leasing”, „franschising”, „kredyt kupiecki”, „factoring”?
5. Jak nazywają się fundusze wspierające przedsiębiorczość?
6. Na jakie trudności napotykasz zabiegając o dotacje unijne?
7. Od czego zależą szanse otrzymania kredytu?
8. Jakie są najważniejsze cele programów unijnych?
9. Na jakie rodzaje kredytów mogą liczyć małe przedsiębiorstwa?
10. Jaka jest rola państwa przy wspieraniu małych i średnich przedsiębiorstw?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień różnice między leasingiem a franschisingiem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zdefiniować wymienione pojęcia,
2) wymienić różnice,
3) sporządzić tabelę,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4) wpisać do tabeli różnice,
5) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

.
Ćwiczenie 2

Wymień warunki, jakie należy spełnić, by otrzymać dotacje na rozwój własnego

przedsiębiorstwa z Funduszy Unijnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wymienić w punktach wymagania stawiane przez Fundusze Unijne,
2) określić, które z nich są najtrudniejsze do spełnienia w przypadku tworzenia nowego

przedsiębiorstwa,

3) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić źródła finansowania przedsiębiorstw?



2) określić warunki otrzymania dotacji ze środków unijnych?



3) wyjaśnić pojęcia leasing, franchising?



4) określić cele programów unijnych?



5) wymienić programy wspierane z funduszy unijnych?



6) wyszukać w Internecie informacje o programach unijnych?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Rozliczanie ubezpieczeń społecznych i podatków

4.7.1. Materiał nauczania

Tab. 3. Wyliczanie składki na ubezpieczenie społeczne (wrzesień–listopad 2007) [Gazeta Prawna]

Podstawa
wymiaru składek

Emerytalne
– 19,52%

Rentowe
– 10%

Wypadkowe
– 1,8%

Chorobowe
– 2,45%

60% przeciętnego
wynagrodzenia
(1586,60 zł)

309,70 zł.

158,66 zł

28,56 zł

38,87 zł

30% minimalnego
wynagrodzenia
(280,80 zł)

54,84 zł

28,08 zł

5, 05 zł

6,88 zł

Prowadzący działalność gospodarczą zobowiązany jest do opłacania za siebie składki na

Fundusz Pracy w wysokości 2,45%, która jest naliczana od podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne. Wynosiłaby ona za okres od września do listopada 38,87 zł.
Składkę tę płaci osoba, która opłaca za siebie składki na ubezpieczenia społeczne
w wysokości 60%, natomiast osoba płacąca 30% składki tej nie opłaca.

Składki na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenia zdrowotne wykazywane powinny

być w składanej deklaracji ZUA DRA do dziesiątego dnia każdego miesiąca.

Z obowiązku składania deklaracji rozliczeniowej lub imiennych raportów miesięcznych

za kolejny miesiąc, zwolnione są osoby, które zadeklarowały w ostatniej złożonej deklaracji
lub raporcie jako podstawę wymiaru składek 30% minimalnego wynagrodzenia albo 60%
przeciętnego wynagrodzenia, a na ubezpieczenie zdrowotne kwotę minimalnej podstawy
wymiaru składek, tj. 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (Podstawa prawna Art.
8, 11, 13, 14, 18a, 43 ustawy z dn. 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 z późń zm.).

Ubezpieczenia społeczne pracowników

Z zatrudnieniem przez pracodawcę pracowników wiążą się obowiązki ubezpieczeniowe.

Płatnik składek musi przede wszystkim ustalić jakim ubezpieczeniom podlega dana osoba,
zgłosić ją do tych ubezpieczeń oraz opłacać i rozliczać składki co miesiąc oraz opłacać
i rozliczać składki co miesiąc. Oczywiście będą to takie same składki, które płaci za siebie:

−

składki na ubezpieczenia emerytalne,

−

składki na ubezpieczenia rentowe,

−

składki na ubezpieczenia chorobowe,

−

składki na ubezpieczenia zdrowotne.

Zgłoszenie do ubezpieczeń odbywa się poprzez złożenie w ZUS formularza ZUS ZUA

w ciągu 7 dni od powstania obowiązku ubezpieczeń. Formularz ten jest bardzo ważny, gdyż
na podstawie podanych przez pracodawcę danych, zakładane jest ubezpieczonemu konto
w ZUS.

W formularzu ZUS ZUA płatnik podaje:

−

kod tytułu ubezpieczenia, np. osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę ma kod
0110 0 0,

−

dane zgłoszonej osoby,

−

NIP,

−

PESEL,

−

numer i serię dowodu osobistego lub numer paszportu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

datę urodzenia,

−

adres zamieszkania.
Na płatniku (pracodawcy) ciąży obowiązek uaktualniania tych danych (w ciągu 7 dni od

daty zaistnienia tych zmian).

Kolejnym obowiązkiem jest obliczanie co miesiąc i przekazywanie do ZUS-u składek.
Zasady ustalania podstawy wymiaru składek są następujące:

−

ustalamy tytuł ubezpieczenia (umowa o pracę, umowa zlecenie),

−

rodzaj ubezpieczenia (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe),

−

podstawa naliczania składek:

−

wynagrodzenie za pracę, w przypadku umowy o pracę,

−

zadeklarowana kwota, nie niższa niż kwota minimalnego wynagrodzenia,

w przypadku umowy zlecenia.

Jak obliczamy składki na ubezpieczenia – np. Pan X otrzymuje wynagrodzenie

miesięczne w wysokości 2500 zł., wówczas pracodawca odlicza:

−

na ubezpieczenia emerytalne 19,52% zadeklarowanego dochodu, czyli:
2500 x 19,52% = 488 zł po 244 zł płaci pracodawca i pracownik,

−

na ubezpieczenia rentowe 10% zadeklarowanego dochodu, czyli:
2500 x 10% = 250 zł z tego 87,50 (3,5% pracownik), a pracodawca 162, 50 (6,5%),

−

na ubezpieczenia chorobowe 2,45% zadeklarowanego dochodu, czyli:
2500 x 2,45% = 61,25,

−

na ubezpieczenia wypadkowe 1,80% zadeklarowanego dochodu, czyli:
2500 x 1,80% = 45 zł, składka w całości finansowana przed przedsiębiorcę.
Po podliczeniu wszystkich składników obliczmy podstawę wymiaru składki na

ubezpieczenia zdrowotne, która wynosi 9%, czyli:

2500 – 392,75 zł = 2107,25.

Kwota 2107,25 zł stanowi więc podstawę naliczania dziewięcioprocentowej składki na

ubezpieczenie zdrowotne, czyli:

2107,25 x 9% = 189,65 zł.

Składka ta podlega odliczeniu od zaliczki na podatek dochodowy.

Tab. 4. Dokumenty rozliczeniowe przekazywane do ZUS-u [źródło: opracowanie własne]

Lp.

Symbol formularza

Nazwa formularza

ZUS RCA

imienny raport o należnych składkach i wypłaconych
świadczeniach

ZUS RZA

raport imienny o należnych składkach na ubezpieczenia
zdrowotne

ZUS RSA

raport imienny o wypłaconych świadczeniach i przerwach
w opłacaniu składek

ZUS DRA

deklaracja rozliczeniowa

Kopie złożonych do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych dokumentów rozliczeniowych

płatnik składek zobowiązany jest przechowywać przez okres 10 lat od dnia przesłania ich do
terenowej jednostki organizacyjnej ZUS w formie dokumentu pisemnego lub elektronicznego.

Oprócz składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, zdrowotne płatnicy zobowiązani

są do odprowadzania składek na dwa fundusze pozaubezpieczeniowe:

−

Fundusz Pracy w wysokości 2,45% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia

emerytalne i rentowe,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wysokości 0,10% podstawy

wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

Podstawa prawna. Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach

rynku pracy (Dz.U. Nr 99, poz. 1001 z późń. zm.); Ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (Dz.U. Nr 158, poz. 1121
z późń zm.).

Rozliczanie podatków

Osoby prowadzące działalność gospodarczą muszą płacić podatek podobnie jak wszyscy

obywatele. Formy podatku mogą być różne, może to być karta podatkowa, księga
przychodów i rozchodów, ryczałt.

Zryczałtowany podatek dochodowy w formie karty podatkowej (PIT-16) mogą płacić

podatnicy prowadzący działalność usługową lub wytwórczo-usługową, jeśli złożą wniosek
o zastosowanie opodatkowania w tej formie. We wniosku zgłoszą:

−

prowadzenie działalności uprawnionej do opodatkowania w formie karty,

−

przy prowadzeniu działalności nie korzystają z usług osób niezatrudnionych przez siebie

na podstawie umowy o pracę,

−

nie prowadzą innej jeszcze działalności gospodarczej,

−

nie wytwarzają wyrobów opodatkowanych podatkiem akcyzowym.

Stawka tego podatku w kolejnych latach może się zmieniać. Podatek dochodowy

w formie karty podatkowej podatnik obniża o kwotę składki na powszechne ubezpieczenia
zdrowotne.

Podatek zryczałtowany to podatek od przychodów ewidencjonowanych. Zaletą tego

podatku jest uproszczona formuła rozliczeń z fiskusem. podatnik nie musi ustalać kosztów
uzyskania przychodów.

