294

Do materiałów medycznych zalicza się m.in. surowce, półprodukty i wyroby
wchodzące w kontakt z tkanką, środki do diagnostyki, profilaktyki i rehabilita-
cji, mechaniczne środki antykoncepcyjne, opakowania leków i artykuły sanitar-
ne.

9.1.

Materiały opatrunkowe w leczeniu ran

Materiały opatrunkowe

są to produkty o właściwościach ochronnych i leczni-

czych przeznaczone do pokrywania ran lub zmienionej powierzchni skóry,
wchłaniania wydzielin tkankowych, zabezpieczania przed zainfekowaniem. Ze
względu na ich przeznaczenie są wytwarzane z surowców wysokiej jakości,
spełniających surowe wymagania jakości medycznej.

Rana

Rana jest to uszkodzenie ciągłości skóry, błon śluzowych i(lub) tkanek głę-

biej położonych albo otwarcie jam ciała. Uszkodzenie ciała inicjuje wiele zja-
wisk składających się na proces gojenia rany. W procesie tym wyróżnia się trzy
fazy: zapalną, proliferacyjną i dojrzewania, które wzajemnie nakładają się na
siebie.

Faza zapalna (wysiękowa).

Obejmuje zmiany hemostatyczne i zapalne.

W ranie pojawia się bogatobiałkowy wysięk. Powstaje skrzep krwi, który stano-
wi tymczasowe zamknięcie rany i, przysychając, przekształca się w strup przy-
ranny. Pod wpływem uwolnionych na skutek uszkodzenia tkanek mediatorów
stanu zapalnego do rany napływają komórki fagocytujące, których zadaniem jest
oczyszczenie rany z drobnoustrojów, ciał obcych i martwych komórek.

Materiały medyczne

A

NNA

C

EDRO

-N

IWIŃSKA

, R

ENATA

J

ACHOWICZ

9

Jachowicz-Farm-08-09.fm Page 294 Tuesday, August 19, 2008 7:50 AM

295

Faza wytwórcza (proliferacyjna).

W tym okresie powstaje ukrwiona tkanka

ziarninowa wypełniająca powstałe ubytki. Pojawiają się fibroblasty, z których
część przekształca się w miofibroblasty uczestniczące w obkurczaniu rany. Na-
stępuje odbudowa naskórka.

Faza dojrzewania.

Może trwać nawet kilka miesięcy. Obejmuje procesy

przebudowy nowo powstałej tkanki. Tkanka włóknista przekształca się w bliznę,
sieć naczyń krwionośnych zostaje zredukowana.

W zależności od przebiegu procesu wyróżnia się pierwotne i wtórne gojenie

rany.

Pierwotne

(doraźne) gojenie rany, gojenie przez rychłozrost (sanatio per pri-

mam intentionem) dotyczy ran czystych, bez ubytku tkanki (np. rana chirurgicz-
na), które goją się w krótkim czasie przy wytworzeniu niewielkiej ilości tkanki
łącznej i szybkim naskórkowaniu (ryc. 9.1a).

Wtórne

(opóźnione) gojenie rany, gojenie przez ziarninowanie (sanatio per

secundam intentionem) występuje w ranach z ubytkiem tkanki oraz gdy ze
względu na infekcję niemożliwe jest zamknięcie rany. Ubytek tkanki musi zo-
stać wypełniony ziarniną (ryc. 9.1b).

Biorąc pod uwagę przyczynę powstania uszkodzenia ciała, można wyróżnić

rany mechaniczne (urazowe), termiczne i chemiczne (oparzenia), owrzodze-
niowe. Szybkość gojenia rany zależy od jej wielkości, umiejscowienia, ukrwie-
nia, stanu brzegów, obecności ciała obcego, tkanki martwiczej lub infekcji oraz

Ryc. 9.1.

Gojenie się rany: a – pierwotne, b – wtórne.

Jachowicz-Farm-08-09.fm Page 295 Tuesday, August 19, 2008 7:50 AM

296

sposobu leczenia rany (prawidłowe opatrzenie, dobór opatrunku, leczenie przy-
czynowe).

