MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Lilia Kimber-Dziwisz
Wspieranie osoby niepełnosprawnej w korzystaniu
z kompleksowej rehabilitacji 346[02].Z1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr Iwona Grudzień
mgr Aurelia WÅ‚och
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z1.04
 Wspieranie osoby niepełnosprawnej w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu asystent osoby niepełnosprawnej
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 6
3. Cele kształcenia 7
4. Materiał nauczania 8
4.1. Przyczyny i rodzaje niepełnosprawności 8
4.1.1. Materiał nauczania 8
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 11
4.1.3. Ćwiczenia 12
4.1.4. Sprawdzian postępów 14
4.2. Rehabilitacja kompleksowa 15
4.2.1. Materiał nauczania 15
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 17
4.2.3. Ćwiczenia 17
4.2.4. Sprawdzian postępów 18
4.3. Proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych i jego etapy 19
4.3.1. Materiał nauczania 19
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 21
4.3.3. Ćwiczenia 21
4.3.4. Sprawdzian postępów 23
4.4. Zespół rehabilitacyjny i jego zadania 24
4.4.1. Materiał nauczania 24
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 27
4.5. Diagnozowanie potrzeb podopiecznego w zakresie rehabilitacji 28
4.5.1. Materiał nauczania 28
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 28
4.5.3. Ćwiczenia 28
4.5.4. Sprawdzian postępów 29
4.6. Indywidualne programy rehabilitacji 30
4.6.1. Materiał nauczania 30
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.6.3. Ćwiczenia 31
4.6.4. Sprawdzian postępów 32
4.7. Metody rehabilitacji 34
4.7.1. Materiał nauczania 34
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 38
4.7.3. Ćwiczenia 38
4.7.4. Sprawdzian postępów 40
4.8. Sprzęt rehabilitacyjny 41
4.8.1. Materiał nauczania 41
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 41
4.8.3. Ćwiczenia 41
4.8.4. Sprawdzian postępów 42
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
4.9. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych 43
4.9.1. Materiał nauczania 43
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 44
4.9.3. Ćwiczenia 44
4.9.4. Sprawdzian postępów 45
5. Sprawdzian osiągnięć ucznia 46
6. Literatura 50
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy na temat wspierania osoby
niepełnosprawnej w korzystaniu z kompleksowej rehabilitacji
W poradniku zamieszczono:
 wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać, abyś bez
problemów mógł korzystać z poradnika,
 cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie opanujesz podczas pracy z poradnikiem,
 materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w programie jednostki modułowej,
 zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
 ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz utrwalić
umiejętności praktyczne,
 sprawdzian postępów,
 sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału nauczania całej jednostki modułowej,
 literaturę uzupełniającą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- stosować zasady prawidłowej komunikacji z osoba niepełnosprawną,
- nawiązywać kontakt terapeutyczny z podopiecznym kierując się akceptacją,
zrozumieniem, empatiÄ…,
- współpracować w grupie,
- różnicować okresy rozwojowe jednostki,
- określać wpływ czynników społecznych, psychicznych i emocjonalnych na rozwój
jednostki,
- przestrzegać procedur w pracy zespołowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 przedstawić przyczyny powstawania niepełnosprawności,
 scharakteryzować rodzaje i stopnie niepełnosprawności,
 scharakteryzować cele i zadania rehabilitacji kompleksowej,
 zdiagnozować sytuację osoby niepełnosprawnej w rodzinie i środowisku,
 zmotywować osobę niepełnosprawną do podjęcia rehabilitacji,
 opracować indywidualny program pomocy i rehabilitacji we współpracy z osobą
niepełnosprawną i zespołem rehabilitacyjnym,
 dostosować metody rehabilitacji do potrzeb i możliwości podopiecznych,
 przedstawić ofertę sprzętu rehabilitacyjnego wspomagającego proces kompleksowej
rehabilitacji osób niepełnosprawnych,
 wesprzeć aktywność i samodzielność osób niepełnosprawnych,
 zainspirować osobę niepełnosprawną do nabywania wiedzy o zdrowiu i możliwościach
wykorzystania różnych form postępowania rehabilitacyjnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Przyczyny i rodzaje niepełnosprawności
4.1.1. Materiał nauczania
Pojęcie niepełnosprawności
Niepełnosprawność jest jednym z poważniejszych zjawisk i problemów współczesnej
cywilizacji. Znaczenie tego problemu wynika z rozmiarów i powszechności jego występowania
w populacji, a także z konsekwencji jakie wywołuje w sensie indywidualnym i społecznym.
Powszechność zjawiska (niepełnosprawność dotyczy około 15% populacji) stawia przed
poszczególnymi państwami obowiązek podejmowania działań zapobiegających powstawania
niepełnosprawności oraz łagodzenia jej skutków. Działania na rzecz osób niepełnosprawnych
są zadaniem ogólnospołecznym, bowiem skutki niepełnosprawności dotyczą wszystkich
dziedzin życia.
W uchwale z dnia 1 sierpnia 1997 roku Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, Sejm
Rzeczpospolitej Polskiej uznał, że osoby niepełnosprawne, których sprawność fizyczna,
psychiczna lub umysłowa trwale, lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie
codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi
i zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie
mogą podlegać dyskryminacji.
Prawa te wynikają z Konstytucji RP, Powszechniej Deklaracji Praw Człowieka,
Konwencji Praw Dziecka, Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób
Niepełnosprawnych, aktów prawa międzynarodowego i wewnętrznego.
Literatura poświęcona problematyce niepełnosprawności nie wypracowała dotychczas
jednej, powszechnie akceptowanej i obowiązującej definicji niepełnosprawności. Jednoznaczne
ustalenie zakresu tego pojęcia, uwzględniające wszystkie ważne aspekty, a więc medyczny,
prawny, psychologiczny, socjologiczny, ekonomiczny, jest rzeczÄ… niezwykle trudnÄ… zapewne
dlatego, że dotyczy materii nader skomplikowanej  zdrowia ludzkiego.
Funkcjonuje wiele terminów określających niepełnosprawność zarówno w literaturze
przedmiotu, jak i w życiu codziennym, m.in. kalectwo, inwalidztwo, upośledzenie,
uszkodzenie.
Pojęcia  niepełnosprawność ,  osoba niepełnosprawna upowszechniły się w okresie
ostatnich kilkunastu lat. Wcześniej w piśmiennictwie posługiwano się najczęściej terminami:
 inwalidztwo ,  inwalida .
Ogólną i bardzo szeroką definicję sformułował Aleksander Hulek:  inwalida  jest to
jednostka, u której istnieje naruszenie sprawności i funkcji w stopniu wyraz
nie utrudniajÄ…cym
(w porównaniu z osobami zdrowymi w danym kręgu kulturowym); pobieranie nauki w szkole
normalnej, wykonywanie czynności życia codziennego, wykonywanie pracy zawodowej, udział
w życiu społecznym oraz w zajęciach w czasie wolnym od pracy .
Obecnie panuje przekonanie, że terminy  inwalida ,  inwalidztwo , podobnie jak
 kaleka , majÄ… wydz
więk pejoratywny i że należy z nich zrezygnować na rzecz określeń
 osoba niepełnosprawna i  niepełnosprawność .
Niepełnosprawność to długotrwały stan, w którym występują pewne ograniczenia
w prawidłowym funkcjonowaniu człowieka. Ograniczenia te spowodowane są na skutek
obniżenia sprawności funkcji fizycznych lub psychicznych. Jest to także uszkodzenie, czyli
utrata lub wada struktury organizmu, fizjologiczna, anatomiczna lub psychologiczna.
Utrata ta może być całkowita, częściowa, trwała lub okresowa, wrodzona lub nabyta,
ustabilizowana lub progresywna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) akcentuje rozróżnienie pomiędzy: uszkodzeniem 
impairment; niezdolnością/niemożnością  disability; upośledzeniem  handicap. I tak:
 uszkodzenie  oznacza utratę lub nieprawidłowość struktury lub funkcji psychicznej,
fizjologicznej lub anatomicznej,
 niezdolność /niemożność  to wszelkie ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia)
możliwości wykonywania pewnych czynności, w sposób lub w zakresie uznanym za
normalny dla istot ludzkich,
 upośledzenie (niesprawność)  wynika z uszkodzenia lub niepełnosprawności, które
ograniczają lub uniemożliwiają pełnienie ról uznawanych za normalne, wziąwszy pod
uwagę wiek i płeć danej osoby oraz czynniki społeczne i kulturowe.
Według prof. J. Kirenki niepełnosprawność to  interakcja ograniczeń fizycznych lub
psychicznych z czynnikami społecznymi i środowiskowymi , zaznacza on jednocześnie, iż
niepełnosprawność można klasyfikować na różne sposoby, mając na uwadze względy prawno-
ekonomiczne, stopień niezdolności do zatrudnienia i zarobkowania lub stopnia niezdolności do
pracy zgodnie z przepisami o ubezpieczeniu społecznym.
Według Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP):  osoba niepełnosprawna oznacza
jednostkę, której możliwości znalezienia odpowiedniej pracy i jej utrzymania oraz awansu są
poważnie zmniejszone, w wyniku stwierdzonego ograniczenia fizycznego lub umysłowego.
Według Karty Praw Osób Niepełnosprawnych, osoba niepełnosprawna to osoba, której
sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa, trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub
uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych zgodnie z normami
prawnymi i zwyczajowymi.
Zgodnie z definicją GUS  osoba niepełnosprawna  to osoba, która posiada odpowiednie
orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenie nie
posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych dla
swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa) lub niepełnosprawną jest osoba, której
stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia
wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z przyjętymi normami prawnymi i
społecznymi.
Najczęstsze przyczyny niepełnosprawności:
- czynniki dziedziczne  genetycznie uwarunkowane uszkodzenia narządów, funkcji
i sprawności organizmu, uszkodzenia centralnego układu nerwowego,
- czynniki wrodzone powodujące uszkodzenia płodu w okresie ciąży, jak zatrucia, choroby
i urazy przyszłej matki,
- choroby specyficzne dla danego narzÄ…du (oka, narzÄ…du ruchu) powodujÄ…ce
w konsekwencji uszkodzenie różnych narządów, funkcji i sprawności organizmu,
- choroby przewlekłe zwłaszcza tzw. neurologiczne np. SM, SLA, lub narządu ruchu, np.
RZS, choroby układu sercowo naczyniowego,
- nagłe  wypadki, w tym wypadki przy pracy, urazy, zatrucia,
- choroby psychiczne i negatywne skutki dotyczące higieny i jakości zdrowia psychicznego,
- utrata zdrowia wskutek różnych szkodliwych substancji występujących w środowisku
pracy i zamieszkania, wadliwy styl życia, zanieczyszczenie środowiska naturalnego,
- naturalne  starcze zmiany organizmu obniżające jego ogólną sprawność lub niektórych
narządów.
Konsekwencje niepełnej sprawności nie ograniczają się jedynie do problemów osób
niepełnosprawnych i ich rodzin, ale wywołują również wymierne skutki uboczne społecznie
w skali kraju. Fakt ten powoduje konieczność powoływania szeregu instytucji oraz inicjowania
i realizacji wielu działań, które minimalizowałyby skutki tego zjawiska. Działania te winny być
skierowane przede wszystkim na zapobieganie, wczesne rozpoznawanie i diagnozowanie
niepełnosprawności.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
Rodzaje niepełnosprawności  podział
Według kryterium psychosomatycznego:
- osoby z zaburzeniami sensorycznymi (zmysłów)  brak, uszkodzenie lub zaburzenie
funkcji analizatorów zmysłowych (są to m.in. osoby niewidome, niedowidzące, głuche,
niedosłyszące, z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej),
- osoby z niepełnosprawnością psychiczną  osoby psychiczne chore z zaburzeniami
osobowości i zachowania, osoby cierpiące na epilepsję  z zaburzeniami świadomości,
demencjÄ… starczÄ…,
- osoby z obniżoną sprawnością intelektualną,
- osoby z obniżoną sprawnością funkcjonowania społecznego  zaburzenia zdrowia
psychicznego, równowagi nerwowej, oraz zaburzenia emocjonalne,
- osoby z obniżoną sprawnością komunikowania się  utrudniony kontakt słowny
(zaburzenia mowy), autyzm,
- osoby z niepełnosprawnością fizyczną (wrodzoną lub nabytą)  do których należą osoby
z niepełnosprawnością motoryczną (ruchową)  z uszkodzeniem narządu ruchu oraz
osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych,
- osoby z obniżoną sprawnością psychofizyczną z powodu chorób somatycznych  np.
cukrzyca, guz mózgu, rak,
- osoby z niepełnosprawnością złożoną  dotknięte więcej niż jedną niepełnosprawnością.
Według kryterium trwałości/okresu trwania:
 trwałe (stałe)  jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy,
 okresowe  jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia.
Dla potrzeb Spisu Powszechnego zbiorowość osób niepełnosprawnych została
podzielona na dwie podstawowe grupy:
- osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadają odpowiednie, aktualne
orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony,
- osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadają orzeczenia, ale
mają (odczuwają) całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania
czynności podstawowych.
