-1-

Motywowanie uczniów do aktywności i zaangażowania na zajęciach wychowania fizycznego w szkole podstawowej.

WSTĘP

Szkoła stanowi najważniejsze, podstawowe „źródło” edukacji w zakresie kultury fizycznej. Wychowanie fizyczne dzieci i młodzieży zwłaszcza w szkole podstawowej powinno być pojmowane jako proces przygotowawczy do korzystania z kultury fizycznej w życiu dorosłym. Wychowanie fizyczne i jego wartości, których jest nosicielem, tj. zdrowie i sprawność fizyczna są środkiem do osiągania ogólniejszych celów wychowawczych. Zabawy, gry ruchowe, ćwiczenia fizyczne i sporty kształtują człowieka nie tylko fizycznie, lecz wspomagają także wychowanie umysłowe, społeczne, moralne.

Lekcje wychowania fizycznego nie zawsze jednak prowadzone są właściwie. Zależy to przede wszystkim od nauczyciela. Powinien on być wszechstronnie wykształcony, znający psychologię, pedagogikę i fizjologię, by móc dostrzec drzemiące w dzieciach możliwości i zdolności. Należy wzbudzić w dzieciach potrzebę aktywności ruchowej. Tego rodzaju efekt wydaje się możliwy tylko dzięki częstym, emocjonalnie pozytywnym kontaktom dziecka z różnymi formami aktywności ruchowej. Podłożem do tego rodzaju poczynań winny stać się próby stworzenia na lekcjach wychowania fizycznego okazji do przeżywania aktywności ruchowej i wynikającego z tego zaangażowania ucznia w zajęciach.

Największy udział w kształtowaniu zainteresowania aktywnością ruchową przypada nauczycielowi wychowania fizycznego. Uwzględniając zróżnicowanie osobowe i rozwojowe dzieci, to on ma w tym zakresie największe możliwości, zwłaszcza w procesie realizacji zajęć lekcyjnych czy pozalekcyjnych.

-2-

Głównym jednak problemem pracy z dziećmi staje się znalezienie takiego systemu motywacji aby zaangażować je podczas zajęć wychowania

fizycznego w szkole oraz zmobilizować je do uczestnictwa w pozaszkolnych zajęciach sportowych. Wielu nauczycieli niczemu w swej pracy nie poświęca tyle uwagi ile temu, jak zaangażować uczniów w zajęcia i temu, co zrobić jeśli nie zechcą. Jednak mieszanie ze sobą takich pojęć, jak motywacja i dyscyplina świadczy o błędnym rozumieniu przyczyn i skutków ludzkiego zachowania, zwłaszcza zachowania polegającego na uczeniu się.

1.

Nauczyciel wychowania fizycznego przystępując do pracy z dziećmi posiada określony zasób wiedzy „teoretycznej”, ma ona zwykle charakter bardzo ogólny i „podręcznikowy”. Pomimo ważności konieczności posiadania tej wiedzy, to jednak o wysokich osiągnięciach nauczyciela decydowały będą jego praktyczne warunki pracy. Dopiero w kontaktach z dziećmi na lekcjach wychowania fizycznego każdy nauczyciel wypracowuje swój własny system szkolenia. Powinien on przejawiać aktywne podejście do organizowania i realizowania procesu treningowego na lekcjach wychowania fizycznego. To aktywne podejście powinno przejawiać się w pojmowaniu lekcji jako procesu stale ulepszanego i doskonalonego. Działanie takie jest bardzo trudne. Szansę kontroli wpływu nowych metod i środków treningowych daje nauczycielowi dobrze przygotowany i przeprowadzony eksperyment naturalny. Pozwoli on na stwierdzenie, w jaki sposób stosować środki, metody oraz dobierać warunki procesu pedagogicznego.

Przygotowując eksperyment należy kierować się kilkoma ważnymi zasadami:

-Należy unikać stosowania eksperymentu bez uzasadnienia. Warunkiem jego przeprowadzenia jest przekonanie co do jego celowości.

-3-

-Pamiętać trzeba o utworzeniu pewnej koncepcji przypuszczalnych zależności rezultatów od wprowadzonych czynników.

-Należy mieć świadomość, które z czynników są najważniejsze, a które uboczne. Czynnikami ubocznymi będą najczęściej różnice indywidualne między uczniami np. różnice w sprawności.