Przebieg procesu gojenia zależy również od czynników ogólnych, takich jak:

wiek, stan odżywienia i odporność, choroby towarzyszące oraz stosowane leki.
Zaburzenia gojenia ran mogą być spowodowane m.in. związaną z wiekiem
zmniejszoną aktywnością komórek i odpornością, zaburzeniami krążenia, a tak-
że otyłością lub niedożywieniem. Istotny wpływ mają również niedobory wita-
min i mikroelementów, np. witaminy C, A, żelaza, miedzi (produkcja kolagenu)
oraz cynku (synteza białek, podziały fibroblastów i komórek naskórka). Białacz-
ka, choroby metaboliczne (np. cukrzyca), niewydolność naczyń krwionośnych,
zakrzepica, zatory naczyń, komplikacje pooperacyjne, wstrząs pourazowy także
zaburzają gojenie, podobnie jak stosowanie niektórych leków, np. steroidów,
niesteroidowych leków przeciwzapalnych, cytostatyków, leków przeciwzakrze-
powych. Zaburzenia gojenia ran obserwuje się również u palaczy, osób uzależ-
nionych od alkoholu i narkotyków.

Leczenie ran za pomocą nowoczesnych materiałów opatrunkowych

Wymagania stawiane materiałom opatrunkowym.

Stosowanie opatrunku

ma na celu okresowe zastąpienie funkcji pełnionych przez skórę do czasu zago-
jenia się rany, tj.:

z

ochronę rany przed działaniem czynników zewnętrznych (mechanicznych,
chemicznych i in.),

z

zapewnienie czystości rany,

z

zapewnienie odpowiedniego dla procesów gojenia środowiska wewnątrz rany
(wilgotność, temperatura i in.),

z

wchłanianie krwi i wysięku,

z

zmniejszenie obrzęku i bolesności rany,

z

ograniczenie powierzchni martwicy,

z

minimalizację blizn,

z

unieruchomienie uszkodzonych tkanek.

Z tego względu materiał opatrunkowy powinien być wykonany z surowców

o określonej chłonności, przepuszczalności gazów, nieprzywierających do rany.

Pojęcie chłonności określa zdolność materiału opatrunkowego do absorbowa-

nia wydzieliny z rany. W celu oczyszczenia rany i zabezpieczenia przed wtór-
nym zakażeniem korzystne jest stosowanie materiałów zatrzymujących wysięk
w swojej strukturze (np. opatrunki hydrokoloidowe, hydrożelowe, alginianowe,
zawierające superabsorbent). Kompresy gazowe, włókninowe, kombinowane
oraz opatrunki piankowe charakteryzują się dobrymi właściwościami chłonny-
mi. Jednak ze względu na rozbudowaną przestrzeń kapilarną i wywieranie efektu
ssania mogą powodować zwiększone wydzielanie wysięku z rany.

Jachowicz-Farm-08-09.fm Page 296 Tuesday, August 19, 2008 7:50 AM

297

Od rodzaju użytego materiału zależy również zapewnienie wymiany gazowej

i odprowadzanie pary wodnej. Największą przepuszczalność wykazują: gaza,
włókniny, opatrunki alginianowe.

Brak przywierania do rany wpływa na przebieg gojenia i efekt kosmetyczny.

Opatrunki, które nie przywierają do rany, można zmieniać bez uszkodzenia od-
nawiających się tkanek.

Materiały opatrunkowe nie powinny działać drażniąco, uczulająco, reagować

z substancjami stosowanymi miejscowo w leczeniu ran. Powinny być odpowied-
nio opakowane i opisane, jałowe lub z możliwością sterylizacji.

W opatrywaniu ran znajdują zastosowanie dwa sposoby postępowania, tzw.

metoda sucha lub wilgotna.

Suche leczenie ran.

