NEUROLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

44

www.weterynaria.elamed.pl

STYCZEŃ-LUTY • 1-2/2010

• układu obwodowego, czyli receptora,

zwoju przedsionkowego oraz drogi
wstępującej poprzez nerw przedsion-
kowo-ślimakowy;

• układu ośrodkowego, czyli jąder przed-

sionkowych umiejscowionych w pniu
mózgu;

• móżdżku, który pozostaje w ścisłym

kontakcie z pniem mózgu, ale otrzy-
muje również bezpośrednie sygnały
z receptorów przedsionkowych drogą
szypuł móżdżkowych doogonowych
(ryc. 1) (1, 5).
Receptory równowagi są umieszczo-

ne w uchu wewnętrznym i odpowiada-
ją za przesyłanie do pnia mózgu infor-
macji dotyczących zarówno położenia
głowy, jak i ruchu ciała (przemiesz-
czenie w przestrzeni). Komórki zwo-
ju przedsionkowego, który jest umiesz-
czony w uchu wewnętrznym, otrzymują
sygnały z komórek włosowatych pięciu
receptorów:

• 1-3 – grzebienia błędnika błoniastego

w każdym z trzech kanałów półkoli-
stych;

• 4 – plamki łagiewki;

• 5 – plamki woreczka.

Kanały półkoliste wysyłają sygnał przy-

spieszenia kątowego oraz ruchów głowy,
łagiewka informuje o przyspieszeniu li-
niowym oraz sile ciężkości, natomiast
woreczek rejestruje wibracje niskiej czę-
stotliwości (1).

Z jąder przedsionkowych w pniu mó-

zgu sygnały dotyczące równowagi rozsy-
łane są do rdzenia kręgowego drogą szla-
ków przedsionkowo-rdzeniowych. Szlaki
te przesyłają sygnał dla mięśni kończyn,
tułowia i szyi, dzięki czemu zwierzę jest
w stanie dostosować napięcie prostow-
ników i zginaczy w zależności od zmiany
pozycji głowy i ciała. Impulsacja z jednej

Zaburzenia równowagi u psów są trze-
cim pod względem występowania zespo-
łem objawów neurologicznych u psów
(2, 3, 4). Spektrum objawów jest tak róż-
ne, że często zdefi niowanie pochodzenia
zaburzeń nastręcza trudności. Dla leka-
rza weterynarii określenie pochodze-
nia zaburzeń równowagi u psa jest o tyle
ważne, że decyduje o rokowaniu pacjen-
ta w sposób drastyczny – do leczenia lub
do eutanazji. Błędy w obu przypadkach
są dość problematyczne. Z jednej stro-
ny, jeżeli jest to choroba nieuleczalna,
ale wskutek naszego błędu zwierzę jest
długo i nieefektywnie leczone, właści-
ciel pacjenta może być niezadowolony
ze względu na długi czas, wysokie kosz-
ty leczenia oraz uraz psychiczny, którego
doznaje, gdy obserwuje powolną śmierć
swojego pupila wskutek pogłębiających
się objawów neurologicznych. Z drugiej
strony, jeżeli lekarz weterynarii zaleci eu-
tanazję pacjenta, a właściciel zdecyduje
się na drugą konsultację u innego lekarza
weterynarii, który prawidłowo rozpozna
chorobę i ją wyleczy, właściciel zwierzę-
cia może odczuwać niesmak i stracić za-
ufanie do lekarza, który postawił niewła-
ściwą diagnozę. Aby uniknąć tego rodzaju
sytuacji, należy przeprowadzić dokładne
badanie neurologiczne.

Z neurologicznego punktu widzenia

mamy trzy główne przyczyny zaburzeń
równowagi u psów: zaburzenia przed-
sionkowe obwodowe, zaburzenia przed-
sionkowe ośrodkowe oraz zaburzenia
móżdżkowe (2, 3, 4).