-Konieczne jest stworzenie grup eksperymentalnej i kontrolnej, których skład i parametry były do siebie zbliżone. W pierwszej z nich wprowadza się nowe warunki szkolenia, starając się wychwycić ich wpływ na dynamikę i rozwój procesu nauczania.

W przypadku prowadzenia eksperymentu należy zwrócić uwagę na to aby ograniczyć się do wprowadzenia tylko jednej zmiennej, aby można było jednoznacznie odczytać wynik eksperymentu. Należy prowadzić szczegółowe notatki, które powinny opisywać tak całą grupę jak i poszczególne osoby.

Tak eksperymentujący nauczyciel ma niewątpliwą szansę usprawnienia swojego warsztatu szkoleniowego, zaangażowania uczniów w zajęcia wychowania fizycznego jak i w zajęcia pozaszkolne.

2.

Pobudzenie uczniów do aktywności na zajęciach w szkole jest kwestią stworzenia takiej strategii nauczania i pracy z nimi, które rzeczywiście motywują tych uczniów do nauki.

Człowiek zdolny jest do wykonywania czynności ukierunkowanych na osiąganie określonych celów. Czynnikiem warunkującym taką zdolność jest mechanizm motywacyjny.

Pojęcie motywacji jest w rzeczy samej czymś nieuchwytnym. Niekiedy służy do określania pewnych wrodzonych cech osobniczych, czynnika pobudzającego lub też jakiejś siły napędowej, pragnienia bądź pobudki, która

-4-

wywołuje działanie. Często owe siły wewnętrzne określane są jako popędy czyli dążenia do zaspokojenia swych potrzeb.

Kiedy indziej znów motywację wiąże się z bodźcami zewnętrznymi, pozytywnymi lub negatywnymi, które można osobie zadawać w celu wyzwolenia określonych pożądanych działań.

Jak można się domyślać dotychczas stworzono wiele różnych teorii motywacji, jednakże tą, która znajduje najlepsze praktyczne zastosowanie na gruncie wychowania fizycznego jest teoria motywacji osiągnięć przedstawiona przez J. W. Atkinsona. Zdaniem tego psychologa siła motywacji przejawiająca się w wytężonej pracy nad zadaniem jest łączną funkcją siły motywu (względnie trwałej dyspozycji osobowości) oraz tego, czego osobnik oczekuje w danej chwili jako konsekwencji swoich działań. Przy czym na wymienione oczekiwania składają się po pierwsze subiektywne prawdopodobieństwo sukcesu lub porażki i po drugie wartość pobudki. Można to przedstawić za pomocą następującej reguły:

T= M x P x I

gdzie: T- siła motywacji

M- względnie trwała dyspozycja

P- prawdopodobieństwo sukcesu lub porażki

I- wartość pobudki

Według Atkinsona działanie ukierunkowane na osiągnięcia jest wypadkową dwóch przeciwstawnych tendencji do osiągnięcia sukcesu (Ts) i do uniknięcia porażki (Tf). Zgodnie z regułą tendencja do osiągnięcia sukcesu (Ts) jest wielokrotną funkcją motywu do osiągania sukcesu (Ms), oczekiwań sukcesu (Ps) oraz pobudki, jaką stanowi sukces (Is), czyli Ts = Ms x Ps x Is. Analogicznie, tendencja do uniknięcia porażki (Tf) jest wielokrotną funkcją motywu do uniknięcia porażki (Mf), subiektywnego prawdopodobieństwa porażki (Pf) oraz pobudki, jaką stanowi porażka (If), czyli Tf = Mf x Pf x If. Wypadkowa motywacji osiągnięć (Ts + Tf) jest sumą algebraiczną obu

-5-

wymienionych wcześniej tendencji. Gdy u danej jednostki motywacja do osiągnięcia sukcesu dominuje nad motywem unikania porażki (Ms > Mf), to motywacja do osiągnięcia sukcesu jest silniejsza od motywacji unikania porażki. Jednakże jeśli zaistnieje sytuacja odwrotna tj., u danej jednostki motyw unikania porażki dominuje nad motywem do osiągnięcia sukcesu (Mf > Ms), to motywacja unikania porażki jest silniejsza od motywacji do osiągnięcia sukcesu. W tym przypadku osoba będzie unikała działań zmierzających do osiągnięć.

