MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Bożena Jemioł
Anna Pożyczka
Posługiwanie się językiem migowym
346[02].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
dr Jolanta Lesiewicz
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z1.01
 Posługiwanie się językiem migowym , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu asystent osoby niepełnosprawnej.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Teoria języka migowego. Podstawowe pojęcia: język migowy,
migany, system językowo-migowy, daktylografia, ideografia 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 12
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo-migowym 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzające 16
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.2.4. Sprawdzian postępów 18
4.3. Język migowy a odczytywanie mowy z ust. Synergizm wzrokowo-
słuchowy 19
4.3.1. Materiał nauczania 19
4.3.2. Pytania sprawdzające 20
4.3.3. Ćwiczenia 20
4.3.4. Sprawdzian postępów 21
4.4. Kultura wypowiedzi w języku migowym 22
4.4.1. Materiał nauczania 22
4.4.2. Pytania sprawdzające 23
4.4.3. Ćwiczenia 23
4.4.4. Sprawdzian postępów 25
4.5. Daktylografia: znaki liter, liczebników głównych, porządkowych
26
4.5.1. Materiał nauczania 26
4.5.2. Pytania sprawdzające 32
4.5.3. Ćwiczenia 33
4.5.4. Sprawdzian postępów 34
4.6. Znaki podstawowe, znaki tematyczne związane z rodziną, domem,
czasem, higieną osobistą, odzieżą, posiłkami, zakupami,
zainteresowaniami oraz z problematyką medyczną: części ciała,
dolegliwości, wzywanie pogotowia 35
4.6.1. Materiał nauczania 35
4.6.2. Pytania sprawdzające 56
4.6.3. Ćwiczenia 57
4.6.4. Sprawdzian postępów 59
5. Sprawdzian osiągnięć 60
6. Literatura 65
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i nabyciu umiejętności
posługiwania się językiem migowym.
W poradniku zamieszczono:
wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
cele kształcenia  wykaz umiejętności, które opanujesz podczas pracy z poradnikiem,
materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,
zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
sprawdzian postępów,
sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań,
literaturę uzupełniającą.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
W poradniku wykorzystano materiały do nauki języka migowego, których autorem jest
prof. dr hab. Bogdan Szczepanowski.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
346[02].Z1
Metody pracy z osobą niepełnosprawną
346[02].Z1.01
Posługiwanie się językiem
migowym
346[02].Z1.03
346[02].Z1.02
Rozpoznawanie potrzeb
Stosowanie metod pracy
i problemów osoby
socjalnej
niepełnosprawnej
346[02].Z1.04 346[02].Z1.05
Wspieranie osoby Wykonywanie podstawowych
niepełnosprawnej w korzystaniu czynności higienicznych
z kompleksowej rehabilitacji i pielęgnacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- charakteryzować psychofizyczne i społeczne aspekty rozwoju człowieka,
- doskonalić swoje umiejętności interpersonalne,
- rozwiązywać problemy związane z funkcjonowaniem osoby niepełnosprawnej,
- prowadzić profilaktykę i promować zdrowie,
- stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,
- udzielać pierwszej pomocy,
- stosować przepisy prawa w działalności socjalnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zdefiniować podstawowe pojęcia dotyczące języka migowego,
- posłużyć się znakami języka migowego zgodnie z zasadami i regułami systemu
językowo-migowego,
- posłużyć się polskim alfabetem palcowym oraz liczebnikami głównymi i porządkowymi,
- rozpoznać, odczytać oraz przedstawić podstawowe znaki ideograficzne i pojęciowe,
- odczytać proste wypowiedzi w języku migowym,
- sformułować proste wypowiedzi w języku migowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Teoria języka migowego. Podstawowe pojęcia: język
migowy, migany, system językowo-migowy, daktylografia,
ideografia
4.1.1. Materiał nauczania
Narząd słuchu podobnie jak inne narządy może zostać uszkodzony. Przyczyną mogą być
czynniki genetyczne, wrodzone, choroby i urazy. W zależności od rodzaju, stopnia
uszkodzenia i momentu powstania tworzy się sytuacja, w której człowiek jest w pewien
sposób wyizolowany ze społeczeństwa ze względu na brak możliwości porozumiewania się
z im. Uszkodzenie narządu słuchu we wczesnym dzieciństwie uniemożliwia porozumiewanie
się ze społeczeństwem za pomocą mowy i jej odczytywania z ust.
Zainteresowanie dziećmi głuchymi zaczęło wzrastać dopiero w drugiej połowie XVIII
wieku kiedy to powstały szkoły dla głuchych. Pierwsza została założona w Paryżu przez
Michała de l'EpeŁ, jest on uważany za twórcę metody migowej w nauczaniu szkolnym.
Twierdził, że nie ma potrzeby uczenia głuchych artykulacji a język migowy uważał za ich
 ojczysty język . W swojej szkole wykorzystywał również alfabet palcowy.
Kolejną szkołę dla głuchych utworzył Samuel Heinicke w 1778 roku w Lipsku. Pracując
z dziećmi opierał się na metodzie mówionej (oralnej) wykluczając metodę migową. Na bazie
tych dwóch metod powstawało wiele innych jak np.: metoda wiedeńska czy duńska.
Po jakimś czasie zauważono jednak braki w obydwu tych metodach i zaczęto tworzyć tzw.
metody kombinowane czyli wykorzystujące mowę, pismo, język migowy, alfabet palcowy.
Osoby głuche od urodzenia jednak w dalszy ciągu mają utrudniony kontakt ze
społeczeństwem. W związku z tym tworzą hermetyczne środowisko posługujące się językiem
migowym, który po przebadaniu przez językoznawców w latach osiemdziesiątych XX wieku
został uznany przez UNESCO i Parlament Europejski za naturalny środek porozumiewania
się wśród głuchych. Nieco póz
niej wydano dwa międzynarodowe dokumenty: Rezolucja
nr 8/96 Zgromadzenia Ogólnego ONZ z 20 grudnia1993 roku oraz deklaracja z Salamanki
z 10 czerwca 1994 roku. Przyjęto w nich, że dzieci niesłyszące mają prawo do pobierania
nauki w języku migowym.
Osoby głuche w swoim środowisku posługują się klasycznym językiem migowym,
nazywanym też naturalnym językiem migowym. Język ten składa się z kilku tysięcy znaków
migowych, gramatyki o charakterze pozycyjnym oraz organizacji przestrzennej wypowiedzi.
Organizacja przestrzenna jest cechą charakterystyczną dla języka migowego. Obejmuje
mimikę, pantomimikę, gesty wtrącone, które nie są znakami migowymi oraz zachowania
kinetyczne (mowa ciała). W języku tym występują głównie nieodmienne wyrazy-rdzenie.
Znaki ideograficzne nie posiadają odmian przez przypadki i osoby. Strukturę gramatyczną
tego języka uzyskuje się za pomocą szyku luz
nych morfemów. Morfem  najmniejsza
niepodzielna cząstka znaczeniowa wyrazu spełniająca funkcję leksykalną lub gramatyczną.
Wyróżnia się morfem główny (rdzeń) i morfemy poboczne (afiksy i końcówki fleksyjne). Na
świecie jest około dwieście języków migowych. Wszystkie one posiadają kolejną wspólną
cechę jaką jest analogia do rzeczywistości. Około 1/3 znaków naśladuje kształty przedmiotów
lub ruch wykonywany przy określonej czynności.
Istniał jednak problem braku kontaktu osób niesłyszących z otoczeniem poza wąskim
gronem rodzinnym. W związku z tym część pierwszych szkół powstających w XVIII wieku
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
opierała się na uczeniu dzieci niesłyszących metodą oralną-mówioną. Dzieci uczyły się
ojczystego języka jak języka obcego. Stawały się dwujęzyczne (naturalny język migowy
i wyuczony język ojczysty).Odczytywanie mowy z ust dla niesłyszących jest bardzo trudne
dlatego też w spontanicznej mowie używały języka migowego a mówiły tylko w szkole.
Co znacznie utrudniało i wydłużało proces kształcenia. Stanowiło to problem od wielu lat,
dlatego też uczeni kilku krajów opracowali system, w którym wykorzystuje się znaki migowe
w szyku gramatycznym narodowego języka dodając końcówki fleksyjne za pomocą alfabetu
palcowego. Nazywany jest on językiem miganym. Język migany stosuje się zawsze
z językiem mówionym. Znaki o tym samym znaczeniu co mowa przekazywane są równolegle
z nią. Według B. Szczepankowskiego daje to w efekcie  system językowo-migowy .
W języku migowym oraz języku miganym stosowane są znaki migowe. Dzielimy je na
znaki ideograficzne i daktylograficzne. Znaki ideograficzne określają pojęcia a znaki
daktylograficzne litery i liczby.
W prawidłowym przekazaniu znaków migowych należy uwzględnić:
1) prawidłowy układ palców u rak,
2) pozycję rąk,
3) miejsce artykulacji, położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie,
4) artykulację  kierunek ruchu,
5) artykulację  sposób wykonania ruchu.
Układ palców
Zapis gestograficzny układu palców reki składa się najczęściej z dwóch dużych liter, lub
z dużej litery i liczby. Pierwszą literą jest  L lub  P , oznaczają lewą lub prawą rękę, a druga
litera ewentualnie liczba określa znak daktylograficzny w jaki należy ułożyć palce tej ręki.
Ponadto przed tymi oznaczeniami może wystąpić mała litera  p oznaczająca przedramię lub
 r oznaczająca ramię.
Rys. 1. Nietypowe układy palców u ręki [16, s. 32 ]
Pozycja ręki (rąk)
Pozycję ręki w przestrzeni określa się za pomocą liczby dwucyfrowej, z której pierwsza
określa pozycję ręki, a druga ją precyzuje.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Tabela 1. Pozycja ręki (rąk) [16, s. 32]
Pierwsza Opis pozycji ręki  Druga Opis pozycji ręki 
cyfra pierwsza cyfra cyfra Druga cyfra
1 Dłoń poziomo wnętrzem w górę 1 Końce palców skierowane do przodu
Końce palców skierowane skośnie do
2 Dłoń poziomo wnętrzem w dół 2 przodu i w górę wnętrzami dłoni do
siebie
Końce palców skierowane skośnie do
Dłoń pionowo, końce palców
3 3 przodu i do wewnątrz (przedramiona pod
skierowane w górę
kątem 90�)
Dłoń pionowo, końce palców Końce palców skierowane do tyłu
4 4
skierowane w dół
5 Dłoń pionowo kantem w dół 5 Kant dłoni skierowany do przodu
6 Dłoń pionowo kantem w górę 6 Kant dłoni skierowany do tyłu
Dłoń ukośnie w górę, oś dłoni pod Wnętrze dłoni skierowane do przodu
7 7
kontem 45�
Dłoń ukośnie w dół, oś dłoni pod kątem Grzbiet dłoni skierowany do przodu
8 8
45�
Kanty dłoni skierowane do wewnątrz
9
(lewej ręki w prawo, a prawej w lewo)
Kanty dłoni skierowane na zewnątrz
0
(prawej ręki w prawo, a lewej w lewo)
Miejsce artykulacji, czyli położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie
Położenie rąk w stosunku do ciała oznacza się za pomocą jednej lub kilku małych liter.
Pierwsza oznacza część ciała, przed którą znajduje się ręka wykonująca znak. W niektórych
znakach pojawia się druga litera  w oznaczająca wierzch głowy lub  t oznaczająca tył
głowy.
Litery podkreślone: ll- lewa strona dwa razy
t  twarz dalej w lewo
s  szyja g  górna część
k  korpus d  dolna część
Następne litery: w  wierzch głowy
p  prawa strona t  tył głowy
l  lewa strona
pp  prawa strona dwa
razy dalej w prawo
Rys. 2. Zapis gestograficzny położenia rąk w stosunku do ciała [18, s. 70 ]
Relacje między rękami określa się za pomocą znaków interpunkcyjnych umieszczonych
pomiędzy zapisami układów poszczególnych rąk i palców, zgodnie z tabelą 2.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Tabela 2. Zapis gestograficzny wzajemnego położenia rąk [16, s. 35]
Zapis Wzajemne położenie rąk
L )( P Obie ręce położone obok siebie w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni
L }{ P Obie ręce obok siebie stykają się punktowo lub na malej powierzchni
L. P Obie ręce obok siebie oddalone o około 15 cm
L.. P Obie ręce obok siebie oddalone o około 30 cm
L & P Obie ręce daleko od siebie (40 cm lub więcej)
L X P Obie ręce krzyżują się w przegubach pod kątem prostym
L x P Obie ręce krzyżują się wyprostowanymi palcami pod kątem prostym
L + + P Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki z zetknięciem się
L + Ą+ P Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej bez dotykania się
L )Ą P Lewa ręka przed prawą w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni
L }Ą P Lewa ręka przed prawą w bezpośrednim styku punktowo lub na małej powierzchni
L Ą P Lewa ręka przed prawą w odległości 15 cm
L Ą Ą P Lewa ręka przed prawą w odległości ok. 30 cm
P )/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku płaszczyznami lub kantami dłoni
P }/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku punktowo lub na małej powierzchni
P X)/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku skrzyżowane w przegubach
P x}/ L Prawa ręka na lewej w bezpośrednim styku skrzyżowane wyprostowanymi palcami
P / L Prawa ręka nad lewą o ok. 15 cm
P // L Prawa ręka nad lewą o ok. 30 cm
Artykulacja (ruch)  kierunek ruchu
Kierunek ruchu w zapisie gestograficznym zapisuje się w postaci cyfr rzymskich.
Tabela 3. Artykulacja  kierunek ruchu ręki ( rąk) [16, s. 36]
Zapis Kierunek ruch
I Ruch w górę
II Ruch w dół
III Ruch do przodu
IV Ruch do tyłu
V Ruch w prawo
VI Ruch w lewo
VII Ruch na zewnątrz (rozchodzenie się rąk)
VIII Ruch do wewnątrz (schodzenie się rąk)
IX Ruch po okręgu poziomym
X Ruch po okręgu pionowym
XI Ruch po łuku poziomym
XII Ruch po łuku pionowym
XIII Ruch wahadłowy dłoni w przegubie
XIV Ruch wahadłowy palców (swobodne poruszanie palcami)
XV Ruch obu rąk razem w tym samym kierunku
XVI Ruch obu rąk na przemian (mijanie się)
XVII Ruch tam i z powrotem
XVIII Ruch obrotowy względem osi przedramienia
XIX Ruch falisty
XX Ruch pocierania palcami (kciuk o pozostałe)
XXI Nakreślenie krzyża w powietrzu (najpierw linia pionowa potem pozioma)
Artykulacja (ruch)  sposób wykonania ruchu
Jeżeli ruch ręki (rąk ) wykonywany w trakcie prezentacji znaku migowego posiada
nietypową cechę lub cechy, oznacza się ją (je) w zapisie gestograficznym za pomocą znaków
interpunkcyjnych umieszczonych po zapisie ruchu zgodnie z poniżej wymienionymi
zasadami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
Tabela 4. Artykulacja  sposób wykonania ruchu [16, s. 37]
Zapis Charakter ruchu
III.> Ruch większy niż przeciętny
III>> Ruch znacznie większy niż przeciętny
III< Ruch mniejszy niż przeciętny
III<< Ruch znacznie mniejszy niż przeciętny
IIIe" Ruch szybszy niż przeciętny
IIId" Ruch wolniejszy niż przeciętny
III! Ruch z energicznym zatrzymaniem ręki
III+ Ruch z dotknięciem drugiej ręki lub innej części ciała
III- Ruch wzdłuż innej części ciała (przesuwanie)
III= Ruch tam i z powrotem
III Ruch wykonywany dwukrotnie w tym samym miejscu (po wykonaniu ruchu po raz pierwszy ręka
wraca na poprzednie miejsce i wykonuje ruch ponownie)
[ ] Układ zapisany w nawiasie kwadratowym wykonywany dwukrotnie w tym samym miejscu
IIIąąąąą��� Dwa ruchy jeden po drugim (początek drugiego ruchu w miejscu zakończenia pierwszego)
Potrzebne są jeszcze dodatkowe oznaczenia potrzebne do opisu ruchów i konfiguracji rąk
i palców bardziej złożonych.
Tabela 5. Znaki zawierające informacje dodatkowe [16, s. 38]
Zapis Informacje dodatkowe
# Znak rozdziela poszczególne części zapisu (pozycja wyjściowa # artykulacja # inne)
: Znak rozdziela fragmenty zapisu w ramach części ( nie ma znaczenia merytorycznego)
; Znak rozdziela kolejne elementy ruchu (gdy w trakcie ruchu zmienia się kierunek)
& Znak rozdziela znaki proste w opisach znaków złożonych
i dwuelementowych
[(& )] W takich nawiasach zapisuje się gestogram fakultatywnego przedznaku
+ Dotykanie ręką drugiej ręki lub innej części ciała
+ + Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki
z zetknięciem się
+ Ą + Dłoń lub palce jednej ręki wsuwają się między palce drugiej ręki bez dotykania się
PA* Gwiazdka po zapisie układu palców oznacza wykonanie klasycznego daktylogramu
@ Integralnym elementem znaku migowego jest adekwatna do treści mimika twarzy
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Gdzie powstały pierwsze szkoły dla głuchych?
2. Co wiesz na temat klasycznego języka migowego?
3. Jakie międzynarodowe dokumenty mówią o potrzebie kształcenia dzieci niesłyszących
w języku migowym?
