MOTYWOWANIE UCZNIÓW DO NAUKI

Czy często zastanawiamy się nad motywacją dzieci do nauki? Kto i jak powinien to przyciąganie

kształtować? Konieczne jest kształtowanie stosunku dziecka do samego siebie: wiary we własne
możliwości, zaufania do siebie, nie zniechęcania się trudnościami i niepowodzeniami, chęć rozwijania
własnych

uzdolnień.

Szczególnie na lekcji religii rola oceny bywa niekiedy dyskutowana. Średnia śródroczna i końcoworoczna
nie bierze pod uwagę oceny z religii. Sam bodziec religijny niejednokrotnie nie wystarcza.
Właściwa motywacja uczenia się prowadzi do powstania odpowiednich uwarunkowań wewnętrznych. Ona
powoduje, że nauka staje się dla uczniów subiektywnie ważna i stwarza warunki kształtowania wysokiej
intelektualnej i fizycznej gotowości działania. (M. Węglińska, 1997)

W odniesieniu do nauki szkolnej pojęcie motywacji ucznia stosowane jest do wyjaśnienia, do jakiego
stopnia uczniowie poświęcają uwagę i wysiłek na rozmaite przedsięwzięcia pożądane przez ich nauczycieli
albo niepożądane. Motywacja dotyczy subiektywnych doznań ucznia, zwłaszcza jego chęci angażowania się
w lekcję i czynności uczenia się oraz powodów takiego zaangażowania. Zasadnicze cele i strategie
motywowania uczniów powinny się koncentrować wokół zachęcania ich do angażowania się w pracę na
lekcji ze względu na motyw nauczenia się, to znaczy z zamiarem przyswojenia tej wiedzy lub tych
umiejętności, których opanowaniu ma służyć praca na lekcji.

Nauczyciele, którzy wyzwalają wewnętrzną motywację u uczniów:
- znają potrzeby każdego ucznia,
- są zainteresowane rozwojem każdego ucznia,
- są konsekwentni i zdecydowani w sprawach reguł, nieprzekraczalnych granic i zadań,
- dodają odwagi,
- widzą możliwość osiągnięcia sukcesu przez każdego ucznia,
- odnoszą się z szacunkiem do starań i wkładu pracy każdego ucznia.
By tworzyć przyjazny klimat trzeba:
- być zadowolonym z pracy,
- zwracać uwagę raczej na to co pozytywne niż negatywne,
- utrzymywać porządek,
- zachęcać uczniów do podejmowania ryzyka,
- nie oczekiwać, że uczniowie będą doskonali,
- mieć poczucie humoru,
- umieć rozwiązywać sprawy dyscyplinarne z zastosowaniem
- umieć przebaczać i zapominać,
- nigdy nie dawać za wygraną.
- być zrelaksowanym,



TEORIE POTRZEB A MOTYWACJA
W motywowaniu uczniów ważną rolę ma zrozumienie potrzeb.
Teorie potrzeb zaliczają się do pierwszych teorii motywacji. Według takich teorii zachowanie jest
odpowiedzią na odczuwane potrzeby. Potrzeby zaś mogą być albo wrodzone i uniwersalne (np. instynkt
samozachowawczy, głód, pragnienie) , albo wyuczone poprzez uczestnictwo w kulturze i różnym stopniu
rozwinięte u różnych ludzi.
Bardzo popularny i wpływowy jest model motywacji oparty na teorii Abrahama Maslowa. Wskazał on, że
funkcjonowanie potrzeb tworzy pewną hierarchię ważności:

1. Potrzeby fizjologiczne (snu, pokarmu).

2. Potrzeby bezpieczeństwa (braku zagrożenia niebezpieczeństwem, lękiem, groźbą).

3. Potrzeby miłości (akceptacji ze strony rodziców, nauczycieli, rówieśników).

4. Potrzeby szacunku (osiągnięć, wiary w swoje zdolności).

5. Potrzeby samorealizacji (twórczej ekspresji, zaspokojenia ciekawości).

Jeśli przyłożyć teorię Maslowa do realiów szkolnych, okaże się, że od uczniów, którzy przychodzą do
szkoły zmęczeni lub głodni, nie należy oczekiwać zaangażowania w pracę na lekcji. Podobnie uczniowie,
którzy czują się zagrożeni lub odrzuceni, nie są skłonni do podejmowania intelektualnego ryzyka
związanego z pokonywaniem intelektualnych trudności i poznaniem, będą też mniej twórczo pracować nad
przypisanymi im zadaniami.