Podatek ten płacą ci podatnicy, którzy nie korzystają z opodatkowania w formie karty

podatkowej bez względu na wysokość przychodów. Są oni zobowiązani za każdy miesiąc
obliczyć ryczałt od przychodów ewidencjonowanych i wpłacać go do urzędu skarbowego do
dnia 20 następnego miesiąca, co miesiąc lub co kwartał.

Zasadę tę mogą stosować wyłącznie podatnicy, których przychody z działalności

gospodarczej prowadzonej samodzielnie nie przekroczyły 25 000 euro.

Podatek oblicza się na podstawie księgi przychodów i rozchodów, którą zakłada się

z dniem rozpoczęcia działalności. Szczegółowe zasady prowadzenia księgi przychodów
i rozchodów, w tym dokonywania w niej wpisów oraz ustalania dochodu do opodatkowania –
zawarte są w rozporządzeniu ministra finansów z dnia 26 sierpnia 2003 r. (Dz.U. z 2003 r. Nr
152, poz. 1475 z późń. zm.).

Dochodem, od którego podatnicy prowadzący księgę przychodów i rozchodów jest

różnica pomiędzy wynikającym z tych ksiąg przychodem i kosztami jego uzyskania (koszty
uzyskania przychodów to koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów – materiały,
surowce itp.).

Podatnicy po obliczeniu podatku zobowiązani są wpłacać co miesiąc zaliczki.
Pod koniec roku podatkowego (do 30 kwietnia) podatnik zobowiązany jest składać

urzędowi skarbowemu zeznanie roczne, według ustalonego wzoru – PIT-36 (osoby płacące
podatek według skali podatkowej – 19%, 30%, 40%) lub PIT-36L w przypadku
korzystających z podatku o stałej wysokości 19%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rozliczenia z tytułu podatku od towarów i usług VAT

Niezależnie od podatku dochodowego część przedsiębiorstw zobowiązana jest do

naliczania i przekazania do urzędu skarbowego podatku VAT. Podatnicy, którzy osiągnęli np.
w 2007 r. wartość sprzedaży towarów i usług niższą niż 39 700 zł. (równowartość 10 tys.
euro) mogą skorzystać ze zwolnień od tego podatku. Sposób opodatkowania podatkiem VAT
reguluje ustawa z dnia 11 marca 2004 r.

W Polsce istnieją obecnie cztery stawki tego podatku: 22%, 7%, 3% oraz 0%.

Podstawową i powszechnie stosowaną stawką jest stawka 22%.

Przy liczeniu podatku VAT rozróżnia się:

−

podatek naliczony, czyli sumę kwot podatku zapłaconego przez podmiot gospodarczy

w związku z nabyciem towarów lub usług potrzebnych do prowadzenia działalności,

−

podatek należny, czyli kwotę podatku wynikająca, z wartości sprzedaży towarów i usług.

Podatek do zapłaty stanowi różnicę między podatkiem należnym a podatkiem

naliczonym, np. Pan X kupił towary na fakturę VAT, opodatkowaną różnymi stawkami VAT,
których wartość całkowita wynosiła netto 23 000 zł. VAT naliczony wynosił 420 zł,
a sprzedał towary (narzucając swoją marżę) na łączną kwotę 32 000 zł. VAT należny wynosi
więc 590 zł. W deklaracji miesięcznej VAT-7 powinien więc wpłacić różnicę między
podatkiem należnym a podatkiem naliczonym, czyli 170 zł., a więc:

−

podatek należny 420 zł,

−

podatek naliczony 590 zł,

−

podatek do zapłaty 170 zł. (590 zł. – 420 zł. = 170 zł.).

Obliczanie podatku od wynagrodzeń

Podatek od wynagrodzeń pracodawca (podmiot gospodarczy) płaci co miesiąc w formie

zaliczki. By naliczyć podstawę opodatkowania należy odliczyć od wynagrodzenia
miesięcznego wszystkie składki na ubezpieczenia (składki do ZUS-u), np. jeśli
wynagrodzenie wynosi 2500 zł a składki na ubezpieczenia (co obliczone zostało uprzednio na
str. 63) wynosiły 392,75 + 108,50 (koszty uzyskania przychodu) to podstawa opodatkowania
wynosi 2500 zł – 501,25 zł + 1998,75 zł. w zaokrągleniu 1999 zł. Zaliczka na podatek: 1999
x 19% = 332,10 zł.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest termin opłacania składek na ubezpieczenia społeczne?
2. Co stanowi podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne?
3. Jakie składki płaci pracodawca na ubezpieczenia społeczne?
4. Kto płaci preferencyjne składki na ubezpieczenia społeczne?
5. Jakie są zasady ustalania podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne?
6. Jakie dokumenty rozliczeniowe są przekazywane do ZUS-u?
7. Co to jest podatek?
8. Jakie są formy podatku?
9. Jakie stawki podatku VAT obowiązują w Polsce?
10. Jak rozliczamy podatek dochodowy?
11. Co to jest przychód?
12. Co oznacza pojęcie „koszty uzyskania przychodu”?
13. Co oznaczają terminy „podatek naliczony”, „podatek należny”?
14. Co stanowi podstawę wymiaru podatku od wynagrodzeń pracowniczych?
15. Kto finansuje składki na ubezpieczenia zdrowotne pracownika?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wynik finansowy brutto przedsiębiorstwa X zatrudniającego 6 osób wyniósł 200 tys. zł.

Po odliczeniu podatku – 19%, część zysku została przeznaczona na zwiększenie kapitałów
własnych przedsiębiorstwa (60 tys.). Oblicz jaki był zysk przedsiębiorcy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obliczyć ile wyniesie koszt składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne

pracowników i właściciela przedsiębiorstwa,

2) obliczyć wysokość zaliczek na podatek od płac pracowników,
3) obliczyć w jakiej wysokości zapłacić podatek dochodowy,
4) odpowiedzieć na pytanie postawione w ćwiczeniu,
5) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

materiał nauczania z poradnika dla ucznia,

−

arkusz ćwiczeń,

−

kalkulator,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Oblicz podatek VAT na następującym przykładzie: przedsiębiorca zakupił towary na

fakturę VAT, opodatkowaną stawkami VAT 22%, 7%, 3%, których wartość wynosiła 5300 zł
a sprzedał je za łączną kwotę 9500 zł. Ile wynosi należny VAT, który odprowadzi do Urzędu
Skarbowego?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w materiałach dydaktycznych i w Internecie informacje na temat podatku

VAT,

2) obliczyć podatek naliczony,
3) obliczyć podatek należny,
4) podać sumę do zapłaty,
5) sporządzić fakturę VAT,
6) sporządzić deklarację VAT,
7) zweryfikować poprawność obliczeń.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ustawa o podatku VAT,

−

wzór faktury VAT,

−

wzór deklaracji VAT

−

materiał nauczania,

−

kalkulator,

−

arkusz ćwiczeń,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wypełnij formularze PIT-36 oraz PIT-37L.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) wydrukować ze strony internetowej Ministerstwa Finansów formularze podatkowe

PIT-36 i PIT-37L,

3) wypełnić je, wpisując hipotetyczne dane,
4) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy,
5) dokonać ewentualnej korekty.

Pamiętaj! PIT-36 wypełniają osoby płacące podatek w skali podatkowej – 19%, 30%,

40%, a PIT-37L osoby płacące podatek 19%.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu i drukarką,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Oblicz zobowiązania wobec ZUS i sporządź deklarację DRA.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w poradniku dla ucznia lub w Internecie informacje na temat ubezpieczeń

społecznych, ich wymiaru oraz podstawy wymiaru,

2) wyszukać informacje na temat deklaracji DRA,
3) obliczyć wartość zobowiązania wobec ZUS,
4) wypełnić deklarację DRA,
5) zaprezentować ćwiczenie w grupie,
6) dokonać ewentualnej korekty.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

kalkulator,

−

deklaracja DRA,

−

przybory do pisania,

−

poradnik dla ucznia,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wypełnić formularze PIT-36, PIT – 37L?



2) obliczyć podatek VAT



3) obliczyć koszt składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne?



4) obliczyć podatek dochodowy?



5) obliczyć zysk przedsiębiorstwa?



6) wyjaśnić pojęcie „przychód”, „koszty uzyskania przychodu”?



7) rozróżnić podatek naliczony od podatku należnego?



8) obliczyć podatek od wynagrodzeń?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Organizacja i zarządzanie przedsiębiorstwem

4.8.1. Materiał nauczania

„Przedsiębiorstwo jest jednostką gospodarczą wyodrębnioną pod względem techniczno-

-organizacyjnym i ekonomicznym, prowadzącą działalność produkcyjną, handlową lub
usługową”.

Jest to więc zorganizowany system, którego zadaniem jest prowadzenie działalności

gospodarczej.

Do najważniejszych funkcji przedsiębiorstwa należą:

−

inicjowanie i uruchamianie działalności gospodarczej oraz różnego typu innowacji

techniczno-organizacyjnych,

−

podejmowanie kluczowych decyzji związanych z działalnością przedsiębiorstwa,

−

podejmowanie ryzyka związanego z działalnością gospodarczą oraz innowacjami.