4. Jak można zdefiniować pojęcie  morfem ?
5. Czym różni się język migany od języka migowego?
6. Jak można podzielić znaki migowe?
7. Co bierzemy pod uwagę prawidłowo wykonując znaki migowe?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odmień przez przypadki następujące rzeczowniki: stół, styczeń, przedmiot, herbata,
nowy, niebieski, koszula, chłopiec, mama, tata, komputer, długopis, a następnie w każdym
przypadku oddziel końcówkę od tematu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić podstawowe zasady gramatyki języka polskiego,
2) odmienić wyrazy,
3) w każdym wyrazie oddzielić końcówkę od tematu,
4) zaprezentować wyniki swojej pracy na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- podręcznik do języka migowego,
- materiały piśmiennicze,
- kartki format A4,
- podręcznik do gramatyki języka polskiego.
Ćwiczenie 2
Podaj opis słowny zapisu gestograficznego następujących znaków migowych:
- PE:78tg # IV<+ .
- PBK:58k+ # II # @.
- Pik:25kll+ # I <  .
- PNw:23k / LBk:13k # P:II+.
- LB:75kl }{ PB:75kp.
- PUm:25tg+ ## PUm:25td+.
- Pum:35d+ ## Pum36tp+.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z podanymi znakami migowymi,
2) przeanalizować opisy układu palców:
- pozycję rąk,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
- miejsce artykulacji,
- położenie rąk w stosunku do ciała i do siebie,
- artykulację  kierunek ruchu,
- artykulację  sposób wykonania ruchu,
3) zapisać wnioski,
4) zaprezentować wnioski na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- materiały piśmiennicze,
- tabela z nietypowymi układami dłoni, pozycjami rąk,
- zapis gestograficzny wzajemnego położenia rąk,
- tabela z zapisem kierunku ruchu rąk, artykulacji  sposobu wykonania ruchu,
- tabela z informacjami dodatkowymi.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) scharakteryzować pierwsze szkoły dla głuchych?
2) podać cechy charakterystyczne dla języka migowego?
3) wymienić międzynarodowe dokumenty mówiące o potrzebie
kształcenia dzieci niesłyszących w języku migowym?
4) wyjaśnić pojęcie:  morfem ?
5) wymienić cechy odróżniające język migowy od języka miganego?
6) podzielić znaki migowe?
7) wymienić cechy jakie bierzemy pod uwagę aby prawidłowo wykonać
znaki?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Zasady i reguły pomocnicze w systemie językowo-migowym
4.2.1. Materiał nauczania
Język migowy pozwala na wyrażenie myśli, dyskutowanie, wyrażanie emocji. Umożliwia
abstrakcyjne rozumowanie i myślenie. Można nim opisywać sceny oraz wydarzenia. Jest on
systemem komunikowania się w pełnym tego słowa znaczeniu. Osoby niesłyszące z różnych
krajów mogą, pomimo pewnych różnic porozumiewać się stosunkowo łatwo. Jest on też
wspaniałą metodą prowadzenia dialogu z większej odległości lub w pomieszczeniu, w którym
panuje ogromny hałas. Idea prowadząca do utworzenia języka migowego narodziła się w
Stanach Zjednoczonych i była oparta na naturalnych znakach, którymi porozumiewały się
osoby głuche. W końcu XVIII i na początku XX wieku osoby niesłyszące uczono języka
mówionego, zaś język migowy był krytykowany. Po drugiej wojnie światowej, język migowy
został usunięty ze szkół dla głuchych i nie wolno było go używać przez co ucierpiały całe
pokolenia osób niesłyszących. Obecnie stanowisko wobec języka migowego zmieniło się
radykalnie i dzięki temu możliwe jest porozumiewanie się nim na wielu płaszczyznach.
Współczesny język migowy istnieje w Polsce od 1966 r. pod nazwą system językowo-
migowy, oparty jest o gramatykę języka polskiego, jego zasady są wykorzystywane przy
tworzeniu znaków migowych oraz przy ich przekazie. System ten składa się z trzech
głównych elementów, którymi są:
 język mówiony, czyli bardzo wyraz
na i głośna wymowa poszczególnych wyrazów i zdań,
lub tylko sama wyraz
na artykulacja bez głosu w sytuacji tłumaczenia tekstu mówionego
przez inną osobę,
 język migany, czyli znaki migowe następujące równolegle z mową i oznaczające
przekazywane nią treści,
 elementy prozodyczne mowy tj. mimika twarzy, pantomimika oraz gesty pomocnicze
ułatwiające rozumienie tekstu.
Fundamentalna idea systemu językowo-migowego polega na przekazywaniu tego samego
tekstu dwutorowo  w torze mówionym oraz miganym, dlatego niezbędna jest dokładna
synchronizacja w czasie elementów mówionych i miganych wypowiedzi.
Przy posługiwaniu się tym systemem konieczne jest zastosowanie pewnych zasad
pozwalających na precyzyjne zsynchronizowanie obydwu form przekazu  mówionej
i miganej oraz na zachowanie pełnej wierności odtwarzanego tekstu w języku migowym
wobec częstych nieregularności odmian w języku polskim.
Pierwsza z nich to zasada przedznaków, która polega na uzupełnianiu wypowiedzi
dodatkowym ideogramem bezpośrednio poprzedzającym właściwy znak. Dotyczy ona
przekazywania ideogramów:  kobieta i  mężczyzna przy określaniu płci osób
wykonujących poszczególne zawody oraz  pokój i  dom przy określaniu pomieszczeń.
Przedznaki wykonywane są bez mówienia, które następuje dopiero w momencie przekazu
właściwego znaku, wykonywany jest on jeden raz nawet wówczas gdy ten sam znak używany
nie jako przedznak wykonywany jest dwa razy. Zasada ta może być wykorzystana również
przy przekazywaniu wyrazów bliskoznacznych, pojęć mało znanych i tych dla których nie ma
ideogramu. Wówczas jako przedznak stosuje się pojęcie bardziej ogólne, ale za to
powszechnie znane, a po nim przekazuje się znak właściwy, natomiast gdy taki nie istnieje
albo odbiorca go nie zna właściwe pojęcia przekazuje się alfabetem palcowym.
Kolejną istotną zasadą jest uzupełnianie wyrazów podstawowych przekazywanych
w języku migowym formantami czyli przedrostkami lub przyrostkami. Można to zrobić na
dwa sposoby. W pierwszym z nich jeżeli formant posiada odpowiednik igeograficzny
łączymy go z ideogramem wyrazu podstawowego zgodnie z jego budową, np. wyraz
 odczytać możemy wykonać używając ideogramów  od i  czytać .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Drugi sposób dotyczy przekazywania formantu, dla którego nie ma ideogramu. W takiej
sytuacji formant przekazywany jest znakami daktylograficznymi w miejscu wykonania
właściwego ideogramu lub też przed środkiem klatki piersiowej np. wyraz  kotek
przekazujemy przy użyciu ideogramu  kot oraz formantu   ek . Przy tworzeniu znaków
migowych określających wyrazy złożone obowiązuje zasada podobna jak w gramatyce,
przekazujemy je za pomocą dwóch znaków ideograficznych np.  dobra  +  noc .
Równie ważne w przekazie systemu językowo-migowego jest stosowanie końcówek
fleksyjnych przy przekazywaniu odmiennych części mowy, o czym mówi kolejna zasada
obowiązująca w tym systemie. Polski język migowy przyjmuje jako odpowiednik znaku
ideograficznego nie cały wyraz, ale tylko jego część, zazwyczaj temat wyrazu. Odpowiednią
formę deklinacyjną czy koniugacyjną otrzymuje się przez uzupełnienie znaku ideograficznego
właściwą końcówką fleksyjną przekazaną znakami daktylograficznymi.
W celu zachowania właściwego rytmu wypowiedzi końcówki fleksyjne zawierają całe
sylaby.
Odmienne części mowy, które wymagają stosowania końcówek fleksyjnych to:
- rzeczowniki, przekazujemy jednocześnie w torze mówionym i miganym, przy czym
w przekazywaniu używa się ideogramu dla tematu wyrazu a daktylografii dla końcówek
felksyjnych, np.  dom ,  dom-u ,  dom-em ,  dom-ie ,
- przymiotniki, których formy pochodne przekazujemy znakami ideograficznymi,
a końcówkę fleksyjną znakiem lub znakami daktylograficznymi. np.  ładna ,  ładne-j ,
 ładn-ą ,
- liczebniki oraz zaimki podobnie jak w/w odmienne części mowy przekazujemy
uzupełniając ideograficznie wykonany temat wyrazu końcówkami fleksyjnymi
wykonanymi daktylograficznie, np.  jedenasty ,  dwudziesty ,
- czasowniki, które przekazywane są jako bezokoliczniki, z odpowiednimi końcówkami
fleksyjnymi dodanymi do tematu tego bezokolicznika, dla odróżnienia od rzeczownika
przekazywanego ruchem pojedynczym lub szybszym czasowniki przekazywane są
ruchem powtórzonym lub wolniejszym np.  pisać ,  pisz- ę ,  pisz-esz ,  pisze  my .
Konieczność wielokrotnego zastosowania daktylografii w końcówkach fleksyjnych oraz
w przedznakach sprawia, że tempo przekazu treści jest dosyć wolne co spowalnia również
mowę. Niewątpliwie jednak ogromną zaleta wynikającą zastosowani w/w zasad jest
dokładność i precyzja przekazywanych treści, która pozwala na kształtowanie prawidłowego
myślenia językowego.
Przekaz w systemie językowo-migowym jest możliwy w pełnym lub uproszczonym
wariancie. Wariant pełny jest stosowany głownie w nauczaniu dzieci i młodzieży
niesłyszacej. Polega on na równoczesnym przekazywaniu tego samego tekstu w języku
mówionym i miganym, zgodnie z budową każdego wyrazu w tym tekście (z dokładnością co
do każdej litery) a to oznacza konieczność zastosowania końcówek fleksyjnych. Podstawową
zaletą tego wariantu jest dokładność oraz precyzja przekazu pozwalająca na kształtowanie
prawidłowego myślenia językowego. Niestety jego wadą jest dosyć wolne tempo przekazu
ograniczone poprzez stosowanie daktylografii i przedznaków. Wariant uproszczony polega na
równoczesnym przekazywaniu tego samego tekstu w języku miganym i mówionym, ale
z dokładnością jedynie co do słowa. Jednemu znakowi ideograficznemu odpowiada więc
w tym przekazie jeden wyraz we wszystkich formach gramatycznych i nie uzupełnia się go
końcówkami fleksyjnymi. Wyjątek stanowią jedynie czasowniki w czasie przeszłym. Przekaz
uproszczony nie opóz
nia tempa nadawania i odbioru informacji, gdyż dorównuje normalnej
mowie. Wariant ten wykorzystywany jest w tłumaczeniu programów telewizyjnych oraz
w sytuacjach tłumaczenia na bieżąco tekstów innych osób.
Dla właściwego porozumiewania się i komunikacji z osobami niesłyszacymi ważne jest
zastosowanie reguł pomocniczych, mówiących o tym, że:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
- w przekazie językowo-migowym konieczne jest używanie mowy, ponieważ odbiór
języka migowego jest wspomagany przez odczytywanie z ust,
- należy unikać nic nie znaczącej niepotrzebnej gestykulacji,
- znaki języka migowego trzeba wykonać jak najdokładniej,
- bardzo ważne jest dopasowanie mimiki do znaczenia przekazywanego znaku lub całej
wypowiedzi,
- należy używać prostego języka, bez skomplikowanych wypowiedzi.
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie zasady obowiązujące w systemie językowo-migowym?
2. Co to są formanty?
3. Co to są przedznaki oraz końcówki fleksyjne?
4. Jakie odmienne części mowy, wymagają zastosowania końcówek fleksyjnych?
5. Jakie jest zastosowanie końcówek fleksyjnych w poszczególnych odmiennych częściach
mowy?
6. Na czym polegają różnice między przekazywaniem rzeczowników i czasowników?
7. W jaki sposób wykonasz znaki ideograficzne czasowników nie będących
bezokolicznikami?
8. Jakie są reguły pomocnicze wymagające zastosowania przy komunikowaniu się
z osobami niesłyszącymi posługującymi się systemem językowo-migowym ?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz odpowiedni sposób przekazu wyrażenia  dzień dobry .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić części mowy występujące w tym wyrażeniu,
2) wyjaśnić zasady tworzenia znaków określających wyrazy złożone,
3) określić tor mówiony i migany dla tego wyrażenia,
4) sprawdzić zasadność wykorzystania w tym wyrażeniu końcówek fleksyjnych oraz
przedznaków,
5) określić, czy konieczne będzie wykorzystanie daktylografii, czy tylko znaków
ideograficznych,
6) dobrać najlepszy sposób przekazu wyrazu  dzień oraz wyrazu  dobry ,
7) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy przekaz byłby zgodny
z zasadami i właściwie odebrany przez osoby niesłyszące.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura specjalistyczna,
- tablice poglądowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Ćwiczenie 2
Wyróżnij temat podstawowy i końcówkę fleksyjną w wyrazie  kredkami ,  domach ,
 brzydkie ,  czytasz .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić część mowy występującą w tych wyrazach,
2) wyjaśnić zasady stosowania końcówek fleksyjnych,
3) określić tor mówiony i migany dla tego wyrazu,
4) określić temat wyrazów i ich końcówkę,
5) określić, jaki znak ideograficzny należy wykorzystać w przekazie tych wyrazów,
6) dobrać odpowiednie do końcówki fleksyjnej znaki daktylograficzne,
7) dobrać najlepszy sposób przekazania wyrazów,
8) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy twój przekaz byłby zgodny
z zasadami i właściwie odebrany przez osoby niesłyszące.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura specjalistyczna,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym.
Ćwiczenie 3
Określ przedznaki konieczne do przekazania wyrazów  uczennica ,  nauczyciel ,  brat
 sypialnia .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić część mowy występującą w tych wyrazach,
2) wyjaśnić zasady stosowania przedznaków,
3) określić tor mówiony i migany dla tych wyrazów,
4) określić, jaki znak ideograficzny należy wykorzystać w przekazie,
5) dobrać odpowiedni przedznak,
6) dobrać najlepszy sposób przekazania wyrazów,
7) zastanowić się czy wybrany sposób jest prawidłowy, czy przekaz byłby zgodny
z zasadami i właściwie odebrany przez osoby niesłyszące.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura specjalistyczna,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) rozróżnić potrzebę zastosowania formantów, przedznaków oraz końcówek
fleksyjnych ?
2) wskazać różnice pomiędzy przekazem odmiennych i nieodmiennych części
mowy?
3) rozróżnić końcówkę fleksyjną od przedznaku ?
4) określić różnicę pomiędzy przekazywaniem czasowników i rzeczowników?
5) dobrać odpowiednie przedznaki do określonych rzeczowników?
6) właściwie wykorzystać znaki daktylograficzne w końcówkach fleksyjnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3. Język migowy a odczytywanie mowy z ust. Synergizm
wzrokowo-słuchowy
4.3.1. Materiał nauczania
Język migowy a odczytywanie mowy z ust
Czytanie mowy z ust znacznie ułatwia funkcjonowanie w społeczeństwie. Wyraz
na
artykulacja jest nieodłączną częścią języka migowego. Samo czytanie mowy z ust jest
niezwykle trudnym sposobem komunikacji. Wymaga według T. Gałkowskiego prawidłowego
współdziałania kilku systemów poznawczych: wrażeniowego, spostrzeżeniowego
i umysłowego. Wzrokiem można dostrzec jedynie elementy mowy czyli głoski artykułowane
z udziałem warg, ale jest ich tylko około 30%, a ponadto wiele z nich prezentuje się podobnie
wizualnie co również utrudnia odczytywanie ich z ust. Dużo lepszym sposobem
porozumiewania się jest jedna z metod kombinowanych polegająca na odczytywaniu mowy
z ust wspomaganej znakami języka migowego oraz alfabetem palcowym z wykorzystaniem
resztek słuchu. Zaangażowanie do odbioru informacji wzroku i słuchu jest znacznym
ułatwieniem dla osoby niesłyszącej ponieważ obydwa te zmysły wzajemnie się uzupełniają.
W tego typu przekazie bardzo ważne jest równoległe przekazywanie tego samego tekstu
w języku mówionym i miganym z dokładnością  co do litery .
A. Korzon stosuje określenie bimodalne sposoby komunikowania się z głuchymi, czyli
wykorzystanie dwóch sposobów równocześnie. Ma to na celu polepszenie przekazu i odbioru
informacji między osobą słyszącą a głuchą wykorzystując resztki słuchu wzmocnione
aparatem słuchowym.
Inne określenie to synergizm  współdziałanie dwóch lub większej liczby elementów
organizmu.
Czytanie mowy z ust wspomagane alfabetem palcowym
Taki sposób komunikacji może mieć miejsce w całej wypowiedzi lub jej fragmentach
dotyczących trudnych dla odbioru wzrokowego np.: nieznanych nazw własnych, nazwisk,
pojęć zawodowych, końcówek fleksyjnych. W ten sposób odbiór wiadomości przez osobę
głuchą jest dużo łatwiejszy.
Słuch i czytanie mowy z ust
Wykorzystanie resztek słuchu z jednoczesnym patrzeniem na usta w znacznym stopniu
zwiększa ilość prawidłowo odbieranych informacji. Wykorzystujemy tu dwa zmysły jakimi
są słuch i wzrok, które znacznie ułatwiają odbiór informacji nie tylko osobom głuchym, ale
również ludziom słyszącym. Szybszy odbiór informacji jest gdy widzą rozmówcę niż kiedy
korzystają jedynie ze zmysłu słuchu np.: podczas rozmowy telefonicznej. Wymaga to
większego skupienia a nawet wyłączenia innych bodz
ców akustycznych, np. radia. Według
A. Korzon percepcja wypowiedzi na drodze dwukanałowej (wzrok, słuch) sięga nawet 93,6%
treści, natomiast tylko wzrokowej  66,4%. Dlatego też w rehabilitacji dzieci głuchych
wykorzystuje się nie tylko resztki słuchu, ale także i wzrok.