Według kryterium niezdolności do pracy:
- całkowita niezdolność do pracy oraz samodzielnej egzystencji (dawna I grupa inwalidzka)
 osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy oraz wstępuje
naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub
długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb
życiowych,
- całkowita niezdolność do pracy (dawna II grupa inwalidzka)  osoba, która utraciła
zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy,
- częściowa niezdolność do pracy (dawna III grupa inwalidzka)  osoba, która utraciła 
w znacznym stopniu  zdolność do pracy zgodnej z posiadanym przez nią poziomem
kwalifikacji.
Według obowiązującego aktualnie orzecznictwa wyróżnia się trzy stopnie
niepełnosprawności:
- znaczny,
- umiarkowany,
- lekki.
Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności
organizmu w sposób uniemożliwiający podjęcie zatrudnienia albo zdolną do wykonywania
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
zatrudnienia w szczególności w zakładzie pracy chronionej albo w zakładzie aktywizacji
zawodowej, wymagającą  w celu pełnienia ról społecznych  stałej lub długotrwałej opieki lub
pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności
organizmu, zdolnÄ… do wykonywania zatrudnienia na stanowisku pracy przystosowanym
odpowiednio do potrzeb i możliwości wynikających z niepełnosprawności, wymagającą 
w celu pełnienia ról społecznych  częściowej lub okresowej pomocy innej osoby w związku z
ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji.
Lekki stopień niepełnosprawności oznacza naruszoną sprawność organizmu u osoby
zdolnej do wykonywania zatrudnienia i nie wymagającej pomocy innej osoby w celu pełnienia
ról społecznych.
Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
określa, iż osobą niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy
trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bÄ…dz
uniemożliwia wypełnianie ról społecznych,
a w szczególności zdolności do wykonywania pracy zawodowej, jeżeli uzyskały odpowiednie
orzeczenie:
1) o zakwalifikowaniu przez organy orzekajÄ…ce do jednego z trzech stopni
niepełnosprawności,
2) o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy  na podstawie odrębnych przepisów,
3) o niepełnosprawności przed ukończeniem 16 roku życia.
Prace nad ustaleniem jednej, uniwersalnej terminologii dotyczącej niepełnosprawności są
nadal tematem otwartym. Według prof. J. Kirenki, częste weryfikacje i oceny różnorodności
 rozumienia niepełnosprawności spowodowane są przekonaniem, iż naukowcy zbyt dużą
wagę przywiązywali wcześniej do medycznego modelu niepełnosprawności, z pominięciem
wymiaru społecznego. Według prof. S. Kowalika niepełnosprawność jako termin ogólny, co
prawda nie obciążony negatywną konotacją, spotyka się również z krytyką i niektórzy badacze
lansują termin  osoby sprawne inaczej , nie mniej jednak uważa, iż jest to termin nieporęczny i
nieprecyzyjny. Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe definicje i podziały, badacze przedmiotu
nie tylko w Polsce ale i na świecie, dążą do uporządkowania funkcjonowania terminologii
dotyczącej osób niepełnosprawnych, jak też zdefiniowania samego pojęcia osoba
niepełnosprawna.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz definicje niepełnosprawności?
2. Co oznacza termin  niepełnosprawność prawna ?
3. Jakie są najczęstsze przyczyny niepełnosprawności?
4. Jakie znasz stopnie niepełnosprawności wg kryterium niezdolności do pracy?
5. Jakie osoby zaliczysz do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Podane rodzaje niepełnosprawności przyporządkuj do odpowiedniego kryterium.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić w jaki sposób można uporządkować podane rodzaje niepełnosprawności (burza
mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
2) przyporządkować podane rodzaje niepełnosprawności do odpowiedniego kryterium,
3) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- arkusz do ćwiczenia:
Rodzaje niepełnosprawności:
- zaburzenia sensoryczne (zmysłów)  brak, uszkodzenie lub zaburzenie funkcji
analizatorów zmysłowych (osoby niewidome, niedowidzące, głuche, niedosłyszące,
z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej),
- niepełnosprawność psychiczna  obniżona sprawność intelektualna  upośledzenie
umysłowe, demencja starcza (osoby psychiczne chore z zaburzeniami osobowości
i zachowania, osoby cierpiące na epilepsję  z zaburzeniami świadomości),
- obniżona sprawność komunikowania się  utrudniony kontakt słowny (zaburzenia mowy,
autyzm, jÄ…kanie siÄ™,
- niepełnosprawność trwała (stała)  wiedza medyczna nie rokuje poprawy zdrowia,
- niepełnosprawność okresowa  wg wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu
zdrowia,
- niepełnosprawność powodująca częściową lub całkowitą niezdolność do wykonywania
dotychczasowego zatrudnienia, ale umożliwiającą wykonywanie innego, niżej
kwalifikowanego zatrudnienia,
- niepełnosprawność powodująca niezdolność do wykonywania jakiegokolwiek
zatrudnienia,
- niepełnosprawność znacznego stopnia uniemożliwiająca podjęcie zatrudnienia albo
uniemożliwiająca wykonywanie zatrudnienia w szczególności w zakładzie pracy
chronionej albo w zakładzie aktywizacji zawodowej, wymagającą  w celu pełnienia ról
społecznych  stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze
znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji,
- niepełnosprawność lekkiego stopnia, oznaczająca naruszoną sprawność organizmu
u osoby zdolnej do wykonywania zatrudnienia i nie wymagajÄ…cej pomocy innej osoby
w celu pełnienia ról społecznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
Kryteria niepełnosprawności
trwałości (okresu obowiązującego
psychosomatyczne niezdolności do pracy
trwania) aktualnie orzecznictwa
- mazaki,
- flipchart,
- poradnik ucznia.
Ćwiczenie 2
Podziel podane przyczyny niepełnosprawności na nabyte i wrodzone.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, w jaki sposób można uporządkować podane przyczyny niepełnosprawności
(metoda: burza mózgów  nie oceniając żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
2) uporządkować zaproponowane przez członków grupy przyczyny niepełnosprawności,
3) porównać propozycje swojej grupy z zapisami innych grup,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup,
5) ustalić końcowy podział przyczyn niepełnosprawności.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- arkusz do ćwiczeń:
Przyczyny niepełnosprawności
- czynniki dziedziczne  genetycznie uwarunkowane uszkodzenia narządów, funkcji
i sprawności organizmu, uszkodzenia centralnego układu nerwowego,
- czynniki wrodzone powodujące uszkodzenia płodu w okresie ciąży, jak zatrucia, choroby i
urazy przyszłej matki,
- choroby specyficzne dla danego narzÄ…du (oka, narzÄ…du ruchu) powodujÄ…ce
w konsekwencji uszkodzenie różnych narządów, funkcji i sprawności organizmu,
- choroby przewlekłe zwłaszcza tzw. neurologiczne np. SM, SLA, lub narządu ruchu, np.
RZS, choroby układu sercowo-naczyniowego,
- nagłe  wypadki, w tym wypadki przy pracy, urazy, zatrucia,
- choroby psychiczne i negatywne skutki dotyczące higieny i jakości zdrowia psychicznego,
- utrata zdrowia wskutek różnych szkodliwych substancji występujących w środowisku
pracy i zamieszkania, wadliwy styl życia, zanieczyszczenie środowiska naturalnego,
- naturalne  starcze zmiany organizmu obniżające jego ogólną sprawność lub niektórych
narządów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
Przyczyna niepełnosprawności nabyta Przyczyna niepełnosprawności wrodzona
- mazaki,
 flipchart.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie  niepełnosprawności wg ustawy o rehabilitacji
ðð ðð
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych?
2) zdefiniować pojęcie  osoby niepełnosprawnej wg MOP?
ðð ðð
3) zdefiniować pojęcie  osoba niepełnosprawna prawnie ?
ðð ðð
4) określić najczęstsze przyczyny niepełnosprawności?
ðð ðð
5) określić rodzaje niepełnosprawności?
ðð ðð
6) rozróżnić stopnie niepełnosprawności?
ðð ðð
7) określić kryteria niezdolności do pracy?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.2. Rehabilitacja kompleksowa
4.2.1. Materiał nauczania
Rehabilitacja jest zorientowana na określony cel i jest procesem, który powinien
umożliwić osobie niepełnosprawnej osiągnięcie optymalnego poziomu:
- funkcjonalnego,
- umysłowego,
- fizycznego,
- społecznego,
- pozwalającego danej osobie na uzyskanie podstaw do zmiany swego życia. Pojęciem tym
obejmuje się również środki mające skompensować utratę, albo ograniczenie jakiejś
funkcji przy użyciu pomocy technicznej, np. proteza kończyn, stabilizator, orteza itp. oraz
środki ułatwiające przystosowanie i readaptację społeczną.
Rehabilitacja oparta jest na naukowych podstawach. Twórcą polskiej szkoły rehabilitacji był
prof. Wiktor Dega, a jego kontynuatorami m. in. prof. Marian Weiss i prof. Aleksander Hulek.
Aktualnie zgodnie z trendami światowymi rehabilitacja w swej kompleksowości coraz
bardziej związana jest ze środowiskiem (community based rehabilitation), co zwiększa jej
skuteczność.
Pojęcia rehabilitacji
Rehabilitacja (habilitas  sprawny, zręczny; re  na nowo)  czyli przywracanie
sprawności. Jest to złożony proces obejmujący oddziaływanie lecznicze, społeczne i zawodowe
zmierzające do przywrócenia i umożliwienia samodzielnego życia w społeczeństwie osobie,
która z powodu choroby czy przebytego urazu je utraciła.
Rehabilitacja  to proces medyczno-społeczny, mający na celu przywrócenie w możliwie
wysokim stopniu sprawności organizmu, utraconej z powodu urazu, choroby lub wad
wrodzonych lub nabytych.
Rehabilitacja  jest procesem medyczno-społecznym, którego celem jest przywrócenie
człowiekowi niepełnosprawnemu utraconych funkcji w przebiegu choroby, a także wad
rozwojowych i wrodzonych.
Rehabilitacja  oznacza ograniczony w czasie proces, mający na celu umożliwienie osobie
kalekiej optymalnego poziomu funkcjonowania fizycznego, umysłowego i społecznego (def.
WHO).
Rehabilitacja osób niepełnosprawnych  oznacza zespół działań, w szczególności
organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i
społecznych zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym udziale tych osób, możliwie
najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej (Dz. U. art. 7 z
27 sierpnia 1997 r.).
Idea rehabilitacji dotyczy człowieka jako osoby w wielopłaszczyznowym jego
funkcjonowaniu  zdrowotnym, ekonomiczno-socjalnym, społecznym, jak i w wymiarze
godności życia.
Istotę nowoczesnej rehabilitacji zaproponował prof. Wiktor Dega wyróżniając jej cztery
podstawowe cechy:
1) powszechność,
2) wczesność,
3) kompleksowość,
4) ciągłość.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
I tak:
 zasada powszechności czyli pełnej dostępności wszystkich chorych do zabiegów
leczniczych (rehabilitacyjnych) musi dotyczyć wszystkich istniejących specjalizacji
lekarskich. Musi być bezpłatna, gdyż wtedy korzystają z niej najbiedniejsi, a tym samym
zmniejsza się potrzeba utrzymywania osób kalekich przez całe społeczeństwo,
 zasada wczesności w rozpoczęciu procesu rehabilitacji sprowadza się do jak
najwcześniejszego rozpoznania dysfunkcji, społecznych barier, zespołowego
rozwiązywania problemów zdrowotnych, jak najszybszego podjęcia leczenia
i usprawniania oraz opracowania odpowiedniego programu terapeutycznego dla danej
osoby i niepełnosprawności. Jest to rozpoczynanie rehabilitacji już podczas leczenia,
połączone z odpowiednio dobranymi zasadami i ogólnym programem leczniczym,
znaczenie skraca czas kuracji oraz wpływa na poprawę tego leczenia. Wczesna i sprawnie
prowadzona rehabilitacja warunkuje szybkie odzyskanie funkcji organizmu osoby chorej,
wcześniej ograniczonych bądz
całkowicie zniesionych oraz usprawnia kształtowanie
mechanizmów kompensacyjnych i włączenie funkcji zastępczych. Ważnymi zagadnieniami,
również dotyczącym wczesnej rehabilitacji, są zagadnienia obejmujące profilaktykę
leczniczÄ…,
 zasada kompleksowości obejmuje wszechstronne działania mające na celu usprawnianie
i przywracanie ograniczonej sprawności fizycznej i psychicznej. Kompleksowość wyraża
się w skoordynowanym działaniu zespołu składającego się z różnych specjalistów, a także
pacjenta i jego rodziny, dotyczy trudnych i skomplikowanych procesów leczenia
rehabilitacyjnego, w których podstawą jest praca zespołowa,
 zasada ciągłości polega na jednolitym i nie przerwanym procesie rehabilitacyjnym,
połączonym z innymi dziedzinami takimi jak: usprawnianie i rehabilitacja socjalna,
zawodowa i rodzinna. Ciągłość charakteryzuje się obecnością i kontynuacją procesu
leczniczego, i w trakcie pobytu w szpitalu i podczas opieki ambulatoryjnej jak również
podczas ostatniego etapu rehabilitacji czyli procesu leczenia już w domu.