W gospodarce rynkowej działają przedsiębiorstwa zróżnicowane pod względem

wielkości, form własności i struktur organizacyjnych. Miarą wielkości przedsiębiorstwa jest
liczba zatrudnionych pracowników.

Z punktu widzenia form własności wyodrębniamy przedsiębiorstwa prywatne,

spółdzielcze, państwowe oraz przedsiębiorstwa będące własnością pracowników (akcjonariat
pracowniczy) o których była już mowa w rozdziale o gospodarce rynkowej.

Warunkiem sprawnego przebiegu procesu gospodarczego jest, by wszystkie czynniki

produkcji – ziemia, praca i kapitał współdziałały w sposób racjonalny i celowy, i właśnie
najważniejszym elementem, który je wiąże, jest organizacja pracy.

A więc istotą organizacji pracy jest łączenie czynnika osobowego (pracy) i czynników

rzeczowych (ziemia, kapitał) procesu pracy w celu osiągnięcia zamierzonego celu.

Rola organizacji w procesach pracy polega głównie na wiązaniu i wzajemnym

dostosowaniu indywidualnych działań poszczególnych wykonawców, w celu wykonania
wyznaczonych zadań. Osiąga się to głównie w wyniku takiego podziału pracy pomiędzy jej
wykonawców, który prowadzi do uproszczenia i zharmonizowania procesu pracy, określenia
najlepszych metod i środków wykonywania pracy oraz stworzenia warunków zgodnych
z zasadami ergonomii (nauka zajmująca się dostarczeniem urządzeń technicznych,
produkcyjnych do określonych przez anatomię, fizjologię i psychologię cech sprawności
człowieka).

Praca może być zorganizowana, czyli odbywać się zgodnie z obowiązującymi zasadami

i metodami działania lub niezorganizowana wskutek braku planowania, a zasady i metody
zastąpione wyczuciem.

Zasady organizacji pracy:

−

podział pracy,

−

koncentracja pracy,

−

harmonizacja pracy,

−

ekonomizacja działania,

−

optymalny wynik działania,

−

ciągłość działania,

−

indywidualizacja działania,

−

intensyfikacja działania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zasada podziału pracy polega na podzieleniu jakiegoś zadania, które ma być wykonane,

na proste czynności, słowem jest to podział pracy złożonej na części składowe i przydzielenie
wykonania zadań cząstkowych oddzielnym stanowiskom pracy, co prowadzi do wzrostu
ilości i jakości produktów.

Zasada koncentracji to wykonywanie jednakowych lub podobnych czynności w jednym

miejscu. Takie rozwiązanie prowadzi do lepszego wykorzystania pracy ludzi i maszyn,
umożliwia sprawniejszy nadzór, a wszystko to prowadzi do zmniejszenia nakładów pracy
ludzkiej i obniżenia kosztów.

Zasada harmonizacji pracy opiera się na odpowiednim doborze czynnika ludzkiego

i czynników rzeczowych pod względem ilościowym i jakościowym. Odpowiedni dobór tych
czynników ma wpływ na wydajność pracy.

Zasada ekonomizacji działania polega na takim zorganizowaniu pracy, by osiągnąć jak

największą korzyść (wynik) przy jak najmniejszym nakładzie środków. Chodzi o to, by przy
nie zmienionej liczbie zatrudnionych, tej samej ilości surowców, materiałów i maszyn
osiągnąć maksymalną ilość produkcji odpowiedniej jakości. Realizacja tej zasady wymaga
usprawnienia pracy, oszczędnej gospodarki materiałami, stworzenia odpowiednich warunków
pracy. Efektem tej zasady jest obniżenie kosztów własnych.

Zasada optymalnego wyniku działania, która polega na tym, ze w miarę zwiększenia

środków osiąga się coraz to korzystniejsze rezultaty, ale tylko do pewnej określonej granicy,
poza nią dalsze zwiększanie środków przynosi coraz mniejsze efekty, np. nadmierna długość
pracy powoduje, że wydajność pracy robotnika maleje.

Zasada ciągłości działania polega na równomierności pracy, ponieważ zmiana tempa

pracy, czy przerwanie pracy, obniża jej wydajność. Praca powinna przebiegać rytmicznie
i odznaczać się jednakowym natężeniem.

Zasada indywidualności polega na przydzieleniu pracownikowi takich zadań, które

odpowiadają jego uzdolnieniom i umiejętnościom, a więc praca zgodna z kwalifikacjami
i zainteresowaniami.

Zasada intensyfikacji pracy, polega ona na stałym dążeniu do wzrostów wyników

ilościowych i jakościowych pracownika. Realizację tej zasady zapewniają coraz bardziej
udoskonalone narzędzia pracy, mechanizacja, automatyzacja.

Kolejnymi zasadami obowiązującymi w procesie pracy są zasady sprawnego działania,

ściśle powiązanymi z teorią organizacji.

Nauka, która podejmuje te zagadnienia to prakseologia (z grec. práksis', działanie,

czynność, praktikós', praktyczny, czynność) czyli nauka o skuteczności działania, której
twórcą był Louis Bordeau (Lui Bordo), a której pełny wykład dał prof. Tadeusz Kotarbiński
w dziele „Traktat o dobrej robocie” , a więc w skrócie prakseologia to „nauka o dobrej
robocie”.

Prakseologia określa cechy sprawnego działania, które są następujące:

−

skuteczność,

−

korzystność,

−

ekonomiczność.

Skuteczność działania, to takie działanie, które przynosi zamierzony skutek, czyli cel

zamierzeń został osiągnięty.

Korzystność działania występuje wówczas, gdy uzyskany wynik jest większy od

poniesionych nakładów.

Ekonomiczność działania występuje wówczas, kiedy użyteczność jest większa od

nakładów.

Znając zasady organizacji oraz zasady sprawnego działania, należy wyjaśnić na czym

polega działanie zorganizowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Działanie zorganizowane jest działaniem zmierzającym do określonego celu i cechuje go

systematyczność postępowania, dlatego konieczne jest zachowanie odpowiedniej kolejności
etapów działania, które nazywamy cyklem organizacyjnym, inaczej wzorem postępowania.

W tym celu mamy następujące etapy:

−

określenie celu działania,

−

opracowanie planu działania,

−

przygotowanie warunków i środków,

−

kontrola działania i wyciąganie wniosków.

Określenie celów działania musi być precyzyjne i jednoznaczne, co che się uzyskać

w wyniku działania i jakie czynności oraz dlaczego będzie się wykonywać.

Plan działania określa środki i sposoby wykonywania zadania, a także terminy.
Przygotowanie warunków i środków polega na stworzeniu odpowiednich warunków

działania, np. zorganizowanie odpowiednich warunków działania, np. zorganizowanie
stanowisk pracy, zatrudnienie wykwalifikowanych pracowników oraz zasobów w postaci
maszyn, urządzeń, surowców.

Wykonywanie zadania, czyli osiągnięcie określonego celu.
Kontrola wyników odbywa się w czasie trwania działania, którą należy zakończyć

wnioskami zmierzającymi do wyeliminowania nieprawidłowości.

Sposób postępowania określony przez cykl organizacyjny odnosi się do każdego

działania organizacyjnego.

Organizacja indywidualnego stanowiska pracy

Podstawową, niepodzielną komórką struktury organizacyjnej w zakładzie pracy jest

stanowisko pracy. Mogą one być umieszczone w zakładzie produkcyjnym w formie:

−

gniazd technologicznych „są to jednorodne stanowiska robocze wyposażone w jednakowe

środki pracy i wykonujące określoną fazę produkcji”,

−

gniazd podmiotowych, są to różnorodne stanowiska robocze wyposażone w różne

maszyny i urządzenia, wykonujące łącznie jakiś przedmiot,

−

uszeregowanie stanowisk pracy zgodnie z procesem technologicznym.

Wyposażenie stanowiska pracy zależy od operacji technologicznych na danym

stanowisku oraz od jego specjalizacji. Wszystkie elementy wyposażenia stanowiska pracy
powinny zapewnić wygodną pozycję ciała pracującego, a narzędzia i inne przedmioty
powinny być tak umieszczone, by mogły być w zasięgu rak robotnika.

Organizacja stanowisk pracy polega na:

−

wyposażeniu stanowiska roboczego w maszyny i urządzenia podstawowe oraz urządzenia
pomocnicze,

−

ustaleniu powierzchni oraz najbardziej celowym usytuowaniu stanowiska roboczego,

−

określeniu metod pracy zapewniających najwyższy w danych warunkach poziom
wydajności pracy,

−

zapewnieniu załogi o najwyższych kwalifikacjach,

−

zapewnieniu należytej i wszechstronnej obsługi stanowiska roboczego.
Obsługa stanowiska roboczego, realizowana przez pracowników, powinna zapewnić

utrzymanie ciągłości pracy.

Do podstawowych jej funkcji należy:

−

przygotowanie dokumentacji produkcyjnej,

−

zaopatrzenie stanowisk roboczych w narzędzia,

−

zapewnienie dostaw materiałów,

−

zapewnienie nieprzerwanej dostawy różnego rodzaju energii,

−

obsługa transportowa i magazynowa,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

konserwacja i remont maszyn,

−

kontrola jakości materiałów,

−

utrzymanie porządku i czystości na stanowisku pracy i w pomieszczeniach socjalnych.