Słuch i alfabet palcowy
Wykorzystywanie u osoby niesłyszącej resztek słuchu jest możliwe w metodach
opierających się na mówieniu (oralnych), staje się to jednak coraz trudniejsze gdy ubytek
słuchu jest głębszy. W procesach rehabilitacji wykorzystuje się słuch do uczenia
i zapamiętywania poprzez specjalne ćwiczenia nowych głosek, wyrazów i zdań. W przypadku
zbyt dużego ubytku słuchu szczególnie, gdy występują trudne pojęcia, nazwy, nazwiska
wykorzystuje się alfabet palcowy. Wzrokowy odbiór alfabetu palcowego zwiększa możliwość
przekazania dziecku wielu nowych dla niego informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Słuch i znaki języka migowego
Do bimodalnych sposobów komunikowania A. Korzon zalicza również wykorzystanie
języka migowego przy równoczesnym korzystaniu z aparatu słuchowego. Wykorzystuje się tu
również czytanie mowy z ust. Nadawca przekazując informację posługuje się głosem
o normalnym natężeniu daje to możliwość osobie niesłyszącej częściowego słyszenia, a także
wzrokowego odbioru mowy. Jednak podstawowym z
ródłem informacji pozostaje język
migowy. To podejście bimodalne jest wykorzystywane głównie w trudnych warunkach takich
jak, np. apele czy inne duże odległości. Obserwator ze względu na zbyt dużą odległość nie
jest w stanie czytać mowy z ust. Dlatego wskazane jest korzystanie przez mówiącego
z mikrofonu z jednoczesnym miganiem tego co mówi.
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym charakteryzuje się bimodalny sposób komunikowania?
2. Co to jest synergizm?
3. Dlaczego podczas rozmowy z osobą niesłyszącą łączymy czytanie mowy z ust ze
znakami migowymi?
4. Co wiesz na temat odbioru informacji poprzez łączenie słuchu i czytania mowy z ust?
5. Dlaczego połączenie słuchu ze znakami języka migowego korzystnie wpływa na
przyswajanie informacji przez osoby głuche?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zapisz kilka prostych zdań, a następnie przekaż je, bazując tylko na ruchu warg.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać kilka prostych zdań na kartce,
2) przyjąć rolę wypowiadającego i wyraz
nie wypowiedzieć swoje zdania poruszając tylko
wargami i nie używając głosu,
3) przyjąć rolę odczytującego i odczytać zdanie bazując tylko na ruchu warg,
4) zamienić się rolami z kolega/koleżanką,
5) wziąć udział w dyskusji i podzielić się swoimi odczuciami.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- słowniki języka migowego,
- materiały piśmiennicze,
- kartki formatu A4.
Ćwiczenie 2
Przygotuj i przekaż w sposób niewerbalny prosty komunikat dotyczący uczuć.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałami dotyczącymi komunikatów niewerbalnych,
2) przygotować stanowisko pracy ustawiając krzesła tak, aby się nawzajem dobrze widzieć,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
3) zaprezentować przed grupą, używając tylko gestów, ruchów swojego ciała, mimiki,
prosty komunikat dotyczący uczuć,
4) odczytać to co pokazują koledzy i koleżanki,
5) wziąć udział w dyskusji i podsumowaniu ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- słowniki języka migowego,
- materiały piśmiennicze,
- kartki formatu A4.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie  bimodalne sposoby komunikowania się ?
2) podać przykłady synergizmu?
3) określić potrzebę łączenia czytania mowy z ust ze znakami
migowymi?
4) wykazać potrzebę łączenia odbioru słuchowego z czytaniem mowy
z ust?
5) ustalić wpływ połączenia słuch ze znakami języka migowego na
przyswajanie informacji przez osoby głuche?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.4. Kultura wypowiedzi w języku migowym
4.4.1. Materiał nauczania
Kultura wypowiedzi w języku migowym związana jest z bogactwem gestów
towarzyszących kontaktom międzyludzkim. Jest ona tym samym czym dla słyszących zmiana
barwy, intonacji i modulacji głosu, zróżnicowanie zmiennego tempa i akcentu oraz specjalny
doboru słów bliskoznacznych. Obejmuje elementy prozodyczne wypowiedzi oraz pewne
zagadnienia kultury scenicznej i sztuki pantominy czyli niemego przestawienia scenicznego,
w którym akcja wyrażana jest przez aktorów za pomocą gry twarzy, ruchów oraz gestów.
Na kształtowanie się zdolności aktorskich osób używających systemu językowo-
migowego, jako sposobu porozumiewania się z dziećmi i dorosłymi niesłyszącymi składa się
wiele elementów, wśród których najważniejsze są: właściwa plastyka ruchów, mimika twarzy
oraz technika wewnętrzna.
Odpowiednia plastyka ruchów pozwala na wyrażenie emocji, myśli i uczuć. Oparta jest
ona na gestach, czyli na ruchach ciała, które towarzyszą mówieniu i podkreślają treść tego
o czym się mówi, lub zastępują mowę poprzez znak, skinienie. W zależności od tego jaka
część naszego ciała porusza się możemy bez słów przekazać istotne dla odbiorcy informacje.
Właściwe ruchy głowy mogą wyrażać stan psychiczny człowieka. Pochylenie głowy do
przodu może oznaczać pokorę lub szacunek i cześć, a podniesienie je wysoko wyższość,
pychę, niezależność; pochylenie w bok może oznaczać zastanowienie lub zainteresowanie.
A
atwo też poprzez ruchy poprzeczne lub naprzemienne głowy wyrazić sprzeciw oraz
potwierdzenie.
Również tułów bierze udział w przekazie informacji. Jego pochylenie do przodu może
oznaczać szacunek, wdzięczność, uniżenie. Wypinając klatkę piersiową sygnalizujemy dumę
lub pychę, wzruszając ramionami zdziwienie, pogardę albo obojętność czy też niechęć.
Ręce ludzkie zajmują szczególne miejsce w wizualnym przekazie informacji, ich
podstawowym zadaniem jest przekaz merytoryczny czyli prezentacja znaków migowych.
Odpowiednia plastyka ich ruchów jest niezbędna przy owej prezentacji. Jest to jednak cecha
indywidualna gdyż ruchy te mogą być w równym stopniu estetyczne jaki również brzydkie
i niezgrabne. Ważne jest jednak unikanie najważniejszych błędów zaburzających plastykę
oraz płynność ruchów tj. przyciskanie łokci do boków, szarpanie, nerwowe gesty. Należy
również zwrócić uwagę na pracę ręki w przegubie oraz na zwinność, lekkość i sprężystość
palców, które można uzyskać dzięki odpowiednio dobranym ćwiczeniom.
Drugim bardzo ważnym elementem warsztatu aktorskiego, jaki powinna posiadać osoba
posługująca się systemem językowo-migowym jest mimika, czyli ruchy mięśni twarzy
wyrażające przeżywane uczucia i nastroje. Bogactwo ruchów tej części ciała pozwala na
uzupełnianie przeżyć wewnętrznych związanych z treścią wypowiedzi. Jednak w przekazie
językowo-migowym istnieje konieczność rozwijania mimiki ukierunkowanej, stanowiącej nie
tylko odbicie nastrojów wewnętrznych, ale ścisłe przyporządkowanie treści przekazywanych
tekstów. Mimika twarzy zależna jest od pracy mięśni mimicznych, które dzięki kurczeniu się,
skracaniu lub pogrubieniu powodują określony jej wyraz. Mięśni tych jest wiele i są on
odpowiedzialne za pracę w poszczególnych częściach twarzy. Należą do nich:
- mięśnie czołowe unoszące brwi do góry i tworzące zmarszczki pionowe na czole,
- mięśnie marszczące brwi, znajdujące się pod mięśniami czołowymi, które ściągają brwi
u nasady nosa nadając twarzy wyraz bólu lub powagi,
- mięśnie okrężne oczu, umożliwiające mruganie powiekami,
- mięśnie policzkowe, które podnoszą do góry kąciki ust,
- mięśnie kwadratowe górnej wargi podnoszące górną wargę i skrzydełka nosa,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
- mięśnie trójkątne ust, opuszczające w dół kąciki ust,
- czworokątny mięsień dolnej wargi znajdujący się pośrodku brody wywracający dolna
wargę.
Mięśnie te rzadko działają pojedynczo. Połączenie ich możliwości w różny sposób
i z różnym napięciem daje ogromną liczbę efektów mimicznych stanowiących ilustracje
przekazywanych treści. Dzięki samodzielnym ćwiczeniom wykonywanym przed lustrem
pozwalającym na obserwację mięśni twarzy można doskonalić własne umiejętność związane
z mimiką twarzy.
Trzeci element kultury języka migowego stanowi technika wewnętrzna. Jest ona
związana z zaangażowaniem osobistym w przekazywany na bieżąco cudzy lub własny tekst.
W sytuacji kiedy przekazujemy tekst własny najczęściej nie mamy problemów z osobistym
zaangażowaniem wewnętrznym, które rozpoczyna się już w momencie układania go,
dobierania znaków oraz w czasie samego przekazu. Znacznie trudniejsze jest opanowanie
techniki wewnętrznej przy przekazywaniu cudzych tekstów, np. przy tłumaczeniu na bieżąco
wypowiedzi innych osób. Wymaga to wczucia się w atmosferę przekazywanego tekstu oraz
intencje osoby mówiącej, utożsamienia się z ta osobą stając się wyrazicielem jej myśli
i uczuć. Należy pamiętać, iż tłumacz działa nie we własnym imieniu, lecz w imieniu osoby
lub osób, których wypowiedzi tłumaczy, przekłada na system językowo-migowy. Tak więc
jeden z elementów sztuki pantomimy  umiejętność przeistaczania się w różne postacie  jest
również ważnym elementem dobrego tłumaczenia wypowiedzi na system językowo-migowy.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Jakie są najważniejsze elementy kultury wypowiedzi w języku migowym?
2. Co to są gesty i czym różnią się od mimiki?
3. Jakie części ciała związane są z właściwą plastyką ruchów?
4. Co mogą oznaczać poszczególne ruchy głowy?
5. Co możemy przekazać dzięki odpowiednim ruchom tułowia?
6. Co jest podstawowym zadaniem rąk w przekazie językowo-migowym?
7. Jakie błędy są najczęściej popełniane w pracy rąk?
8. Od czego zależna jest mimika twarzy?
9. Jakie znasz mięśnie twarzy, za co są one odpowiedzialne?
10. Z czym związana jest technika wewnętrzna?
11. Na czym polega opanowanie techniki wewnętrznej w przekazywaniu tekstów własnych
oraz cudzych?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Za pomocą gestów pokaż czynność przyszywania guzika.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić jakich części ciała należy użyć w pokazie,
2) wykonać kilkakrotnie czynność przyszywania autentycznego guzika,
3) zapamiętać wszystkie kolejne ruchy,
4) wyobrazić sobie niewidzialny rekwizyt, określić jego wielkość, strukturę, kształt, masę,
5) odtworzyć całą czynność bez rekwizytów,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
6) stanąć przed lustrem i ponownie odtworzyć całą czynność bez rekwizytów,
7) stanąć przed grupą i zademonstrować czynność,
8) ocenić własną plastykę ruchów, wyszukując i poprawiając błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura specjalistyczna,
- guzik, igła i nici, nożyczki,
- lustro.
Ćwiczenie 2
Za pomocą mimiki twarzy pokaż zadowolenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałami opisującymi mimikę twarzy i jej rolę w wyrażaniu przeżyć
wewnętrznych,
2) określić możliwości mimiczne twarzy,
3) wyobrazić sobie stan zadowolenia,
4) zastanowić się jaką mimikę twarzy należy dobrać do odczucia zadowolenia,
5) określić mięśnie mimiczne, które należy wykorzystać do pokazu,
6) stanąć przed lustrem i za pomocą mimiki twarzy pokazać zadowolenie,
7) obserwować pracę mięsni twarzy podczas pokazu,
8) stanąć przed grupą i dokonać pokazu,
9) ocenić zgodność mimiki twarzy z pokazanym uczuciem, poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura specjalistyczna,
- instrukcja do ćwiczeń,
- tablice poglądowe.
Ćwiczenie 3
Za pomocą gestów i mimiki twarzy zilustruj wybrane przysłowie lub powiedzenie.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wybrać dowolne przysłowie lub powiedzenie,
2) przeanalizować dokładnie treść i jej znaczenie,
3) dobrać gesty i mimikę twarzy do treści,
4) wczuć się w nastrój tego tekstu,
5) stanąć przed lustrem i zilustrować wybrany tekst,
6) ocenić płynność ruchów i mimikę twarzy,
7) stanąć przed grupą i dokonać prezentacji,
8) poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura specjalistyczna,
- instrukcja do ćwiczeń,
- tablice poglądowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić elementy kultury wypowiedzi w języku migowym?
2) wymienić części ciała związane z plastyką ruchów?
3) wskazać różnicę pomiędzy gestem a mimiką twarzy?
4) określić od czego zależy mimika twarzy?
5) wymienić poszczególne mięsnie mimiczne?
6) wskazać za jakie ruchy mimiczne odpowiadają poszczególne mięśnie
twarzy?
7) określić na czym polega technika wewnętrzna w przekazie językowo-
migowym?
8) wskazać trudność opanowania techniki wewnętrznej w przekazywaniu
tekstów innych osób?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.5. Daktylografia: znaki liter, liczebników głównych,
porządkowych
4.5.1. Materiał nauczania
Twórcą polskiego alfabetu palcowego był założyciel Instytutu Głuchoniemych
w Warszawie, ks. Jakub Falkowski. W skład daktylografii wchodzi nie tylko alfabet palcowy.
Poza nim do znaków daktylograficznych zaliczamy także:
- znaki określające liczby, w tym liczebniki główne i porządkowe oraz ułamki zwykłe
i dziesiętne,
- znaki działań arytmetycznych,
- znaki niektórych mian,
- znaki interpunkcyjne,
- znaki niektórych wyrazów jednoliterowych.
Znaki alfabetu palcowego dzielą się na znaki statyczne i dynamiczne. Znaki statyczne
wykonywane są bez ruchu. Natomiast integralną część znaków dynamicznych stanowi ruch.
Znaki liter wykonywane są przed prawą stroną klatki piersiowej.
Znaki liter
Tabela 6. Polski alfabet palcowy [18, s. 82]
A  znak statyczny 
 znak dynamiczny
Dłoń lekko zaciśnięta w pięść. Dłoń lekko zaciśnięta w pięść. Ruch
dłoni po małym łuku pionowym
o średnicy około
10 cm w lewo w dół.
B  znak statyczny C  znak statyczny
Palce środkowy serdeczny i mały są
Wszystkie palce są wyprostowane
zamknięte w pięść, natomiast kciuk
i skierowane ku górze.
i palec wskazujący są lekko zgięte.
Ć  znak dynamiczny Ch  znak dynamiczny
Kciuk, palce wskazujący
Palce środkowy serdeczny
i środkowy zgięte, pozostałe palce
i mały są zamknięte w pięść,
zamknięte, ruch pionowo w dół ok. 15
natomiast kciuk i palec wskazujący
cm.
są lekko zgięte. Ruch pionowy w
dół na długość ok. 15 cm całym
układem dłoni.
Cz  znak dynamiczny D  znak dynamiczny
Palec wskazujący wyprostowany,
Kciuk, palce wskazujący
kciuk przytrzymuje pozostałe palce kant
i środkowy zgięte, pozostałe palce
dłoni zwrócony w dół a grzbiet dłoni
zamknięte, ruch do przodu nieco
skierowany do przodu. Dłoń wykonuje
w lewo na odległość około 10 cm
w przegubie półobrót rysując
z energicznym zatrzymaniem.
w powietrzu lustrzane odbicie cyfry 6.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
E  znak statyczny 
 znak dynamiczny
Wszystkie palce wyprostowane Wszystkie palce wyprostowane poziomo
poziomo i zetknięte końcami tak, że i zetknięte końcami tak, że tworzą
tworzą  dziobek .  dziobek . Ruch dłoni po małym łuku
pionowym
o średnicy około 10 cm w lewo w dół.
F  znak dynamiczny G  znak dynamiczny
Kciuk przytrzymuje koniec palca
Kciuk przytrzymuje palec
środkowego z lekkim napięciem.
wskazujący zgięty tylko
Pozostałe palce wyprostowane
w nasadzie, pozostałe palce
i rozstawione. Ruch wykonujesz
wyprostowane i złączone ze sobą.
energicznie puszczając palec środkowy
Ruch wykonujemy przesuwając
przez kciuk  pstryknięcie .
cały układ po łuku pionowym
w prawo na odległość 20 cm.
H  znak dynamiczny I  znak statyczny
Palec mały wyprostowany, pozostałe
Kciuk przytrzymuje zamknięte
zamknięte jak w znaku litery A
palce serdeczny i mały, natomiast
palce wskazujący
i środkowy są zgięte w kolankach.
Ruch wykonujesz całym układem
dłoni pionowo w dół o długości
około 15 cm.
J  znak dynamiczny K  znak dynamiczny
Dłoń ustawiona pionowo końcami
Układ palców i pozycja dłoni jak
palców w górę, kantem dłoni do przodu.
przy znaku litery I. Ruch w dół
Kciuk, palec wskazujący i środkowy
łukiem w lewo w kształcie
wyprostowane i nieco rozstawione,
drukowanej litery J.
pozostałe dwa palce zgięte. Ruch
wykonujesz lekko przeciągając rękę
w przegubie do przodu.
L  znak statyczny A
 znak dynamiczny
Układ dłoni jak przy literze L. Ruch
Kciuk i palec wskazujący
poziomy dłoni w prawo na odcinku
wyprostowane, prostopadle do
ok.10 cm.
siebie (kształt litery L).