U

KŁAD

RÓWNOWAGI

Utrzymanie równowagi ciała i głowy za-
leży głównie od działania układu przed-
sionkowego. Układ ten składa się z na-
stępujących elementów:

dr n. wet. Marcin Wrzosek

rezydent Europejskiego College’u Neurologii Weterynaryjnej (ECVN)
Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Chorób Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

Abstract

Balance problems are one of the most
common symptoms observed in vete-
rinary neurology. Neurologically, the
cause of the problem can be a dise-
ase of the peripheral, central vestibular
system - or cerebellar disease. Proper
diagnosis warrants therapeutic success
and is important for the patients futu-
re well-being.

Key words

vestibular disease, cerebellum, dog

Streszczenie

Zaburzenia równowagi u psów to jedne
z najczęstszych objawów w neurologii
weterynaryjnej. Pod względem neuro-
logicznym przyczyną mogą być choroby
układu przedsionkowego obwodowego,
ośrodkowego oraz móżdżku. Dokładne
rozpoznanie warunkuje powodzenie te-
rapeutyczne i ma duże znaczenie dla
rokowania pacjenta.

Słowa kluczowe

choroba przedsionkowa, móżdżek,
pies

Zaburzenia

równowagi

u psów

VESTIBULAR DISEASE IN DOGS
– CRAZY NEUROLOGICAL CONDITION

NEUROLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

45

www.weterynaria.elamed.pl

STYCZEŃ-LUTY • 1-2/2010

strony powoduje pobudzenie prostow-
ników oraz hamowanie zginaczy tej sa-
mej strony i jednocześnie hamowanie
prostowników przeciwnej strony ciała
(ryc. 1) (5).

O

BWODOWY

ZESPÓŁ

PRZEDSIONKOWY

Pacjenci z obwodową chorobą przed-
sionkową wykazują objawy dezorienta-
cji, zaburzeń równowagi, przekrzywie-
nia głowy na jedną stronę (w osi ciała)
na stronę uszkodzenia, a nawet rolowa-
nia wzdłuż osi ciała (ryc. 8). Bardzo cha-
rakterystycznym objawem jest oczopląs,
czasami bardzo wyraźny, który może
wywoływać poruszanie głową na boki,
może jednak być tak nieznaczny, że po-
zostaje niezauważony przez właściciela
lub badającego. W obwodowym zespo-
le przedsionkowym oczopląs jest naj-
częściej poziomy, z szybką i wolną kom-
ponentą, gdzie wolny ruch odbywa się
zawsze w stronę uszkodzenia. Dodatko-
wym objawem jest, czasami przeoczany,
zez dobrzuszny jednostronny, również
po stronie uszkodzenia (ryc. 9). Czasami
u pacjentów z zaburzeniami przedsion-
kowymi obserwuje się nudności, wy-
mioty oraz ślinienie. Wszystkie te ob-
jawy wynikają z uszkodzenia struktur
ucha wewnętrznego, czyli receptorów
lub samego nerwu przedsionkowego
(ryc. 2) (2, 3, 4).

Pojawiające się czasami dodatkowo

inne defi cyty nerwu twarzowego i nerwu
współczulnego wynikają z objęcia proce-
sem również ucha środkowego. Kliniczne
uszkodzenie nerwu twarzowego objawia
się obniżeniem napięcia mięśni mimicz-
nych, opadaniem powieki, kącika wargi
oraz ucha po stronie uszkodzenia (ryc. 3).
Zaburzenia funkcji nerwu współczulnego
wywołują objawy zespołu Hornera w po-
staci zwężenia źrenicy, opadnięcia powie-
ki, zapadnięcia gałki ocznej oraz wypad-
nięcia trzeciej powieki (2, 3, 4).

Szczególnym przypadkiem choroby

obwodowej jest obustronny obwodo-
wy zespół przedsionkowy, gdy dochodzi
do uszkodzenia obu struktur ucha we-
wnętrznego. Zwierzęta te wykazują wte-
dy ciężkiego stopnia dezorientację, szero-
ką postawę oraz obniżenie pozycji głowy.
U pacjentów z zaburzeniami obustron-
nymi można zauważyć charakterystycz-
ne kiwanie głową na boki oraz niepewny
chód, nie obserwuje się natomiast u tych
zwierząt skrętu głowy na stronę, rolowa-
nia czy oczopląsu (2).

Listę diagnostyki różnicowej dla obwo-

dowego zespołu przedsionkowego przed-
stawiono w tabeli 1.