Uczniowie nie zawsze postępują zgodnie z hierarchią potrzeb Maslowa. Mogą zrezygnować ze snu, żeby
przygotować się do klasówki, lub tak bardzo wciągnąć się w jakąś pracę, że zapomną o zmęczeniu i głodzie,
kłopotach osobistych. W sumie jednak hierarchia potrzeb Maslowa jest nader przydatnym modelem
motywacji, przypomina, że aby skutecznie motywować uczniów, trzeba zajmować się jednocześnie ich
potrzebami z niższych pięter hierarchii i tymi z wyższych, ściślej powiązanymi z nauką szkolną.



ZASADY I METODY MOTYWOWANIA – RADY DLA NAUCZYCIELI .
William James wyznający tradycyjny pogląd na motywację w sposób następujący opisuje zadania
nauczyciela: "Nauczając musisz wypracować u swego ucznia takie wewnętrzne zainteresowanie tym, czego
masz zamiar go nauczyć, że każdy inny przedmiot uwagi zostaje przepędzony z jego myśli, następnie
przedstaw mu temat tak sugestywnie i frapująco by zapamiętał go aż do śmierci, na koniec wzbudź w nim
zżerającą go ciekawość i pragnienie poznania następujących elementów wiedzy związanych z tym
tematem".(Ch. Galloway 1988 r)

Metody wspierające.
Należy programować drogę do sukcesu
Pomagać uczniom ustanowić cele, oceniać postępy i dostrzec związek między nakładem pracy a efektami.
Przedkładać merytoryczną informację zwrotną nad oceny i porównania z innymi uczniami.
Udzielać dodatkowej pomocy uczniom zmagającym się z niepowodzeniami.
Stosować zabiegi wychowawcze wobec uczniów z objawami syndromu porażki.
Pomagać uczniom chroniącym dobre samopoczucie zastąpić cele popisowe dydaktycznymi.
Wpływać na zmianę postaw uczniów osiągających słabe wyniki, zachęć ich do podejmowania zadań o
właściwym dla nich stopniu trudności.

Zachęty zewnętrzne.
Chwalić i nagradzać uczniów za sprostanie kryteriom wykonania, oraz docenienia wyników nauczania.
Kierować uwagę uczniów na praktyczną wartość nauczonych wiadomości i umiejętności.
Sporadycznie opierać się na rywalizacji.
Metoda ta prowadzi do pojawienia się celów unikowych (unikanie porażki) lub popisowych (liczy się ocena
a nie wiedza)
Wewnętrzna motywacja uczniów.
Zachęcanie uczniów do samodzielności w roli ucznia i pozwól im dokonywać wyborów.
Wybierać czynności, które wymagają od uczniów aktywnego zachowania, i natychmiast dostarczaj
informacji zwrotnej, wzbogacaj nauczanie elementami gier, stawiaj zadania wymagające zróżnicowanych
umiejętności, zadania integralne i istotne.
Wychodzić naprzeciw uczniowskiej potrzebie włączenia
W czynnościach dydaktycznych łączyć elementy praktyczne z inspirującymi poznawczo.
Nagrodą jest spontaniczne zainteresowanie i przyjemność odczuwana w trakcie wykonywania zadań.
Towarzyszy jej ciekawość, postawa badawcza, spontaniczność; nauka przypomina zabawę
Metody pobudzania motywacji do nauki.
-Kształtować motywację do nauki jako dyspozycję ogólną. W tym celu demonstruj własną motywację do
nauki, komunikuj właściwe oczekiwania i atrybucje, minimalizuj lęki uczniów związane z wykonaniem.

-Wykazywać zapał i pasję (kiedy materiał jest szczególnie istotny i wymaga napiętej wagi). -Pobudzać
motywację do nauki: odwoływać się do ciekawości, wywołując napięcie. Stosować dydaktyczne
przybliżanie: stawiać cele dydaktyczne, zaplanować czynności dydaktyczne i pytania, tak aby uczniowie
mogli kształtować i stosować podstawowe pojęcia na własnym przykładzie.
Uwzględnianie potrzeb indywidualnych
Dostosować się do uczniowskich upodobań wynikających ze zróżnicowania stylów poznawczych, cech
rozwojowych, zainteresowań właściwych danemu wiekowi.
Przedkładać długofalowe dobro ucznia nad jego aktualne upodobania.
Podnoszenie własnych kwalifikacji:
Pracować nad własnym poczuciem skuteczności, atrybucjami sukcesu i porażki i poszerzanie swojej wiedzę
o motywowaniu uczniów oraz związane z tym umiejętności.
Rozwijać umiejętności samokontroli reakcji emocjonalnych i elastyczności w doborze strategii
motywowania.