M  znak statyczny N  znak statyczny
Palce serdeczny i mały zgięte, dotykają
Ręka zgięta w nasadzie palców,
końcami wnętrza dłoni, kciuk, palce
palce wyprostowane, kantem w dół
wskazujący
a grzbietami palców do przodu.
i środkowy są wyprostowane złączone
Palce złączone z wyjątkiem kciuka
ze sobą i skierowane w bok. Kciuk
skierowanego do góry.
skierowany do góry.
C
 znak dynamiczny O  znak statyczny
Kciuk i palec wskazujący zgięte
Układ dłoni jak przy literze N. Ruch
i zetknięte końcami. Pozostałe palce
pionowo w dół na odległość 25 cm.
wyprostowane.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Ó  znak dynamiczny P  znak statyczny
Palce wskazujący i kciuk są
Układ dłoni jak przy literze O. Ruch
wyprostowane poziomo i stykają się
pionowy w dół na odległość 15 cm.
końcami, pozostałe palce zamknięte
w pięść.
R  znak statyczny Z  znak dynamiczny
Palec wskazujący wyprostowany,
Palec środkowy ukryty za palcem
pozostałe palce przytrzymane kciukiem.
wskazującym, wyprostowane
Ruch w dół, kolejnymi ruchami
pionowo w górę, palce serdeczny
w przegubie  w prawo, w lewo
i mały przytrzymane kciukiem.
i w prawo o długości ok. 10 cm każdy
z równoczesnym obniżeniem dłoni
również
o około 10 cm.
Rz  znak dynamiczny S  znak statyczny
Układ palców jak w znaku litery R, Palec wskazujący zgięty pod kątem
ruch wahadłowy jak przy znaku prostym i dotyka końcem środka kciuka,
litery Z pozostałe palce są wyprostowane.
Sz  znak dynamiczny Ś  znak dynamiczny
Układ palców jak w znaku litery B, Układ palców jak w znaku litery S, ruch
kantem dłoni do przodu. Ruch pionowy w dół na odległość 15 cm.
poprzeczny
w lewo na odcinku ok. 10 cm.
T  znak dynamiczny U  znak statyczny
Palec wskazujący jest zgięty Palec wskazujący i środkowy
w nasadzie i ukryty za kciukiem, wyprostowany, rozsunięte skierowane
z którym się krzyżuje. Pozostałe nieco w lewo i w dół. Pozostałe palce
palce są wy prostowane i zgięte
rozstawione. i przytrzymane kciukiem. Dłoń zgięta
w przegubie do przodu.
W  znak statyczny Y  znak statyczny
Kciuk przytrzymuje mały palec, Kciuk przytrzymuje palce środkowy
pozostałe trzy palce są i serdeczny, palce wskazujący i mały są
wyprostowane i rozstawione. wyprostowane.
y
 znak dynamiczny Ż  znak dynamiczny
Układ dłoni jak w znaku litery Z. Układ ręki jak w znaku litery Z. Trzy
Ruch w pierwszych dwóch fazach kolejne fazy ruchu są takie same jak
jest również taki sam jak w znaku w znaku litery Z, a następnie  stawia się
litery Z. W trzeciej fazie ręka po kropkę końcem palca wskazującego
przejściu połowy ruchu załamuje skierowanego do przodu nad
jego kierunek pionowo w dół, narysowaną w powietrzu literką Z.
zginając się w przegubie a koniec
palca wskazującego przesuwa się
ok. 15 cm w dół.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Zasada przekazywania dużych liter  znaki te przekazywane są w układzie
daktylograficznym danej litery, małym ruchem w górę.
Zasada przekazywania skrótowców  skróty literowe np.: PZG, PKS, PKO przekazuje się
znakami alfabetu palcowego, minimalnie akcentując każdy znak krótkim ruchem do przodu
i przesuwając po każdym znaku dłoń nieco w prawo tak, aby kolejne znaki były
przekazywane  obok siebie .
Zasada przekazywania powtarzających się w wyrazie liter  powtarzające się w wyrazie
litery pokazywane są jedna obok drugiej z przesunięciem poziomym w prawo ok. 15 cm
Tabela 7. Liczebniki główne [18, s. 83]
1 2
Prawa ręka ustawiona grzbietem do Prawa ręka ustawiona grzbietem do
przodu przed prawą stroną klatki przodu przed prawą stroną klatki
piersiowej, kciuk wyprostowany piersiowej, kciuk i palec wskazujący
skierowany palcem w górę. wyprostowane i szeroko rozstawione
skierowane w górę.
3 4
Prawa ręka ustawiona grzbietem do Prawa ręka ustawiona grzbietem do
przodu przed prawą stroną klatki przodu przed prawą stroną klatki
piersiowej, kciuk, palec wskazujący piersiowej, palec wskazujący, środkowy,
i środkowy wyprostowane, szeroko serdeczny i mały wyprostowane,
rozstawione, skierowane szeroko rozstawione i skierowane
w górę w górę. Kciuk zgięty do wewnątrz.
5
Prawa ręka ustawiona grzbietem do
przodu przed prawą stroną klatki
piersiowej, wszystkie palce
wyprostowane szeroko rozstawione
i skierowane
w górę.
6
Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka
pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka
pokazuje wyprostowany kciuk. Obie dłonie wykonują krótki ruch do
przodu.
7
Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka
pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka
pokazuje wyprostowany kciuk i palec wskazujący. Obie dłonie wykonują
krótki ruch do przodu.
8
Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka
pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka
pokazuje wyprostowany kciuk, palce wskazujący i środkowy. Obie dłonie
wykonują krótki ruch do przodu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
9
Obie ręce wnętrzami do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa ręka
pokazuje pięć wyprostowanych szeroko rozstawionych palców. Prawa ręka
pokazuje wyprostowane palce wskazujący, środkowy, serdeczny i mały.
Obie dłonie wykonują krótki ruch do przodu.
10
Obie ręce z wyprostowanymi i rozstawionymi palcami, kantami dłoni do
przodu dwukrotnie zderzają się końcami palców przed środkiem klatki
piersiowej.
11 12
Lewa ręka w układzie litery B Lewa ręka w układzie litery B
skierowana wnętrzem w górę, przed skierowana wnętrzem w górę,
środkiem klatki piersiowej. Prawa 1 przed środkiem klatki piersiowej.
wnętrzem w dół przesuwa się po Prawa 2 wnętrzem w dół
wnętrzu lewej dłoni od nasady do przesuwa się po wnętrzu lewej
końca palców. dłoni od nasady do końca palców.
13 14
Lewa ręka w układzie litery B Lewa ręka w układzie litery B
skierowana wnętrzem w górę, przed skierowana wnętrzem w górę,
środkiem klatki piersiowej. Prawa 3 przed środkiem klatki piersiowej.
wnętrzem w dół przesuwa się po Prawa 4 wnętrzem w dół
wnętrzu lewej dłoni od nasady do przesuwa się po wnętrzu lewej
końca palców. dłoni od nasady do końca palców.
15 16
Lewa ręka w układzie litery B Lewa B ustawiona pionowo,
skierowana wnętrzem w górę, przed końcami palców w górę,
środkiem klatki piersiowej. Prawa 5 wnętrzem do przodu przed lewą
wnętrzem w dół przesuwa się po stroną klatki piersiowej. Prawa
wnętrzu lewej dłoni od nasady do 1 grzbietem do przodu, kantem
końca palców. w dół dotyka środka lewej dłoni.
17 18
Lewa B ustawiona pionowo, Lewa B ustawiona pionowo,
końcami palców w górę, wnętrzem końcami palców w górę,
do przodu przed lewą stroną klatki wnętrzem do przodu przed lewą
piersiowej. Prawa 2 grzbietem do stroną klatki piersiowej. Prawa
przodu, kantem w dół dotyka środka 3 grzbietem do przodu, kantem
lewej dłoni. w dół dotyka środka lewej dłoni.
19 20
Lewa B ustawiona pionowo, Lewa A kantem w dół wnętrzem
końcami palców w górę, wnętrzem do przodu, przed środkiem klatki
do przodu przed lewą stroną klatki piersiowej. Prawa 2 kantem dłoni
piersiowej. Prawa 4 grzbietem do w dół
przodu, kantem w dół dotyka środka
a wierzchem do przodu, uderza
lewej dłoni.
z góry krawędziom ostatniego
wyprostowanego palca w lewą A
30 40
Lewa A kantem w dół wnętrzem do Lewa A kantem w dół wnętrzem
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
przodu, przed środkiem klatki do przodu, przed środkiem klatki
piersiowej. Prawa 3 kantem dłoni piersiowej. Prawa 4 kantem dłoni
w dół w dół
a wierzchem do przodu, uderza a wierzchem do przodu, uderza
z góry krawędziom ostatniego z góry krawędziom ostatniego
wyprostowanego palca w lewą A wyprostowanego palca w lewą A
50 60
Lewa A kantem w dół wnętrzem do Lewa A kantem w dół wnętrzem
przodu, przed środkiem klatki do przodu, przed środkiem klatki
piersiowej. Prawa 5 kantem dłoni piersiowej. Prawa 1 kantem dłoni
w dół w dół
a wierzchem do przodu, uderza a wierzchem do przodu, uderza
z góry krawędziom ostatniego od dołu kantem nasady kciuka
wyprostowanego palca w lewą A w przegub lewej ręki.
70 80
Lewa A kantem w dół wnętrzem do Lewa A kantem w dół wnętrzem
przodu, przed środkiem klatki do przodu, przed środkiem klatki
piersiowej. Prawa 2 kantem dłoni piersiowej. Prawa 3 kantem dłoni
w dół w dół
a wierzchem do przodu, uderza od a wierzchem do przodu, uderza
dołu kantem nasady kciuka w od dołu kantem nasady kciuka
przegub lewej ręki. w przegub lewej ręki.
90 100
Lewa A kantem w dół wnętrzem do Prawa C z wyprostowanym
przodu, przed środkiem klatki kciukiem kantem dłoni w dół
piersiowej. Prawa 4 kantem dłoni wierzchem do przodu przy
w dół, prawym obojczyku, wykonuje
a wierzchem do przodu, uderza od półobrót do pozycji wnętrzem
dołu kantem nasady kciuka w dłoni do przodu.
przegub lewej ręki.
200 400
Prawa 2 wnętrzem dłoni do przodu Prawa 4 wnętrzem dłoni do
przed prawą stroną klatki przodu przed prawą stroną klatki
piersiowej, dwukrotnie wykonuje piersiowej, dwukrotnie wykonuje
szybki ruch zgięcia szybki ruch zgięcia i
i wyprostowania palców wyprostowania palców
800
Obie ręce wnętrzem do przodu przed środkiem klatki piersiowej. Lewa
5 prawa 3 wykonują dwukrotny ruch zginania i wyprostowania palców
1000
Prawa M przed prawym obojczykiem, skierowana końcami palców w lewo
w dół. Wykonuje ruch w dół po przekątnej klatki piersiowej do wysokości
pasa. Znak ten poprzedza się znakiem określającym liczbę tysięcy.
1000000 (milion )
Prawa M skierowana końcami palców w lewo w dół przed lewą stroną klatki
piersiowej, wykonuje ruch poprzeczny w prawo do pozycji końcami palców
w dół. Znak ten poprzedza się znakiem określającym liczbę milionów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
1000000000 (miliard)
Prawa M skierowana końcami palców w lewo w dół przed lewą stroną klatki
piersiowej, wykonuje ruch zygzakiem: w dół,
w prawo w górę, w dół. Znak ten poprzedza się znakiem określającym
liczbę miliardów.
0
Prawa O przed prawą stroną klatki piersiowej wnętrzem dłoni do przodu,
wykonuje ruch ręki do przodu o ok. 10 cm
z energicznym zatrzymaniem.
Znaki liczebników głównych 21  29, 31  39, 41  49, 51  59, 61  69, 71  79,
81  89, 91  99, są znakami składanymi z dwóch znaków elementarnych  dziesiątek
i jedności zgodnie z podobnie składaną nazwą liczb.
Znaki liczebników głównych 101 do 199 podobnie jak w każdej kolejnej setce są
składane z dwóch lub trzech znaków elementarnych z dopasowaniem elementu mijanego do
wymawianej równocześnie nazwy liczb.
Znaki liczebników głównych wielocyfrowych wykonuje się analogicznie jak znaki
złożone liczebników dwu i trzycyfrowych, dopasowując przekaz znaków do równoczesnej
mowy.
Znaki liczebników porządkowych 1  5  pozycja początkowa wszystkich tych znaków
charakteryzuje się pionowym ustawieniem dłoni kantem do przodu. Wykonany energicznie
ruch jest ćwierćobrotem dłoni do pozycji grzbietem do przodu.
Znaki liczebników porządkowych od 6 do 9  pozycja wyjściowa wszystkich tych
znaków charakteryzuje się pionowym ustawieniem obu dłoni kantem do przodu. Wykonany
energicznie ruch jest ćwierćobrotem dłoni do pozycji grzbietem do przodu.
Znaki liczebników porządkowych 10 do 20  znaki te wykonuje się podobnie jak znaki
odpowiadających im liczebników głównych, uzupełniając zgodnie z rytmem słowa końcówkę
daktylograficzną -ty, -ta, -te,
Pozostałe znaki liczebników porządkowych większych od 20  znaki te kończące się
cyframi od 1  9 przekazujemy w części tysięcy, setek i dziesiątek tak samo, jak
odpowiadające im liczebniki główne, natomiast cyfrę jedności przekazujemy tak jak
liczebniki porządkowe od 1  9. Znaki liczebników porządkowych większych od 20,
a kończących się zerem przekazujemy tak, jak znaki odpowiadających im liczebników
głównych z uzupełnieniem daktylograficznym końcówki  ty, -ta, -te.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co oznacza pojęcie  daktylografia ?
2. Kto był twórcą polskiego alfabetu palcowego?
3. Jak dzielą się znaki daktylograficzne?
4. Jakie są zasady przekazywania znaków liter statycznych i dynamicznych?
5. Jakie są zasady przekazywania liczebników głównych i porządkowych?
6. Na czym polega zasada przekazywania dużych liter?
7. Na czym polega zasada przekazywania skrótowców?
8. Jak przekazujemy powtarzające się obok siebie litery?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przekaż alfabetem palcowym następujące wyrazy: gazeta, rodzina, domowy, majątek,
węgiel maść, baśń, niedz
wiedz
, bandaż, żuchwa, czapka dłonie, szyszka, obrządek, krzaczek,
wędlina, dzięgiel, karczma, schody, grzech, brzeg, willa, gastronomia, PZG, PKO, SOSW,
ZHP.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się alfabetem palcowym,
2) zapoznać się z znakami liter,
3) określić, które znaki potrzebne do przekazania poszczególnych wyrazów są statyczne,
a które dynamiczne,
4) przekazać alfabetem palcowym podane wyrazy,
5) zsynchronizować tor mówiony z miganym,
6) poprawić ewentualne błędy w przekazie alfabetu palcowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura dotycząca alfabetu palcowego,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym,
- foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.
Ćwiczenie 2
Przekaż daktylograficznie znaki liczebników głównych: 3, 7, 14, 19, 28, 85, 147, 458,
792, 2495, 5815, 1653295, 6913672, 1321456789, 4123675879.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się liczebnikami głównymi,
2) zapoznać się z znakami liczebników głównych,
3) określić, które znaki potrzebne do przekazania poszczególnych wyrazów są statyczne a
które dynamiczne,
4) przekazać stosując znaki daktylograficzne podane liczebniki główne,
5) zsynchronizować tor mówiony z miganym,
6) poprawić ewentualne błędy w przekazie liczebników głównych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- słowniki języka migowego,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym,
- foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Ćwiczenie 3
Przekaż daktylograficznie znaki liczebników porządkowych: trzeci, siódmy, dziesiąty,
dwudziesty piąty, pierwsza, jedenaste, pięćdziesiąte czwarte, dwutysięczny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z zasadami obowiązującymi w posługiwaniu się liczebnikami
porządkowymi,
2) zapoznać się z znakami liczebników porządkowych,
3) przekazać stosując znaki daktylograficzne wyżej wymienione liczebniki porządkowe,
4) zsynchronizować tor mówiony z miganym,
5) poprawić ewentualne błędy w przekazie liczebników porządkowych.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- literatura specjalistyczna,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się znakami liczebników porządkowych.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić pojęcie  daktylografia ?
2) podać nazwisko polskiego twórcy alfabetu palcowego?
3) dokonać podziału znaków daktylograficznych?
4) scharakteryzować zasady przekazywania znaków liter statycznych
i dynamicznych?
5) określić zasady przekazywania liczebników głównych
i porządkowych?
6) scharakteryzować zasadę przekazywania dużych liter?
7) wyjaśnić zasadę przekazywania skrótowców?
8) wyjaśnić zasadę przekazywania powtarzających się liter?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
4.6. Znaki podstawowe, znaki tematyczne związane z rodziną,
domem, czasem, higieną osobistą, odzieżą, posiłkami,
zakupami, zainteresowaniami oraz z problematyką
medyczną: części ciała, dolegliwości, wzywanie pogotowia
Opisy znaków ideograficznych zostały zaczerpnięte z podręczników:  Język migowy
w szkole 1 autorstwa Bogdana Szczepankowskiego,  Język migowy w szkole 2 autorstwa
Włodzimierza Pietrzaka,  Język migowy w szkole 3 autorstwa Izabeli Prałat  Pyrzewicz
i Jadwigi Bajewskiej.