Do badań wymaganych w diagnostyce

obwodowego zespołu przedsionkowego

należą badanie otoskopowe (ryc. 5) oraz
badanie radiologiczne puszki bębenko-
wej (ryc. 7) lub tomografi a rezonansem
magnetycznym (ryc. 10). W wypadku wy-
stąpienia płynu w puszce bębenkowej za-
lecane jest przeprowadzenie punkcji bło-
ny bębenkowej (myringotomia). Zabieg
ten ma charakter diagnostyczny (posiew
z uzyskanego materiału) oraz terapeu-
tyczny (zmniejszenie ciśnienia w uchu
środkowym). Metodą pomocniczą w dia-
gnostyce zaburzeń przedsionkowych jest
badanie potencjałów wywołanych pnia
mózgu (BAER) (ryc. 11) (3).

Leczenie obwodowego zespołu przed-

sionkowego jest przyczynowe. W wy-
padku zakażenia ucha zewnętrznego,
środkowego i wewnętrznego zalecane
jest wykonanie posiewu w celu ziden-
tyfi kowania mikroorganizmu oraz te-
rapię na podstawie antybiotykogramu.
Chemoterapeutyk, w postaci miejsco-
wej oraz ogólnej, powinien być poda-
wany przez minimum 5-6 tygodni. Na-
leży zwrócić uwagę na fakt, że możliwe

jest zapalenie tylko ucha środkowe-
go i wewnętrznego bez jakichkolwiek
zmian w kanale słuchowym zewnętrz-
nym. Drogą zakażenia jest wtedy wstę-
pująco trąbka Eustachiusza, z infekcji
gardła, lub droga hematogenna, z inne-
go miejsca w organizmie. W wypadku
zakażenia podawanie środków korty-
kosteroidowych nie jest zalecane. Częstą
przyczyną obwodowego zespołu przed-
sionkowego jest ogólnoustrojowa cho-
roba metaboliczna (np. niedoczynność
tarczycy), dlatego u psów starszych, pre-
dysponowanych, zalecane jest zbadanie
w tym kierunku. U zwierząt z ostro prze-
biegającą chorobą zalecane jest umiesz-
czenie pacjenta w zacienionym pokoju,
w spokoju, z minimalnymi manipula-
cjami przy zwierzęciu. W sytuacji silne-
go pobudzenia zalecane jest podawanie
benzodiazepin (4).

Rokowanie w przypadku obwodowe-

go zespołu przedsionkowego jest dobre,
jeżeli leczenie jest celowane, agresyw-
ne i odpowiednio wcześnie rozpoczęte.

V

Naczyniowe

-

I

Zapalne, zakaźne

Zapalenie ucha wewnętrznego

Zapalenie ucha zewnętrznego, środkowego

Trąbka Eustachiusza

Krwionośnie

Drobnoustroje (bakterie, grzyby)

Polipy zapalne – z jamy nosowo-gardłowej

T

Urazowe

Uraz

A

Wady wrodzone

Wada wrodzona

M

Metaboliczne,

toksyczne

Polineuropatia (niedoczynność tarczycy)

Toksyczne – aminoglikozydy, chinolony, PB

I

Idiopatyczne

Idiopatyczne (Fe), geriatryczne (pies)

N

Nowotworowe

Nowotwór

Kanał ucha, kostniakomięsak, nerwiakowłókniak,

FeLV

D

Zwyrodnieniowe

-

Tabela 1. Diagnostyka różnicowa obwodowego zespołu przedsionkowego

V

Naczyniowe

Zawał – martwica niedokrwienna

I

Zapalne, zakaźne

Zapalenie mózgu – GME, SRMA

Zakaźne – nosówka, Toxoplasma, Neospora,

FIP, FeLV, Cryptococcus, riketsje

T

Urazowe

Uraz

A

Wady wrodzone

Wodogłowie, torbiel itd.