POSTĘPOWANIE Z UCZNIAMI ZNIECHĘCONYMI.

Są cztery typy uczniów, którzy mają problemy z motywacją:
1. Uczniowie o ograniczonych zdolnościach, którzy mają trudności z nadążeniem za realizacją programu i u
których rozwinęło się chronicznie niskie oczekiwanie, paraliżujące przyzwolenie na porażkę.

2. Uczniowie, których porażki i opinie o własnych zdolnościach czynią podatnymi na wyuczoną
bezradność w sytuacji niepowodzenia,

3. Uczniowie, którzy obsesyjnie chronią własny wizerunek, a przez to wybierają cele popisowe, a nie
dydaktyczne.

4. Uczniowie, których niskie osiągnięcia wynikają z ucieczki przed odpowiedzialnością.


Istnieją cztery rodzaje wskazówek:

1. Indywidualizowanie czynności i zadawanych prac (zmniejszanie poziomu trudności zadań stawianych
uczniom zmagającym się z nauką, zadawanie prac opartych na ich zainteresowaniach, wyszukiwanie
mocnych stron tych uczniów).

2. Strukturowanie zadań dla słabych uczniów ( uczniowie powinni powtórzyć udzieloną im instrukcję, żeby
nauczyciel miał pewność, że wiedzą, co mają zrobić, a nauczyciel powinien przedstawić im wzór
wykonania zadania).

3. Pomoc w wykonywaniu zadań .Trzeba upewnić słabego ucznia, że w razie potrzeby otrzyma pomoc,
sposobność poprawienia ocen, powinien siedzieć przy uczniach przeciętnych, żeby mogli mu służyć
pomocą.

4. Podtrzymywanie motywacji (Można zachęcać ucznia do „bicia rekordów życiowych”, a nie do
rywalizacji z kolegami – niech starają się osiągnąć więcej w porównaniu z zeszłym rokiem lub zeszłym
tygodniem. Należy oceniać takich uczniów nie za to, jak wypadają w stosunku do reszty klasy, ale za
wysiłek i rezultat).

WZMOCNIENIA A MOTYWACJA

Praktyka szkolna pokazuje, iż uczniowie uczą się mechanicznie wówczas, gdy nie znają celu i
przeznaczenia wiedzy, gdy powątpiewają w jej wartość oraz zastosowanie w życiu. Co zatem powinien
robić nauczyciel, by nie dopuścić do takiej sytuacji? Należy działać w dwóch płaszczyznach:

1. Uświadamiać uczniom cele uczenia się oraz kształtować właściwą motywację. Wnikliwie obserwować
dzieci, poznać ich zainteresowania, oraz mieć wyczucie tego, czego oczekuje każde z nich.
2. Prawidłowo sterować procesem uczenia się, kształtowania umiejętności i przyzwyczajeń. Prawidłowe
motywowanie uczniów jest sztuką, którą nauczyciel powinien rozwijać i doskonalić.

Przez motywację rozumie się najczęściej ogół bodźców zarówno zewnętrznych jak i wewnętrznych,
powodujących gotowość ucznia do uczenia się. Bodźce te mogą wywoływać u ucznia dwa typy zachowań:
pierwsze

z

nich

to

dążenie,

drugi

zaś

to

unikanie.

Procesy motywacyjne mają trzy cechy: kierunek (dążenie do osiągnięcia przedmiotu pragnień lub
unikanie źródła obaw), natężenie (przyrost lub spadek sił) oraz dodatnie lub ujemne stany emocjonalne.
Wpływ

motywów

na

działanie

wiąże

się

głównie

z

kierunkiem

i

natężeniem.