4.6.1. Materiał nauczania
Znaki podstawowe
jest / być
PA ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, akantem dłoni do przodu przed środkiem
klatki piersiowej, przesuwa się do przodu po wierzchu LA ustawionej kantem dłoni. W taki
sam sposób przekazujesz czasownik  być .
są
PA leży na LA przed środkiem klatki piersiowej, obie dłonie ustawione wnętrzami,
przedramiona prostopadle. Ruch polega na zamianie miejsc dłoni tak, że cały czas ocierają się
o siebie, a na końcu LA leży na PA.
tu / tutaj
PZ ustawiona pionowo, końcem wyprostowanego palca w dół a grzbietem do przodu, przed
środkiem klatki piersiowej, wykonuje ruch w dół z energicznym zatrzymaniem.
tam
PZ ustawiona ukośnie,kantem dłoni w prawo, a końcem palca wskazującego do przodu
w górę przed prawym obojczykiem, wykonuje ruch na odległość ok. 30 cm po łuku
pionowym do przodu w górę, kończąc poziomo końcem palca do przodu.
ja
Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na siebie dotykając końcem palca środka klatki
piersiowej.
ty
Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na rozmówcę.
on
Palcem wskazującym prawej ręki wskazać na omawianą osobę.
my
PM ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami zgiętych palców do tyłu, dotyka prostopadle
końcami palców klatki piersiowej najpierw po lewej a potem po prawej stronie.
wy
PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej na
wysokości obojczyka, wykonuje dwa krótkie ruchy do przodu obok siebie (drugi ruch
bardziej po prawej stronie).
czy
PCz ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje
ruch w prawo o długości ok. 15 cm z energicznym zatrzymaniem.
się
P1 ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu, dotyka prostopadle końcem kciuka klatki
piersiowej u góry po lewej stronie, a następnie na dole po prawej stronie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
mój
PT ustawiona ukośnie, końcami palców górę a kantem dłoni do przodu przed środkiem klatki
piersiowej, wykonuje ruch do przodu.
twój
PT ustawiona pionowo, końcami palców w górę a kantem dłoni do przodu przed środkiem
klatki piersiowej, wykonuje ruch do przodu.
swój
PT ustawiona ukośnie, końcami palców górę, a kantem dłoni do przodu przed środkiem klatki
piersiowej, dotyka go dwukrotnie małym ruchem do tyłu. Jeżeli wyraz  swój używamy
w stosunku do innej osoby to ruch wykonujemy w jej kierunku.
nasz / nas / nam
PN ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami zgiętych palców do tyłu przed lewą stroną
klatki piersiowej, dotyka prostopadle końcami palców dwukrotnie klatki piersiowej, najpierw
po lewej a następnie po prawej stronie.
wasz / was / wam
PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje
ruch w prawo.
czyj
PT ustawiona pionowo, końcami palców w górę, a kantem dłoni do przodu przed prawym
obojczykiem wykonuje małe ruchy poprzeczne (w lewo, w prawo i w lewo).
jak / jaki / jaka / jakie
PI ustawiona pionowo wnętrzem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem, wykonuje
ćwierćobrót wokół osi przedramienia do pozycji kantem dłoni do przodu. W znakach jaki,
jaka, jakie ruch ten wykonujemy dwukrotnie.
mieć / mam
PB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed środkiem klatki piersiowej,
kładzie się wnętrzem dłoni na środku klatki piersiowej.
masz
PB ustawiona pionowo wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej
przesuwa się nieco do przodu (w stronę osoby do której mówimy).
ma
Układ dłoni jak przy  masz z tym, że ruch wykonujemy w stronę osoby, o której mówimy.
mamy
PB ustawiona kantem dłoni w dół przed środkiem klatki piersiowej, kładzie się dwukrotnie
krótkimi ruchami wnętrzem dłoni na środku klatki piersiowej.
macie
PB ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawą stroną klatki piersiowej
przesuwa się dwukrotnie nieco do przodu, wykonując kolejne ruchy obok siebie
z przemieszczeniem dłoni pomiędzy ruchami nieco w prawo.
mają
Układ dłoni jak przy  macie , z tym, że ruch kierujemy przed siebie nieco w prawo.
nie mieć
PBz ustawiona kantem dłoni w dół a grzbietem do przodu, dotykając końcami palców
podbródka po lewej stronie, przesuwa się na prawą.
w /we
LBk PBk ustawione przed środkiem klatki piersiowej tak, że prawa dłoń jest poziomo,
wnętrzem w dół, lewa kantem dłoni w dół,  wchodzą w siebie stykając się miejscami
pomiędzy nasadami palców wskazujących i kciuków.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
tak
Prawa ręka ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu przed prawym obojczykiem,
przekazuje kolejno znaki liter T i K z krótkim energicznym wahnięciem do przodu
w przegubie i równoczesnym małym skłonem głowy w dół.
nie
Prawa ręka ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietami palców do przodu przed środkiem
klatki piersiowej, przekazuje znak litery N a następnie energicznym ruchem w prawo
przechodzi w znak litery E końcami palców do przodu przed prawym obojczykiem.
nic
PN ustawiona pionowo kantem dłoni w dół, a grzbietami palców do przodu przed środkiem
klatki piersiowej, wykonuje ruch łukiem w prawo z energicznym zatrzymaniem, przechodząc
równocześnie w PC.
bardzo
PB ustawiona pionowo, grzbietem do przodu na wysokości twarzy po prawej stronie,
przechodzi energicznym półobrotem do pozycji wnętrzem dłoni do przodu z równoczesnym
małym przesunięciem w przód.
dlaczego
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej - PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, uderza dwukrotnie lekko
grzbietem dłoni w otwartą lewą dłoń (mimika twarzy).
mówić / mowa
P5 ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości szyi, wykonuje swobodne
ruchy wahadłowe palcami przyłożonymi do podbródka pionowo, końcami w górę (tak, aby
nie zasłaniały ust).
migać / migowy
L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do przodu nieco w górę przed
środkiem klatki piersiowej, równolegle do siebie w odległości ok. 15 cm, wykonują ruchy po
okręgach pionowych do przodu jak pedały roweru.
na
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej - PNw ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w górę przed środkiem klatki
piersiowej, uderza palcem wskazującym i środkowym pionowym ruchem z góry w otwartą
lewą dłoń.
imię
PIk ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed środkiem opuszczonego w dół lewego
ramienia, rysuje dwukrotnie końcem kciuka na tym ramieniu ruchem w górę pionową kreskę.
nazwisko
Pl ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed czołem, rysuje dwukrotnie końcem
kciuka ruchem w dół pionową kreskę na środku czoła.
gdzie
L5 i P5 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w górę symetrycznie na wysokości pasa
w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują równocześnie dwukrotny ruch poziomy na
zewnątrz i do wewnątrz. Pytający wyraz twarzy.
dla
PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcem wyprostowanego palca do przodu
przed prawą stroną klatki piersiowej, uderza energicznie ruchem w lewo w środek LB
ustawionej kantem w dół, a końcami palców do przodu przed lewą stroną klatki piersiowej.
Lewa ręka nie porusza się.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
ten / ta / to
Palcem wskazującym prawej ręki wskazujemy przed siebie, nieco w dół (w przypadku
mówienia o konkretnym przedmiocie lub osobie należy wskazać ten przedmiot lub osobę).
i
PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, dotyka z góry końcem palca wskazującego
końca małego palca LI ustawionej poziomo, wnętrzem dłoni w górę (przedramiona obu rąk są
prostopadłe do siebie) i cofa się do pozycji wyjściowej.
oraz
PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, dotyka z góry końcem palca wskazującego
końca palca wskazującego LZ ustawionej poziomo, wnętrzem dłoni w górę (przedramiona
obu rąk są prostopadłe do siebie) i cofa się do pozycji wyjściowej.
dzień
LBk i PBk ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu symetrycznie przed środkiem
klatki piersiowej tak, że są skrzyżowane palcami, rozdzielają się łukami do pozycji
pionowych nieco ponad obojczykami (łokcie pozostają na miejscu).
dobry
PO ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu na wysokości twarzy, dotyka podbródka
miejscem styku końca palca wskazującego i kciuka, a następnie odsuwa się o ok.15 cm do
przodu z energicznym zatrzymaniem.
dzień dobry
Znak złożony - płynne połączenie znaków  dzień i  dobry .
do
PA ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół przed prawą stroną klatki piersiowej, uderza
energicznie ruchem w lewo w środek LB ustawionej kantem w dół, a końcami palców do
przodu przed lewą stroną klatki piersiowej. Lewa ręka nie porusza się.
widzieć
PU ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości twarzy, dotyka końcami
wyprostowanych palców nasady nosa po obu jego stronach i przesuwa się do przodu.
do widzenia
Płynne połączenie znaków  do i  widzieć .
proszę / prosić
LB i PB ustawione ukośnie, złożone wnętrzami dłoni, poruszają się razem dwukrotnie małym
ruchem wahadłowym w górę i w dół. Mimika twarzy.
przepraszam / przepraszać
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk)  PBk ustawiona
poziomo, wnętrzem dłoni w dół, leżąc na otwartej lewej dłoni (przedramiona obu rąk są
prostopadłe do siebie), wykonuje małe ruchy do przodu i do tyłu przesuwając się palcami po
palcach z lekkim skłonem tułowia i odpowiednią mimiką twarzy.
dziękuję / dziękować
LBk i PBk ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu symetrycznie po obu stronach
twarzy, dotykają końcami palców podbródka, a następnie rozchodzą się ruchem do przodu
i na boki z lekkim skłonem tułowia i odpowiednią mimiką twarzy.
kobieta
PO ujmuje koniec prawego ucha i lekko dwukrotnie nim potrząsa (jeśli znak ten występuje
jako przedznak migowy płci, wówczas potrząśnięcie jest pojedyncze).
mężczyzna
PZ ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przesuwa się dwukrotnie do przodu po
prawym policzku (jeśli znak ten występuje jako przedznak migowy płci, wówczas wykonanie
jest jednokrotne).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
chcieć
L5z i P5z ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w górę, a końcami palców do przodu
symetrycznie przed klatką piersiową oddalone od siebie o ok. 30 cm, wykonują dwukrotnie
razem ruch w dół do przodu z energicznym zatrzymaniem.
nie chcieć
L5z i P5z ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do tyłu symetrycznie przed
klatką piersiową oddalone od siebie o ok. 15 cm, dotykają końcami palców klatki piersiowej
po obu stronach, a następnie odsuwają się równocześnie energicznymi ćwierćobrotami dołem
do przodu do pozycji poziomych, jak gdyby odpychając coś od siebie (mimika twarzy).
Znaki związane z domem, rodziną
dom
Znak statyczny  LB i PB ustawione ukośnie, kantami dłoni do przodu symetrycznie przed
środkiem klatki piersiowej, stykają się końcami palców wskazujących, środkowych
i serdecznych jak spadziste połacie dachu.
mama / matka
PUm ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu przed twarzą, dotyka kolejno ostatnim
członem palca wskazującego środka podbródka, a następnie prawego policzka.
tata
PUm ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu przed twarzą, dotyka kolejno środkiem
palca wskazującego środka czoła i środka podbródka.
rodzice
Znak złożony - płynne, nieco skrócone połączenie poprzednich znaków. PUm dotyka kolejno
czoła (poziomo), podbródka (ukośnie) i prawego policzka (pionowo).
rodzina / rodzinny
L3 i P3 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a końcami palców do przodu nieco do
wewnątrz, symetrycznie na wysokości pasa w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują ruchy
po okręgach poziomych do wewnątrz.
rodzeństwo / brat / siostra
LZ i PZ ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a końcami palców wskazujących do
przodu symetrycznie przed środkiem klatki piersiowej, przesuwają się na przemian
dwukrotnie do przodu i do tyłu ocierając się o siebie kantami palców wskazujących. Znaki
 brat i  siostra poprzedza się zazwyczaj przed znakiem płci (mężczyzna, kobieta).
syn / córka
Znak dwuelementowy - jako przedznak wykonuje się fakultatywnie odpowiednio znak
 mężczyzna (jednokrotnie) lub  kobieta (krótko), a jako element główny  znak, w którym
PO ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu, dotyka  kółeczkiem
prawej strony klatki piersiowej i obsuwa się po niej małym ruchem w dół.
chłopiec / dziewczynka
Znak dwuelementowy - jako przedznak wykonuje się fakultatywnie odpowiednio znak
 mężczyzna (jednokrotnie) lub  kobieta (krótko), a jako element główny - znak statyczny,
w którym PB jest ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w górę, a końcami palców do przodu
na wysokości klatki piersiowej z prawej strony.
pokój
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej - PC ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu,
dwukrotnie staje prostopadle końcami kciuka i palca wskazującego na otwartej lewej dłoni
zmieniając po pierwszym postawieniu położenie prawej ręki o 90� tak, że kant tej dłoni jest
skierowany w prawo, a dotknięte na dłoni 4 punkty tworzą kwadrat.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
mieszkać
PB ustawioną pionowo, kantem dłoni do przodu, lekko odchyloną w przegubie do tyłu,
przykłada się wnętrzem do prawego policzka i lekko przechyla głowę w prawo.
mieszkanie
Znak złożony - płynne połączenie znaków  mieszkać i  pokój .
babcia /dziadek
Znaki dwuelementowe. wykonujemy odpowiedni przedznak płci a następnie znak zasadniczy
 PA, kantem w dół i wierzchem dłoni do przodu, dwukrotnie z dołu uderza podbródek.
krewny / ciocia / wujek
PG oparta przegubem o lewe ramię dwukrotnie  pstryka palcami. Znaki  ciocia i  wujek
poprzedzamy odpowiednim przedznakiem płci.
wiedzieć / umieć
PBk ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców środka czoła.
nie wiedzieć / niemieć
PBk ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed lewą stroną czoła, przesuwa
się końcami palców po czole z lewej strony na prawą.
dziecko
PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, leży na przedramieniu tak samo ustawionej
LB, która podpiera przedramię PB. Ruch poprzeczny w prawo i w lewo jak przy kołysaniu
dziecka.
dzieci
PB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcami palców do przodu na wysokości
pasa po prawej stronie, pokazuje dwukrotnie ruchem w prawo obok siebie  wzrost dzieci ,
wyższego i niższego.
praca / pracować
LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu przed klatką piersiową tak,
że zachodzą za siebie dłońmi, wykonują ruchy po okręgach pionowych do przodu jak pedały
roweru.
zawód / zawodowy / zawody
L1 i Pl ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu symetrycznie przed klatką
piersiową w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują na przemian ruchy w górę i w dół
(mijając się).
ile / ilu
P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę przed prawą stroną klatki piersiowej,
wykonuje swobodne ruchy wahadłowe wszystkimi palcami.
rok / lata
L1 i Pl ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, z przedramionami pod kątem prostym do
siebie przed środkiem klatki piersiowej, wykonują małe ruchy po okręgach pionowych do
przodu, przy czym kciuki są skierowane do wewnątrz i zachodzą za siebie.
uczyć się
uczyć  PE ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu przed czołem, dotyka dwukrotnie
prostopadle końcami palców środka czoła z minimalnym otarciem czoła w dół.
się  ustawiona poziomo, kantem dłoni do przodu, dotyka prostopadle końcem kciuka klatki
piersiowej u góry po lewej stronie, a następnie na dole po prawej stronie.
szkoła
Znak złożony  płynne połączenie znaku statycznego, w którym PE ustawiona ukośnie,
grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców prostopadle środka czoła oraz znaku
statycznego, w którym PM ustawiona kantem dłoni w dół chowa się końcami palców (oprócz
kciuka) pod lewą pachę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
miasto
P5 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka środka dłoni LBk
ustawionej kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu, a następnie wykonuje półobrót
w dół do przodu wokół osi kciuka do pozycji końcami palców w dół i grzbietem do przodu.
ulica
LBk i PBk ustawione kantami w dół, a końcami palców do przodu na wysokości klatki
piersiowej, symetrycznie i równolegle, oddalone od siebie o ok. 30 cm, wykonują razem
dwukrotnie ruch do przodu.
numer
PZ ustawiona przed środkiem klatki piersiowej, pionowo, kantem dłoni do przodu, uderza
dwukrotnie ruchem do tyłu kantem palca wskazującego w grzbiety palców LA ustawionej
kantem w dół.