Łączenie stanowisk roboczych kierowanych przez brygadzistów, a następnie gniazd

roboczych lub innych odcinków pracy, nadzorowanych przez mistrzów.

Wzajemne relacje elementów stanowiących całość zespołu określa struktura

organizacyjna zespołu. Jej rodzaj zależy od wielkości zespołu, rodzaju i typu działalności,
dlatego nie ma uniwersalnego wzoru struktury organizacyjnej.

Podstawowym wyznacznikiem tworzenia struktury organizacyjnej są dwa czynniki:

−

podział zadań między poszczególne komórki,

−

orientacja działalności firmy na rynek.

Podział zadań to określenie zakresu kompetencji i odpowiedzialności poszczególnych

komórek z zachowaniem odpowiednich proporcji oraz równowaga między wielkością zadań
a odpowiedzialnością i kompetencjami.

Orientacja przedsiębiorstwa na rynek, a więc takie działania wszystkich komórek

organizacyjnych, którego celem jest kształtowanie produkcji, obrotu towarowego i usług
z punktu widzenia rynku.

Strukturę organizacyjną przedsiębiorstwa charakteryzują dwa zasadnicze elementy:

−

liczba szczebli zarządzania,

−

liczba pracowników lub komórek podległych jednemu kierownikowi.
W małych przedsiębiorstwach mogą być tylko trzy szczeble hierarchiczne:

−

stanowisko robocze,

−

gniazdo robocze kierowane przez mistrza,

−

kierownik przedsiębiorstwa.

W dużym przedsiębiorstwie będzie ich oczywiście więcej i będzie zależało od formy

własności i charakteru wykonywanych zadań.

Najogólniej można je podzielić na dwie części:

–

ogniwo administracyjne, w skład którego wchodzą dyrektor (ewentualnie prezes
w spółkach), księgowy, zastępcy dyrektora do spraw handlu i administracji oraz spraw
pracowniczych. Tu także są osobne działy jak: dział do spraw marketingu, zaopatrzenie,
zbytu, socjalno-bytowy, transportu itp.

–

komórki operatywne, które stanowią aparat wykonawczy, czyli zakłady produkcyjne,
magazyny, brygady remontowe, warsztaty naprawcze, produkty usługowe.

Kierowanie i zarządzanie

Skuteczność działania zespołu zależy nie tylko od jego zorganizowania, ale w dużym

stopniu od sprawnego kierowania zespołem.

Kierowanie polega na takim działaniu, by z kolei działanie podwładnych było zgodne

z zamierzeniami i celami kierownika. Tak więc istotą kierowania jest wpływanie na
podwładnych, by postępowali w sposób, który przyczyni się do wykonania określonych
zadań.

Zarządzanie natomiast polega na dysponowaniu środkami produkcji oraz nadzorze

i podejmowaniu decyzji dotyczących działalności całego przedsiębiorstwa lub jego części.

Podstawą sprawowania władzy powinna być wiedza z określonej dziedziny,

doświadczenie i predyspozycje osobowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Funkcje i czynności kierownicze

Na funkcje kierownicze składają się następujące czynniki:

−

planowanie,

−

organizowanie,

−

motywowanie,

−

kontrola.

Planowanie polega na przewidywaniu warunków i środków działania, które sprecyzują

cele i treść zadań oraz formy i sposób ich wykonania,.

Organizowanie polega na ustaleniu, doborze i łączeniu poszczególnych elementów

struktury organizacyjnej, która ma być przedmiotem kierowania.

Motywowanie lub pobudzanie do działania to stworzenie warunków i skłanianie

pracowników do wykonania zadań postawionych przez kierującego, mogą to być bodźce
materialne (premie, nagrody) oraz moralne (pochwały, dyplomy, odznaczenia).

Kontrola i ocena wyników działania polega na sprawdzania czy i w jaki sposób

wykonywane decyzje są wykonywane i czy cel został osiągnięty.

Na każdym szczeblu kierowania najważniejszą zasadą jest bezwzględne przestrzeganie

właściwych proporcji między zadaniami a uprawnieniami oraz odpowiedzialnością za
wykonanie zadań.

Rola kierownika jako organizatora pracy jest bardzo ważna, ale również ważna jest

racjonalna organizacja jego pracy. Kierownik powinien wypracować taki sposób pracy
podległego mu personelu, który będzie sprzyjał podnoszeniu sprawności i wydajności pracy.
Ważne jest również, by potrafił stworzyć taką atmosferę w pracy, która będzie przyjazna dla
podwładnych, a więc zgodna z zasadami współżycia społecznego.

Dobra atmosfera psychiczna jest nie tylko podstawą kształtowania prawidłowych

stosunków międzyludzkich, ale także istotnym warunkiem właściwie wykonywanej pracy.
Dlatego kierownik musi posiadać nie tylko wysokie kwalifikacje zawodowe, ale także wiedzę
i umiejętności z zakresu psychologii.

Teoria kierownictwa rozróżnia wiele stylów kierowania:

–

kierowanie autokratyczne, które polega na tym, że zadania i metody działania określone
są drobiazgowo, a podwładni nie są dopuszczani do udziału w decyzjach. Kierownik
autokrata nie znosi sprzeciwu, odmiennych poglądów, odmawia wyjaśnień swoich
zarządzeń. Często stosuje bodźce negatywne (nagany, likwidacje lub zmniejszenie
premii),

–

kierowanie demokratyczne polega na stawianiu przed zespołem tylko zasadniczych zadań
oraz ustaleniu końcowego celu działania i mierników oceny. Sposób i metody pracy
dobierają podwładni według własnego uznania,

–

nieingerujący styl kierowania (kierowanie bierne), kierownik w toku prac nie wpływa lub
tylko w minimalnym stopniu decyduje o przebiegu działania podwładnych,

–

kierowanie doradcze, jak nazwa wskazuje, kierownik jest jedynie doradcą, jednocześnie
podkreśla pełną odpowiedzialność pracowników za ustalony przez nich zakres działania,

–

kierowanie patronalne, które wyraża się w familiarnym stosunku do pracowników,
unikaniu zadrażnień, sporów.

Kadra kierownicza

Kandydatów na stanowiska kierownicze wybiera się albo spośród załogi albo poprzez

konkurs i wówczas decyduje komisja konkursowa.

Dobrym kierownikiem nie będzie osoba, która poprzestanie na raz zdobytych

kwalifikacjach, ponieważ zmiany jakie zachodzą w gospodarce, technice oraz organizacji
i zarządzaniu zmuszają do systematycznego śledzenia zdobyczy wiedzy. Dlatego konieczne
jest doskonalenie kadry kierowniczej. Szkoleniem zajmują się wyspecjalizowane firmy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

konsultingowe, które świadczą usługi poprzez udzielanie porad oraz pomocy
w rozwiązywaniu problemów w zarządzaniu.

Inną formą szkolenia są specjalistyczne programy komputerowe. Programy te w głównej

mierze wspomagają ekspertyzy sporządzane dla kierownictwa przedsiębiorstwa.

Sposób kierowania

Istotną cechą kierownika jest umiejętny sposób zachowania w określonych sytuacjach.

Kierownik reprezentujący odpowiedni poziom kultury osobistej

będzie potrafił

współpracować z ludźmi, szanować ich i rozumieć. Jego postępowanie będzie nacechowane
życzliwością i zaufaniem do podwładnych. Natomiast niewłaściwy stosunek do podwładnych
może wywołać niepotrzebne konflikty, doprowadzić do nerwic, frustracji, a nawet strajków,
co odbije się na funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.

Źródła konfliktów są różne, wynikają one najczęściej z niewłaściwego podziału

obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności osób zatrudnionych na różnych stanowiskach,
niewłaściwych systemów i zasad wynagrodzeń, niewłaściwego stylu kierowania.

Brak reakcji osób odpowiedzialnych za zaistniały konflikt lub reakcja spóźniona są

powodem eskalacji konfliktów, a szukanie winnego zamiast poszukiwania przyczyn i ich
usuwania, prowadzi do pogłębiania zadrażnień.

Konflikty można rozwiązać różnymi sposobami, a najczęstsze to:

−

walka, która kończy narzuceniem własnego zdania i zwycięstwem tylko jednej ze stron,

−

ustępstwa wszystkich stron konfliktu, prowadzące do kompromisu,

−

negocjacje, czyli prowadzenie rokowań.

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1. Jakie są najważniejsze funkcje przedsiębiorstw?
2. Co oznacza pojęcie „organizacja pracy”?
3. Jaka jest rola organizacji pracy w procesie produkcji?
4. Jakie są główne zasady organizacji pracy?
5. Co oznacza pojęcie „sprawne działanie”?
6. Jak nazywa się nauka określająca cechy sprawnego działania?
7. Jakie etapy występują w zorganizowanym działaniu?
8. Na czym polega organizacja indywidualnego stanowiska pracy?
9. Jakie są podstawowe czynniki tworzenia struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa?
10. Jaka jest różnica między zarządzaniem a kierowaniem?
11. Ile szczebli zarządzania występuje w przedsiębiorstwie?
12. Na czym polega sztuka kierowania?
13. Jakie są style kierowania?
14. Jakie są metody rozwiązywania konfliktów?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj porównania dwóch stylów kierowania: demokratycznego i patronalnego. Wskaż

ich zalety i wady.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wyszukać w materiale nauczania zagadnienia dotyczące stylów kierowania,
2) ustalić zalety i wady tych sposobów kierowania,
3) określić, który ze stylów może przynieść przedsiębiorstwu większe efekty,
4) uzasadnić pisemnie wybór,
5) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

poradnik dla ucznia,

−

przybory do pisania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykaż różnice między kierowaniem a zarządzaniem w przedsiębiorstwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypisać charakterystyczne cechy związane z kierowaniem w przedsiębiorstwie,
2) wypisać te cechy, które są charakterystyczne dla zarządzania,
3) sporządzić tabelę i wpisać charakterystyczne cechy,
4) odpowiedzieć na pytanie. Co jest trudniejsze, kierowanie czy zarządzanie i na kim

spoczywa większa odpowiedzialność?

5) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

foliogramy schematu przedsiębiorstwa,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

4.8.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) określić różnice między zarządzaniem, a kierowaniem?



2) określić podstawowe zasady organizacji pracy



3) określić etapy zorganizowanego działania?



4) wyjaśnić, na czym polega sztuka kierowania?



5) określić funkcje i czynności kierownicze?



6) scharakteryzować style kierowania?



7) określić zasady obowiązujące podczas negocjacji?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Aktywne poszukiwanie pracy

4.9.1. Materiał nauczania

Ludzie dorośli podejmują pracę w celu uzyskania dochodów, a podmioty gospodarcze

zatrudniają pracowników, którzy pracują przy wytwarzaniu dóbr bądź świadczenia usług.
Pracownicy i pracodawcy spotykają się na rynku pracy.

Rynek pracy funkcjonuje według podobnych zasad jak rynek dóbr i usług

konsumenckich, czyli według prawa popytu i podaży oraz ceny.

Pracodawcy kształtują popyt na pracę, czyli zatrudniają pracowników a pracownicy

reprezentują podaż pracy, chcą uzyskać zatrudnienie.

Zależności między popytem i podażą na rynku pracy wpływają na kształtowanie się

płacy, czyli ceny pracy. Przedsiębiorcy zwiększają zatrudnienie dotąd, dopóki dodatkowy
przychód jaki osiągną w związku z zatrudnieniem kolejnego pracownika, będzie większy od
kosztu jego zatrudnienia.

Natomiast pracownicy oferują swoje zatrudnienie, jeżeli uznają, że płaca jaką uzyskują,

stanowi dla nich wartość.

Optymalną sytuacją na rynku pracy jest stan równowagi, który polega na tym, że

wszystkie osoby poszukujące pracy znajdują zatrudnienie, a wszyscy pracodawcy znajdą
potrzebnych im pracowników. W stanie równowagi zarówno pracujący jak i pracodawcy
akceptują ustalone na rynku pracy wynagrodzenie. Byłaby to sytuacja idealna. Tymczasem
rynek pracy charakteryzuje się nierównowagą wyrażającą się w tym, że nie wszyscy, którzy
poszukują pracy, mogą ją znaleźć, stąd bezrobocie.

Praca jest więc specyficznym towarem, a popyt na pracę jest popytem pochodnym,

ponieważ zależy on od popytu na dobra i usługi, do wytwarzania których potrzebne są
kwalifikacje.

Przy założeniu elastycznych płac (możliwości zmian ich poziomu) równowaga na rynku

pracy kształtuje się pod wpływem zmian wielkości popytu na pracę i podaż pracy.

Na rynku pracy obok dwóch podstawowych podmiotów – pracodawcy i pracobiorcy

istnieją jeszcze dwie ważne grupy – samozatrudnieni, ludzie, którzy założyli własną
jednoosobową firmę i sami stworzyli dla siebie miejsce pracy oraz bezrobotni, osoby, które
pozostają bez pracy i poszukują jej.

Metody aktywnego poszukiwania pracy

Znalezienie dobrze płatnej i satysfakcjonującej pracy nie jest łatwe, zwłaszcza, że o jedno

miejsce ubiega się kilku chętnych. Dlatego konieczne jest opracowanie umiejętności, które
pozwolą:

−

dokonać analizy posiadanych umiejętności, cech osobistych oraz zdobytych doświadczeń
pod kątem ich przydatności w przyszłej pracy zawodowej,

−

znaleźć pracodawcę, który poszukuje pracowników,

−

przygotować dokumenty potrzebne do poszukiwania pracy,

−

zaprezentować się przyszłemu pracodawcy we właściwy sposób.
Poszukując pracy należy też być przygotowanym, że pracodawca odrzuci naszą ofertę,

ale nie należy się zrażać, tylko zastanowić, co miało wpływ na tę negatywną decyzję i przy
kolejnej okazji nie popełnić tego samego błędu.

Aktywne poszukiwanie pracy nie oznacza biegania od jednego do drugiego pracodawcy,

ten chwilowy brak zatrudnienia należy wykorzystać na uzupełnienie posiadanych kwalifikacji
zawodowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Informacje o miejscach pracy można uzyskać z różnych źródeł, nie tylko szukać ich

w urzędach pracy, istnieją przecież agencje pracy, firmy doradztwa personalnego i co ważne,
te instytucje nie pobierają żadnych opłat. By mieć szansę na otrzymanie oferty z takiej firmy,
należy wcześniej przygotować wymagane dokumenty (jest to najczęściej życiorys), wówczas
dane przyszłego pracownika zostają umieszczone w bazie danych, by w przyszłości
pracodawca mógł z nich skorzystać, choć aktualnie nie ma odpowiedniej oferty. Trzeba być
także przygotowanym na rozmowę oraz na wypełnienie testu psychologicznego. Takie
procedury maja na celu dokonanie wstępnej selekcji.

Inną formą poszukiwania pracy jest śledzenie ofert zamieszczonych w prasie. Takie

ogłoszenie znajduje się w prasie ogólnopolskiej i lokalnej, miesięcznikach, tygodnikach,
a nawet w telegazecie. Odpowiadając na ogłoszenia prasowe należy dokonać porównania
między wymaganiami stawianymi przez pracodawców a własnymi kwalifikacjami i ofertę
złożyć tylko wówczas, jeśli te wymagania są zgodne.

Jeszcze innym źródłem ofert pracy są serwisy internetowe. Tu znajdują się oferty

z całego kraju i z zagranicy.

Nie należy jednak ograniczać się do wyszukiwania ofert i odpowiadania na nie, trzeba

samemu wysłać własną ofertę do potencjalnych pracodawców, adresy firm znajdują się
w Katalogach firm, Książce telefonicznej. Po wybraniu interesującej nas firmy należy
dokumenty wysłać do działu personalnego i czekać na odpowiedź.

Kolejnym źródłem informacji o miejscach pracy są informacje uzyskane od innych osób.

Znajomi, rodzina są źródłem cennych informacji, a także ewentualnych referencji.

Osoba polecająca kandydata do pracy bierze w jakimś sensie odpowiedzialność za niego,

ale udzielenie tego typu pomocy nie oznacza, że kandydat otrzyma pracę, jednak gdy
pracodawca ma kilku kandydatów o podobnych kwalifikacjach, jest większa szansa
otrzymania pracy.

Wreszcie doskonałą okazją są tzw. giełdy pracy, gdzie możliwy jest bezpośredni kontakt

z pracodawcą.

Poszukując pracy należy liczyć się z możliwością zmiany miejsca zamieszkania, co nie

jest w naszych warunkach takie proste.

Jeśli nie można otrzymać stałej pracy, należy szukać pracy na jakiś okres. Pracodawcy

poszukują pracowników tylko na czas określony, zwłaszcza gdy zachodzi konieczność
wykonania określonych zadań, czy potrzeba zastąpienia pracownika, który poszedł na urlop.
Nie należy odrzucać takich ofert, gdyż jest to sposób na podniesienie kwalifikacji i zdobycia
doświadczenia zawodowego.

Dokumenty potrzebne w poszukiwaniu pracy

Pracodawca z reguły dokonuje wstępnego wyboru kandydatów na podstawie

otrzymanych dokumentów. Ocenia kwalifikacje, doświadczenie zawodowe (lub jego brak
w przypadku pierwszej pracy), a na podstawie formy tych dokumentów ocenia inne cechy –
dokładność, precyzję wyrażania myśli. Podstawowymi dokumentami wymaganymi od
kandydata do pracy są:

−

życiorys (curriculum vitae c.v.),

−

list motywacyjny.
Życiorys – c.v. jest najważniejszym dokumentem jaki należy złożyć, ubiegając się

o pracę.

Życiorys powinien być napisany bezbłędnie, czytelnie i starannie, nie powinien być

dłuższy niż jedna strona formatu A4; najczęściej pracodawcy oczekują życiorysu
sporządzonego w postaci curriculum vitae – c.v.

W c.v. poza podstawowymi informacjami o kandydacie wszystkie pozostałe przedstawia

się wraz z określeniem przedziałów czasowych, w których miały one miejsce – w odwrotnym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

porządku chronologicznym. To znaczy, że w pierwszej kolejności podaje się informacje o
tych wydarzeniach, które miały miejsce ostatnio, np. jeśli osoba sporządzająca c.v. ukończyła
szkołę zawodową w 2002 r., a technikum w 2005, to najpierw podajemy rok ukończenia
technikum, a później ukończenie zasadniczej szkoły zawodowej.