Przyjęcie postawy pozytywnej i skupienie się na mocnych stronach osobowości uwypukla dobre
cechy uczniów, a ich postępowanie zmienia się na lepsze. Dzieci trzymane przez rodziców czy nauczycieli
w ryzach najczęściej wyrastają na osoby z poczuciem bezpieczeństwa. Czasami buntują się i narzekają na
stosowane zasady, ale rosną szczęśliwsze, bardziej ambitne i lepiej przystosowane do życia. Nigdy też nie
uda się nam właściwie motywować uczniów, jeśli będziemy się obawiać zwracać im uwagę.
Najważniejszym zadaniem nauczyciela jest uczyć dzieci, jak ponosić porażkę w sposób inteligentny.
Dom powinien być schronieniem, gdzie można "leczyć rany" i gdzie jest się akceptowanym bez względu na
to, jaki popełniłeś błąd. W przypadku niepowodzeń rodzice nie powinni obwiniać nauczyciela.
Naszym zadaniem jest przekonanie ich, że są bardziej zdolni niż im się zdaje. Uczniowie powinni
publicznie

ogłaszać

swoje

cele

i

marzenia,

precyzyjnie

mówić

o

tym,

czego

chcą.

Umiejętność okazywania, określonego we współczesnej psychologii mianem wzmocnienia
pozytywnego, powinien posiadać każdy nauczyciel. Nauczyciele mają zwyczaj wzywać do szkoły rodziców
tych dzieci, które się źle uczą, ale byłoby lepiej, gdyby część tego czasu poświęcili na rozmowę z rodzicami
dzieci, które uczą się lepiej niż inne lub zrobiły duże postępy w nauce. O tak oczywistym akcie uznania
błyskawicznie

dowiaduje

się

cała

klasa

i

klimat

w

klasie

natychmiast

się

polepsza.

W skutecznym nauczaniu należy stosować mieszankę wzmacniania pozytywnego i negatywnego.
Pochwała powinna górować nad łajaniem, a poczucie winy powinno raczej rodzić przywiązanie do wartości
pozytywnych

niż

wywoływać

strach

przed

naszym

niezadowoleniem.

Gdy nauczycielowi zależy, aby uczniowie osiągnęli lepsze wyniki, powinien rozbudzić
współzawodnictwo. Rywalizacja szkolna to naprawdę wspaniały bodziec, trzeba go wykorzystywać, ale w
sposób umiarkowany. Lepsze efekty wychowawcze osiąga się, gdy klasa jest "zgrana", wówczas wszyscy
się w niej dobrze czują. W przypadku kłopotliwego ucznia nauczyciel powinien zawsze odwoływać się do
tego, co w nim najlepsze, oceniać sprawiedliwie jego zasługi dla klasy, prosić uczniów o pomoc, bo wpływ
rówieśników

na

takiego

ucznia

często

bywa

skuteczniejszy

niż

nauczyciela.

ZALEZNOŚC

MIEDZY

POMOCĄ

A

WYZWANIEM

STAWIANYM

UCZNIOWI

duża pomoc & duże wyzwanie

doskonałe efekty uczenia się

wzrost pewności siebie

wzrost szacunku do siebie

zmiany postawy, rozwój

mała pomoc& małe wyzwanie

brak efektów uczenia się

zahamowany rozwój

małe wyzwanie & duża pomoc

miła atmosfera

lenistwo

ROLA KLIMATU W KLASIE SZKOLNEJ.

Należy wziąć pod uwagę następujące sprawy:
– uczniom jako jednostkom okazuje się szacunek,
– i nauczyciele, i uczniowie są zaangażowani w określanie celów, reguł i sposobów postępowania, powstaje
więc poczucie wzajemnej odpowiedzialności.
– nacisk położony jest na uczenie się uczniów i na przyjęcie przez nich odpowiedzialności,
– nauczyciel stwarza uczniom sposobność do inicjowania działań oraz do podejmowania odpowiedzialności
– czyni to przez dawanie możliwości wyboru ( np. wybór interesujących tematów, wybór sposobu, w jaki
ktoś chce zademonstrować, czego się nauczył ).
– nauczyciel nie stara się być zawsze ostatecznym autorytetem, ale dzieli się swą wiedzą fachową z
uczniami,
- docenianie uczuć i pomysłów uczniów.

Wskaźniki pozytywnego klimatu:
– uczniowie znają się, wzajemnie pomagają sobie i są do siebie nastawieni przyjacielsko,
– zachęca się uczniów, by przejawiali różnorodne zainteresowania,
– istnieją formalne reguły kierujące zachowaniem,
– uczniowie lubią pracę w klasie,
– nauczyciele są wyczuleni na społeczne i emocjonalne potrzeby poszczególnych uczniów,
– uczniowie uczestniczą w podejmowaniu decyzji.