Znaki związane z czasem
czas
PC ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed środkiem klatki piersiowej,
wykonuje ruch poziomy w prawo kończąc przed prawym obojczykiem.
miesiąc
LBk ustawiona wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej  PNw grzbietem dłoni
w górę leży na LBk i przesuwa się końcami wyprostowanych palców po otwartej lewej dłoni
od palców do nasady i z powrotem.
styczeń
LA i PA ustawione wnętrzami do siebie, a końcami palców do przodu w górę przed środkiem
klatki piersiowej, wykonują naprzemienne ruchy w górę i w dół ocierając się o siebie
wnętrzami.
luty
LBk ustawiona wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej  PH ustawiona poziomo,
grzbietem dłoni w dół a końcami palców do przodu, dwukrotnie wykonuje ruch do przodu
nieco w lewo po otwartej lewej dłoni.
marzec
LB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, po prawej stronie pasa, dotyka
końcami palców przegubu PB ustawionej kantem w dół, ale końcami palców do przodu; PB
wykonuje dwukrotnie ruch wahadłowy w przegubie w lewo bez rozdzielania rąk.
kwiecień
PX ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcem palca wskazującego
prawego kącika ust, następnie odrywa się i odwraca końcem palca do przodu i wykonuje
krótki ruch w dół z energicznym zatrzymaniem.
maj
PEm ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, na wysokości szyi, wykonuje mały ruch
w górę przechodząc w P5.
czerwiec
LA ustawiona kantem w dół na wysokości pasa  PU ustawiona kantem dłoni w dół,
a grzbietem do przodu na lewym przedramieniu wykonuje dwukrotnie ruch po łuku
pionowym w dół do tyłu.
lipiec
LA ustawiona kantem w dół, a grzbietem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej
 P1 ustawiona kantem dłoni w dół przed LA wykonuje dwukrotny ruch w dół końcem
kciuka po grzbietach palców LA.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
sierpień
LA ustawiona kantem w dół, a grzbietem do przodu przed środkiem klatki piersiowej
 PCz ustawiona pod LA kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, wykonuje po LA ruch
po małym okręgu poziomym w lewo.
wrzesień
LA złączone wnętrzami PA, ustawione kantami dłoni do przodu przed środkiem klatki
piersiowej, wykonują razem dwukrotnie mały ruch wahadłowy do przodu i do tyłu.
paz
dziernik
LZ ustawiona kantem dłoni w dół, a końcem palca wskazującego do przodu  PX ustawiona
poziomo, wnętrzem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie wykonuje
końcem zgiętego palca wskazującego ruch do tyłu, wzdłuż palca wskazującego LZ.
listopad
LU i PU ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do przodu w lewo, przed lewą
stroną klatki piersiowej, wykonują dwukrotnie ruchy wahadłowe w przegubach w dół.
grudzień
LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu przed środkiem klatki
piersiowej, stykają się kolankami palców wskazujących i wykonują dłońmi równocześnie
małe ruchy w dół i w górę.
pora
L4ustawione ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, przed środkiem klatki piersiowej  PZ
ustawiona wnętrzem w dół, dotyka końcem palca z góry palców lewej ręki, zaczynając od
wskazującego.
wiosna / wiosenny
PEm ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w dół, przed prawą stroną klatki piersiowej, unosi
się do wysokości szyi, przechodząc w P5 i zmieniając pozycję na pionową.
lato / letni
P5z ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, na wysokości podbródka, wykonuje małe
ruchy po okręgach pionowych do przodu..
jesień / jesienny
P5 ustawione pionowo, grzbietem dłoni do przodu na wysokości szyi po prawej stronie,
opuszcza się powoli przechodząc w PE.
zima / zimowy
LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, symetrycznie i równolegle przed klatką piersiową
w odległości ok. 15 cm od siebie, zderzają się dwukrotnie wnętrzami dłoni.
tydzień
P1 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, na wysokości prawego policzka, wykonuje
mały ruch do przodu, odwracają się do pozycji kantem dłoni na zewnątrz, a wnętrzem do
przodu.
poniedziałek
P3 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, dwukrotnie
łączy palce wyprostowanych palców przechodząc w PPs.
wtorek
PW ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje
małe poprzeczne ruchy wahadłowe.
środa
PS ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje
małe poprzeczne ruchy wahadłowe.
czwartek
PC ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawym obojczykiem, wykonuje
małe poprzeczne ruch wahadłowe.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
piątek
LA ustawiona kantem dłoni w dół  PIk ustawiona kantem dłoni w dół na LA, wykonuje
dwukrotnie mały ruch przesuwny do tyłu.
sobota
PB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, leży na środku klatki piersiowej
i dwukrotnie wykonuje mały ruch przesuwny w dół tułowia bez odrywania dłoni.
niedziela
PN ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed prawym obojczykiem,
wykonuje małe poprzeczne ruchy wahadłowe.
dzisiaj
LO i PO ustawione kantem dłoni w dół, symetrycznie przed klatką piersiową w odległości
około 30 cm od siebie, wykonują razem krótki ruch w dół z energicznym zatrzymaniem.
teraz
LT i PT ustawione kantem dłoni w dół, symetrycznie przed klatką piersiową w odległości
około 30 cm od siebie, wykonują razem dwukrotnie krótki ruch w dół z energicznym
zatrzymaniem.
jutro
P1 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka
prawego policzka i wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do pozycji
kciukiem w górę.
pojutrze
P2 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka
prawego policzka i wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do pozycji
kciukiem w górę.
za 3 dni
P3 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka
prawego policzka i wykonuje ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do pozycji
kciukiem w górę.
wczoraj
P1 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem
kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo do tyłu.
przedwczoraj
P2 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem
kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo do tyłu.
3 dni temu
P3 ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem
kciuka prawego policzka, a następnie odsuwa się poziomym łukiem w prawo do tyłu.
codziennie
P1 ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości twarzy, dotyka końcem kciuka
prawego policzka i wykonuje dwukrotnie ruch łukiem pionowym do przodu, przechodząc do
pozycji kciukiem w górę.
godzina
PNw ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół nad LA ustawioną poziomo, wnętrzem dłoni
w dół, uderza dwukrotnie z góry końcami wyprostowanych palców w przegub LA.
minuta
LBk ustawiona wnętrzem do góry, przed środkiem klatki piersiowej  PZ ustawiona poziomo,
wnętrzem dłoni w dół na otwartej lewej dłoni, wykonuje mały ruch w przegubie w prawo, do
pozycji końcem wyprostowanego palca do przodu, z energicznym zatrzymaniem.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
sekunda
PX ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu, przed prawa stroną klatki piersiowej,
wykonuje mały ruch do przodu z energicznym zatrzymanie.
rano / ranny / poranny
PP ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, na wysokości prawego oka, przechodzi
w PL.
południe / południowy
PBz ustawiona grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców podbródka po lewej,
a następnie po prawej stronie.
wieczór / wieczorny / wieczorowy
L5 i P5 ustawione pionowo, grzbietami dłoni do przodu, symetrycznie po obu stronach
twarzy w odległości ok. 30 cm, zbliżają się do siebie, wykonując ruch do środka w dół, aż do
skrzyżowania palców na wysokości podbródka.
północ / północny (pora dnia)
PE ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotyka końcami palców kolejno
podbródka i środka czoła.
doba
PBk i LBk ustawione grzbietami dłoni do przodu, skrzyżowane palcami przed środkiem
klatki piersiowej, wykonują ruch rozdzielenia, łukami do pozycji pionowych, na wysokość
górnej części obojczyków i wracają do pozycji wyjściowej
Znaki związane z higieną osobistą
kąpiel/ kąpać (się)
L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół a grzbietami do przodu, dotykają klatki piersiowej po
obu stronach i dwukrotnie osuwają się w dół.
łazienka
Znak złożony z płynnego połączenia znaku  pokój i wykonanego jednokrotnie znaku
 kapać .
toaleta / ubikacja
PUm ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu na wysokości prawej skroni, dwukrotnie
dotyka końcem palca wskazującego czoła po prawej stronie.
myć (w znaczeniu mycia się)
LB i PB ustawione poziomo, grzbietem do przodu na wysokości szyi, wykonują dwukrotny
ruch w górę do poziomu twarzy.
myć (w znaczeniu mycia naczyń)
PA ustawiona poziomo grzbietem w górę opiera się o wnętrze LBk przed środkiem klatki
piersiowej i wykonuje na niej mały ruch po okręgu poziomym w prawo.
myć (w znaczeniu mycia przedmiotów, mebli itp.)
PA ustawiona pionowo, grzbietem do tyłu na wysokości twarzy, po prawej stronie wysunięta
nieznacznie do przodu wykonuje dwukrotny duży ruch po okręgu pionowym w prawo.
czysty
LBk wnętrzem w górę, ustawiona przed środkiem klatki  PBk ustawiona poziomo, wnętrzem
dłoni w dół, a kantem do przodu, przesuwa się wolno do przodu po otwartej lewej dłoni.
brudny
P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcami palców do przodu w lewo, uderza
z góry w L5 ustawioną wnętrzem w górę i odbija się do przodu nieco w górę.
woda
PM ustawiona kantem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej, wykonuje małe
ćwierćobroty względem osi przedramienia na wnętrzu LM ustawionej kantem dłoni w dół.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
zimny
LA i PA ustawione kantami dłoni w dół, a wnętrzami wzajemnie do siebie, przed środkiem
klatki piersiowej w odległości około 30 cm jedna od drugiej, dwukrotnie zbliżają i oddalają
od siebie, ale się nie stykają.
ciepły
P5z ustawione grzbietem dłoni do przodu na wysokości podbródka, wykonują dwukrotnie
ruch zbliżania się do podbródka.
gorący
P5z ustawiona grzbietem dłoni na wysokości podbródka, dotyka go końcem palca
środkowego, a następnie szybkim ruchem odwraca się i zatrzymuje energicznie z prawej
strony twarzy wnętrzem do przodu.
mydło / mydlić
LBz i PBz złączone ze sobą wnętrzami przed środkiem klatki piersiowej, w taki sposób, że
LBz jest pod spodem, a PBz jest na wierzchu. Obie dłonie przesuwają się krótkim ruchami na
przemian do przodu i do tyłu, ocierając się o siebie i naśladując czynność mydlenia rąk.
materiał  ręcznik
materiał: PE ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed lewym ramieniem,
dotyka go końcami palców i przesuwa się po nim dwukrotnie w dół i w górę.
ręcznik: znak złożony z płynnego połączenia znaków  materiał i  znaku myć (w znaczeniu
mycia się).
umywalka
Znak dwuelementowy. Jako przedznak wykonujemy  myć (w znaczeniu mycia się), w znaku
zasadniczym PZ i LZ ustawione końcami palców w dół, a wierzchami dłoni do przodu,
stykają się krawędziami palców wskazujących przed środkiem pasa i rozchodzą się szeroko
łukami poziomymi na boki do przodu.
wanna
Znak złożony  w pierwszej części LBk za PBk ustawione kantami dłoni w prawo, a palcami
w dół z lewej strony pasa, wykonują razem długi poziomy ruch w prawo. W drugiej części
wykonujemy znak kąpać.
prysznic
PEm ustawiona wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu nad głową. Wykonuje dwukrotnie
lekki ruch w nadgarstku w dół przechodząc jednocześnie w P5.
lustro
PB ustawiona pionowo z prawej strony głowy, kantem do przodu a końcami palców w górę.
Dwukrotnie wykonuje ruch wokół osi przedramienia do pozycji wierzchem dłoni do przodu.
czesać
P500 wnętrzem dłoni w dół, kantem do przodu, dotyka włosów z prawej strony głowy.
Wykonuje dwukrotnie krótki ruch do tyłu w prawo.
grzebień
PZ wnętrzem dłoni do przodu, dotyka krawędziom palca wskazującego prawej strony skroni
i przesuwa się po głowie do tyłu.
pasta
PC ustawione palcami w górę, skośnie w lewo i wierzchem do przodu, z prawej strony klatki
piersiowej, dwukrotnie przechodzi w PAw.
szczoteczka (do zębów)
PZ ustawiona poziomo wnętrzem dłoni w dół a kontem do przodu z prawej strony ust,
wykonuje dwukrotnie krótki ruch poziomy w lewo.
pranie/prać
PA wnętrzem w dół leży na La wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej. Obie
dłonie przesuwają się krótkimi ruchami na przemian do przodu i do tyłu ocierając się o siebie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
Znaki związane z odzieżą
ubranie / ubierać się
LA i PA ustawione grzbietami do przodu, przed obojczykami, wykonują ruch po łukach
pionowych do wewnątrz do pozycji kantami dłoni w dół, obok siebie, przed środkiem klatki
piersiowej.
rozbierać się
L5z i P5z ustawione kantami w dół, a grzbietami dłoni do przodu, po obu stronach klatki
piersiowej w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują dwukrotnie ruch po łukach pionowych
w górę na boki, przesuwając końcami palców po klatce piersiowej.
spodnie
PUm i LUm ustawione końcami palców w dół, obok siebie, kantami dłoni dotykają prawego
uda i najpierw PUm a potem LUm przesuwa się po nim w górę.
spódnica
PB i LB ustawione wnętrzami w dół, a końcami palców do wewnątrz, dotykają tułowia po
obu stronach pasa i wykonują równocześnie ruch w dół, na zewnątrz, do przodu.
sukienka
LO i PO ustawione kantami dłoni w dół a wierzchem do przodu, po obu stronach klatki
piersiowej, wykonują dwukrotnie naprzemienne ruchy wahadłowe w górę i w dół.
koszula
PO ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców w lewo,
wykonuje dwukrotny ruch w dół po lewym dołku strzeleckim, dotykając tułowia.
bluzka
LBk i PBk ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a kantami do przodu, po obu stronach
górnej części klatki piersiowej, wykonują ruch po łukach pionowych do przodu przechodząc
do pozycji kantami dłoni w dół, a wierzchem do przodu, na wysokości pasa.
sweter
L500 i P500 ustawione kantami dłoni w dół, a wierzchem do przodu po obu stronach klatki
piersiowej, wykonują dwukrotnie ruch do wewnątrz, aż do splecenia się palców.
majtki
L5 i P5 ustawione końcami palców w dół a grzbietem do przodu, dotykają podbrzusza po obu
stronach, a następnie przesuwają się końcami palców na wysokość pasa, przechodząc w LE
i PE.
rajstopy
LA i PA ustawione palcami w dół i kantami dłoni do tyłu, dotykają wnętrzami bioder po obu
stronach, a następnie wykonują ruch w górę do wysokości pasa.
palto
Znak złożony. W pierwszej części wykonujemy znak  ubranie , a w drugiej PBz ustawiona
poziomo, wnętrzem w górę, dotyka kantem prawego uda i wykonuje po nim ruch do tyłu.
kurtka
LB i PB ustawione końcami palców w górę i kantami dłoni do tyłu, dotykają środka górnej
części klatki piersiowej, a następnie opuszczają się bez odrywania od tułowia wzdłuż osi ciała
i rozchodzą się na boki do pozycji wnętrzami dłoni w gorę a kantami do tyłu.
szalik
LB ustawiona kantem dłoni w dół, dotyka prawej strony górnej części klatki piersiowej  PB
ustawiona kantem w dół, opiera się końcami palców o wierzch LB i wykonuje ruch po łuku
pionowym do góry w lewo i ustawia się z lewej strony szyi w pozycji kantem dłoni w górę
a końcami palców do tyłu.
czapka
PC ustawiona pionowo, palcami w górę a kantem dłoni do przodu przed środkiem czoła,
wykonuje ruch do przodu przechodząc w PAw.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
rękawiczka
L5 i P5 ustawione końcami palców w dół, a grzbietem do przodu, przed środkiem pasa, w taki
sposób, że P5 dotyka wnętrzem wierzchu L5 i wykonuje po niej ruch w górę. Znak
rękawiczki wykonujemy dwukrotnie najpierw na prawej a potem na lewej ręce.
buty
LA i PA ustawione poziomo, wnętrzem dłoni w dół a palcami do przodu, na wysokości pasa,
w taki sposób, że PA jest nad LA i dwukrotnie krótkim ruchem w przegubie w dół do tyłu
ociera się o wierzch LA.
Znaki związane z posiłkami
jeść / jedzenie
PE ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka dwukrotnie końcami palców
podbródka małymi ruchami w przegubie do tyłu.
kuchnia / kucharz / kucharka
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej - PB ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu nieco
w lewo, wykonuje małe ruchy poprzeczne na otwartej lewej dłoni (przedramiona obu rąk są
prostopadłe do siebie). Znaki  kucharz i  kucharka mogą być poprzedzone przedznakiem
płci.
pić
PC ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem dłoni do przodu na wysokości podbródka,
lekko przechyla się do tyłu naśladując picie.
napój
PCm ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem dłoni do przodu na wysokości podbródka,
lekko przechyla się do tyłu naśladując picie.
śniadanie
Znak złożony  płynne połączenie wykonanego jednokrotnie znaku  jeść i znaku  rano .
obiad
Znak złożony  płynne połączenie wykonanego jednokrotnie znaku  jeść oraz znaku,
w którym PBkz ustawiona ukośnie, grzbietem do przodu, przesuwa się przed podbródkiem
z prawej strony na lewą.
kolacja
Znak złożony  płynne połączenie wykonanego jednokrotnie znaku  jeść i wykonanego
tylko prawą ręką znaku  wieczór .
jadalnia / stołówka
Znak złożony  płynne połączenie wykonanego jednokrotnie znaku  jeść oraz znaku,
w którym LL i PL ustawione ukośnie, symetrycznie obok siebie przed środkiem klatki
piersiowej tak, że końce wszystkich wyprostowanych palców tworzą poziomy kwadrat,
rozsuwają się długimi ruchami na boki (długi blat wąskiego stołu).
herbata
P5 ustawiona ukośnie, wnętrzem dłoni w górę nieco do tyłu, leży na symetrycznie ustawionej
L5 (przedramiona obu rąk prostopadłe do siebie), a następnie wykonuje dwa małe ruchy po
okręgu w lewo ocierając o L5.
kawa
Pl na LA ustawione kantami dłoni w dół (przedramiona obu rąk prostopadłe do siebie), Pl
wykonuje ruchy  mielenia  małe kółeczka w lewo, ocierając o LA.
cukier
PUm ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych
palców dolnej wargi, a następnie opuszcza się w dół na wysokość środka klatki piersiowej
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
w pozycji grzbietem w górę i dwukrotnie ociera się końcami palców o końce palców LUm
ustawionej poziomo, grzbietem w dół (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie).
mleko
LC i PC ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami na zewnątrz symetrycznie przed
środkiem klatki piersiowej w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują na przemian ruchy
w górę i w dół (mijając się), przechodząc na dole w LA i PA (naśladowanie dojenia).
kubek
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej  PCm ustawiona kantem w dół nad lewą dłonią dwukrotnie opuszcza się na
nią.
głód
LM i PM ustawione kantami dłoni w dół, a końcami palców do tyłu symetrycznie obok
siebie, uciskają końcami palców żołądek.
chleb
PBz ustawiona ukośnie, kantem dłoni do tyłu,  odcina tym kantem  kromkę chleba z LBz,
ustawionej również ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, blisko klatki piersiowej.
bułka
L5z i P5z są zwrócone do siebie wnętrzami dłoni i oparte o siebie nasadami dłoni tak, że
prawa dłoń jest na górze, a lewa na dole (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie).