Ciągłość lub systematyczność zabiegów rehabilitacyjnych determinuje ich efektywność.
Ważne jest, aby była spójność pomiędzy rehabilitacją medyczną a rehabilitacją społeczno-
zawodową, co daje wiarę pacjentowi w jego możliwości psychofizyczne i pozwala
z optymizmem patrzyć w przyszłość.
Proces rehabilitacji nie może mieć charakteru sporadycznego, jednorazowego, powinien to
być stały element życia osoby niepełnosprawnej w kolejnych fazach jego rozwoju osobniczego
(ontogenezy).
Rehabilitację kompleksową zatem rozumieć należy jako ciągły i trwający proces
ogólnospołeczny, w którym bierze udział wiele instytucji na szczeblu samorządowym,
państwowym, a także organizacji charytatywnych, fundacji. Główny cel tych działań to
tworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym powrót do pełnego zdrowia
lub wykształcenie mechanizmów kompensacyjnych w przypadku utraty normalnych funkcji
organizmu. Rehabilitacja powinna w możliwie szybki sposób przygotować osobę
niepełnosprawną do czynnego udziału w życiu rodziny i społeczeństwa. Osiągnąć ten cel
można realizując zadania rehabilitacji leczniczej, zawodowej, społecznej.
 Rehabilitacja kompleksowa jest procesem obejmującym zorganizowane działania
w zakresie rehabilitacji medycznej, psychologicznej, zawodowej i społecznej (H. Larkowa).
Wielowątkowość pojęcia rehabilitacji ma szczególne znaczenie, kiedy mamy do czynienia
z przypadkami osób po ciężkich urazach wielu narządów, ze schorzeniami i dysfunkcją wielu
organów lub uszkodzeniami trwałymi narządów, czy też z chorobami przewlekłymi.
Tak rozumiana rehabilitacja powinna umożliwić szybki powrót osoby niepełnosprawnej do
rodziny i całego społeczeństwa. Osiągnięcie tego celu możliwe jest tylko poprzez realizację
zadań rehabilitacji kompleksowej z pełnym, równoprawnym współudziałem różnorodnych
służb społecznych oraz podopiecznego i jego rodziny.
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto był twórcą polskiej szkoły rehabilitacji?
2. Jakie znasz definicje  rehabilitacji ?
3. Na czym polega rehabilitacja osoby niepełnosprawnej?
4. Na czym polega idea rehabilitacji?
5. Jakie znasz podstawowe cechy rehabilitacji?
6. Na czym polega powszechność rehabilitacji?
7. Na czym polega ciągłość rehabilitacji?
8. Co rozumiemy pod pojęciem rehabilitacji kompleksowej?
9. Jaki jest główny cel rehabilitacji kompleksowej?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie poniższej definicji rehabilitacji kompleksowej, podaj przykłady instytucji
samorządowych, państwowych, organizacji pozarządowych, włączających się w proces
rehabilitacji kompleksowej.
Rehabilitację kompleksową rozumieć należy jako ciągły i trwający proces
ogólnospołeczny, w którym bierze udział wiele instytucji na szczeblu samorządowym,
państwowym, a także organizacji charytatywnych, fundacji. Główny cel tych działań to
tworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym powrót do pełnego zdrowia
lub wykształcenie mechanizmów kompensacyjnych w przypadku utraty normalnych funkcji
organizmu. Rehabilitacja powinna w możliwie szybki sposób przygotować osobę
niepełnosprawną do czynnego udziału w życiu rodziny i społeczeństwa. Osiągnąć ten cel
można realizując zadania rehabilitacji leczniczej, zawodowej, społecznej .
Organizacje/instytucje Organizacje/instytucje Organizacje/instytucje
państwowe samorządowe pozarządowe
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, jakie instytucje włączają się w proces rehabilitacji kompleksowej,
2) zapisać propozycje,
3) uporządkować zapisane propozycje i wpisać je do tabeli,
4) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych grup.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- arkusz do ćwiczenia z tabelą do wypełnienia:
- mazaki,
- flipchart.
Ćwiczenie 2
Zaprezentuj ideę nowoczesnej rehabilitacji w oparciu o tzw. polską szkołę rehabilitacji
prof. W. Degi.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, w jaki sposób można uporządkować i w jakiej formie zapisać treści dotyczące
nowoczesnej rehabilitacji,
2) uporządkować i zapisać w opracowanym schemacie określone informacje,
3) skonfrontować własny zapis z zapisami innych uczniów,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 mazaki,
 flipchart.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie  rehabilitacja ?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie  rehabilitacji kompleksowej ?
ðð ðð
3) określić, co jest istotą rehabilitacji wg prof. W. Degi?
ðð ðð
4) określić, w jakich przypadkach jest istotna wielowątkowość
rehabilitacji? ðð ðð
5) określić, przez jakie działania jest realizowana rehabilitacja społeczna?
ðð ðð
6) określić, co determinuje proces rehabilitacji?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.3. Proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych i jego etapy
4.3.1. Materiał nauczania
Podstawy procesu rehabilitacji to ogólnie przyjęte normy, które dotyczą ludzi
niepełnosprawnych, takie jak:
 ruch i praca, które (poza odpowiednim leczeniem) przyśpieszają przywracanie pacjentowi
zdrowia i maksymalnej sprawności,
 porównanie związku pomiędzy powrotem do zdrowia, rekonwalescencją, a otoczeniem
zewnętrznym z którego dany pacjent zostaje skierowany na leczenie, a jego powrotem do
normalnego, sprawnego życia,
 stosunek powracania do stanu zdrowia, okresem rekonwalescencji, zachowaniem podczas
szkoleń i zajęć, a faktycznymi odczuciami psychicznymi pacjenta,
 zachowanie się, u prawie wszystkich niepełnosprawnych, sprawnych funkcji psychicznych,
społecznych oraz zawodowych,
 praca nastawiona na maksymalne korzyści i wymagania nie jest możliwa w przypadku
osób niepełnosprawnych.
Zarówno w dziedzinie fizycznej, psychicznej jak i społecznej, rozpatrywanie potrzeb
i możliwości chorych w połączeniu z ogółem ich życia i egzystencji.
Rodzaje możliwego rehabilitowania osób chorych, niepełnosprawnych
Rehabilitacja lecznicza  stosowanie naturalnych zasad wpływających na człowieka
z zaburzeniami funkcji organizmu, celem poprawy ogólnego poziomu zdrowia i czynności
życiowych oraz przywrócenia funkcji narządów.  Rehabilitacja medyczna/lecznicza jest fazą
rehabilitacji kompleksowej (prof. W. Dega). W większości przypadków rehabilitowanie
charakteryzuje się leczeniem funkcjonalnym czyli stosowaniem ćwiczeń ruchowych mających
na celu usprawnienie niesprawnej części ciała, np. w porażeniach obwodowych i ośrodkowych.
Rehabilitowanie ruchowe ma zasadnicze znaczenie. Czasami jest tylko uzupełnieniem i
zakończeniem leczenia podstawowego, np. w leczeniu złamań kości czy zwichnięciach
stawów. W rehabilitowaniu ruchowym prowadzi się nauczanie w celu wyegzekwowania
umiejętności wykonywania codziennych czynności, opieki pielęgniarskiej, psychoterapii. Celem
pomocy osobom niepełnosprawnym jest umożliwienie im radzenia sobie z ciężkimi sytuacjami
życia codziennego, które sprawiają chorym trudności i są trudne do przezwyciężenia oraz
zapewnianie koniecznych do życia potrzeb, w celu zapewnienia godnego dla człowieka życia.
Przykładem może być zaopatrzenie ortopedyczne (protezowanie i aparatowanie), pomagające
w rekonwalescencji i przywracaniu sprawności. Postęp techniczny sprawia, że takie działania i
postępowanie znajduje coraz szersze zastosowanie w medycynie i w życiu.
Rehabilitacja społeczna  polega na przywróceniu do normalności i sprawności społecznej
i przystosowaniu do życia w społeczeństwie. Rehabilitacja społeczna może być realizowana
przez:
 wyrobienie poczucia zaradności oraz kształtowanie aktywności społecznej,
 naukę bycia samodzielnym i umiejętności radzenia sobie z codziennymi problemami,
 zlikwidowanie granic i przeszkód natury architektonicznej, urbanistycznej, technicznej,
transportowej oraz umożliwienie swobodnego komunikowania się i dostępu do informacji,
wykształcenie właściwego zachowania, postaw społecznych oraz integracji społecznej,
 Rehabilitacją społeczną jest przygotowanie osoby niepełnosprawnej do życia i współżycia
z innymi oraz jednocześnie usuwanie przeszkód społecznych i ekonomicznych (A. Hulek).
Działania rehabilitacji społecznej polegają również na nauczaniu osób zdrowych w celu
zaakceptowania ludzi niepełnosprawnych w normalnych warunkach życia społecznego,
zrozumienia ich potrzeb i włączenia ich do działania w grupie. W pierwszej kolejności proces
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
ten powinien objąć najbliższe otoczenie niepełnosprawnego, a więc jego rodzinę. Akceptacja w
rodzinie, stworzenie odpowiednich warunków bytowych w domu, otoczenie ciepłem
i wyrozumiałością to podstawowy etap wchodzenia w normalność. Społeczeństwo powinno
dążyć wszelkimi możliwymi sposobami do usuwania barier pomiędzy osobami sprawnymi
a kalekimi, dając im poczucie własnej wartości. Ważne jest adaptowanie mieszkań, przejść
podziemnych, podjazdów itd. dla niepełnosprawnych (pacjentów używających do poruszania
się kul oraz wózków inwalidzkich). Budynki użyteczności publicznej powinny być wyposażone
w odpowiednie podjazdy i dz
wigi, a także odpowiednio szerokie drzwi i poręcze umocowanej
na odpowiedniej wysokości.
Rehabilitacja zawodowa  jej celem jest ułatwianie chorym uzyskiwania i utrzymania
prawidłowego zatrudniania odpowiedniego awansowania niepełnosprawnych dzięki systemowi
motywacji, porad zawodowych, szkoleń i pośredników pracy.
 Celem rehabilitacji zawodowej jest przygotowanie jednostki poszkodowanej na zdrowiu do
pracy zawodowej w miarę możliwości na równi z osobami zdrowymi (A. Hulek).
Zaspakajanie podstawowej potrzeby człowieka, jaką jest praca, wykazanie się swoimi
zdolnościami, wiedzą, wreszcie możliwość finansowej niezależności ma dla osoby
niepełnosprawnej ogromne znaczenie. Właśnie umożliwienie tego działania musi spełnić
rehabilitacja zawodowa poprzez odpowiednie przygotowanie niepełnosprawnego. Może to być
w przypadku dzieci i młodzieży, edukacja od podstaw odpowiedniego możliwego do
wykonywania zawodu, bÄ…dz
w przypadku osób dorosłych, przyuczenie do innego zawodu niż
wykonywany uprzednio, który będzie mógł być wykonywany pomimo istniejącej dysfunkcji
narządu. Rehabilitacja zawodowa zajmuje się również tworzeniem odpowiednich miejsc pracy
osobom niepełnosprawnym w tzw. zakładach pracy chronionej, a także umożliwianiem pracy
chałupniczej w wyjątkowo poważnych sytuacjach, ma za zadanie dostosować miejsce
i stanowisko pracy do umiejętności osoby niepełnosprawnej. Podstawą zapewniania
prawidłowych warunków zatrudnienia jest: dobieranie dla nich pracy zgodnej z ich zdrowiem i
kwalifikacjami, prawidłowa organizacja stanowiska pracy, życzliwość oraz pomoc innych
pracowników.
Rehabilitacja pedagogiczna  realizacja etapowego nauczania, które musi być
dostosowane do indywidualnych możliwości osób niepełnosprawnych.
Rehabilitacja psychologiczna to pomoc osobie niepełnosprawnej w przystosowaniu do
życia z niepełnosprawnością.
W usprawnianiu pacjentów występują trzy etapy rehabilitacji:
I etap  ostry  rehabilitacja szpitalna;
II etap  kompensacyjny  rehabilitacja poszpitalna wczesna  sanatoryjna;
III etap  adaptacyjny  rehabilitacja poszpitalna, póz
na  ambulatoryjna.
Etapy rehabilitacji są ściśle dostosowane do okresów chorobowych pacjenta. W zależności
od tego, na jakim etapie jest proces chorobowy, stosuje się inne postępowanie lecznicze:
 w okresie ostrym przeważnie stosujemy rehabilitację leczniczą inaczej medyczną  pod
tym pojęciem rozumiemy proces leczenia umożliwiający szybszy proces naturalnej
regeneracji oraz zmniejszenie się fizycznych i psychicznych następstw choroby.
Unowocześnianie technik diagnostycznych oraz leczniczych, kontrolowanie procesu
leczenia i regeneracji organizmu, ograniczajÄ… skutki trwajÄ…cej choroby.