Ten sposób opatrywania ran jest stosowany m.in.

w przypadku ran gojących się pierwotnie, ran pooperacyjnych, niewielkich ran
powierzchniowych, a także ran zakażonych. Wykorzystywane są w tym celu tra-
dycyjne materiały opatrunkowe, jak wata i kompresy gazowe, stosowane są rów-
nież kompresy włókninowe. Modyfikacją tych materiałów są kompresy wielo-
warstwowe (kombinowane), kompresy impregnowane np. maścią, parafiną
ciekłą oraz nasączone środkami przeciwbakteryjnymi lub pokryte warstwą meta-
liczną.

Wilgotne leczenie ran.

Koncepcja wilgotnego leczenia ran polega na zamy-

kaniu ran za pomocą półprzepuszczalnych i pochłaniających nadmiar wysięku
materiałów opatrunkowych, pod którymi zachowane są optymalne warunki tem-
peratury i wilgotności, a gojenie przebiega szybciej i w sposób bardziej uporząd-
kowany.

Korzystny wpływ wilgotnego i ciepłego środowiska na proces gojenia ran

wiąże się z kilkoma mechanizmami działania. Zabezpieczenie rany przed wy-
schnięciem ogranicza głębokość martwicy oraz sprzyja naskórkowaniu. W śro-
dowisku wilgotnym odtwarzające się komórki nabłonka przesuwają się z brze-
gów rany charakterystycznym ruchem skokowym. Zjawisko to jest utrudnione
i trwa znacznie dłużej w ranach suchych, pokrytych strupem. Wysięk w ranie
wpływa korzystnie na procesy gojenia również ze względu na to, że zapewnia
odpowiednie pH, zawiera znaczne ilości białek, w tym enzymów, elektrolitów
i przeciwciał. Obserwuje się przy tym mniejszą liczbę infekcji rany. Jednak obfi-
ty wysięk przepełniający ranę sprzyja maceracji zdrowej skóry wokół rany, cze-
go skutkiem może być powiększenie rany i zwiększenie ryzyka zakażenia.
W przypadku ran trudno gojących się wysięk może zawierać rozkładające tkanki
enzymy z grupy proteaz, których działanie może wywoływać erozję oraz kon-
taktowe zapalenie skóry.

Temperatura ciała ludzkiego jest korzystna dla podziałów komórkowych. Pa-

rowanie wysięku, które jest procesem energochłonnym, a także każda zmiana
opatrunku powodują znaczne ochłodzenie rany. Następuje wówczas zahamowa-

Jachowicz-Farm-08-09.fm Page 297 Tuesday, August 19, 2008 7:50 AM

298

nie namnażania komórek, a przywrócenie właściwej temperatury w ranie może
trwać kilka godzin.

Określono właściwości idealnego opatrunku wg teorii wilgotnego leczenia

ran. Opatrunek powinien zapewniać:

z

odpowiednie środowisko dla szybkiego i skutecznego gojenia ran przez
– utrzymanie wysokiej wilgotności pomiędzy opatrunkiem a raną,
– umożliwienie prawidłowej wymiany gazowej,
– izolację termiczną rany (utrzymanie odpowiedniej temperatury),

z

absorpcję krwi i nadmiaru wysięku,

z

oczyszczenie rany z tkanki martwiczej i toksycznych cząstek,

z

brak przywierania do rany i efektu uszkadzania nowo powstałej tkanki pod-
czas wymiany opatrunku,

z

nieprzepuszczalność dla drobnoustrojów,

z

brak działania drażniącego i alergizującego.

Metoda wilgotnego leczenia ran powinna być stosowana w leczeniu ran goją-

cych się wtórnie, gdzie konieczne jest uzupełnienie ubytków tkanki.

Do materiałów opatrunkowych stwarzających wilgotne środowisko leczenia

rany należą opatrunki hydrożelowe, hydrokoloidowe, z superabsorbentem, algi-
nianowe, piankowe.

9.2.

Charakterystyka materiałów opatrunkowych

9.2.1.

Wata

Wata

jest to materiał opatrunkowy w postaci zbioru luźnych włókien, które

dzięki właściwościom fizycznym przylegają do siebie. Jest to jeden z częściej
stosowanych materiałów opatrunkowych. Produkowana jest z włókien bawełnia-
nych i(lub) wiskozowych, w kilku rodzajach, różniących się m.in. składem, ja-
kością i czystością chemiczną w zależności od przeznaczenia.