Prawa dłoń wykonuje poziome ruchy wahadłowe w przegubie.
smarować
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej  PBz ustawiona ukośnie, końcami palców do przodu nieco w dół, styka się
końcami palców z końcami palców lewej dłoni skierowanej do przodu, a następnie
dwukrotnie przesuwa się po lewej dłoni do tyłu.
masło
Znak dwu elementowy  jako przedznak wykonuje się fakultatywnie znak  żółty , a jako
element główny  znak  smarować .
ser
PB ustawiona ukośnie, końcami palców do przodu nieco w dół, styka się końcami palców
z końcami palców lewej dłoni (LB) skierowanej do przodu, a następnie dwukrotnie małym
ruchem wahadłowym w dół dotyka wnętrza lewej dłoni całą powierzchnią wnętrza prawej
dłoni (wyciskanie białego sera).
jaja
LL i PL ustawione kantami dłoni w dół tak, że końce palców wskazujących obu rąk oraz
końce kciuków obu rąk stykają się, a następnie nieco rozchodzą, przechodząc równocześnie
w LP i PP (pokazując kształt jajka). Znak liczby mnogiej   jajka przekazujemy ruchem
dwukrotnym.
sól
PP ustawiona poziomo, końcami złączonych palców w dół, pociera o siebie wyprostowanymi
palcami (naśladowanie solenia potrawy).
pomidor
Znak dwuelementowy  jako przedznak wykonuje się znak czerwony, a jako element główny
znak, wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej, w którym P5z ustawiona poziomo, grzbietem w górę ok. 10 cm nad otwartą
lewą dłonią, dwukrotnie opuszcza się na nią (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie).
łyżka
PUm ustawiona wnętrzem dłoni w górę, a kantem do tyłu przed podbródkiem, wykonuje małe
pionowe kółeczka (naśladując jedzenie łyżką).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
łyżeczka
Palcami prawej ręki należy ująć palec wskazujący i środkowy LNw ustawionej wnętrzem
w górę i dwukrotnie lekko je zgiąć.
nóż
PZ ustawiona kantem w dół, a końcem palca wskazującego do przodu na LZ ustawionej
kantem w dół, a grzbietem do przodu tak, że palce wskazujące się krzyżują,  piłuje prawym
palcem wskazującym palec wskazujący LZ (przedramiona obu rąk są prostopadłe do siebie).
widelec
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej  PU dwukrotnie stuka prostopadle wyprostowanymi palcami w otwartą
lewą dłoń (w kierunku w lewo w dół).
talerz
LBk poziomo, wnętrzem w górę i końcami palców skośnie do przodu, ustawiona przed
środkiem pasa. Nad nią PZ, końcem palca w dół i kantem dłoni do przodu, wykonuje wokół
LBk ruch po okręgu poziomym w prawo.
zupa
PBz ustawiona wnętrzem dłoni w górę, a kantem do tyłu przed podbródkiem, wykonuje dwa
małe ruchy w kierunku ust (naśladując jedzenie łyżką).
grzyby
L5z ustawiona poziomo, grzbietem dłoni w górę, a kantem do przodu przed górną częścią
klatki piersiowej. PZ ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu pod L5z, dwukrotnie
małym ruchem w górę stuka końcem palca w środek lewej dłoni.
ziemniaki
PX ustawiona wnętrzem dłoni w dół, a końcem palca (gdyby był wyprostowany) do przodu
przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie  skrobie małym ruchem do tyłu palec
wskazujący LZ, również ustawionej wnętrzem dłoni w dół, a końcem palca do przodu.
makaron
L5 ustawiona pionowo, końcami palców w dół, a grzbietem do przodu przed żołądkiem po
lewej stronie. P5 ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami palców dotykając nasady dłoni
L5, wykonuje dwukrotnie ruch w dół w przegubie, ocierając końcami palców o wierzch lewej
dłoni.
kasza
P5z ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, a końcami palców (gdyby były
wyprostowane) do przodu przed klatką piersiową po prawej stronie, wykonuje dwukrotnie
mały ruch w lewo.
warzywa
LB ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu tak, że przegub jest przed środkiem
klatki piersiowej. PEm ukryta za lewym przedramieniem w pobliżu łokcia wysuwa się do góry
przechodząc w P5, a następnie przesuwa się w prawo za przegub lewej ręki wracając
równocześnie do pozycji PEm i wykonuje taki sam mały ruch w górę, ponownie przechodząc
w P5.
kapusta
LA ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed żołądkiem. PBk ustawiona
kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu nieco powyżej LA, dwukrotnie przesuwa się przed
nią w dół, ocierając wnętrzem dłoni o grzbiet LA (naśladowanie szatkowania kapusty).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
Znaki związane z zakupami
sklep
LM i PM ustawione pionowo, końcami palców do przodu symetrycznie na wysokości szyi
w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują ruch po małych pionowych łukach do tyłu
prostując wolno palce i w pozycji LB i PB wnętrzami do przodu opuszczają się długim
ruchem w dół.
pieniądze
PE ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę przed klatką piersiową po prawej stronie 
kciuk pociera małymi ruchami poprzecznymi pozostałe palce (liczenie pieniędzy).
złoty / złote /złotych
PL ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do tyłu przed prawą stroną klatki piersiowej,
wykonuje duży ruch, jak w znaku daktylograficznym litery Z.
grosze /grosz / groszy
PZ ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka dwukrotnie końcem palca
wskazującego małym ruchem w dół podbródka.
kupić
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk)  PE ustawiona
poziomo, wnętrzem dłoni w górę, przesuwa się energicznie do przodu grzbietami palców po
otwartej lewej dłoni.
sprzedać
LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu symetrycznie przed
klatką piersiową w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują razem ruch wahadłowy
w przegubach na zewnątrz z energicznym zatrzymaniem.
sprzedawać
LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu symetrycznie przed
klatką piersiową w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują razem dwa poziome ruchy
wahadłowe w przegubach na zewnątrz, równocześnie rozsuwając się na boki.
kosztować
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej - PE ustawiona poziomo, kantem dłoni do tyłu, a grzbietami palców w dół,
uderza dwukrotnie z góry grzbietami palców w otwartą lewą dłoń.
rachunek
PBz ustawiona ukośnie przed klatką piersiową, końcami palców do przodu w górę, uderza
dwukrotnie małymi ruchami w lewo do tyłu, trafiając w grzbiety palców LA ustawionej
również ukośnie grzbietem dłoni do przodu.
kolejka
P4 za L4, obie dłonie ustawione pionowo przed środkiem klatki piersiowej w jednej
płaszczyz
nie tak, że płaszczyzna ta jest skierowana nieco w lewo; P 5 wolno cofa się do tyłu
w prawo.
płacić / zapłacić
PE ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, a końcami palców do przodu w lewo,
wykonuje mały ruch do przodu, przesuwając równocześnie końcem kciuka po końcach
pozostałych palców, począwszy od małego, kończąc w pozycji PAw.
wpłacić / wpłata
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej - P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, a końcami palców do tyłu
w lewo, nad końcami palców lewej dłoni, opuszcza się na nią i przesuwa grzbietami palców
po niej do tyłu w lewo, przechodząc równocześnie w PE.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
wypłacić / wypłata
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej - P5 ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w górę, a końcami palców do
przodu w lewo, nad nasadą lewej dłoni, opuszcza się na nią i przesuwa grzbietami palców po
niej do przodu w prawo, przechodząc równocześnie w PE.
bank
LA PA poziomo wnętrzami w dół i kantami dłoni na zewnątrz, ustawione po obu stronach
pasa, wykonują krótki ruch w dół.
przyjść / przychodzić
PZ ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu powyżej prawego obojczyka, wykonuje
ruch po łuku pionowym za końcem palca, odwracając się kantem do przodu i końcem palca
w dół i kończąc ruch na wysokości środka klatki piersiowej.
pójść
PL ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym okiem, wykonuje ruch do
przodu przechodząc stopniowo w PP.
iść
Znak wykonywany prawą ręką na podstawie z otwartej lewej dłoni (LBk) przed środkiem
klatki piersiowej  PU ustawiona pionowo, końcami palców w dół, a grzbietem dłoni do
przodu,  idzie do przodu po otwartej lewej dłoni, przebierając palcami.
chodzić
PU ustawiona pionowo, końcami palców w dół, a grzbietem dłoni do przodu przed prawą
stroną klatki piersiowej,  idzie do przodu przebierając palcami.
otwarty / otwierać
LB i PB ustawione kantami dłoni w dół, a wnętrzami dłoni do tyłu, stykają się symetrycznie
końcami palców środkowych przed klatką piersiową, a następnie rozchodzą się ruchem
wahadłowym w przegubach do pozycji końcami palców do przodu.
zamknięty / zamykać
LB i PB ustawione pionowo, wnętrzami dłoni do przodu przed klatką piersiową, symetrycznie
w odległości ok. 30 cm od siebie, zbliżają się ku sobie aż do zetknięcia.
wyjść / wychodzić
PB ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, a końcami palców w dół przed środkiem
klatki piersiowej, wysuwa się łukiem do przodu w górę do pozycji poziomej końcami palców
do przodu spod LB ustawionej kantem w dół, a grzbietem do przodu.
wybory / wybierać /wybrać
LL i PL ustawione poziomo, grzbietami w górę, a końcami palców wskazujących do przodu
nieco w dół, symetrycznie na wysokości pasa w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują
razem ruch pionowy w górę na odcinku ok. 20 cm przechodząc równocześnie w LP i PP
końcami wyprostowanych palców w dół.
Znaki związane z zainteresowaniami
teatr
LBk i PBk ustawione kantami dół a grzbietami dłoni do przodu, symetrycznie przed środkiem
klatki piersiowej, w małej odległości od siebie, wykonują ruch falisty w górę i w dół
rozchodząc się na boki.
kino
L5 i P5 ustawione pionowo, wnętrzami dłoni do przodu, na wysokości szyi, w odległości
ok. 30 cm od siebie, wykonują małe poprzeczne ruchy wahadłowe do wewnątrz i na zewnątrz.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
muzeum
LB i PB ustawiona ukośnie do wewnątrz, wnętrzami dłoni do przodu, przed klatką piersiową
w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują równocześnie ruch w górę do pozycji końcami
palców na zewnątrz.
wystawa
L5 i P5 ustawione pionowo, wnętrzami dłoni do przodu, przed klatką piersiową stykają się
kciukami i wykonują równocześnie ruch po łukach w górę na zewnątrz.
zabytek
L5 i P5 ustawione pionowo, końcami stykających się palców do przodu, wykonują
równocześnie ćwierć obroty, wokół osi przedramienia i pochylają się do pozycji poziomej.
zwiedzać
PU ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców
nosa, wykonuje ruch w lewo nieco w dół, przed lewy obojczyk i przesuwa się przed klatką
piersiową poziomym ruchem, z lewej strony na prawą.
rzez
ba
LBk ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu na wysokości lewego obojczyka  P1
ustawiona poziomo grzbietem w górę a kciukiem prostopadle do LBk  rzez
bi na niej małymi
ruchami dwie, trzy kreski do góry.
obraz
P5 ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcem palca wskazującego czoła,
a następnie przechodzi w PE i dotyka podbródka.
pomnik
L1 i P1 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w dół, a kantami na zewnątrz, na wysokości
żołądka, w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują równocześnie ruch po łukach
pionowych w górę do wewnątrz, kończąc na wysokości szyi kciukami w górę.
wycieczka
LBk ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami palców do przodu  P1 ustawiona kantem
dłoni w dół a grzbietem skośnie do przodu, dotyka kciukiem wnętrza LBk, a następnie razem
wykonują ruch do przodu.
góra
PBz ustawiona pionowo, wnętrzem dłoni do przodu przed prawym ramieniem, wykonuje
długi ruch po łuku pionowym w górę, do przodu, w lewo i w dół, kończąc w pozycji końcami
palców w dół.
góry
Znak ten wykonujemy identycznie jak znak  góra najpierw prawą a następnie lewą ręką.
morze/ morski
PE ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, przed podbródkiem po prawej stronie,
wykonuje dwukrotnie mały poziomy ruch przesuwając się jednocześnie na lewą stronę
podbródka.
wieś
LAw i PAw ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu na wysokości
obojczyków, w odległości ok. 30 cm od siebie, wykonują razem ruch po łuku pionowym
w dół do przodu, odwracając się do pozycji poziomej przed środkiem klatki piersiowej,
wnętrzami dłoni w dół akantami na zewnątrz.
jezioro
PO ustawione kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, przed prawa stroną klatki
piersiowej, wykonują duży ruch po okręgu poziomym w lewo.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
sport
LBz ustawiona kantem dłoni w dół a końcami palców do przodu, przed środkiem klatki
piersiowej  PA ustawiona kantem w dół, grzbietem do przodu w lewo, uderza dwukrotnie
grzbietem dłoni do przodu w lewo we wnętrze lewej LBz.
turystyka
PA ustawiona kantem dłoni w dół a grzbietem na zewnątrz, z prawej strony tułowia na
wysokości pasa, wykonuje krótki energiczny ruch w dół, a następnie przenosi się łukiem
pionowym do tyłu z energicznym zatrzymaniem.
czytać
LB i PB ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu, symetrycznie przed środkiem klatki
piersiowej, w odległości ok. 15 cm od siebie, wykonują razem krótkie ruchy poprzeczne 
w lewo, w prawo i w lewo.
książka
LB i PB ustawione kantami w dół i złożone ze sobą wnętrzami przed środkiem klatki
piersiowej, dwukrotnie odchylają się do siebie, przy czym kanty zostają złączone.
literatura
LB i PB ustawione kantami w dół i złożone ze sobą wnętrzami przed lewą stroną klatki
piersiowej, trzykrotnie odchylają się do siebie, przesuwając się jednocześnie w prawo, przy
czym kanty zostają złączone.
poezja
PC ustawione kantem dłoni w dół, wierzchem do przodu nieco w lewo, na wysokości
prawego ramienia, wykonuje dwukrotnie krótkie ruchy w dół z jednoczesnym przesunięciem
w prawo, a następnie obniża się na wysokość prawej strony klatki piersiowej i powtarza te
same ruchy.
komputer
L5 i P5 ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu, symetrycznie blisko siebie
przed środkiem klatki piersiowej, wykonują na przemian ruchy w górę i w dół poruszając
jednocześnie wszystkimi palcami.
Internet
LH i PH ustawione kantami dłoni w dół, a grzbietami do przodu, w odległości ok. 15 cm od
siebie przed środkiem klatki piersiowej, dwukrotnie łączą się ze sobą w taki sposób, że palce
wskazujący i środkowy obu rąk wsuwają się między siebie.
Znaki związane z problematyką medyczną
głowa
PZ ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół, a kantem do przodu, dotyka końcem palca
wskazującego głowy, po prawej stronie powyżej ucha.
gardło
PB ustawiona ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami palców szyi.
żołądek
P5s ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu dotyka dwukrotnie końcem palca
środkowego żołądka.
wątroba
P5s ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu dotyka dwukrotnie końcem palca
środkowego prawej strony tułowia nieco powyżej pasa.
brzuch
P5 ustawiona kantem dłoni w dół, a wierzchem do przodu, dotyka środka brzucha i wykonuje
ruch po okręgu pionowym w lewo.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53
ucho
PZ ustawiona kantem dłoni do przodu, w wnętrzem w dół, dotyka końcem palca
wskazującego prawej małżowiny usznej.
oko
PZ ustawiona palcem w górę, skośnie w lewo i wierzchem do przodu, dotyka końcem palca
wskazującego zewnętrznego kącika prawego oka.
zęby
PX ustawione ukośnie, grzbietem dłoni do przodu, małym ruchem do tyłu, stuka zgiętym
palcem wskazującym w podbródek z prawej a następnie z lewej strony.
płuca
P5 ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotyka małymi ruchami klatki
piersiowej kolejno po lewej i prawej stronie.
zdrowie / zdrowy
LM i PM ustawione grzbietami dłoni do przodu, a końcami palców w dół do środka,
symetrycznie na wysokości pasa, w odległości ok. 40 cm od siebie, dwukrotnie dotykają
równocześnie końcami palców tułowia, małymi ruchami do góry.
chory / choroba
LUm ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców do przodu w prawo,
przed środkiem klatki piersiowej  PUm ustawiona kantem dłoni w dół, a końcami
wyprostowanych palców do przodu w lewo, uderza lekko dwukrotnie z góry w LUm, tak że
wyprostowane palce krzyżują się.
czuć się
P5z ustawiona poziomo, wnętrzem w górę przed środkiem klatki piersiowej, ociera się
dwukrotnie ruchem w górę kantem o klatkę piersiową.
ból / boleć
P5z ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotyka końcami palców, wolnym
ruchem środka klatki piersiowej, lekko ją uciskając.
katar
PU ustawiona pionowo, grzbietem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców
nasady nosa i wykonuje dwukrotnie mały ruch w dół, wzdłuż linii nosa.
kaszel
PM ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem w lewą stronę, dotyka końcami
wyprostowanych palców środka klatki piersiowej, a następnie nie odrywając ich wykonuje
dwukrotnie mały, energiczny, wahadłowy ruch w dół.
grypa
PC ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, na wysokości szyi i dwukrotnie
przesuwa się końcami palców wzdłuż szyi z góry na dół.
angina
PBk ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dwukrotnie ściska szyję,
obejmując ją kciukiem z jednej strony, a pozostałymi palcami z drugiej strony.
przeziębienie
LZ i PZ ustawione kantami dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców do tyłu, dotykają
ich klatki piersiowej po obu stronach, a następnie odrywają się do przodu przechodząc w LA
i PA kantami dłoni w dół, a wnętrzami do siebie przed środek klatki piersiowej i wykonują
krótkie ruchy do wewnątrz i do zewnątrz.