Rehabilitacja medyczna stymuluje proces leczenia przede wszystkim przez aktywność,
zarówno ruchową jak i psychiczną. Rehabilitacja psychiczna ma bardzo duże znaczenie. Musi
ona doprowadzić do wystąpienia profilaktyki inwalidztwa. Ma zadziałać tak, aby osoba
niepełnosprawna zachowała wiarę w poprawę swojej sytuacji zdrowotnej, rodzinnej,
społecznej i zawodowej. Odpowiednie działanie psychoterapeutyczne, w przypadku osób
niepełnosprawnych, które utraciły niektóre funkcje organizmu w sposób trwały, powinno
doprowadzić do zaakceptowania nowej sytuacji i  nowego ciała. W trakcie leczenia ciężkich
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
przypadków, takich jak trwałe uszkodzenia morfologiczne czy utrata funkcji organizmu, należy
włączyć działania adaptacyjne i kompensacyjne,
 w okresie kompensacyjnym rozpoczynamy szeroki proces rehabilitacyjny, włączając
wszystkie składowe fizjoterapii  kinezyterapię, fizykoterapię, masaż, itd. Na tym etapie
jesteśmy w stanie najwięcej osiągnąć w całym procesie usprawniania. Jest to etap
o największej dynamice w procesie rehabilitacji. Wprowadzani są do zespołu kolejni
specjaliści. Kompensacja to proces wyzwalający naturalne zdolności do całkowitego bądz

częściowego wyrównywania efektów działania czynników szkodliwych. Zdolności
kompensacyjne tkwią w każdym organizmie żywym. Polegają one na całkowitym
przejęciu utraconej funkcji przez inny zdrowy narząd, albo dotyczą tylko zastępowania tej
funkcji przez częściowo uszkodzony narząd. Kompensacja wiąże się z zaburzeniami
statycznymi, dynamicznymi, czynnościowymi, a także statyczno-dynamicznymi,
 w okresie adaptacyjnym kontynuujemy rehabilitację z okresu kompensacyjnego, włączając
coraz to inne formy usprawniania leczniczego, rehabilitację społeczną, zawodową itp. Na
tym etapie uczymy pacjenta samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie. Adaptacja
polega na umiejętności przystosowania się osoby do określonych warunków socjalnych
i do takiego stanu morfologicznego, który należy uznać za trwały. Adaptacji podlega
zarówno sfera umysłowa (duchowa), jak i organiczna człowieka. Umożliwia ona
przystosowanie się do obniżonej sprawności poważnych narządów, powstałej po urazach
bÄ…dz
chorobach. Odpowiednie stosowanie i wykorzystanie procesu adaptacyjnego daje
optymalne efekty leczenia końcowego. Najważniejszym wynikiem stosowanych działań
adaptacyjnych jest doprowadzenie osoby niepełnosprawnej do samodzielności życiowej
związanej z funkcjonowaniem w życiu osobistym i rodzinnym oraz zawodowym
i społecznym.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co składa się na podstawy procesu rehabilitacji?
2. Jakie znasz podstawowe rodzaje rehabilitacji?
3. Na czym polega rehabilitacja lecznicza?
4. Przez jakie działania może być realizowana rehabilitacja społeczna?
5. Jakie zadania wg prof. A. Hulka stoją przed rehabilitacją społeczną?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj nazwy poszczególnych etapów rehabilitacji do podanych opisów.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać opis etapów rehabilitacji,
2) wypełnić tabelę w arkuszu do ćwiczenia,
3) przeanalizować własne propozycje z zapisami innych uczniów,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy,
5) przedstawić propozycję końcowego zapisu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- arkusz do ćwiczenia:
Opisy etapów:
1. & rozpoczynamy szeroki proces rehabilitacyjny, włączając wszystkie składowe fizjoterapii
 kinezyterapię, fizykoterapię, masaż itd. Na tym etapie jesteśmy w stanie najwięcej
osiągnąć w całym procesie usprawniania. Trzeba tutaj powiedzieć, że jest to etap
o największej dynamice w procesie rehabilitacji. Wprowadzani są do zespołu kolejni
specjaliści.
2. & kontynuujemy rehabilitację z okresu poprzedniego, włączając coraz to inne formy
usprawniania leczniczego, rehabilitację społeczną, zawodową itp. Na tym etapie uczymy
pacjenta samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.
3. & przeważnie stosujemy rehabilitację leczniczą, inaczej medyczną  pod tym pojęciem
rozumiemy proces leczenia umożliwiający szybszy proces naturalnej regeneracji oraz
zmniejszenie się fizycznych i psychicznych następstw choroby. Unowocześnianie technik
diagnostycznych oraz leczniczych, kontrolowanie procesu leczenia i regeneracji
organizmu, ograniczajÄ… skutki trwajÄ…cej choroby.
Etap kompensacyjny  Etap adaptacyjny 
Etap ostry  szpitalny
poszpitalny wczesny poszpitalny póz
ny
- mazaki,
- flipchart.
Ćwiczenie 2
Na podstawie poniższej definicji, przedstaw przykłady działań adaptacyjnych osoby
niepełnosprawnej.
 Adaptacja polega na umiejętności przystosowania się osoby do określonych warunków
socjalnych i do takiego stanu morfologicznego, który należy uznać za trwały. Adaptacji
podlega zarówno sfera umysłowa (duchowa), jak i organiczna człowieka.
Umożliwia ona przystosować się do obniżonej sprawności poważnych narządów,
powstałej po urazach bądz
chorobach. Odpowiednie stosowanie i wykorzystanie procesu
adaptacyjnego daje optymalne efekty leczenia końcowego. Najważniejszym wynikiem
stosowanych działań adaptacyjnych jest doprowadzenie osoby niepełnosprawnej do
samodzielności życiowej związanej z funkcjonowaniem w życiu osobistym i rodzinnym oraz
zawodowym i społecznym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić, w jaki sposób można podzielić działania adaptacyjne (burza mózgów  nie
krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
2) zapisać propozycje,
3) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy różnych grup,
5) przedstawić końcową wersję zapisu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- flipchart.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie rehabilitacji leczniczej?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie rehabilitacji społecznej?
ðð ðð
3) zdefiniować pojęcie rehabilitacji zawodowej?
ðð ðð
4) zdefiniować pojęcie kompensacja?
ðð ðð
5) zdefiniować pojęcie adaptacja?
ðð ðð
6) określić zadania rehabilitacji zawodowej?
ðð ðð
7) określić zadania rehabilitacji społecznej?
ðð ðð
8) wymienić etapy rehabilitacji?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
4.4. Zespół rehabilitacyjny i jego zadania
4.4.1. Materiał nauczania
Realizacja procesu rehabilitacji kompleksowej przekracza możliwości lekarza i wymaga
działania tzw. zespołu rehabilitacyjnego (rehabilitation team). Jest to grupa specjalistów
medycznych i paramedycznych składająca się z:
 lekarza  specjalisty rehabilitacji  steruje on pracą całego zespołu i odpowiada za nią,
 fizjoterapeuty (zawód medyczny)  technik fizjoterapii, licencjonowany fizjoterapeuta,
magister fizjoterapii (dawniej magister rehabilitacji) pracownicy ci majÄ… uprawnienia do
wykonywania zabiegów w zakresie kinezyterapii, fizykoterapii i masażu,
 pielęgniarki (zawód medyczny)  absolwentka medycznego studium zawodowego,
wyższych studiów zawodowych lub magisterskich (ustawa o zawodzie pielęgniarki
i położnej przyznają jej uprawnienia do prowadzenia rehabilitacji w określonych
warunkach,
 masażysty (zawód medyczny)  absolwent szkoły dla masażystów, technik fizjoterapii,
fizjoterapeuta (może prowadzić zabiegi masażu leczniczego zgodnie ze zleceniem,
z wykorzystaniem wyuczonych technik lub urządzeń mechanicznych i aparatury),
 ergoterapeuty (terapeuta zajęciowy)  absolwent Medycznego Studium Zawodowego lub
Szkoły Sztuk Plastycznych. Organizuje czas wolny pacjentom odpowiednio dobraną
pracą, dostosowaną do możliwości i potrzeb leczniczych chorego. Terapia zajęciowa ma
za zadanie nie tylko wypełnić czas wolny pacjentowi, ale też jest uzupełnieniem ćwiczeń
gimnastyki leczniczej,
 psychologa  wspiera chorego jak również poznając reakcje pacjenta stara się sterować
nimi w sposób sprzyjający jego rehabilitacji,
 logopedy  absolwent studiów wyższych z ukończonymi studiami podyplomowymi
w zakresie logopedii lub neurologopedii (opracowuje diagnozÄ™ logopedycznÄ…, wraz
z zespołem realizuje program rehabilitacji, prowadzi edukację osoby niepełnosprawnej
i rodziny dotyczący ciągłości rehabilitacji mowy),
 asystenta socjalnego  jest łącznikiem między chorym a środowiskiem, zakładem pracy
itp., poznaje on warunki bytowe, społeczne i zawodowe chorego, dostarcza cennych
informacji wskazówek dla ustalenia programu rehabilitacji. Jego zadaniem jest utorowanie
drogi choremu dla zdobycia możliwości zatrudnienia i uzyskania właściwego miejsca
w społeczeństwie współpracuje od chwili przyjęcia z pacjentem i jego rodziną w celu
uzyskania pełnych informacji o sytuacji społecznej (w uzgodnieniu z zespołem podejmuje
próby rozwiązania wszelkich problemów osoby niepełnosprawnej dotyczących
zamieszkania (adaptacja mieszkania) powrotu do domu lub DPS, hospicjum, ZOL, ZOP),
sytuacji socjalnej, dalszej nauki, uzyskania należytych uprawnień i pomocy, w tym celu
nawiązuje kontakt z władzami samorządowymi, odpowiednimi stowarzyszeniami,
prowadzi w zakresie swoich kompetencji edukację osoby niepełnosprawnej i rodziny,
 doradcy zawodowego  niejednokrotnie charakter niepełnosprawności nie pozwala na
podjęcie pracy w wyuczonym zawodzie, należy wtedy rozpatrzyć możliwość
przeszkolenia w nowym zawodzie. Doradca zawodowy proponuje dobór typu szkolenia
w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności,
 technika zaopatrzenia ortopedycznego  zaopatrzenie chorego w protezy, aparaty
i obuwie ortopedyczne jest dla wielu chorych koniecznym warunkiem ich rehabilitacji.
Lekarz przypisuje a technik pilnuje zaopatrzenia.
 pedagoga specjalnego  kliniki i szpitale, w których leczenie dzieci jest długotrwałe,
a także zakłady rehabilitacyjne dla dzieci prowadzą szkoły i przedszkola. Dzięki temu
dzieci mogą podczas leczenia mieć zapewnioną normalną naukę.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Zespół rehabilitacyjny pracuje w takim składzie, jakiego w danym okresie wymaga rodzaj
rehabilitacji. Na różnych etapach mogą dołączyć do zespołu różni specjaliści.
Poszczególni członkowie zespołu rehabilitacyjnego mają za zadanie, zapoznać się
indywidualnie z pacjentem i swoje spostrzeżenia omówić na spotkaniach zespołu
rehabilitacyjnego. Dla wielu chorych fakt  zajmowania się nim przez wielu specjalistów jest
stymulujący i motywujący do podejmowania wysiłku rehabilitacji.
Praca członków zespołu musi być zharmonizowana nie tylko w ujęciu całości
rehabilitacji, ale także w sposobie realizacji poszczególnych fragmentów.
Podstawowe zadania zespołu rehabilitacyjnego to :
- zabezpieczenie osobie niepełnosprawnej ciągłości procesu rehabilitacji, aż do uzyskania
wyznaczonego celu,
- realizacja zasady leczenia człowieka, a nie tylko choroby,
- wprowadzanie elementów społecznych,
- troska o los i wsparcie w codziennym zmaganiu się z kalectwem osoby niepełnosprawnej.
Reasumując niniejsze rozważania raz jeszcze należy podkreślić, że rehabilitacja osób
niepełnosprawnych jest złożonym, wieloetapowym i wielowymiarowym procesem,
zmierzającym do maksymalnego usprawnienia jednostek dotkniętych niepełnosprawnością.
Usprawnienie to odbywa się na drodze wielu profesjonalnych działań o charakterze
leczniczym, psychologicznym, pedagogicznym, społecznym i zawodowym, przy istotnym
współudziale samych osób niepełnosprawnych. Ostatecznym celem rehabilitacji jest osiągnięcie
najwyższego możliwego poziomu samodzielności i niezależności osoby niepełnosprawnej,
przejście z pozycji biorcy na pozycje dawcy  osoby produktywnej i tworzącej cenne
społecznie wartości, a więc pełna integracja ze społeczeństwem, znajdująca wyraz w pełnym
uczestnictwie w życiu społecznym.
Rehabilitacja zmierzać będzie do:
1. Przygotowania do maksymalnego samodzielnego życia, w którym podopieczny będzie
mógł pełnić role zgodne ze swoimi możliwościami, potrzebami, zainteresowaniami
i oczekiwaniami otoczenia społecznego.
2. Przygotowania do pełnienia możliwie wielu realnych dla siebie ról aktywnego członka
rodziny, a więc osoby samodzielnej w samoobsłudze, zaradnej, kompetentnej
w podstawowych pracach domowych.