Curriculum Vitae składa się z 5 części w których zamieszcza się:

–

dane osobowe – imię, nazwisko, dokładny adres, numer telefonu, datę urodzenia, stan
cywilny,

–

informacje dotyczące przebiegu nauki – nie tylko jakie szkoły zostały ukończone ale
i profil klasy oraz informacje dotyczące udziału w zajęciach nadobowiązkowych,

–

informacje dotyczące doświadczenia zawodowego, nazwy zakładów pracy, zajmowane
stanowisko, zakres obowiązków i osiągnięcia zawodowe,

–

informacje o dodatkowych kwalifikacjach, np. znajomość języków obcych, umiejętność
obsługi komputera i innych urządzeń biurowych, posiadanie prawa jazdy, a także
informacje o cechach osobowych, np. łatwość nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi,

–

zainteresowania kandydata.
W niektórych c.v. dodaje się jeszcze jedną część – referencje (opinia, świadectwo

z innych zakładów pracy). W tej części można zamieścić „referencje na życzenie” lub
przedstawić informacje o osobach, które mogą poświadczyć posiadane kwalifikacje, ale tylko
za zgodą osób, które zostały wymienione w tej części.

Rys. 4. Wzór CV [12, s. 259].

List motywacyjny

Adresatem listu motywacyjnego powinna być osoba, która w przedsiębiorstwie

odpowiada za przyjmowanie pracowników, a więc osoba zajmująca się sprawami kadrowymi.

Celem listu motywacyjnego jest przekonanie pracodawcy, że osoba, która napisała list

jest właściwym kandydatem. W liście motywacyjnym nie można powtarzać informacji z c.v.
lecz należy omówić szerzej te z nich, które mogą być ważne i interesujące dla przyszłego
pracodawcy. List motywacyjny powinien być napisany starannie, poprawnym językiem.

We wstępie należy napisać o jakie stanowisko lub o jaki rodzaj pracy ubiega się autor

listu. Poza tym należy wskazać, skąd kandydat otrzymał informacje o poszukiwaniu
pracowników przez firmę.

List motywacyjny składa się z 4 części:

–

wstępu, w którym autor listu pisze o jakie stanowisko ubiega się i skąd otrzymał
informacje o poszukiwaniu pracowników,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

–

opisu tych cech i kwalifikacji oraz doświadczeń zawodowych, które będą przydatne
w pracy,

–

ukazanie korzyści jakie odniesie pracodawca, zatrudniając autora listu oraz
przedstawienie wizji przyszłego rozwoju zawodowego,

–

zakończenie, podziękowanie za czas poświęcony na rozpatrywanie kandydatury. List
należy zakończyć grzecznościowym zwrotem (Z poważaniem) i własnoręcznym
podpisem.

Rys. 5. Wzór listu motywacyjnego [12, s. 259].

Jeszcze inną formą jest tzw. list intencyjny. Ma on taką samą formę jak list motywacyjny,

ale wysyła się go do pracodawców, u których kandydat chciałby pracować, np. ze względu na
zainteresowania czy prestiż firmy. W liście intencyjnym podaje się wszystkie te cechy
kandydata, które są związane z przyszłą pracą zawodową.

Rozmowa kwalifikacyjna

Rozmowa kwalifikacyjna lub inaczej rozmowa wstępna jest pierwszym bezpośrednim

kontaktem z pracodawcą, jest to więc okazja do jak najlepszego zaprezentowania siebie.
Dlatego przyszły pracownik powinien przygotować się do tej rozmowy:

−

zdobyć jak najwięcej informacji o pracodawcy i o przyszłym stanowisku pracy,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

przeanalizować złożone dokumenty i przygotować odpowiedzi na ewentualne pytania,

−

przygotować pytania do ewentualnego pracodawcy.
Obowiązujące zasady:

−

punktualność,

−

schludny wygląd,

−

zwięzłe i jasne odpowiedzi,

−

zdecydowanie,

−

rzeczowość,

−

kompetencja i profesjonalizm,

−

stawianie pytań pracodawcy, np. o wynagrodzenie, czy zakres obowiązków.
Pracodawca po przeprowadzonej rozmowie kwalifikacyjnej powinien podjąć decyzję

o zatrudnieniu lub odmowie, stąd wnikliwa obserwacja kandydata – jego zachowanie,
postawa, ale przede wszystkim najważniejsze są odpowiedzi na pytania, które są tak
redagowane, by kandydat musiał na nie odpowiedzieć wyczerpująco, a nie tylko „tak”, „nie”.
Oprócz pytań o przebieg kariery zawodowej, przyczyn zmiany pracy, należy oczekiwać pytań
bardziej osobistych, dotyczących samooceny lub stosunków rodzinnych, na które nie zawsze
należy odpowiadać lub dać odpowiedź wymijającą. Mogą być tez pytania trudne,
zaskakujące, dotyczące rozwiązywania konkretnych zadań i właśnie na takie pytania kandydat
musi być przygotowany, ponieważ pracodawca ocenia nie tylko kwalifikacje zawodowe, ale
poziom inteligencji, umiejętność jasnego wyrażania myśli, zdolności, refleks, zdolność
w zakresie komunikacji interpersonalnej, umiejętność panowania nad emocjami.

Pytania, które mogą zaskoczyć kandydata. W czasie rozmowy z pracodawcą nie można

przewidzieć wszystkich pytań, dlatego należy być przygotowanym na „trudne pytania”, np.

−

dotyczące rozwiązywania konfliktów. Tego typu pytania mają na celu określenie
kompetencji kandydata, takich, jak komunikatywność, umiejętność perswazji, orientacji
na rezultat.

−

co jest ważniejsze: zadowolenie z pracy czy awans. To pytanie ma potwierdzić lub
zaprzeczyć zaangażowanie przyszłego pracownika, ambicje i bezpośredniość.

Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

W momencie otrzymania zatrudnienia kończy się etap poszukiwania pracy, a rozpoczyna

etap świadczenia (wykonywania) pracy.

Najczęstszą podstawą wykonywania pracy przez pracownika na rzecz pracodawcy jest

umowa o pracę. W umowie o pracę pracownik zobowiązuje się do wykonania określonej
pracy, a pracodawca do zapłaty wynagrodzenia. Umowa powinna być zawarta na piśmie
i określać:

−

rodzaj pracy,

−

miejsce pracy, termin rozpoczęcia,

−

wynagrodzenie.
Jeśli pracownik wykonuje pracę na podstawie umowy o pracę, to zarówno pracownika

jak i pracodawcę obowiązują przepisy prawa pracy, które zawarte są w „Kodeksie pracy”.

Innego rodzaju umowy, to umowy cywilno-prawne:

−

umowa zlecenie,

−

umowa ajencyjna,

−

umowa o dzieło.
Do tego rodzaju umów nie stosuje się przepisów prawa pracy lecz przepisy „Kodeksu

cywilnego” i osobom wykonującym pracę na podstawie umów cywilno-prawnych nie
przysługują uprawnienia przewidziane w Kodeksie pracy. Inaczej też wyglądają rozliczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

z urzędem skarbowym z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych oraz na innych
zasadach podlegają ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym.

Kodeks pracy wyróżnia następujące rodzaje umów o pracę:

−

umowa zawarta na czas nieokreślony (bezterminowa),

−

umowa zawarta na czas określony, może być zawarta tylko dwukrotnie. Jeśli przerwa
między rozwiązaniem poprzedniej umowy a nawiązaniem następnej nie przekroczyła
jednego miesiąca, to automatycznie umowa ta staje się umową na czas nieokreślony,

−

umowa zawarta na czas wykonania określonej pracy, czas tej umowy jest również
ograniczony, ponieważ nie zawsze można sprecyzować dokładnie czas pracy na
wykonanie zleconego zadania od momentu podpisania umowy.
Każda z umów może być poprzedzona umową na okres próbny, który nie może trwać

dłużej niż 3 miesiące.

Podstawowe prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

Podstawowe obowiązki pracodawcy:

−

zaznajomienie pracowników z zakresu ich obowiązków oraz sposobem wykonywania
pracy,

−

organizowanie pracy w taki sposób, by w pełni wykorzystany został czas pracy a także
ich kwalifikacje,

−

zapewnienie bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

terminowe i prawidłowe wypłacanie wynagrodzenia,

−

umożliwienie pracownikom podnoszenia kwalifikacji,

−

opłacanie obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
Podstawowe obowiązki pracownika:

−

sumienność w wykonaniu zadań,

−

staranność,

−

stosowanie się do poleceń przełożonych, jeśli nie są sprzeczne z przepisami prawa
i umowy o pracę,

−

przestrzeganie ustalonego czasu pracy,

−

przestrzeganie regulaminu pracy,

−

przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

dbanie o dobro zakładu pracy,

−

ochrona mienia zakładu,

−

zachowanie tajemnicy informacji.
Jednym z ważniejszych obowiązków pracownika jest przestrzeganie czasu pracy, czyli

okresu czasu, w którym pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy. Czas pracy
nie może przekraczać 8 godz. na dobę i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu
pracy. Za pracę wykonaną ponad ustalone normy, w tzw. godzinach nadliczbowych
przysługuje pracownikowi dodatkowe wynagrodzenie. Liczba godzin nadliczbowych nie
może przekroczyć 150 godz. w ciągu roku kalendarzowego. Czas pracy pracownika nie może
przekroczyć 48 godz. tygodniowo.