zapalenie
L5 i P5 ustawione palcami w górę, skośnie do przodu i do wewnątrz, blisko siebie przed
środkiem klatki piersiowej, w taki sposób że P5 jest nieco niżej i wykonuje szybki,
energiczny ruch do góry, ocierając się o wnętrze L5.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
54
głuchy
PU ustawiona pionowa, kantem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców
prawego ucha.
głuchoniemy
PU ustawiona pionowa, kantem dłoni do przodu, dotyka końcami wyprostowanych palców
prawego ucha, a następnie łukiem dotyka końcami palców podbródka, odwracając się
grzbietem dłoni do przodu.
słaby
LBk i PBk ustawione wnętrzami dłoni do góry, a kantami do tyłu, jedna nad drugą przed
środkiem klatki piersiowej w taki sposób, że palce zachodzą za siebie, wykonują małe ruchy
w przegubach na przemian w górę i w dół, zaczepiając o siebie palcami.
słyszący
PZ ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu obok prawego ucha, dotyka go dwukrotnie
końcem palca wskazującego.
słabosłyszacy
Znak złożony z płynnego połączenia znaków  słabo i  słyszący .
natychmiast
LT i PT ustawione kantem dłoni w dół, a końcami wyprostowanych palców do przodu obok
siebie przed lewą stroną klatki piersiowej, wykonują szybki ruch w przegubach w prawo
przechodząc jednocześnie w L5 i P5 z energicznym zatrzymaniem.
poczta
PIk ustawiona pionowo, kantem dłoni do przodu, dotyka końcem kciuka prawego kącika ust,
a następnie odsuwa się do przodu nieco w prawo z energicznym zatrzymaniem.
pogotowie
Znak złożony z płynnego połączenia znaku  poczta oraz znaku  natychmiast.
ratunek /ratunkowy / ratować / uratować
L5 i P5 ustawione poziomo, wnętrzami dłoni do góry, a końcami palców do przodu, do
wewnątrz, symetrycznie po obu stronach pasa w odległości ok. 40 cm od siebie, wykonują
równocześnie energiczny ruch w górę, ku sobie do wysokości środka klatki piersiowej,
przechodząc równocześnie w LA i PA ustawione poziomo, wnętrzami dłoni w górę,
w odległości ok. 10 cm od siebie.
wzywać
LB ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół a kantem do przodu przed środkiem klatki
piersiowej  PB ustawiona pionowo, palcami w górę i wnętrzem dłoni do przodu przed
prawym ramieniem, wykonuje ruch po łuku poziomym w lewo z półobrotem dłoni wokół osi
przedramienia do pozycji pionowej, wierzchem dłoni do przodu i zatrzymuje się wnętrzem na
kancie LB.
lekarz
PH ustawiona poziomo, wnętrzem dłoni w dół nad LA ustawioną poziomo, wnętrzem w dół,
puka dwukrotnie z góry końcami zgiętych palców w grzbiet LA.
badanie
PH ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, przed środkiem klatki piersiowej,
puka dwukrotnie ruchem do tyłu, końcami zgiętych palców w grzbiet LB, ustawionej kantem
w dół na środku klatki piersiowej.
położyć się
LBk ustawiona wnętrzem dłoni w górę przed środkiem klatki piersiowej  PU ruchem z góry
kładzie się grzbietem na otwartej lewej dłoni.
pielęgniarka
PU ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, przesuwa się nad czołem z lewej
strony na prawą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
55
zastrzyk
P3 ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, przed lewą stroną klatki piersiowej,
zbliża się grzbietami palców do lewego ramienia, przechodząc w PPs i dotykając ramienia
grzbietami palców.
pobranie krwi
PPs ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, dotykając palcami w środek
lewego łokcia, odsuwa się stopniowo od lewej ręki, przechodząc w P3 (odwrotnie jak przy
zastrzyku).
opatrunek
PUm ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu przed środkiem klatki piersiowej,
wykonuje ruch po okręgu pionowym do przodu wokół tak samo ustawionej LUm.
prześwietlenie
L5 ustawiona kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu, leży wnętrzem na środku klatki
piersiowej  PEm ustawiona około 30 cm przed nią, kantem dłoni w dół, a grzbietem do
przodu, ruchem do tyłu zbliża się do L5 na odległość około 15 cm, przechodząc równocześnie
w P5.
skierowanie
LA ustawiona kantem dłoni w dół, przed środkiem klatki piersiowej  PO ustawiona
poziomo, wnętrzem w dół dotyka LA w nadgarstku i wykonują razem ruch do przodu na
odległość około 15 cm.
lekarstwo
LBk ustawiona wnętrzem dłoni w górę przed środkiem klatki piersiowej  PA ustawiona
kantem dłoni w dół, a grzbietem do przodu na otwartej lewej dłoni i wykonuje na niej ruchy
po mały okręgu w lewo.
szpital
LB i PB ustawione ukośnie, grzbietami dłoni do przodu nieco w górę, symetrycznie przed
twarzą w odległości około 15 cm od siebie, dotykają końcami palców najpierw czoła po
swoich stronach a następnie dołków strzeleckich.
operacja
PZ i LZ ustawione ukośnie w dół, kantami dłoni do tyłu symetrycznie blisko siebie przed
żołądkiem, wykonują dwukrotnie na przemian, mijając się, ruchy do przodu i do tyłu.
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz znaki podstawowe w systemie językowo-migowym?
2. Jakie znaki tematyczne są związane z rodziną i domem?
3. Jakie znasz ideogramy dotyczące czasu?
4. Jakie ideogramy tematyczne związane są z odzieżą?
5. Jakie znasz ideogramy związane z higieną osobistą?
6. Jak wyglądają ideogramy posiłków?
7. Jakie znasz znaki dotyczące zakupów?
8. Jakie są ideogramy związane z zainteresowaniami?
9. Jakie znasz znaki związane z tematyką medyczną?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
56
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przetłumacz podane poniżej zdania z użyciem poznanych ideogramów:
1. To jest dom moich rodziców i rodzeństwa.
2. Dlaczego wczoraj wieczorem nie było cię w domu?
3. Mój brat codziennie kąpie się pod prysznicem.
4. Teraz jest zima i trzeba ubierać się w czapkę, rękawiczki i szalik oraz w ciepłą kurtkę.
5. Dzisiaj na obiad będzie zupa pomidorowa z makaronem.
6. Mama wypłaciła pieniądze z banku i kupiła mi spodnie i buty.
7. Moja rodzina pójdzie jutro do muzeum na wystawę obrazów i rzez
b.
8. Ciocia Krysia poczuła się słabo i wujek wezwał pogotowie ratunkowe.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić ideogramy podstawowe i tematyczne,
2) określić przedznaki i końcówki fleksyjne niezbędne do przekazania zdań w systemie
językowo-migowym,
3) ustalić jednolity tor mówiony i migany,
4) dostosować mimikę twarzy do treści przekazywanych znaków,
5) przetłumaczyć podane zdania w systemie językowo-migowym,
6) poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- słowniki języka migowego,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym,
- foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.
Ćwiczenie 2
Ułóż 5 zdań stosując znane Ci znaki a następnie przekaż je w języku migowym
pozostałym osobom, których zadaniem jest prawidłowe odczytanie przedstawionych
wypowiedzi (nie używaj głosu podczas prezentacji).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić ideogramy podstawowe i tematyczne,
2) określić przedznaki i końcówki fleksyjne niezbędne do przekazania zdań w systemie
językowo-migowym,
3) dostosować mimikę twarzy do treści przekazywanych znaków,
4) przetłumaczyć ułożone zdania w systemie językowo-migowym,
5) odczytać znaki przekazywane przez kolegów lub nauczyciela,
6) poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- słowniki języka migowego,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym,
- foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
57
Ćwiczenie 3
Ułóż i przekaż w języku migowym dialogi słyszącego z osobą niesłyszącą na temat
dotyczący: higieny osobistej, jedzenia, zakupów, zainteresowań, rodziny.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić ideogramy podstawowe i tematyczne,
2) określić przedznaki i końcówki fleksyjne niezbędne do przekazania zdań w systemie
językowo-migowym,
3) ustalić jednolity tor mówiony i migany,
4) dostosować mimikę twarzy do treści przekazywanych znaków,
5) ułożyć i przekazać w języku migowym dialogi niesłyszącego z osobą słyszącą,
6) odczytać znaki przekazywane przez kolegów lub nauczyciela,
7) poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- słowniki języka migowego,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym,
- foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.
Ćwiczenie 4
Zainscenizuj scenkę tematyczną dotyczącą wizyty lekarza pogotowia ratunkowego
w domu niesłyszącej osoby chorej, uwzględniającą prowadzenie wywiadu osobowego
chorobowego i społecznego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić ideogramy podstawowe i tematyczne,
2) określić przedznaki i końcówki fleksyjne niezbędne do przekazania zdań w systemie
językowo-migowym,
3) ustalić jednolity tor mówiony i migany,
4) zainscenizować scenkę tematyczną,
5) dostosować mimikę twarzy do treści przekazywanych znaków,
6) odczytać znaki przekazywane przez kolegów lub nauczyciela,
7) poprawić ewentualne błędy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- poradnik dla ucznia,
- słowniki języka migowego,
- filmy dydaktyczne na temat posługiwania się językiem migowym,
- foliogramy przedstawiające znaki alfabetu palcowego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
58
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić znaki podstawowe w systemie językowo-migowym?
2) podać znaki tematyczne związane z rodziną i domem?
3) przedstawić ideogramy dotyczące czasu?
4) wskazać ideogramy tematyczne dotyczące odzieży?
5) wymienić ideogramy związane z higieną osobistą?
6) przedstawić ideogramy posiłków?
7) podać znaki dotyczące zakupów?
8) określić ideogramy związane z zainteresowaniami?
9) podać znaki związane z tematyką medyczną?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
59
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 24 zadania dotyczące Sporządzania i ekspedycji wyrobów ciastkarskich
oraz kulinarnych z ciast. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna
odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej KARCIE ODPOWIEDZI: w zadaniach
wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedz
X (w przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedz

prawidłową).
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego
rozwiązanie na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas..
8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Elementem języka migowego nie jest
a) język mówiony,
b) język migany.
c) mimika twarzy.
d) przekaz pisemny.
2. Dwutorowość w języku migowym oznacza
a) tor pisany i mówiony.
b) tor mówiony i migany.
c) tor migany i czytany.
d) tor mówiony i słuchany.
3. Przedznaki uzupełniają ideogramy
a) posiłków.
b) higieny osobistej.
c) pomieszczeń.
d) części ciała.
4. Przedrostki i przyrostki w wyrazach nazywane są
a) formatami.
b) formami.
c) firmami.
d) formantami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
60
5. Końcówki fleksyjne stosowane są w przekazywaniu
a) odmiennych części mowy.
b) nieodmiennych części mowy.
c) elementów prozodycznych mowy.
d) plastyki ruchów.
6. Końcówki fleksyjne zawierają
a) całe wyrazy.
b) całe sylaby.
c) całe ideogramy.
d) całe zdania.
7. Odbiór języka migowego wspomagany jest przez
a) analizę słuchowo-wzrokową.
b) ćwiczenia grafomotoryczne.
c) odczytywanie mowy z ust.
d) pracę z tekstem.
8. Jeżeli przekazujemy temat rzeczowników odmiennych, używamy
a) znaków ideograficznych.
b) znaków daktylograficznych.
c) znaków liczebników głównych.
d) znaków liczebników porządkowych.
9. Czasowniki przekazywane są
a) ruchem pojedynczym lub szybszym.
b) ruchem powtórzonym lub wolniejszym.
c) ruchem krótszym lub pojedynczym.
d) ruchem dłuższym lub powtórzonym.
10. Pełny wariant w systemie językowo-migowym polega na przekazie tekstu z dokładnością
co do
a) każdej litery.
b) każdego wyrazu.
c) każdej spółgłoski.
d) każdego akcentu.
11. Wolne tempo przekazu w pełnym wariancie jest spowodowane
a) koniecznością tłumaczenia długich tekstów.
b) koniecznością stosowania daktylografii, przedznaków oraz końcówek fleksyjnych.
c) koniecznością używania skomplikowanych wypowiedzi.
d) koniecznością osobnej prezentacji toru mówionego i migowego.
12. Uproszczony wariant w systemie językowo-migowym polega na przekazie tekstu
z dokładnością co do
a) każdej litery.
b) każdego wyrazu.
c) każdej spółgłoski.
d) każdego akcentu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
61
13. Wariant uproszczony wykorzystywany jest w
a) zajęciach dydaktycznych.
b) każdym kontakcie słyszącego z osobą niesłyszącą.
c) sytuacjach tłumaczenia na bieżąco tekstów innych osób.
d) rozmowie osób niesłyszących.
14. Odpowiednia plastyka ruchów oparta jest na
a) znakach daktylograficznych.
b) ideogramach.
c) odczytywaniu mowy z ust.
d) gestach.
15. Gesty są to
a) ruchy ciała, które towarzyszą mówieniu i podkreślają treść tego o czym się mówi.
b) nic nie znaczące ruchy towarzyszące chodzeniu.
c) przykurcze i tiki.
d) mięśnie odpowiadające z mówienie.
16. Kultura wypowiedzi w języku migowym obejmuje
a) treść i sens wypowiedzi.
b) utwory literacki.
c) sztukę tworzoną przez niesłyszących.
d) elementy prozodyczne wypowiedzi.
17. Mimiką nazywamy
a) przekaz treści za pomocą gestykulacji.
b) ruchy mięśni twarzy wyrażające przeżywane uczucia i nastroje.
c) nieskoordynowane ruchy podczas pisania.
d) maskę używaną w pantomimie.
18. Mimika zależna jest od pracy
a) narządów artykulacyjnych.
b) połączeń kostnych.
c) mięsni mimicznych twarzy.
d) ośrodków czuciowych w mózgu.
19. Z właściwą plastyką ruchów związane są następujące części ciała
a) głowa, nogi i ręce.
b) głowa, ręce i tułów.
c) nogi, ręce i tułów.
d) tułów, nogi i głowa.
20. Podstawowym zadaniem rąk w przekazie językowo-migowym jest
a) prezentacja znaków migowych.
b) gestykulacja.
c) wykonywanie ćwiczeń manualnych.
d) zapisywanie przekazywanego tekstu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
62
21. Technika wewnętrzna jest
a) częścią składową procesu dydaktycznego.
b) samokontrolą podczas wykonywanych zadań.
c) elementem kultury języka migowego.
d) metodą porozumiewania się z osobami niesłyszącymi.
22. Technika wewnętrzna związana jest z
a) dokładnością przekazu w języku migowym.
b) opanowaniem znaków daktylograficznych oraz ideograficznych.
c) zastosowaniem zasad pomocniczych w języku migowym.
d) zaangażowaniem osobistym w przekazywany tekst.
23. Największą trudność w opanowaniu techniki wewnętrznej sprawia tłumaczenie tekstów
a) innych osób przekazywanych na żywo.
b) własnych bez wcześniejszego przygotowania.
c) własnych po wcześniejszym przygotowaniu.
d) innych osób po wcześniejszym przygotowaniu.
24. Tłumacz prezentujący tekst innych osób działa w imieniu
a) własnym.
b) osób, których wypowiedz
tłumaczy.
c) osób, które odczytują wypowiedz
.
d) osób, do których skierowany jest tekst.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
63
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko & & ..............................& & & & & & & & & & & & & & & & & & ..
Posługiwanie się językiem migowym
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
64
6. LITERATURA
1. Bryła J.: Głusi słyszą. Wydawnictwo św. Stanisława, Kraków 1998
2. Csanyi Y.: Słuchowo-werbalne wychowanie dzieci z uszkodzonym narządem słuchu.
WSiP, Warszawa 1994
3. Gałkowski T. (tłum.): Konferencja na temat alternatywnych podejść do wychowania
głuchych. Paryż 18  22 czerwca 1984. Raport końcowy UNESCO, wyd. PZG Rada
Naukowa 1986
4. Hendzel J. K.: Słownik polskiego języka miganego. Wydawnictwo OFFER,
Olsztyn 1995
5. Kirejczyk K.: Ewolucja systemów kształcenia dzieci głuchych, Nasza Księgarnia,
Warszawa 1967
6. Kirejczyk K.: Głusi. PZWS, Warszawa 1957
7. Krakowiak K.: Fonogesty jako narzędzie formowania języka dzieci z uszkodzonym
słuchem. Wydawnictwo UMCS, Lublin 1995
8. Krakowiak K.: W sprawie kształcenia języka dzieci i młodzieży z uszkodzonym słuchem.
Wydawnictwo UMCS, Lublin 1998
9. Lane H.: Maska dobroczynności. Deprecjacja społeczności głuchych. WSiP,
Warszawa 1996
10. Pietrzak W.: Język migany w szkole 2. WSiP, Warszawa 2001
11. Prałat Pyrzewicz I., Bajewska J.: Język migowy w szkole i internacie. WSiP,
Warszawa 1994
12. Prałat Pyrzewicz I., Bajewska J.: Język migany w szkole 3. WSiP, Warszawa 2001
13. Prillwitz S.: Język, komunikacja i zdolności poznawcze niesłyszących. WSiP,
Warszawa 1996
14. Szczepankowski B.: ABC języka migowego. Podręcznik dla słuchaczy kursów
wstępnych. Warszawa 1972
15. Szczepankowski B.: Język migowy. Pierwsza pomoc medyczna. CEM, Warszawa 1996.
16. Szczepankowski B.: Język migany w szkole 1. WSiP, Warszawa 2001
17. Szczepankowski B.: Niesłyszący  głusi  głuchoniemi. Wyrównywanie szans. WSiP,
Warszawa 1999
18. Szczepankowski B.: Podstawy języka migowego. WSiP, Warszawa 1994
19. Szczepankowski B.: Wyrównywanie szans osób niesłyszących. Optymalizacja
komunikacji językowej. Wydawnictwo WSRP, Siedlce 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
65