3. Przygotowania do niezależnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku lokalnym,
placówkach użyteczności publicznej, w kontaktach międzyludzkich i udziału w różnych
formach życia towarzyskiego.
4. Przygotowania do drobnych prac zarobkowych.
5. Przygotowania do efektywnego zmagania się ze swoimi słabościami, problemami,
przekraczaniem kolejnych barier.
Terapia ta dążyć więc będzie do przystosowania osób niepełnosprawnych do życia
w społeczeństwie, na jak najwyższym poziomie, zależnym oczywiście od ich indywidualnych
możliwości.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakim celu tworzy się zespół rehabilitacyjny?
2. Kto może być członkiem zespołu rehabilitacyjnego?
3. Jakie znasz podstawowe zadania zespołu rehabilitacyjnego?
4. Od czego zależy skład zespołu?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie analizy przypadku zaproponuj skład zespołu rehabilitacyjnego w II etapie
rehabilitacji. Uzasadnij wybór.
Opis przypadku:
Student politechniki lat 22, po amputacji kończyny lewej dolnej, w wyniku urazu
komunikacyjnego, dotychczas mieszkał w akademiku.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować dokładnie opis przypadku,
2) zapisać zaproponowane przez członków grupy propozycje z uzasadnieniem (burza
mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
3) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych grup,
5) zapisać i przedstawić końcową wersję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 mazaki,
 flipchart.
Ćwiczenie 2
Na podstawie analizy przypadku zaproponuj skład zespołu rehabilitacyjnego. Uzasadnij
wybór poszczególnych specjalistów w okresie kompensacyjnym rehabilitacji.
Opis przypadku:
Mężczyzna, lat 67, mieszka na wsi, z niedowładem połowiczym prawostronnym po udarze
mózgu, wdowiec.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować dokładnie opis przypadku,
2) zapisać zaproponowane przez członków grupy propozycje z uzasadnieniem (burza
mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
3) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
4) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych grup,
5) zapisać i przedstawić końcową wersję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- flipchart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie zespołu rehabilitacyjnego?
ðð ðð
2) określić zadania ergoterapeuty?
ðð ðð
3) wymienić zadania asystenta socjalnego?
ðð ðð
4) określić czym się zajmuje technik zaopatrzenia ortopedycznego?
ðð ðð
5) określić podstawowe zadania zespołu?
ðð ðð
6) określić do czego powinna zmierzać rehabilitacja?
ðð ðð
7) określić co jest końcowym celem rehabilitacji?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.5. Diagnozowanie potrzeb podopiecznego w zakresie
rehabilitacji
4.5.1. Materiał nauczania
Przy diagnozowaniu potrzeb w zakresie rehabilitacji, należy uwzględnić elementy
wpływające na proces rehabilitacji, m.in.:
 miejsce przebywania chorego (np. dom, szpital, ośrodek rehabilitacyjny) oraz stopień jego
niezależności,
 możliwość konsultacji z ich rodzinami i opiekunami,
 udział w życiu lokalnym (stowarzyszenia, kluby itp.),
 uświadomienie, że długotrwała niepełnosprawność nie jest tym samym co choroba,
 możliwość swobodnego podejmowania decyzji co do sposobu życia najlepiej
dostosowanego (czy możliwego do zaakceptowania) przez chorego.
W tym celu stosuje siÄ™ wiele metod m.in.:
 wywiad społeczny przeprowadzony z niepełnosprawnym dorosłym i wywiad
rozpoznawczo-środowiskowy z rodzicami lub opiekunami prawnymi dziecka. Wywiad
społeczny odnosi się do życia niepełnosprawnego jego rodziny i środowiska w którym
przebywał. Wywiad służy do uzyskania informacji o osobie niepełnosprawnej, ale daje
również asystentowi możliwość przekazania pewnych informacji oraz pomaga wpłynąć na
osobę niepełnosprawną przez wytworzenie odpowiedniej motywacji, a także modyfikację
jej postawy wobec niepełnosprawności. Duże znaczenie ma dobór odpowiednich narzędzi
diagnostycznych w zależności od aktualnych potrzeb (ankieta, test),
 obserwacja osoby niepełnosprawnej dokonywana we wszystkich możliwych, dla asystenta
sytuacjach, która powinna być następnie łączona z wynikami obserwacji innych członków
zespołu rehabilitacyjnego w celu określenia potrzeb osoby niepełnosprawnej w zakresie
rehabilitacji.
4.5.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. W jakich sytuacjach dokonasz obserwacji podopiecznego, która by miała istotne znaczenie
dla dalszej rehabilitacji?
2. Czego dotyczy wywiad społeczny?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ na podstawie analizy przypadku co najmniej 3 istotne elementy środowiskowe,
które uwzględnisz przy diagnozowaniu potrzeby rehabilitacji osoby niepełnosprawnej.
Opis przypadku:
Student lat 22 z niedowładem kończyn dolnych, porusza się na wózku inwalidzkim.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować opis przypadku,
2) zapisać zaproponowane przez członków grupy propozycje,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
3) uzasadnić wybór,
4) przedstawić końcową wersję propozycji elementów środowiskowych istotnych dla
diagnozy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 mazaki,
 flipchart.
Ćwiczenie 2
Opracuj zestaw pytań kierowanych do osoby niepełnosprawnej. Odpowiedz
na nie będzie
istotna przy diagnozowaniu sytuacji społecznej podopiecznego. Zestaw musi zawierać
minimum 8 pytań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować, jakie informacje należy uzyskać,
2) zaproponować pytania (burza mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek /
kolegów),
3) uporządkować propozycje,
4) zapisać i przedstawić końcową wersję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusze papieru,
- mazaki,
- flipchart.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić elementy diagnozy społecznej?
ðð ðð
2) określić jakie metody diagnozy społecznej możesz zastosować?
ðð ðð
3) wymienić metody diagnostyczne stosowane w procesie rehabilitacji?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.6. Indywidualne programy rehabilitacji
4.6.1. Materiał nauczania
Ustalanie indywidualnych programów rehabilitacji osoby niepełnosprawnej musi się
opierać na wnikliwej analizie:
 rodzaju i rozległości uszkodzenia,
 możliwości funkcjonalnych,
 wydolności narządów wewnętrznych,
 stanu umysłowego,
 możliwości podjęcia pracy zawodowej,
 możliwości powrotu do środowiska.
Dokładna ocena wymaga konsultacji z innymi specjalistami. W zależności od celu, jaki
chce się osiągnąć ustala się odpowiednią współzależność zabiegów, czasu wprowadzania
kolejnych etapów, kompensacji i zaopatrzenia w sprzęt rehabilitacyjny itp. Przy planowaniu
stawia się zawsze cel najbliższy, jaki pacjent jest w stanie osiągnąć, gdyż wyznaczanie zbyt
dalekich celów, może wpływać negatywnie na wyniki i zniechęcać zarówno pacjenta jak
i zespół rehabilitacyjny do wysiłku.
W trakcie programu rehabilitacji, który jest procesem dynamicznym, niejednokrotnie
zachodzi potrzeba korekty indywidualnego programu rehabilitacji lub wprowadzenia istotnych
zmian w założeniach opracowanego programu rehabilitacyjnego w celu osiągnięcia
maksymalnej samodzielności i niezależności osoby niepełnosprawnej.
W programie indywidualnej rehabilitacji rejestruje się stan wyjściowy i po ustalonym
czasie (wynikającym z oceny zespołu rehabilitacyjnego sytuacji zdrowotno-socjalnej pacjenta)
sprawdza się postępy i odpowiednio zmienia i dostosowuje plan indywidualnej rehabilitacji.
Konstruując program rehabilitacji należy pamiętać o jego dostosowaniu do
indywidualnych potrzeb zdrowotnych, społecznych, edukacyjnych itp. podopiecznego, a także,
że powinien on mieć charakter edukacyjno-terapeutyczny, z uwagi na fakt, że w przypadku,
zwłaszcza rehabilitacji dzieci i młodzieży, tych funkcji nie można od siebie oddzielać.
Indywidualny program rehabilitacji opracowuje dla każdego podopiecznego, we
współpracy z nim, zespół rehabilitacyjny składający się ze wszystkich zaangażowanych
w proces terapeutyczny specjalistów. Program rehabilitacji jest zatwierdzany przez lekarza
prowadzącego. Możliwa, a nawet pożądana, jest korekta tych programów w zależności od
zmieniających się warunków pracy oraz potrzeb osób niepełnosprawnych. Zespół
rehabilitacyjny powinien dokonywać okresowej oceny efektów rehabilitacji oraz sprawności
zawodowej i społecznej osoby niepełnosprawnej, objętej programem a w miarę potrzeby
dokonać korekty programów, o której mowa wyżej. Indywidualny program rehabilitacji
tworzony jest w początkowej fazie objęcia opieką osoby niepełnosprawnej lub modyfikacji
poprzedniego programu. Ważną rolę stanowią arkusze lub karty obserwacji, w których na
bieżąco odnotowywane są zachowania, postępy oraz zmiany terapeutyczne osoby objętej
programem. Ocena postępów zawsze dokonywana jest w płaszczyz
nie indywidualnej  co
podopieczny osiÄ…gnÄ…Å‚ w stosunku do siebie, a nie w odniesieniu do innych. Obserwacji
dokonuje podopieczny, jego bliscy poszczególni terapeuci, uwzględnianie od nich informacji
zwrotnych jest bardzo istotne, bo warunkuje powodzenie założonych celów rehabilitacji.
Ewaluacja programu  czyli sposób, w jaki dowiemy się, czy program jest prawidłowo
skonstruowany i czy przynosi zamierzone efekty obejmuje:
 rejestrację zmian i postępów w kartach obserwacji lub innej dokumentacji,
 rejestrację skuteczności podjętych priorytetowych działań (wygaszanie negatywnych
wzorców ruchowych, psychicznych itp., budowanie pozytywnych wzorców),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
 ocenę  wnioski i propozycje zmian w proponowanych działaniach terapeutycznych na
okres następny.
Ewaluacji dokonują wszystkie strony zaangażowane w tworzenie i realizację programu
rehabilitacji.
Kompleksowa opinia o realizacji indywidualnego programu rehabilitacji będzie
dokonywana na podstawie oceny:
 stopnia zdolności do samodzielnego wykonywania czynności życia codziennego,
 umiejętności interpersonalnych, w tym komunikowania się oraz współpracy w grupie,
 stopnia opanowania umiejętności niezbędnych do podjęcia zatrudnienia, z uwzględnieniem
sprawności psychofizycznej, stopnia dojrzałości społecznej i zawodowej oraz sfery
emocjonalno-motywacyjnej.
Indywidualny program rehabilitacji powinien zmierzać do:
 przygotowania do maksymalnego samodzielnego życia, w którym podopieczny będzie
mógł pełnić role zgodne ze swoimi możliwościami, potrzebami, zainteresowaniami
i oczekiwaniami otoczenia społecznego,
 przygotowania do pełnienia możliwie wielu realnych dla siebie ról aktywnego członka
rodziny, a więc osoby samodzielnej w samoobsłudze, zaradnej, kompetentnej
w podstawowych pracach domowych,
 przygotowania do niezależnego i aktywnego funkcjonowania w środowisku lokalnym,
placówkach użyteczności publicznej, w kontaktach międzyludzkich i udziału w różnych
formach życia towarzyskiego,
 przygotowania do drobnych prac zarobkowych,
 przygotowania do efektywnego zmagania się ze swoimi słabościami, problemami,
przekraczaniem kolejnych barier.
Program rehabilitacji dążyć więc będzie do przystosowania osób niepełnosprawnych do
życia w społeczeństwie na jak najwyższym poziomie, zależnym od ich indywidualnych
możliwości.
4.6.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Kto opracowuje indywidualny program rehabilitacji?
2. Na czym opiera siÄ™ ustalanie indywidualnego programu rehabilitacji?
3. Jaki cel ustala się wyjściowo przy planowaniu programu rehabilitacji?
4. Jakie niebezpieczeństwo niesie za sobą ustalenie odległego celu rehabilitacji?
5. W jaki sposób przebiega ewaluacja programu?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie poniższego zapisu, przygotuj przykładową kartę obserwacji podopiecznego
do programu indywidualnej rehabilitacji.
 ...ważną rolę stanowią arkusze lub karty obserwacji, w których na bieżąco odnotowujemy
zachowania, u postępy oraz zmiany terapeutyczne osoby objętej programem .
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) opisać przykład osoby niepełnosprawnej, zaznaczając wiek, zainteresowania, sytuację
rodzinnÄ… podopiecznego, rodzaj stosowanej rehabilitacji,
2) określić założony cel programu rehabilitacji,
3) określić częstość wpisów przebiegu procesu terapeutycznego do karty obserwacji,
4) utworzyć kartę obserwacji podopiecznego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 papier,
 długopis/ołówek,
 linijka,
 komputer,
 drukarka.
Ćwiczenie 2
Na podstawie analizy przypadku oraz poniższego zapisu określ najistotniejsze elementy,
które muszą być zawarte w indywidualnym programie rehabilitacji.
