Tatry jako przykład gór o krajobrazie alpejskim
Tatry są najwyższym masywem górskim w centralnej części Karpat Zachodnich. Położone są na granicy polsko-
słowackiej i ciągną się na długości 56 km. Ograniczają je: od strony wschodniej Magura Spiska (pomiędzy nią a Tatrami
znajduje się Przełęcz Dziarska), od strony zachodniej Hale Orawsko-Liptowskie (oddziela je od Tatr Przełęcz Huciańska),
od strony północnej Rów Podtatrzański i nisko położona Kotlina Orawsko- Podhalańska, zaś od strony południowej
Kotlina Liptowsko-Spiska. Najwyższym szczytem Tatr jest Gerlach o wysokości 2655 m n.p.m. natomiast nieco niższe
od niego Rysy, osiągające wysokość 2499 m n.p.m., stanowią najwyższy szczyt Polski.

Budowa geologiczna Tatr cechuje się dużą złożonością odzwierciedlającą złożoną przeszłość geologiczną tego obszaru.
Powstałe tu utwory osadowe uległy sfałdowaniu i wypiętrzeniu na przełomie mezozoiku i kenozoiku podczas
orogenezy alpejskiej. Tatry cechuje budowa pasowa. Podstawę Tatr stanowi trzon krystaliczny pochodzenia
karbońskiego, który po stronie wschodniej budują granitoidy a po stronie zachodniej skały metamorficzne. Obszary,
które nie są przykryte płaszczowinami nasuniętymi tutaj z północy odznaczają się największymi wysokościami
bezwzględnymi i względnymi a także ostrymi graniami i strzelistymi szczytami, które stromymi stokami, przyjmującymi
często postać prawie pionowych ścian, opadają ku wciosowym dolinom. Krajobraz tatrzański posiada również wiele
elementów rzeźby polodowcowej, które przyjmują postać karów, cyrków, żłobów lodowcowych oraz dolin U-
kształtnych. Zagłębienia powstałe wskutek erozyjnej działalności lodowców górskich wypełniły się wodą tworząc
jeziora tatrzańskie takie jak Morskie Oko, Wielki Staw czy Czarny Staw. Progi wyerodowane przez lodowce zajęte
są obecnie przez wodospady np. Siklawa, Wodogrzmoty Mickiewicza. Na północy masyw pokryty jest mezozoicznymi
skałami osadowymi tzw. serii wierchowych (wapieniami, dolomitami, marglami, kwarcytami i innymi). W tej części
wysokości bezwzględna są mniejsze (Krzesanica 2122 m n.p.m.) i często występują zjawiska krasowe (jaskinie, doliny
krasowe). Charakteryzuje się ona również przewagą spływu podziemnego nad powierzchniowym. Południowa część
masywu tatrzańskiego ma charakter krystaliczny odznaczający się rzeźbą wysokogórską. Możemy tutaj wyróżnić Tatry
Wysokie (po stronie wschodniej) i Tatry Zachodnie. W masywie tatrzańskim zaznacza się również niższa, średniogórska
część reglowa, którą budują mezozoiczne skały w postaci dolomitów, łupków, wapieni i piaskowców. Przecinają
ją tranzytowe doliny stanowiące połączenie pomiędzy wyższą częścią Tatr a ich przedpolem. Na wschodzie serie
reglowe są wyższe i tworzą Tatry

Bielskie.

Tatry jako góry wysokie odznaczają się piętrowym zróżnicowaniem większości elementów środowiska- mowa tu o
klimacie, glebach, roślinności i świecie zwierzęcym.

Roślinność leśna zajmuje piętra reglowe (dolne i górne) sięgające do ok. 1550 m n.p.m. Wyżej, do ok. 1850 m n.p.m.,
rozciąga się piętro kosodrzewiny a jeszcze wyżej znajduje się piętro alpejskie sięgające do 2200 m n.p.m. Najwyższe
partie gór zajmuje piętro subniwalne. Duże bogactwo flory (ok. 1800 roślin naczyniowych) w tym regionie sprawia,
że stanowi on pod tym względem jeden z najważniejszych regionów w Polsce.

Świat zwierząt w Tatrach jest równie bogaty i różnorodny jak świat roślin. Charakterystyczne zwierzęta dla Tatr
to kozice i świstaki stanowiące symbol Tatrzańskiego Parku Narodowego oraz rzadko występujące w naszym kraju
niedźwiedzie brunatne i rysie. Występują tutaj również pospolicie spotykane w Polsce zwierzęta takie jak jelenie,
sarny, dziki czy żbiki. Bogata jest tutaj również populacja ptaków np. orły przednie, siwarniki, płochacze, pomurniki,
cietrzewie, głuszce czy puchacz.

Na terenie Tatr został utworzony Tatrzański Park Narodowy - w 1949 roku na obszarze Słowacji a w 1955 roku również
w polskiej części masywu. Za główne problemy władz parku uznaje się konflikt między ochroną zasobów
przyrodniczych Tatr a funkcją turystyczna tego obszaru (również narciarstwem) oraz po stronie polskiej problemy są z
nieuregulowanymi stosunkami własnościowymi.

W dawnych czasach (do ok. 1880 roku) na obszarze Tatr eksploatowane były na dużą skalę kruszce w postaci miedzi,
srebra i złota a w późniejszym czasie również żelaza. Od wieków obszar Tatr wykorzystywany jest przez intensywne
pasterstwo, które zostało jednak znacznie zredukowane w II połowie XX w. Przepiękne krajobrazy tatrzańskie

przyciągają co roku rzesze turystów, co sprawia, że Tatry postrzegane są również jako ważny region turystyczne
w Europie Środkowej. Uprawiana jest tutaj głównie turystyka piesza, kwalifikowana, taternictwo, taternictwo
jaskiniowe, narciarstwo oraz wiele innych. Głównymi ośrodkami turystycznymi w tym regionie są: Zakopane
i Bukowina Tatrzańska na terenie Polski oraz Smokowce, Szczyrbskie Jezioro i Tatrzańska Łomnica na terenie Słowacji.

Tatry miały również duży wpływ na kulturę zarówno polską jak i słowacką. Zachwycali się nimi poeci, prozaicy, malarze
i kompozytorzy, dla których często były one inspiracją. Nazwa "Tatry" jest różnie tłumaczona, ale najprawdopodobniej
jest ona związana z góralskim słowem "tatry", które oznacza skały. Określenia tego używano na Huculszczyźnie,
na Spiszu i w Beskidzie Śląskim jeszcze na początku XX w. W dokumentacji nazwa ta spotykana jest po raz pierwszy
w 1086 roku jako Tritri a dokumentem tym jest przywilej cesarza Henryka IV dla biskupstwa praskiego. Czeski
kronikarz Kosmas (XII w.) używał natomiast nazwy Tatri. Źródła węgierski z XII-XIV w. podają natomiast następujące
określenia tego obszaru: Turtur, Turtul, Tortol, Alpes Tatrarum. Polskie źródła od 1255 roku podają nazwę Tatry.

Object 1