Dodatkowe wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną w niedziele i święta.

Urlopy

Prawo do płatnego urlopu, corocznego i nieprzerwanego jest prawem pracownika

wynikającym z Kodeksu pracy. Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy uzyskuje
prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu
przysługującego mu po przepracowaniu roku.

Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku

kalendarzowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi:

−

20 dni roboczych przy zatrudnieniu krótszym niż 10 lat,

−

26 dni roboczych – po 10 latach pracy.
Za dni robocze uważa się wszystkie dni z wyjątkiem niedziel i świąt i wolnych sobót.
Do okresu, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się okres kształcenia w szkołach

średnich i wyższych według zasad określonych w Kodeksie pracy:

−

z tytułu ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej wlicza się przewidywany programem
nauczania czas trwania nauki, nie dłużej niż 3 lata,

−

z tytułu ukończenia średniej szkoły zawodowej (technikum, liceum zawodowe), wlicza
się przewidywany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak jak 5 lat,

−

z tytułu ukończenia średniej szkoły ogólnokształcącej – wlicza się 4 lata,

−

z tytułu ukończenia szkoły policealnej – wlicza się 6 lat,

−

z tytułu ukończenia szkoły wyższej – wlicza się 8 lat.
Czas kształcenia w różnych typach szkół nie podlega kumulacji.
Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego

zatrudnienia bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustanowienia stosunku
pracy.

Oprócz przepisów regulujących prawo do urlopów wypoczynkowych prawo pracy

zawiera przepisy dotyczące urlopów:

−

macierzyńskich, 16 tygodni po urodzeniu pierwszego dziecka, 18 przy każdym
następnym.

−

urlop wychowawczy, przysługuje on pracownikowi zatrudnionemu co najmniej przez 6
miesięcy.
Termin urlopu nie może przekraczać 3 lat.

−

urlop bezpłatny, udzielany na pisemny wniosek pracownika. Nie wlicza się go do okresu
pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze,

−

urlop okolicznościowy, kilkudniowy i jest on związany z ważnymi sprawami rodzinnymi
i osobistymi,

−

urlop szkoleniowy, udzielany pracownikom podnoszącym swoje kwalifikacje (studia
podyplomowe, kursy, szkolenia, seminaria),

Wynagrodzenia

Za wykonaną pracę pracownik otrzymuje wynagrodzenie, ekwiwalent pieniężny. Kwota

pieniężna otrzymana przez pracownika jako wynagrodzenie to jego płaca nominalna. Płaca
realna to suma dóbr i usług, które można kupić za otrzymane wynagrodzenie. By sprawdzić,
czy płaca realna rośnie czy maleje, należy porównać wzrost cen ze wzrostem płac
nominalnych. I tak, kiedy wzrost cen jest większy od wzrostu płac nominalnych, to wysokość
płacy realnej maleje,

wzrost cen

wzrost płac

płaca realna

kiedy wzrost cen jest mniejszy od wzrostu płac nominalnych, to wysokość płacy realnej
rośnie

wzrost cen

wzrost płac

płaca realna

Wynagrodzenie pracownika podlega ochronie określonej w przepisach prawa. Ochrona

wynagrodzenia za pracę jest to zabezpieczenie pracownika przez utratą wynagrodzenia lub
przed nadmiernym obciążeniem lub nieterminową wypłatą.

Temu celowi służą:

−

pozbawienie pracownika możliwości zrzeczenia się wynagrodzenia na rzecz innej osoby,

−

obowiązek wypłaty wynagrodzenia za pracę co najmniej raz w miesiącu, w stałym
i ustalonym z góry terminie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

ograniczenie możliwości dokonania potrąceń z wynagrodzenia do przypadków
i w wysokości określonej w Kodeksie pracy,

−

ustalenie kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę,

−

konieczność wypłacania wynagrodzenia przez pracodawcę w miejscu, terminie i czasie
określonym w regulaminie pracy i w przepisach o wynagrodzeniu,

−

określenie w Kodeksie pracy sankcji, jakie grożą pracodawcy za nieterminowe wypłaty
wynagrodzenia.
Wynagrodzenie powinno być czynnikiem motywującym do pracy. Nie powinno być zbyt

niskie, bo pracodawca nie znajdzie pracowników ani też zbyt wysokie, ponieważ obniża ono
zysk przedsiębiorstw.

Rozwiązanie stosunku pracy

Ustanie stosunku pracy powstałego na podstawie umowy o pracę może nastąpić:

−

na mocy porozumienia stron,

−

za wypowiedzeniem umowy przez jedną stronę,

−

bez wypowiedzenia przez jedna ze stron umowy,

−

z upływem czasu, na który została zawarta,

−

z dniem ukończenia pracy, dla której wykonania została zawarta,

−

na podstawie innych przyczyn.
Przy rozwiązywaniu umowy o pracę ważne jest znajomość okresów wypowiedzenia.

Obowiązują:

−

3 kolejne dni robocze, jeśli okres próbny nie przekracza 3 tygodni,

−

1 tydzień, jeśli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie,

−

2 tygodnie jeśli okres próbny wynosi 3 miesiące,

dla umów o pracę zawartych na czas nieokreślony:

−

2 tygodnie, jeśli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy,

−

3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.
W związku z wypowiedzeniem, rozwiązaniem umowy lub wygaśnięciem stosunku pracy

pracodawca jest obowiązany wydać pracownikowi świadectwo pracy, w którym muszą być
następujące dane:

−

okres i rodzaj wykonywanej pracy,

−

zajmowane stanowiska,

−

tryb rozwiązania umowy,

−

okoliczności wygaśnięcia stosunku pracy,

−

uprawnienia z tytułu ubezpieczeń społecznych.
Na specjalne żądanie pracownika podaje się tez informacje o wysokości i składnikach

wynagrodzenia i uzyskanych kwalifikacjach.

Rozwiązanie umowy o pracę oznacza dla pracodawcy obowiązek:

−

wyrejestrowania pracownika z ZUS-u w ciągu 7 dni od rozwiązania umowy (na
formularzu ZUS ZWUA),

−

rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych na formularzu PIT-11, który
należy przekazać pracownikowi i urzędowi skarbowemu. Formularz ten należy złożyć do
15 dnia następnego miesiąca.
W przypadkach, kiedy umowa o pracę została rozwiązana niezgodnie z prawem lub była

nieuzasadniona, pracownik może odwołać się do sądu pracy, który może orzec:

−

bezskuteczność wypowiedzenia umowy o pracę (jeżeli umowa nie została rozwiązana),

−

odszkodowanie pracodawcy na rzecz pracownika,

−

przywrócenie pracownika do pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do ćwiczeń.

1. Jakie są zasady poszukiwania pracy?
2. Co oznacza sformułowanie „aktywne poszukiwanie pracy”?
3. Jakie są metody poszukiwania pracy?
4. Czy Internet jest przydatny w poszukiwaniu pracy i w jakim zakresie?
5. Jakie dokumenty potrzebne są przy poszukiwaniu pracy?
6. Czy życiorys i tzw. curriculum vitae oznacza to samo?
7. Z ilu i jakich części składa się curriculum vitae?
8. Jaka jest różnica między listem intencyjnym a listem motywacyjnym?
9. Jakie informacje powinien zawierać list motywacyjny?
10. Na czym polega przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej?
11. Jakie są prawa i obowiązki pracownika a jakie pracodawcy?
12. Jakie informacje musi zawierać umowa o pracę?
13. Jaka jest rola wynagrodzenia za pracę?

4.9.2. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zostałeś pracodawcą i masz zatrudnić pracownika. Jakie pytania zadasz w czasie

rozmowy kwalifikacyjnej i w jaki sposób ocenisz poszczególne wypowiedzi?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przygotować listę pytań dla kandydata,
2) przygotować listę wymagań stawianych kandydatowi,
3) opisać cała sytuację w formie sprawozdania.
Pamiętaj! I ty możesz znaleźć się w podobnej sytuacji, więc stwórz odpowiednią atmosferę,
by potencjalny pracownik nie czuł się źle (opisz ją na wstępie ćwiczenia).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

arkusz ćwiczeń,

−

prosty system do nagrywania,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Sporządź swój życiorys zawodowy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) sporządzić schemat formy graficznej życiorysu,
2) wypisać elementy, które powinien zawierać życiorys,
3) wpisać wszystkie informacje w odpowiednie miejsce w strukturze życiorysu

zawodowego w formie elektronicznej lub na papierze „podaniowym”,

4) zaprezentować ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz ćwiczeń,

−

materiał nauczania z poradnika dla ucznia,

−

komputer, papier,

−

wzór życiorysu,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Sporządzić umowę o pracę dla swojego potencjalnego pracownika.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wypełnić prawidłowo zamieszczony poniżej wzór umowy o pracę,
2) przedstawić ćwiczenie na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

wzór umowy,

−

literatura z punktu 6 poradnika.

Rys. do ćwiczenia 3. Wzór Umowy o pracę [12, s. 260].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną?