Opis przypadku:
Podopieczny, poruszający się na wózku inwalidzkim, mieszkający w środowisku
rodzinnym.
 ...konstruując program rehabilitacji należy pamiętać o jego dostosowaniu do indywidualnych
potrzeb zdrowotnych, społecznych, edukacyjnych itp. podopiecznego a także, że powinien on
mieć charakter edukacyjno-terapeutyczny, z uwagi na fakt, że w przypadku, zwłaszcza
rehabilitacji dzieci i młodzieży, tych funkcji nie można od siebie oddzielać .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować z członkami grupy przedstawiony przypadek osoby niepełnosprawnej,
2) zapisać propozycje członków zespołu,
3) wybrać najistotniejsze elementy istotne do opracowania planu rehabilitacji,
4) przygotować projekt planu indywidualnej rehabilitacji dla przedstawionego przypadku.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 mazaki,
 flipchart.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie  plan indywidualnej rehabilitacji ?
ðð ðð
2) zdefiniować pojecie  ewaluacja programu ?
ðð ðð
3) określić, jakie elementy muszą być uwzględnione przy konstruowaniu
programu rehabilitacji? ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4) określić, w jaki sposób przebiega ewaluacja programu?
ðð ðð
5) określić, kto powinien dokonywać ewaluacji indywidualnego programu
rehabilitacji? ðð ðð
6) określić na jakiej podstawie dokonasz kompleksowej oceny programu
indywidualnej rehabilitacji? ðð ðð
7) określić do czego należy zmierzać w realizacji programu indywidualnej
rehabilitacji?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
4.7. Metody rehabilitacji
4.7.1. Materiał nauczania
Do najważniejszych metod rehabilitacji leczniczej należą:
 kinezyterapia (leczenie ruchem),
 fizykoterapia (leczenie środkami fizycznymi i mechanicznymi),
 ergoterapia,
 masaż leczniczy,
 uprawianie sportu,
 terapia zajęciowa  usprawnianie przez zastosowanie różnych celowych i planowych zajęć
typu manualnego, intelektualnego,
 psychoterapia rozumiana jako  zamierzone korygowanie zaburzeń czynności organizmu
środkami psychologicznymi ,
 rehabilitacja lecznicza obejmuje także: zaopatrzenie ortopedyczne (protezy, aparaty
ortopedyczne, kule, laski itp.) oraz pomoce rehabilitacyjne, ułatwiające czynności życia
codziennego,
 wczesna interwencja.
Kinezyterapia, obejmuje całość zagadnień związanych z leczeniem ruchem. Stanowi
podstawę rehabilitacji leczniczej. Jest to zespół odpowiednio dobranych ćwiczeń fizycznych,
mających na celu zwiększenie zakresu ruchów w stawach, wzmocnienie siły mięśniowej bądz

podniesienie sprawności ogólnej u osób dotkniętych chorobą lub kalectwem w obrębie narządu
ruchu. Ruch ten określany jest przez ćwiczenia lecznicze, które stanowią najbardziej
fizjologiczną drogę oddziaływania nie tylko na poddany ćwiczeniu odcinek, ale również na
drodze odruchowej na cały organizm.
Najczęściej stosowane ćwiczenia:
- bierne  wykonywane przez drugą osobę (terapeutę, członka rodziny) bądz
przez
aparaturę stymulującą pracę mięśni,
- czynne w odciążeniu  pacjent wykonuje samodzielnie w systemie bloczkowym
eliminującym ciężar ćwiczonej kończyny,
- ćwiczenia izometryczne  polegają na czynnym maksymalnym napinaniu mięśni bez ruchu
w stawie,
- ćwiczenia czynne wolne  wykonywane są samodzielnie z pokonaniem ciężaru własnej
kończyny czy tułowia, co usprawnia pracę stawów i mięśni,
- ćwiczenia oddechowe  poprawiają sprawność układu oddechowego oraz utlenienie krwi,
co wpływa na procesy metaboliczne komórek i inne układy organizmu,
- ćwiczenia redresyjne  ćwiczenie bierne z zastosowaniem siły.
Istnieje duża ilość metod i technik stosowanych w kinezyterapii. Zlecenia na wykonywanie
zabiegów wystawia lekarz z danej specjalności  ortopeda, neurolog, neurochirurg,
reumatolog, natomiast dobór właściwych technik i metod kinezyterapii należy do
fizjoterapeuty. Ćwiczenia kinezyterapii wspomagają:
- uzyskanie pełnego zakresu ruchu w stawach,
- wzmocnienie siły mięśniowej,
- poprawę wydolności układu krążenia i oddychania.
Fizykoterapia  stosowanie w celach: rehabilitacyjnych, leczniczych lub zapobiegawczych
czynników fizycznych, takich jak: woda, światło, powietrze, ciepło, zimno, elektryczność,
energia promienna, drgania, ruch bierny i czynny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
Regularnie prowadzone zabiegi fizykoterapeutyczne poprawiają czynność narządów,
zwiększają wydolność ogólną ustroju, wpływają korzystnie na pracę autonomicznego układu
nerwowego, zwalczają ból i zmniejszają stany zapalne.
Fizykoterapię można stosować jako leczenie uzupełniające lub jako podstawową formę
leczenia. Można ją stosować kiedy zawiodły inne formy leczenia a istnieją wskazania do
leczenia fizykoterapią. Można ją łączyć z farmakoterapią. Czasami skutki uboczne działania
leku wymuszają zaprzestanie jego stosowania np.: niektóre leki o działaniu przeciwbólowym
i przeciwzapalnym, stosowane w leczeniu chorób narządu ruchu, szczególnie o charakterze
przewlekłym, mogą podrażniać przewód pokarmowy, zwłaszcza u osób chorych na chorobę
wrzodową. Pomocne wtedy mogą być zabiegi z zakresu fizykoterapii o działaniu
przeciwbólowym i przeciwzapalnym. Fizykoterapia prawie nie powoduje skutków ubocznych.
Fizykoterapię stosuje się również jako postępowanie przygotowujące do stosowania innych
metod fizjoterapii lub osteopatii np.: rozgrzanie tkanek przed masażem, lub krioterapia
(stosowanie zimna) przed ćwiczeniami czyli kinezyterapią
Najczęściej stosowane zabiegi fizykoterapeutyczne:
a) ciepłolecznictwo,
b) elektroterapia:
 galwanizacja,
 jonoforeza,
 prÄ…dy diadynamiczne,
 TENS,
 interferencyjny Nemecka,
 prądy interferencyjne elektrostymulacja mięsni i nerwów,
 laseroterapia,
 parafinoterapia,
 światłolecznictwo,
 ultradz
więki,
 wodolecznictwo,
 zimnolecznictwo.
Ergoterapia  wykorzystywanie pracy jako metody leczenia i rehabilitacji inaczej
psychoterapia pracą, należy do grupy metod psychoterapii pośredniej. Ten rodzaj
psychoterapii, stosowany jest przede wszystkim w schizofrenii, w której jednym z objawów
bywa bezczynność wynikająca ze zobojętnienia, jest szeroko stosowany także w innych
chorobach psychicznych przewlekłych, np. w niedorozwojach, padaczce, w psychozach,
w leczeniu alkoholików. Psychoterapia pracą usuwa ujemne skutki, jakie wyrządza długa
hospitalizacja wyłączająca pacjenta z normalnych warunków życiowych. Terapia pracą
angażuje nie tylko sferę ruchową, lecz również proces myślenia, jest, więc rodzajem treningu
zapobiegającego utraceniu sprawności. Ponadto pochwała albo zapłata za pracę dają
pacjentowi satysfakcję i poczucie, że jest potrzebny i pożyteczny, a to wzmaga jego aktywność
i odciąga uwagę od symptomów psychosomatycznych, takich jak omamy lub urojenia. Jest
jedną z najstarszych metod oddziaływania stosowanych w rehabilitacji niepełnosprawnych
psychicznie. Ze względu na charakter zaburzeń psychicznych terapeutyczne walory pracy
polegają tu głównie na odtworzeniu zdolności do udziału w życiu społecznym, celowej
aktywności, zainteresowań, potrzeby afiliacji, pełnieniu ról społecznych i samoregulacji.
Wtórnie, terapia pracą może również wpływać korzystnie na łagodzenie objawów
psychotycznych przez skupienie uwagi chorego na codziennej rzeczywistości. Istotną rolę w
wyrabianiu nawyków celowej aktywności i doskonaleniu poziomu pracy odgrywa, podobnie
jak u zdrowych pracujących ludzi, właściwa gratyfikacja (terapia behawioralna).
Ergoterapia w usprawnianiu niepełnosprawnych ruchowo, szczególnie z dysfunkcją
narządu ruchu uzupełniają ćwiczenia w odciążeniu, ćwiczenia wolne i ćwiczenia z oporem
(rehabilitacyjne ćwiczenia) wykonując pewne określone czynności produkcyjne
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
w dostosowanych do tego celu warsztatach i posługują się odpowiedziami narzędziami.
Zainteresowanie wykonywaną pracą pozwala na wydłużenie, bez zmęczenia psychicznego,
czasu ćwiczeń.
Terapia zajęciowa prowadzona w warsztatach jest jednym z czynników szeroko pojętej
rehabilitacji społecznej osób niepełnosprawnych. Terapia zajęciowa to określone czynności
o charakterze zajęć umysłowych lub fizycznych. Terapia jest działaniem wielokierunkowym
opartym na wykorzystaniu tkwiącego w osobie niepełnosprawnej potencjału rozwojowego,
niezależnie od stopnia jego niesprawności. W przypadkach trwałych uszkodzeń funkcji, terapia
zajęciowa ułatwia wyrobienie właściwych i życiowo potrzebnych mechanizmów zastępczych.
Terapia zajęciowa działa dodatnio na psychikę chorego absorbując, w sposób ciekawy czas;
jest również rodzajem preorientacji zawodowej w przypadkach, gdy u inwalidy zachodzi
konieczność zmiany zawodu.
Do metod rehabilitacji społecznej, która jest częścią ogólnego procesu rehabilitacji
możemy zaliczyć:
 integrację lub reintegrację osoby niepełnosprawnej w środowisko społeczne poprzez
udzielanie jej pomocy w przystosowaniu się do wymagań rodziny i środowiska dalszego, 
usuwanie ekonomicznych i społecznych barier, które mogą utrudnić cały proces
rehabilitacji, np. poprzez udzielanie zasiłków, rent oraz zwiększanie świadomości
społecznej skutków niepełnosprawności,
 włączenie osoby z niepełnosprawnością we wszystkie przejawy życia społecznego, aby
osoba ta faktycznie była i czuła się wartościowym i pożytecznym członkiem
społeczeństwa, mogącym korzystać z dóbr i osiągnięć kultury, cywilizacji, jak też
mogącym włączyć się w ich tworzenie,
 opanowanie umiejętności funkcjonowania w sytuacjach społecznych,
 tworzenie społecznych warunków integracji, tj. znieść wszelkie bariery utrudniające
włączenie się osoby niepełnosprawnej w życie społeczne. Tak więc osoba
niepełnosprawna musi chcieć włączyć się w społeczeństwo, a społeczeństwo musi chcieć
przyjąć tę osobę na równych prawach.
Do najczęściej wymienianych w literaturze przedmiotu barier należą:
 bariery społeczne (negatywne lub obojętne postawy pełnosprawnych wobec
niepełnosprawnych),
 bariery ekonomiczne (wszelkie problemy socjalno-bytowe, stwarzajÄ…ce trudne warunki
życiowe),
 bariery prawne (dyskryminujÄ…ce przepisy)
 bariery architektoniczne i urbanistyczne (niedostosowanie budynków i obiektów
użyteczności publicznej do możliwości manipulacyjnych i lokomocyjnych osoby
niepełnosprawnej).
Bardzo ważną częścią rehabilitacji społecznej jest przygotowanie rodziny i najbliższego
otoczenia osoby niepełnosprawnej, a także całego społeczeństwa do współżycia i współpracy z
człowiekiem z niepełną sprawnością. W tym celu konieczne jest upowszechnianie wiedzy
o niepełnosprawności, o możliwościach rehabilitacji osób niepełnosprawnych, o możliwościach
i ograniczeniach tych osób, a w konsekwencji o tym, w jakim zakresie osoby te mogą, a nawet
powinny radzić sobie same, a w jakim potrzebują pomocy. Ważną rolę mają tutaj do odegrania
środki masowego przekazu; wiele bowiem zależy od sposobu prezentowania problemów ludzi
niepełnosprawnych i służb rehabilitacyjnych przez prasę, radio, telewizję.
Do metod rehabilitacji zawodowej możemy zaliczyć udzielanie osobie niepełnosprawnej
takich usług, jak:
- poradnictwo zawodowe,
- szkolenie zawodowe,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
- zatrudnienie np. w zakładach pracy chronionej lub tworzenie /przystosowanie stanowisk
pracy do sytuacji osoby niepełnosprawnej, aby umożliwić jej uzyskanie, utrzymanie
i awans w odpowiedniej pracy, a przez to umożliwić jej integrację lub reintegracje
w normalne życie społeczne.