Specyficzną cechą tej teorii jest założenie, że osiągnięcie celów trudnych, przy niskich oczekiwaniach sukcesu jest bardziej atrakcyjne.

Z powyższych rozważań można wyciągnąć dwa wnioski. Po pierwsze, osoby, u których Ms dominuje nad Mf, będą wykazywały najsilniejszą motywację dążenia sukcesu przy zadaniach o pośrednim stopniu trudności. Będą wybierały zadania, które są jeszcze atrakcyjne, a jednocześnie możliwe do rozwiązania. Po drugie, osoby, u których Mf dominuje nad Ms, będą wykazywały najsilniejszą motywację uniknięcia porażki przy zadaniach o pośrednim stopniu trudności. Przy takich zadaniach najsilniejszy będzie wpływ hamujący. Osoba przy możliwości wybory będzie wybierała zadania albo bardzo łatwe (co zwiększa szanse wykonania) albo bardzo trudne (co zmniejsza odczucie niepowodzenia i daje możliwość wytłumaczenia porażki).

W zakresie wyników szkolnych można stwierdzić, że jeśli pogrupuje się uczniów pod względem ich zdolności, to uczniowie, u których Ms > Mf mają lepsze wyniki oraz wykazują większe zainteresowanie zajęciami.

Ważne jest tonizujące zadanie nauczyciela, zmierzające do urealnienia stawianych przed uczniami celów, właściwego doboru partnerów do ćwiczeń czy startu w konkurencjach o odpowiedniej randze.

3.

Ważnym komponentem procesu motywacyjnego w sporcie jest uwaga.

-6-

Kieruje wszystkie zdolności recepcyjne jednostki na bodźce istotne dla

realizacji celu. Zmniejszając jego wrażliwość na bodźce nieistotne czy uboczne z punktu widzenia tego celu.

Źródłem uwagi w sytuacjach sportowych mogą być bodźce, które wyróżniają się nagłością pojawiania. Taki rodzaj skupienia czynności poznawczych, nie zamierzony przez sportowca, a wywołany przez sytuację określa się mianem uwagi mimowolnej. Wynika ona z odruchowego, orientacyjnego nastawienia narządów zmysłu w kierunku pobudzenia.

Inny rodzaj szczególnej aktywizacji uwagi sportowca może być efektem podjęcia przez niego zamierzonego działania, skupiającego się wokół realizacji określonego zadania sportowego i nazywa się uwagą dowolną.

Oba z wymienionych rodzajów uwagi niezmiennie towarzyszą podejmowaniu wszelkiej działalności sportowej także w procesie uczenia się.

Ponadto uwagę mogą charakteryzować pewne cechy jak na przykład: koncentracja (wyraża się w wyodrębnieniu ograniczonego zakresu obiektów, na które jest skierowana), zakres (oznacza liczbę obiektów, które można objąć zasięgiem uwagi). Przyjmuje się następującą zależność między tymi cechami: Im węższy zakres przedmiotów uwagi, tym większa jest koncentracja. Inną ważną cechą uwagi jest przerzutność (umożliwia szybkie przenoszenie uwagi z jednych przedmiotów na inne, niekiedy całkiem odmienne). Ważnym warunkiem skutecznej i dokładnej pracy jest trwałość uwagi (wyraża się ona w długotrwałym utrzymywaniu uwagi na określonym przedmiocie lub czynności, podporządkowanym jednemu wspólnemu zadaniu, nie dopuszczając do większych wahań lub rozproszenia się jej na treści lub czynności uboczne.

W praktyce szkoleniowej nauczyciel wychowania fizycznego może spotkać się z koniecznością rozwijania u uczniów określonych rodzajów lub cech uwagi, ważnych dla skutecznego realizowania zadań sportowych. Jest to wskazane, gdyż rozwój uwagi odbywa się w procesie nauczania i wychowania.

-7-

Szczególnie ważne w pracy z dziećmi jest, aby proces nauczania aktywizował uwagę mimowolną wychowanków. Z tego względu, że każda nowa czynność zawiera elementy, które mogą być mało interesujące, nie wywołujące uwagi mimowolnej. Z drugiej strony wymóg nieustannie skupionej uwagi może być bardzo męczący i prowadzić do dekoncentracji i zniechęcenia. Z tej przyczyny w nauczaniu należy oddziaływać przede wszystkim na uwagę mimowolną, a równocześnie stopniowo rozwijać uwagę dowolną. Jednym ze sposobów wzmacniania uwagi mimowolnej jest odwoływanie się do sfery emocjonalnej sportowca poprzez budzenie jego zainteresowań.