Wskaźniki negatywnego klimatu:
– nauczyciel traktuje pewnych uczniów lepiej niż innych,
– zadania stawiane przed uczniami są zbyt trudne,
– wśród uczniów ciągle zdarzają się napięcia i kłótnie,
– kładzie się nacisk na wzajemną rywalizację między uczniami,

OCENIANIE A MOTYWACJA

Należy do jednej z najtrudniejszych czynności nauczycieli, ale na razie obowiązuje ogromnej większości
szkół, bo nie wymyślono nic lepszego, to prawda, że zasadniczo oceniamy wiadomości. W wielu
środowiskach katecheci na ocenę celująca biorą pod uwagę uczestnictwo uczniów w nabożeństwach
październikowych, majowych, niedzielnej Eucharystii. Ustalili te kryteria na początku roku szkolnego.
Akceptują to także badania katechizowanych, którzy odczuwają, że chodzi tu nie tylko o pamięciowe
przyswojenie prawd wiary, ale o kształtowanie postaw religijnych i ubogacenie się świadectwem rozwoju
duchowego. Coraz Więcej katechetów używa pełnej skali ocen (1-6) , ale badania wykazują, że przestaje się
stawiać zbyt łatwo i zbyt często stopień celujący a jedynka staje się bardzo rzadką i smutna koniecznością
na końcu roku.

Warto wspomnieć, że ocenianie ma wiele funkcji: informującą, sprawdzającą, korygującą,, psychologiczną,
pedagogiczną, motywacyjną. Uczniowie maja wiele radości z dobrego i sprawiedliwie p0stawionego
stopnia. Niekiedy sami domagają się, by pozwolić im na odpowiedź, sprawdzić zadanie domowe, za co
spodziewają się otrzymać stopień.

Istnieje tez kwestia stawiania ocen niedostatecznych. Pierwszym argumentem za niewystawianiem tej oceny
jest zapewne powszechnie stosowana przez katechetów praktyka maksymalnego windowania ocen z religii.
Oglądając wiele dzienników lekcyjnych i patrząc na oceny z religii, można zobaczyć same oceny celujące i
bardzo dobre. Fakt ten budzi podejrzenia, co sygnalizował Rafał Szymkowiak OFM Cap, mówiąc wręcz w
takim przypadku o „zabijaniu wiary oceną”

Choć oficjalnie nikt nie potwierdził, że nie należy stawiać jedynki z religii, to jednak w pewnych diecezjach
istnieje niepisana sugestia, aby nie stawiać oceny niedostatecznej z religii, szczególnie na koniec roku.

Choć ocena z religii jest oceną szczególną jest ona stawiana nie za chęci, ale za konkretna wiedzę, której
zdobywaniu towarzyszy oczywiście ocenianie stosunku do przedmiotu. Tak sprawę stawia prawo
oświatowe. A zatem ocenie podlegają , jak czytamy na stronach internetowych Komisji do Spraw
wychowania Katolickiego: „(...) wiadomości, gorliwość w zdobywaniu wiedzy, aktywne uczestnictwo w
katechezie, prowadzenie zeszytu, odrabianie pracy domowej”.

Podobnie jak w wypadku innych przedmiotów szkolnych, ocena niedostateczna powinna stanowić
ostateczność. Czasem jednak mimo wysiłków, stwarzania rozmaitych możliwości poprawiania zdobytych
ocen, uczeń nie wykazuje zainteresowania w tym względzie.

Należy zwrócić uwagę, by nie utożsamiać ze sobą oceny sumującej (jako bezwzględnego wyniku) i oceny
wspierającej ( jako docenienia pracy ucznia: ile zrobiłeś, jaki jest twój postęp, jakie trudności pokonałeś).
Ocenianie ma generalnie pomagać dziecku w motywowaniu do nauki.

6. Literatura

1. H. Filipczak: "Zapobiegamy trudnościom i niepowodzeniom szkolnym".

Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, W-wa 1985 r.

2. "Psychologia uczenia się i nauczania"

Państwowe Wydawnictwo Naukowe, W-wa 1988 r.

3. Zb. Pietrasiński: "Sztuka uczenia się"

Wiedza Powszechna, 1975 r.

4. ks. S. Kupalczyński: „Głos w dyskusji na temat oceniania w katechezie” Katecheta 9/2001, str. 73-74.
5. www. katecheza.episkopat.pl/pomoce.htm
6. Rober Wawrzeniecki OMI „Stawiać, czy nie stawiać jedynki z religii?” .Katecheta 5/2002,str.68-
RECEPTA DLA NAUCZYCIELA NA SUKCES UCZNIA

Opracowała s. Ewa Burzało

Szkoła Podstawowa nr 6 w Brzegu Dolnym