Proces rehabilitacji zawodowej składa się z kilku etapów: poradnictwa zawodowego,
szkolenia lub kształcenia zawodowego i zatrudnienia. Podstawą do udzielenia porady
zawodowej jest ocena zdolności osoby niepełnosprawnej do pracy. Profesjonalnie prowadzone
doradztwo zawodowe jest warunkiem powodzenia całego procesu rehabilitacji zawodowej.
Następnym ważnym elementem przygotowania osoby z niepełną sprawnością do pracy jest
szkolenie lub kształcenie zawodowe. Odpowiedni dla danej osoby kierunek szkolenia czy
kształcenia można prawidłowo ustalić jedynie w oparciu o wszechstronne wyniki
specjalistycznych badań zdolności do pracy i diagnozę zawodową. Opanowanie przez osobę
niepełnosprawną koniecznej wiedzy teoretycznej i zdobycie praktycznych umiejętności
potrzebnych do wykonywania danego zawodu lub pracy jest na ogół możliwe w zwykłym,
ogólnodostępnym systemie przygotowania zawodowego. W przypadkach, gdy stopień
uszkodzenia organizmu wyklucza taką możliwość, osoba z niepełną sprawnością może uczyć
się w specjalistycznych placówkach, przeznaczonych dla osób z określonego rodzaju
niepełnosprawnościami.
Zakończeniem całego procesu rehabilitacji zawodowej jest zatrudnienie osoby
niepełnosprawnej na odpowiednim dla niej, ze względu na możliwości psychofizyczne
i zdobyte kwalifikacje zawodowe, stanowisku pracy. Z reguły potrzebne jest także
zapewnienie opieki podczas zatrudnienia, zwłaszcza w okresie początkowym, wymagającym
od osoby niepełnosprawnej dużego wysiłku adaptacyjnego.
U podstaw rehabilitacji zawodowej leżą następujące przesłanki:
1) każda osoba niepełnosprawna pomimo uszkodzenia organizmu zachowuje pewne
sprawności i dyspozycje psychiczne (cechy osobowości, zdolności itp.), które po ich
zidentyfikowaniu, ukierunkowaniu i usprawnieniu (przy zastosowaniu odpowiednich
środków w odpowiednich warunkach) stają się podstawą, umożliwiającą podjęcie
szkolenia, a póz
niej pracy zawodowej,
2) żadna praca nie wymaga od osoby, która ją wykonuje, wszystkich jej sprawności zarówno
fizycznych, psychicznych, jak i społecznych. Prof. A. Hulek podkreśla, że większość osób
niepełnosprawnych, mimo uszkodzenia organizmu, zachowuje wiele sprawności, a często
posiada szczególne zdolności, które mogą stać się podstawą działań zmierzających do
przygotowania ich do pracy zawodowej.
Wczesna interwencja  czołowi badacze zagadnień wczesnego rozwoju dziecka
przyjmują założenie, że jeśli inteligencja dziecka w ciągu pierwszych 4 lat życia zwiększa się i
osiąga taki pułap, że stanowi połowę zakresu, do jakiego dochodzi przez następne 13 lat, to
wynikają z tego poważne konsekwencje pedagogiczne (Gałkowski, 1977). Z dotychczasowych
doświadczeń i rezultatów badań naukowych prowadzonych w ośrodkach usprawniania dzieci
niepełnosprawnych na całym świecie wynika, że najważniejszą i jedyną drogą do osiągnięcia
poprawy w zaburzeniach rozwoju psychoruchowego jest wcześnie rozpoczęte i systematyczne
leczenie usprawniające. Znając przyczyny i różnorodne uwarunkowania zaburzeń, ustala się
plan działania zmierzający do korygowania nieprawidłowości.
Zorganizowanie i zastosowanie integralnej pomocy lekarskiej, psychologicznej
i pedagogicznej z wykorzystaniem różnorodnych form zajęć stymulacyjnych, usprawniających,
korekcyjnych i wyrównawczych. Największe szanse skutecznego działania przewidywane w
okresie wczesnej interwencji (to znaczy do 5 lat).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Najczęściej stosowane metody rehabilitacji dzieci niepełnosprawnych:
- Peto,
- Faya,
- Domana,
- Sherbourne,
- Kepharta,
- Hipoterapia,
- Knilla,
- Marii Montessori,
- Blissa,
- Program Stymulacji Intelektualnej,
- Metoda Dobrego Startu,
- Metoda Ośrodków Pracy.
4.7.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie znasz metody stosowane w rehabilitacji?
2. Jakie znasz najczęściej stosowane rodzaje ćwiczeń leczniczych?
3. Jakie znasz zabiegi fizykoterapeutyczne?
4. Jakie znasz metody stosowane w rehabilitacji dzieci.?
4.7.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przyporządkuj zabiegi i ćwiczenia do grup metod terapeutycznych stosowanych
w rehabilitacji osób niepełnosprawnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) dobrać osoby do pracy w grupie,
2) określić, w jaki sposób można uporządkować podane propozycje (burza mózgów  nie
krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
3) uporządkować i zapisać zaproponowane przez członków grupy propozycje,
4) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych grup,
6) zapisać i przedstawić końcową wersję.
Åšrodki dydaktyczne:
 arkusze papieru,
 karta ćwiczeń:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
 metoda Peto,  hipoterapia,
 jonoforeza,  metoda Knilla,
 metoda Faya,  ćw. oddechowe,
 ćw. redresyjne,  wodolecznictwo,
 światłolecznictwo,  ćw. izometryczne,
 metoda Domana,  Program Stymulacji Intelektualnej,
 ćw. czynne wolne,  ćw. bierne,
 laseroterapia,  ultradzwięki,
 metoda Sherbourne,  Metoda Dobrego Startu,
 TENS,  metoda ośrodków pracy.
kinezyterapia fizykoterapia wczesna interwencja
 mazaki,
 flipchart.
Ćwiczenie 2
Na podstawie poniższego opisu, podaj propozycje działań upowszechniania wiedzy
w społeczeństwie na temat niepełnosprawności.
 ...bardzo ważną częścią rehabilitacji społecznej jest przygotowanie rodziny i najbliższego
otoczenia osoby niepełnosprawnej, a także całego społeczeństwa do współżycia i współpracy z
człowiekiem z niepełną sprawnością. W tym celu konieczne jest upowszechnianie wiedzy
o niepełnosprawności, o możliwościach rehabilitacji osób niepełnosprawnych, o możliwościach
i ograniczeniach tych osób, a w konsekwencji o tym, w jakim zakresie osoby te mogą, a nawet
powinny radzić sobie same, a w jakim potrzebują pomocy. Bardzo ważną rolę mają tutaj do
odegrania środki masowego przekazu; wiele bowiem zależy od sposobu prezentowania
problemów ludzi niepełnosprawnych i służb rehabilitacyjnych przez prasę, radio, telewizję... .
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zaproponować i zapisać działania upowszechniania wiedzy na temat niepełnosprawności
(np. burza mózgów  nie krytykując żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
2) zaprezentować własne propozycje,
3) przedyskutować propozycje z grupą.
Åšrodki dydaktyczne:
 arkusze papieru,
 mazaki,
 flipchart.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
4.7.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie kinezyterapia?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie fizykoterapia?
ðð ðð
3) zdefiniować pojęcie ergoterapia?
ðð ðð
4) określić bariery społeczne funkcjonowania osoby niepełnosprawnej?
ðð ðð
5) określić z jakich etapów składa się proces rehabilitacji zawodowej?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.8. Sprzęt rehabilitacyjny
4.8.1. Materiał nauczania
Sprzęt rehabilitacyjny to sprzęt niezbędny do prowadzenia zajęć rehabilitacyjnych
mający za zadanie osiągnięcie przy aktywnym uczestnictwie osoby niepełnosprawnej możliwie
najwyższego poziomu jej funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.
Przedmioty ortopedyczne (zaopatrzenie ortopedyczne) to przyrzÄ…dy ortopedyczne
niezbędne osobie niepełnosprawnej w przypadku trwałego inwalidztwa, w okresie choroby lub
usprawnienia leczniczego. Przedmioty ortopedyczne przysługują bezpłatnie lub częściowo
odpłatnie.
Środki pomocnicze to takie środki, które ułatwiają w znacznym stopniu bądz
wręcz
umożliwiają funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w środowisku społecznym (są nimi np.:
pomoce optyczne dla niedowidzÄ…cych, cewniki, pieluchomajtki, itp.).
Pomoce techniczne to wyroby, których funkcja użytkowa wiąże się z działalnością
rehabilitacyjną, służące osobie niepełnosprawnej do przywrócenia w maksymalnym stopniu
zdolności samodzielnego życia i pracy. Pomoce techniczne stosowane w różnych fazach
rehabilitacji można podzielić według ich przeznaczenia na:
 sprzęt ortopedyczny  np. protezy, ortezy,
 sprzęt rehabilitacji leczniczej  przyrządy i urządzenia do kinezyterapii i fizykoterapii
 sprzęt lokomocyjny  np. wózki, balkoniki,
 sprzęt rehabilitacji zawodowej  np. maszyny krawieckie, tkackie dostosowane do
niepełnosprawności,
 sprzęt rehabilitacyjny do obsługi osobistej  uchwyty, poręcze, drabinki nadstawki, stołki,
podnośniki, krzesło-sedes itp., drobny sprzęt pomocniczy specjalnie dostosowany  łyżki,
myjki, itp.
4.8.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co zaliczamy do sprzętu rehabilitacyjnego?
2. Co to sÄ… przedmioty ortopedyczne?
3. Czym są środki pomocnicze?
4. Jak dzielimy pomoce techniczne?
4.8.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Pomoce techniczne stosowane w różnych fazach rehabilitacji można podzielić według ich
przeznaczenia na: sprzęt ortopedyczny, rehabilitacji leczniczej, lokomocyjny, rehabilitacji
zawodowej, rehabilitacyjny do obsługi osobistej. Do każdego rodzaju sprzętu, podaj co
najmniej po 2 przykłady.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastanowić się nad przykładami,
2) zapisać własne propozycję,
3) porównać własne propozycje z zapisami innych grup,
4) na podstawie własnych propozycji i propozycji pozostałych grup stworzyć jeden plakat
prezentujący przykłady sprzętu rehabilitacyjnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 mazaki,
 flipchart.
Ćwiczenie 2
Określ podział pomocy technicznych w procesie rehabilitacji, stosując kryterium
użyteczności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zastanowić się, i zapisać wszystkie propozycje (np. burza mózgów  nie krytykując
żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
2) porównać i przedyskutować ewentualne różnice z propozycjami innych grup,
3) przedstawić końcową wersję.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusze papieru,
 mazaki,
 flipchart.
4.8.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie zaopatrzenie ortopedyczne?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie środków pomocniczych?
ðð ðð
3) określić zadania pomocy technicznych w rehabilitacji?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.9. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych
4.9.1. Materiał nauczania
Aktywizowanie osób niepełnosprawnych powinno być ściśle związane z integracją
i reintegracją społeczną tych osób. Integracja społeczna jest procesem włączania do grupy
i zaakceptowania osób niepełnosprawnych jako równych i pełnosprawnych uczestników życia
społecznego. Reintegracja społeczna odnosi się tylko do osób niepełnosprawnych, które stały
się nimi w póz
niejszym okresie i w związku z tym wymagają ponownego włączenia ich do
struktur społecznych.
Aktywność  to synonim życia, stały i dostosowany do możliwości danej osoby wysiłek.
Jest on warunkiem prawidłowego rozwoju, umożliwia prowadzenie twórczego i harmonijnego
życia, jest podstawą leczenia wielu chorób, opóz
nia procesy starzenia. Jest to taki obszar
działalności, który daje człowiekowi szanse wyrażania siebie w formie dostępnej i bardzo
indywidualnej, określonej jego możliwościami, upodobaniami i zwyczajami.
Aktywizowanie osób niepełnosprawnych jest procesem, który wiąże się z różnymi
płaszczyznami życia społecznego, życiem rodzinnym, formami kształcenia, rodzajem
wykonywanej pracy, sposobem wykorzystania czasu wolnego oraz wszelką inną aktywnością
społeczną.
Aktywizowanie niepełnosprawnego dziecka czy osoby dorosłej do życia społecznego
wiąże się wielokrotnie z koniecznością przekształcenia całej struktury rodzinnej. Ważna jest
wtedy pomoc otoczenia udzielana osobie niepełnosprawnej zarówno w czynnościach życia
codziennego jak i organizowaniu przez nią odpowiednich zajęć w ciągu dnia. Oprócz pomocy
rodziny w procesie aktywizowania osoby niepełnosprawnej ważny jest również wpływ grupy
rówieśniczej oraz grupy wsparcia czy grupy samopomocy.