4.

Mimo, że na przebieg motywacji do aktywności ruchowej w szkole wpływa wiele czynników, to największy udział w ich kształtowaniu przypada nauczycielowi wychowania fizycznego. Uwzględniając zróżnicowania międzyosobnicze oraz rozwojowe dzieci, ma on w tym zakresie największe możliwości, zwłaszcza w procesie realizacji zajęć lekcyjnych czy pozalekcyjnych.

Zajęcia interesująco zorganizowane, przebiegające w miłej atmosferze, wzbudzają zaciekawienie, powodują zadowolenie. Dziecko powoli zaczyna się do ćwiczeń wciągać, rodzi się potrzeba ruchu w przyszłości, rodzi się i rozwija zamiłowanie aktywnością ruchową.

Dzięki umiejętnemu dostosowaniu formy wysiłku do możliwości psychofizycznych dzieci, stale pobudzana jest u nich uwaga mimowolna i związana z tym łatwość koncentracji na ćwiczeniach. Z takich detali jak opartych na wywoływaniu przyjemności rodzi się i rozwija cały system zamiłowania aktywnością ruchową.

-8-

W procesie kontaktu dziecka z wychowaniem fizycznym ważne staje się stopniowe wdrażanie jego do odczuwania przyjemności związanej z wysiłkiem fizycznym.

Przygotowując i organizując zajęcia z wychowania fizycznego, nauczyciel powinien zmierzać do zaproponowania uczniowi jak największej różnorodności doznań w zakresie nauczanych treści, zastosowanych form i środków. Ważną rolę spełniać może organizowanie zajęć w środowisku naturalnym. W takich warunkach z powodzeniem można organizować różnego rodzaju gry i zabawy ruchowe, które mogą być nie tylko użyteczne ale i bardzo interesujące.

Zainteresowanie można uznać za podstawowy i najbardziej pożądany czynnik motywacyjny. W przypadku wystąpienia zainteresowania jako motywu możemy wywołać trwałe i pożądane skutki wychowawcze. Nie są one możliwe w przypadku stosowania motywów typu lękowego czy ambicyjnego, gdzie może nastąpić całkowita blokada aktywności dzieci.

Problem w osiąganiu pożądanego umotywowania polega jednak na tym, że jego rozwój w ogromnej mierze zależy od przebiegu prowadzenia zajęć.

ZAKOŃCZENIE

W czasach kiedy często występuje skrajna redukcja wysiłku fizycznego, istnieje pilna potrzeba uzupełniania tego wysiłku w czasie wolnym. Aktywność fizyczna, czego nie trzeba udowadniać, Ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego, tak w sferze fizycznej jak i psychicznej.

Dlatego też tak ważną rolę odgrywa edukacja sportowa podjęta już w najwcześniejszych klasach szkoły podstawowej, a nawet wcześniej. Należy wzbudzić w dzieciach potrzebę aktywności ruchowej. Uczynienie zamiłowania aktywnością ruchową istotną wartością życia dzieci, kształtowanie odpowiednich nawyków i umiejętności, rozwijanie wszechstronnej sprawności

-9-

stanowią podstawowe cele pracy dydaktycznej i wychowawczej, a szczególnie w klasach szkoły podstawowej powinny przyświecać nauczycielowi wychowania fizycznego.

Na rozwijanie zamiłowań sportowych u dzieci będą się głównie składały przyjemne przeżycia, wynikające nie tylko z ciekawie realizowanych form ćwiczeń, ale także taka organizacja zajęć, w której nie będzie miejsca na monotonię, formalizm. Ważna przy tym będzie życzliwa atmosfera oraz stworzenie warunków, w których dziecko może zawsze liczyć na oparcie i pomoc ze strony zaangażowanego w ten proces nauczyciela. Ważnym jest dodanie, że rozwijanie tego rodzaju zamiłowań nie jest zadaniem łatwym, czasami nawet drobne nieprzyjemne incydenty mogą ten proces zakłócić czy też całkowicie zniszczyć.

---