Farmakopea Polska VI wyróżnia dwa rodzaje waty: watę bawełnianą higro-

skopijną i wiskozową higroskopijną.

Wata bawełniana higroskopijna

(Lanugo gossypii absorbens) jest otrzymy-

wana z oczyszczonych, wybielonych i odtłuszczonych włosków nasion różnych
gatunków bawełny (Gossypium L). Dopuszczalna jest obecność w niej nielicz-
nych fragmentów owocni, łupiny nasiennej, pyłu. Średnia długość pojedynczych
włókien nie powinna być mniejsza niż 10 mm. Wata bawełniana powinna być
biała i miękka w dotyku. W obrazie mikroskopowym powinny być widoczne
włoski bawełny długości ok. 4 cm i szerokości 40 μm, wstęgowato spłaszczone
i skręcone, o zaokrąglonych i zgrubiałych ścianach. Cechą użytkową waty jest
zdolność wchłaniania wody wynikająca z dużej powierzchni chłonnej, dzięki
tworzeniu przestrzeni kapilarnych zatrzymujących ją między włóknami.

Jachowicz-Farm-08-09.fm Page 298 Tuesday, August 19, 2008 7:50 AM

299

Wata wiskozowa higroskopijna

(Lanugo cellulosi absorbens) otrzymywana

jest z bielonych, pierwotnych, dobrej jakości włókien regenerowanej celulozy
(wiskozy) ciętych na odpowiednią długość; może zawierać dodatek dwutlenku
tytanu. Powinna być barwy białej lub lekko żółtej, z połyskiem lub matowa,
miękka w dotyku.

Wymagania stawiane farmakopealnym gatunkom waty zebrano w tab. 9.1.

Z mieszaniny włókien bawełnianych i celulozowych produkuje się watę opa-

trunkową (Gossypium et Cellulosum depuratum). Jakość waty opatrunkowej za-
leży od zawartości włókna wiskozowego. Wiskoza powinna stanowić 36–44%
składu waty opatrunkowej.

Wata celulozowa

, czyli tzw. lignina (Cellulosum depuratum), ma postać ar-

kuszy składających się z wielu warstw cienkiej „bibułki”. Otrzymywana jest
z drewna drzew. Minimum 60% celulozy powinno pochodzić z drzew iglastych.
Produkowane są dwa gatunki ligniny: opatrunkowa (stosowana m.in. w chirur-
gii, stomatologii, ginekologii) oraz higieniczna (chusteczki jednorazowe).

Tabela 9.1.

Wymagania stawiane wacie bawełnianej i wiskozowej (FP VI)

Kryterium

Wata bawełniana

Wata wiskozowa

Czy

sto

ść

Obraz mikroskopowy

Wyłącznie włoski bawełny;
dopuszczalne jedynie nie-
liczne obce włókna

Wyłącznie włókna wiskozo-
we; dopuszczalne jedynie
nieliczne obce włókna

Zasuplenie

Nie więcej niż 40 supełków
i skrętek w 0,1 g waty

–

Związki
powierzchniowo czynne

Warstwa piany nie większa
niż 2 mm

Warstwa piany nie większa
niż 2 mm

pH wyciągu wodnego

Obojętne

Obojętne

Związki rozpuszczalne
w wodzie

Nie więcej niż 0,5%

Nie więcej niż 0,7%

Związki rozpuszczalne
w eterze etylowym

Nie więcej niż 0,5%

Nie więcej niż 0,3%

Wł. f

izyczne

Czas tonięcia

Nie dłuższy niż 10 s/5 g
waty

Nie dłuższy niż 10 s/5 g
waty

Chłonność wody

Nie mniejsza niż 23 g wo-
dy/g waty

Nie mniejsza niż 18 g wo-
dy/g waty

Czystość mikrobiologiczna

Grupa leków IIa

Grupa leków IIa

Jachowicz-Farm-08-09.fm Page 299 Tuesday, August 19, 2008 7:50 AM