2) sporządzić życiorys zawodowy?



3) odróżnić życiorys zawodowy od c.v.?



4) sporządzić c.v.?



5) omówić aktywne metody poszukiwania pracy?



6) napisać list intencyjny?



7) napisać list motywacyjny?



8) sporządzić umowę o pracę?



9) wymienić prawa i obowiązki pracodawcy?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem pytań testowych.
4. Test zawiera 20 pytań o różnym stopniu trudności. Tylko jedna spośród 4 możliwych

odpowiedzi jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

8. Na rozwiązanie testu masz 30 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Majątek w rozumieniu ekonomistów to

a) posiadanie pieniędzy.
b) zasób dóbr, które mają wartość pieniężną.
c) posiadanie dóbr.
d) zasób środków, które są w posiadaniu państwa.

2. Czynniki wytwórcze to

a) zasoby naturalne i ludzkie.
b) kapitał i praca.
c) tylko zasoby ludzkie.
d) kapitał, praca i zasoby ludzkie.

3. Zasoby kapitałowe firmy zwiększają

a) produkcję.
b) zyski przedsiębiorców.
c) płace robotników.
d) majątek narodowy.

4. Mechanizm rynkowy polega na

a) dostosowaniu popytu do podaży.
b) reakcji konsumenta na zmianę ceny.
c) wzajemnym dostosowaniu popytu, podaży i ceny w celu osiągnięcia równowagi.
d) na wycenie różnych dóbr, które są towarem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Zatrudnienie pracownika na podstawie stosunku cywilnoprawnego następuje w wyniku

a) zawarcia umowy o pracę na czas próbny.
b) zawarcia umowy o pracę na czas określony.
c) zawarcia umowy o dzieło.
d) zawarcia umowy na czas nieokreślony.

6. Dostosowanie podaży do zmiany ceny zależy od

a) od rezerw wytwórczych i poziomu zapasów przedsiębiorstwa.
b) kapitału.
c) zatrudnienia.
d) zatrudnienia i kapitału.

7. Termin „osoba prawna” oznacza

a) osobę posiadającą prawa zagwarantowane Ustawą Zasadniczą (Konstytucją).
b) osobę, której przepisy nadają osobowość prawną.
c) osobę płacącą podatki.
d) przedsiębiorstwa.

8. Plan budowy firmy to inaczej

a) biznesplan.
b) kosztorys przyszłej firmy.
c) planowanie strategii firmy.
d) bilans otwarcia.

9. Zgłoszenie do ewidencji działalności gospodarczej odbywa się w Urzędzie

a) Skarbowym.
b) Statystycznym.
c) Pracy.
d) Miasta/Gminy

10. Koszt to

a) wydatek.
b) cena produktu.
c) określone nakłady finansowe na działalność firmy.
d) wpływy z produkcji.

11. Podstawowym aktem prawnym regulującym działalność gospodarczą jest

a) Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r.
b) Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r.
c) Kodeks cywilny.
d) Kodeks pracy.

12. Warunkiem uzyskania kredytu z banku jest

a) posiadanie zdolności kredytowej.
b) posiadanie firmy.
c) przedstawienie biznesplanu.
d) posiadanie własnych niewielkich kapitałów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Leasing jest

a) formą pożyczki pieniężnej.
b) formą odpłatnego udostępnienia dóbr potrzebnych do prowadzenia przedsiębiorstwa.
c) wypożyczeniu na czas określony maszyn i urządzeń.
d) krótkoterminową pożyczką.

14. Biznesplan to

a) kosztorys przyszłej firmy.
b) rozpoznanie rynku.
c) strategie marketingowe.
d) plan działania firmy.

15. Osoba fizyczna podejmuje działalność gospodarczą w oparciu o przepisy

a) Kodeksu pracy.
b) Kodeksu cywilnego.
c) Kodeksu spółek handlowych.
d) Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej.

16. Cena równowagi rynkowej zależy od

a) decyzji konsumentów.
b) decyzji producentów.
c) działań rządu.
d) równowagi popytu i podaży.

17. Referencje to

a) informacje o poprzednim miejscu pracy.
b) opinia pracodawcy z poprzedniego miejsca pracy.
c) dokumenty niezbędne do zatrudnienia.
d) informacje o szczególnych zainteresowaniach pracownika.

18. Prakseologia jest nauką o

a) organizacji i zarządzaniu przedsiębiorstwem.
b) skutecznym działaniu.
c) zarządzaniu przedsiębiorstwem.
d) działaniu zorganizowanym.

19. W CV nie musisz umieszczać

a) pochodzenia.
b) informacji dotyczących doświadczenia zawodowego.
c) informacji o dodatkowych kwalifikacjach.
d) swoich zainteresowań.

20. Umowa o pracę jest umową

a) na czas określony lub nieokreślony.
b) zleceniem.
c) ajencyjną.
d) na czas określony.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...........................................................................................................................

Prowadzenie działalności gospodarczej

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Słownik
Aktywa

– majątek przedsiębiorstwa.

Amortyzacja

– zmniejszenie wartości majątku trwałego w ciągu roku w wyniku jego

wykorzystywania w produkcji.

Analiza SWOT

– jedna z najpopularniejszych technik analitycznych, stosowana do

analizy wewnętrznego i zewnętrznego środowiska przedsiębiorstwa
i oceny wartości projektów.

Cena

– wartość rynkowa towaru lub usługi wyrażona w pieniądzach.

Dochód

– suma wpływów pieniężnych lub rzeczowych uzyskanych w danym

czasie przez osobę fizyczną lub osobę prawną, pomniejszona o tzw.
koszty własne.

Deklaracja
rozliczeniowa

– dokument przekazywany przez płatnika składek do ZUS-u.

Franczyza

– długookresowa, stała umowa współpracy między dwoma niezależnymi

przedsiębiorcami – franczyzodawcą i franczyzobiorcą, podczas której
franczyzodacwa przekazuje partnerowi wiedzę jak prowadzić firmę,
użycza swojej marki. Za licencję franczyzobiorca płaci określony
w umowie procent od uzyskanego obrotu.

Kapitał

– aktywa finansowe lub materialne o wartości pieniężnej

Koszty uzyskania
przychodu

– poniesione nakłady finansowe związane z uzyskaniem przychodu,

które zalicza się w koszty odliczane od przychodu w celach
podatkowych. Mogą to być koszty surowców, opakowań, itp.

Majątek obrotowy – ogół dóbr zużywanych w cyklu produkcyjnym.

Majątek trwały

– ogół dóbr należących do przedsiębiorstwa.

Opodatkowanie
na zasadach
ogólnych

– podatek dochodowy od osób fizycznych, opłacany przy zastosowaniu

podstawy obliczania podatku.

Osobowość
prawna

– zdolność do występowania samodzielnie we własnym imieniu

w charakterze praw i obowiązków. Mają je tylko te podmioty, którym
przyznały tę własność przepisy prawa

Płaca minimalna

– najniższa płaca gwarantowana pracownikom, w Polsce ustalona przez

Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

Pasywa

– środki własne przedsiębiorstwa, kredyty, zobowiązania, z których

finansowany jest majątek przedsiębiorstwa. Wielkość pasywów jest
równa wartości aktywów.

Podstawa
opodatkowania

– suma przychodów pieniężnych pomniejszona o koszty uzyskania

przychodu.

Rentowność

– miara efektywności gospodarowania, wyrażająca się stosunkiem zysku

lub wyniku finansowego do sprzedaży netto, wielkości zaangażowania
kapitału lub wartość wszystkich aktywów.

Stosunek pracy

– Stosunek prawny, którego podmiotami są pracownik i pracodawca.

Wynik finansowy – różnica pomiędzy przychodem przedsiębiorstwa a kosztami jakie ono

poniosło. Gdy wynik finansowy jest dodatni, mówimy o zysku, gdy
ujemny (koszty są wyższe niż przychody) mamy do czynienia ze stratą.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Bangs D.H Jr.: Plan marketingowy. PWE, Warszawa 1999
2. Burzyński Cz.: Kuśnierstwo. WNT, Warszawa 1986.
3. BHP w przemyśle skórzanym. Stowarzyszenie Włókienników Polskich, Łódź 1975
4. Dębski Cz.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw Cz. I., II. WSiP, Warszawa 1994
5. Garbara W.: Przesłanki racjonalnego zarządzania. Książka i Wiedza, Warszawa 1993
6. Kuśnierstwo. Praca zbiorowa. WNT, Warszawa 1971
7. Makieta Z., Rachwał T.: Podstawy przedsiębiorczości. Nowa Era, Warszawa 2002
8. Masiukiewicz P.: Marketing w małych i średnich przedsiębiorstwach korzystających

z pomocy unijnych. SGH, Warszawa 2007

9. Mierzejewska-Majcherek J.: Podstawy przedsiębiorczości, Nowa era 2002
10. Milewski R.: Podstawy ekonomii. PWN, Warszawa 1998
11. Musiałkiewicz J.: Podstawy przedsiębiorczości. Ekonomik, Warszawa 2006
12. Pacewicz A., Merta: Z ekonomią na ty. CEO, Warszawa 2003
13. Stanlake G.F.: Podstawy ekonomii. WSiP, Warszawa 1992
14. Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173,

poz. 1807)

15. Gazeta Prawna