Celem aktywności człowieka jest:
 utrzymywanie sprawności fizycznej i zdrowotnej,
 usamodzielnianie, pobudzanie zaradności,
 nauka współżycia w grupie i w środowisku,
 utrzymanie (bÄ…dz
obudzenie) wiary w sens życia,
 rozwijanie zainteresowań
Istnieje wiele dziedzin o różnym znaczeniu terapeutycznym. Do nich możemy zaliczyć
m.in.:
 terapię za pomocą tańca, tzw. choreoterapię,
 terapię przez przygotowanie i udział w spektaklach teatralnych,
 terapię przez kontakt z pięknym otoczeniem, tzw. estetoterapię,
 terapię przez udział w grach i zabawach, tzw. ludoterapię,
 terapiÄ™ przez czytanie, recytowanie, pisanie wierszy,
 terapię przez kontakt z pięknem przyrody, przez spacery po lesie, tzw. silwoterapię i nad
brzegiem morza, tzw. talasoterapiÄ™,
 terapię przez zajęcia i pracę w pracowniach tkackich, rzez
biarskich, ceramicznych itp.,
czyli ergonoterapiÄ™.
Aktywizacja osób niepełnosprawnych może się odbywać poprzez realizację np.
 programów celowych PFRON, np. PEGAZ  KOMPUTER DLA HOMERA, STUDENT,
 podejmowanie działań zmierzających do doposażenia placówek rehabilitacji i instytucji
w sprzęt rehabilitacyjny,
 wspieranie działań organizacji pozarządowych działających na rzecz osób
niepełnosprawnych,
 inicjowanie tworzenia punktów sprzedaży i wypożyczalni sprzętu ortopedycznego
i środków pomocniczych dla osób niepełnosprawnych,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
 stworzenie rejestru organizatorów turnusów rehabilitacyjnych dla osób
niepełnosprawnych,
 podejmowanie działań na rzecz stworzenia możliwości uczestnictwa osób
niepełnosprawnych w turnusach rehabilitacyjnych,
 stworzenie systemu wsparcia dla osób niepełnosprawnych,
 stworzenie bazy informacji o ośrodkach wsparcia dla osób niepełnosprawnych,
 opracowywanie lokalnych programów dotyczących likwidacji architektonicznych,
transportowych i w komunikowaniu, przy współpracy z przedstawicielami środowisk osób
niepełnosprawnych,
 organizowanie imprez, wystaw, aukcji, olimpiad, spartakiad i przeglądów artystycznych
z udziałem osób niepełnosprawnych,
 wzmocnienie roli wolontariatu na rzecz osób niepełnosprawnych.
4.9.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Z jakimi płaszczyznami życia społecznego wiąże się aktywizowanie osób
niepełnosprawnych?
2. Z czego wynikają ograniczenia w podejmowaniu aktywności osoby niepełnosprawnej?
3. Jakie znasz rodzaje dziedzin o znaczeniu terapeutycznym?
4. Jak może być realizowana aktywizacja osób niepełnosprawnych?
4.9.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ rodzaje/sposoby spędzania wolnego czasu, pobudzające aktywność osób
niepełnosprawnych. Zapisz je w tabeli.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapisać wszystkie podane propozycje,
2) przedstawić własną propozycję na forum klasy,
3) zapoznać się z propozycjami zapisów innych grup,
4) uzupełnić tabelę,
5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych grup,
6) zapisać i przedstawić końcową wersję.
Åšrodki dydaktyczne
- arkusze papieru,
- wzór tabeli:
choreoterapia estetoterapia ludoterapia muzykoterapia
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
- mazaki,
- flipchart,
- poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na podstawie programu  Wzmocnienie roli wolontariatu na rzecz osób
niepełnosprawnych , podaj kilka przykładów wpływu programu na aktywizowanie osób
niepełnosprawnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować program  wzmocnienie roli wolontariatu na rzecz osób
niepełnosprawnych ,
2) zapisać propozycje poszczególnych członków grupy (np. burza mózgów  nie krytykując
żadnego z pomysłów koleżanek/kolegów),
3) przygotować wspólny dla grupy zapis,
4) skonfrontować własne propozycje z zapisami innych grup,
5) przedyskutować ewentualne różnice w efektach pracy innych grup,
6) zapisać i przedstawić końcową wersję.
Åšrodki dydaktyczne
- arkusze papieru,
- mazaki,
- flipchart.
4.9.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie integracja?
ðð ðð
2) zdefiniować pojęcie aktywizacja?
ðð ðð
3) określić zadania programów aktywizacji osób niepełnosprawnych?
ðð ðð
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Dla każdego zadania są dołączone 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawdziwa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, zakreślając X prawidłową
odpowiedz
.
6. Pracuj samodzielnie.
7. Na rozwiÄ…zanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Niepełnosprawnością nazywamy
a) niepełnosprawność fizyczną.
b) niezdolność do wykonywania pracy zarobkowej.
c) niezdolność do wykonywania zawodu.
d) niepełnosprawność społeczną.
2. KinezyterapiÄ… jest
a) leczenie przy pomocy bodz
ców fizykalnych i ruchu.
b) leczenie ruchem.
c) leczenie przy pomocy bodz
ców fizykalnych.
d) balneoterapia.
3. Prawidłowość prowadzenia programu rehabilitacji ocenisz
a) poprzez obserwacjÄ™.
b) drogÄ… ewaluacji.
c) poprzez przeprowadzenie wywiadu.
d) poprzez rozmowÄ™ z pacjentem.
4. Rehabilitacja kompleksowa polega na
a) spójnych działaniach medycznych i zawodowych.
b) zorganizowanych działaniach medycznych, społecznych i zawodowych.
c) spójnych działaniach psychologicznych i leczniczych.
d) zorganizowanych działaniach społecznych i zawodowych.
5. Niepełnosprawnościami dziedzicznymi są niepełnosprawności
a) genetyczne.
b) nabyte.
c) przewlekłe.
d) ostre.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
6. Polski model rehabilitacji kompleksowej zakłada
a) powszechność, ciągłość, wczesność, kompleksowość.
b) powszechność, wczesność, kompleksowość, ciągłość.
c) powszechność, wczesność, kompleksowość, ogólność.
d) powszechność, szerokość, jasność, kompleksowość.
7. Stosowanie ultradz
więków należy do
a) fizykoterapii.
b) kinezyterapii.
c) balneoterapii.
d) ergoterapii.
8. Metoda wczesnej interwencji stosowana jest
a) u osób z niepełnosprawnością ruchową.
b) u dzieci niepełnosprawnych.
c) u młodzieży niepełnosprawnej.
d) u osób w wieku podeszłym.
9. Aktywizowanie osób niepełnosprawnych związanej jest
a) tylko z integracją społeczną osoby niepełnosprawnej.
b) z integracją i reintegracją społeczną osoby niepełnosprawnej.
c) tylko z reintegracją społeczną osoby niepełnosprawnej.
d) z usprawnianiem ruchowym.
10. Osobą niepełnosprawną nazywamy, osobę której stan fizyczny
a) trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie społeczne.
b) lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza albo uniemożliwia
wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi
i społecznymi.
c) trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie zawodowej.
d) trwale lub okresowo utrudnia funkcjonowanie ruchowe.
11. Proces rehabilitacji rozpoczyna siÄ™ od
a) leczenia funkcjonalnego tzn. prowadzenia ćwiczeń ruchowych.
b) terapii zajęciowej.
c) terapii sztukÄ….
d) psychoterapii.
12. Liczba grup niepełnosprawności wg kryterium biologicznego, społecznego i zawodowego
to
a) 4.
b) 3.
c) 2.
d) 1.
13. Umiarkowany stopień niepełnosprawności zaliczamy do kryterium
a) somatycznego.
b) obowiÄ…zujÄ…cego orzecznictwa.
c) wg zdolności do pracy zawodowej.
d) wg spisu powszechnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
14. Indywidualny program rehabilitacji opracowuje
a) lekarz specjalista w rehabilitacji, fizjoterapeuta, pielęgniarka, psycholog kliniczny.
b) logopeda, pracownik socjalny, technik ortopedyczny, pedagog specjalny.
c) wszyscy członkowie zespołu rehabilitacyjnego.
d) lekarz i pacjent z rodzinÄ….
15. Indywidualny program rehabilitacji powinien być opracowany
a) w okresie 3 miesięcy.
b) w okresie 1 miesiÄ…ca.
c) możliwie najkrótszym czasie.
d) po powrocie ze szpitala.
16. Celem zaopatrzenia ortopedycznego jest
a) uzupełnienie podstawowego leczenia bezoperacyjnego lub operacyjnego.
b) uzupełnienie podstawowego leczenia bezoperacyjnego.
c) uzupełnienie podstawowego leczenia operacyjnego.
d) leczenie ortopedyczne.
17. Celem końcowym rehabilitacji jest przywrócenie sprawności
a) fizycznej, psychicznej.
b) fizycznej, psychicznej, społecznej.
c) fizycznej, psychicznej, społecznej, zawodowej.
d) motorycznej.
18. Rehabilitacja, która się zajmuje ułatwianiem uzyskiwania zatrudnienia osobie
niepełnosprawnej to
a) rehabilitacja społeczna.
b) rehabilitacja lecznicza.
c) rehabilitacja zawodowa.
d) rehabilitacja pedagogiczna.
19. RehabilitacjÄ™ leczniczÄ… nazywamy rehabilitacjÄ…
a) społeczną.
b) medycznÄ….
c) pielęgniarską.
d) zawodowÄ….
20. Naturalne przyczyny niepełnosprawności to przyczyny
a) środowiskowe.
b) społeczne.
c) starcze.
d) wrodzone.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko..........................................................................................
Wspieranie osoby niepełnosprawnej w korzystaniu z kompleksowej
rehabilitacji
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
6. LITERATURA
1. Dykcik W.: Pedagogika specjalna. Wyd. Naukowe Uniwersytetu im. A. Mickiewicza,
Poznań 1997
2. Garrison S.J.: Podstawy rehabilitacji i medycyny fizykalnej. PZWL, Warszawa 1997
3. Hulek A.: Kształcenie i wychowanie dzieci i młodzieży niepełnosprawnej a służby socjalne
 zadania pedagoga. Zakład Narodowy im. Ossolińskich PAN, Wrocław 1992
4. Karwat I. D.: Problemy rehabilitacyjne i zagadnienia pomocy społecznej osób
niepełnosprawnych w Polsce T.2. Liber, Lublin 2002
5. Kawczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność-specyfika pomocy społecznej. BPS,
Katowice 1998
6. Kirenko J.: Psychospołeczne przystosowanie osób z paraplegią. Wyd. UMCS,
Lublin 1991
7. Kirenko J.: Rehabilitacja lecznicza młodzieży niepełnosprawnej w warunkach
pozaszpitalnych. Post. Reh. 1991
8. Kirenko J.: Oblicza niepełnosprawności. WA, Lublin 2006
9. Kiwerski J. (red): Rehabilitacja medyczna. PZWL, Warszawa 2006
10. Kowalik S: Psychospołeczne podstawy rehabilitacji osób niepełnosprawnych,
Warszawa 1996
11. Kostrzewa. E., Marek E., Patkiewicz. J., Wójcik M.: Vademecum niepełnosprawnych,
Wrocław 1993
12. Kwolek A.: Rehabilitacja medyczna. T1-2. Wyd. Medyczne Urban i Partner,
Wrocław 2003
13. Laidler P.: Rehabilitacja po udarze mózgu: zasady i strategia. Wyd. Lekarskie PZWL,
Warszawa 2004
14. Levitt S.: Rehabilitacja w porażeniu mózgowym i zaburzeniach. PZWL, Warszawa 2000
15. Milanowska K.: Rehabilitacja medyczna. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2001
16. Marciniak J.: Sprzęt szpitalny i rehabilitacyjny. Wyd. Politechniki Śląskiej, Gliwice 2003
17. Michałowicz R.: Mózgowe porażenie dziecięce. PZWL, Warszawa 2000
18. Mika T.: Fizykoterapia. PZWL, Warszawa 2003
19. Podolski K., Turnowiecki W.: Polityka społeczna. Gdańsk 1993
20. Przez
dziak B.: Zaopatrzenie rehabilitacyjne. Via Medica, Gdańsk 2003
21. Rutkowska E.: Rehabilitacja i pielęgnowanie osób niepełnosprawnych. Czelej,
Lublin 2002
22. Straburzyński. G., Straburzyńska-Lupa. A.: Medycyna fizykalna, Warszawa 2000.
23. Sowa. J.: Pedagogika specjalna w zarysie. Wydawnictwo Oświatowe FOSZE,
Rzeszów 1997
24. Sherborne V.: Ruch rozwijajÄ…cy dla dzieci. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2002
25. Speck O.: Niepełnosprawni w społeczeństwie: Podstawy ortopedagogiki. Gdańskie
Wydawnictwa Psychologiczne, Gdańsk 2005
26. Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1 sierpnia 1997 r. Karta Praw Osób
Niepełnosprawnych. (M.P. z 3 sierpnia 1997 r., Nr 50, poz. 475)
27. Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych. (Dz. U. z 9 paz
dziernika 1997 r., Nr 123, poz. 776 z póz
n. zm.)
28. Ustawa z marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U z 15 kwietnia 2004 r., Nr 64, poz.
593, ze zm.)
29. Zabłocki K. J.: Dziecko niepełnosprawne, jego rodzina i edukacja. Wyd. Akad., Warszawa
1995
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50