M

Metaboliczne,

toksyczne

Niedobór tiaminy, zw. fosforoorganiczne, zatrucie

ołowiem

I

Idiopatyczne

-

N

Nowotworowe

Oponiak, naczyniak splotu naczyniówkowatego,

glejak

Przerzutowe

D

Zwyrodnieniowe

-

Tabela 2. Diagnostyka różnicowa ośrodkowego zespołu przedsionkowego oraz zaburzeń równowagi po-
chodzenia móżdżkowego

NEUROLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

46

www.weterynaria.elamed.pl

STYCZEŃ-LUTY • 1-2/2010

W przypadkach przewlekłych choroba
ma często charakter nawrotowy. U czę-
ści pacjentów, pomimo wyleczenia przy-
czyny choroby, obserwuje się pozostanie
skrzywienia głowy na jedną stronę, niedo-
wład mięśni mimicznych lub permanent-
ny zespół Hornera. Wynika to z trwałe-
go uszkodzenia odpowiednich struktur
nerwowych (2).

O

ŚRODKOWY

ZESPÓŁ

PRZEDSIONKOWY

Pacjenci z zaburzeniami ośrodkowe-
go układu przedsionkowego wykazują
te same objawy co w przypadku choroby
obwodowej oraz zaburzenia wskazują-
ce na uszkodzenie pnia mózgu (2, 3, 4).
Do tych zaburzeń należą między inny-
mi zaburzenia propriocepcji (deficy-
ty reakcji postury i postawy) (ryc. 12),
posmutnienie lub otępienie wywołane
uszkodzeniem wstępującego siatecz-

kowego systemu aktywującego (ARAS)
oraz obecność innych defi cytów ner-
wów czaszkowych niż tylko twarzowe-
go i współczulnego (ryc. 4). U pacjentów
tych obserwuje się również patologicz-
ny oczopląs, który jednak najczęściej
jest pionowy lub rotacyjny. Co więcej,
w wypadku choroby ośrodkowej oczo-
pląs może się zmieniać, w zależno-
ści od pozycji głowy. Bardzo pomocny
w ocenie funkcji układu przedsionko-
wego jest manewr Hallpike’a (ryc. 6).
U zwierząt z dłużej trwającą chorobą
przedsionkową obwodową lub ośrod-
kową może dojść do kompensacji pew-
nych defi cytów (jak na przykład oczo-
pląs) mimo nadal trwającej choroby.
Zmiana pozycji głowy sprawia, że ob-
jawy przedsionkowe się nasilają, co jest
pomocne dla lekarza klinicysty w zde-
fi niowaniu lokalizacji neurologicznej
u pacjenta (2, 3, 4).

Listę diagnostyki różnicowej dla ośrod-

kowego zespołu przedsionkowego przed-
stawiono w tabeli 1 (s. 45).

Rokowanie dla ośrodkowego zespołu

przedsionkowego jest ostrożne lub złe.
Zależy ono od przyczyny choroby oraz
stanu pacjenta podczas pierwszej wizy-
ty. Leczenie ma szansę powodzenia tylko,
gdy choroba jest dobrze rozpoznana i te-
rapia ma charakter celowany. W wypad-
ku ośrodkowego zespołu przedsionko-
wego największą wartość diagnostyczną
ma badanie tomografi ą rezonansu ma-
gnetycznego oraz badanie płynu mózgo-
wo-rdzeniowego (3).

Z

ABURZENIA

MÓŻDŻKOWE

Zaburzenia równowagi obserwowane
są również u pacjentów z uszkodzeniem
móżdżku. Narząd ten jest odpowiedzial-
ny za utrzymanie funkcji koordynacji ru-
chu w sensie jego siły, zakresu oraz tem-

Ryc. 1. Prawidłowo funkcjonujący układ przedsionkowy u psa. Czerwone strzałki symbolizują ciągłe obustronne impulsy z receptorów równowagi
Ryc. 2. Uszkodzenie ucha wewnętrznego powoduje brak sygnałów z tej strony i silne przekrzywienie głowy na stronę uszkodzenia
Ryc. 3. Uszkodzenie ucha wewnętrznego oraz środkowego wywołać może, oprócz objawów przedsionkowych, defi cyty nerwu twarzowego oraz współczulnego
Ryc. 4. Uszkodzenie w zakresie pnia mózgu wywoła objawy przedsionkowe oraz dodatkowe defi cyty reakcji postury i postawy lub innych nerwów czaszkowych

1

3

4

2

NEUROLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

47

www.weterynaria.elamed.pl

STYCZEŃ-LUTY • 1-2/2010

pa (1, 5). U pacjentów tych oprócz zaburzeń
równowagi obserwuje się problemy z ko-
ordynacją chodu, dysmetrię (hiper- lub
hipometrię), drżenie ciała i głowy spon-
taniczne oraz zamiarowe. W szczególnym
przypadku zmian patologicznych w zakre-
sie płatu kłaczkowo-guzkowatego móżdż-
ku dochodzi do pojawienia się zjawiska
tzw. paradoksalnego zespołu przedsion-
kowego (1). Paradoks tego zjawiska po-
lega na przechyleniu głowy w odwrotną
stronę niż strona uszkodzenia móżdż-
ku. Wynika to z faktu, że móżdżek w sta-
nie fi zjologicznym ma obustronnie (prawa
i lewa strona) działanie hamujące na mię-
śnie prostowniki szyi (i kończyn) po tej
samej stronie. W przypadku uszkodzenia
jednej strony móżdżku dochodzi do utra-
ty hamowania prostowników jednej stro-
ny szyi i jednocześnie wzmocnienia zgina-
czy drugiej strony. Wywołuje to skręcenie
głowy na stronę przeciwną niż uszkodze-

nie móżdżku. W tej sytuacji stwierdzenie,
po której stronie znajduje się zmiana pato-
logiczna, jest oparte na obecności defi cytów
propriocepcji w kończynach oraz defi cytów
nerwów czaszkowych na głowie (3).

Przyczyny zaburzeń równowagi po-

chodzenia móżdżkowego są identyczne
z tymi dotyczącymi pnia mózgu (tab. 2,
s. 45).

P

ODSUMOWANIE

Rokowanie dla pacjenta z zaburzeniami
równowagi zależy od miejsca i stopnia
zmian w układzie nerwowym. Dokładne
badanie neurologiczne ułatwi decyzje doty-
czące dalszych procedur diagnostycznych
oraz postępowania terapeutycz nego. 

Piśmiennictwo
1. De Lahunta A., Glass E..: Veterinary Neu-

roanatomy and Clinical Neurology. Saunders
Elsevier, 2009, s. 319-388.

2. Dewey C.W.: A Practical Guide to Canine

and Feline Neurology. Blackwell Publishing,
2003, s. 213-240.

3. Jaggy A.: Atlas und Lehrbuch der Kleintier-

neurologie. Schluetersche, 2005, s.142-
-185.

4. Lorenz M.D., Korgenay J.N.: Neurologia

weterynaryjna. Elsevier Urban & Partner,
Wrocław 2008, s. 211-235.

5. King A.S.: Physiological and Clinical Anato-

my oft he Domestic Mammals. Vol. 1, Blac-
kwell Science, s. 106-109.

dr n. wet. Marcin Wrzosek

Katedra Chorób Wewnętrznych

z Kliniką Chorób Koni,

Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy

we Wrocławiu

50-366 Wrocław

pl. Grunwaldzki 47

Ryc. 5. Badanie otoskopowe powinno być
standardem u pacjentów z zaburzeniami przed-
sionkowymi

Ryc. 6. Manewr Hallpike’a pogłębiający skom-
pensowane defi cyty neurologiczne

Ryc. 7. Zdjęcie radiologiczne puszki bęben-
kowej u psa z zapaleniem ucha środkowego
(strzałka)

Ryc. 8. Pies z wyraźnymi objawami choroby
przedsionkowej

Ryc. 9. Zez dobrzuszny u psa z pochyleniem
głowy na stronę prawą

Ryc. 10. Badanie rezonansu magnetycznego.
Widoczna zawartość płynna w puszcze bęben-
kowej u psa (strzałka)

Ryc. 11. Badanie potencjałów wywołanych pnia
mózgu u psa. Cztery górne płaskie linie świadczą
o zaburzeniach przewodnictwa

Ryc. 12. Badanie reakcji postury i postawy,
w tym przypadku reakcja krawędziowa do oceny
czucia proprioceptywnego

5

8

9

6

7

10

12

11