MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Anna Fert
Stosowanie metod pracy socjalnej 346[02].Z1.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
dr Andrzej Niesporek
mgr Aurelia Włoch
Opracowanie redakcyjne:
inż. Danuta Szczepaniak
Konsultacja:
mgr Hanna Całuń
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 346[02].Z1.02
 Stosowanie metod pracy socjalnej , zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu asystent osoby niepełnosprawnej
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Charakterystyka modeli i metod pracy socjalnej 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 14
4.1.3. Ćwiczenia 15
4.1.4. Sprawdzian postępów 16
4.2. Charakterystyka narzędzi pracy socjalnej 17
4.2.1. Materiał nauczania 17
4.2.2. Pytania sprawdzające 22
4.2.3. Ćwiczenia 22
4.2.4. Sprawdzian postępów 25
4.3. Charakterystyka diagnozy społecznej oraz sposoby monitorowania
pracy socjalnej 26
4.3.1. Materiał nauczania 26
4.3.2. Pytania sprawdzające 28
4.3.3. Ćwiczenia 29
4.3.4. Sprawdzian postępów 30
4.4. Projektowanie działań nastawionych na zmianę sytuacji
osoby niepełnosprawnej 31
4.4.1. Materiał nauczania 31
4.4.2. Pytania sprawdzające 33
4.4.3. Ćwiczenia 33
4.4.4. Sprawdzian postępów 35
4.5. Sposoby nawiązywania kontaktu z osobą niepełnosprawną i jej
otoczeniem 36
4.5.1. Materiał nauczania 36
4.5.2. Pytania sprawdzające 37
4.5.3. Ćwiczenia 37
4.5.4. Sprawdzian postępów 38
4.6. Charakterystyka zadań polityki społecznej w Polsce 39
4.6.1. Materiał nauczania 39
4.6.2. Pytania sprawdzające 40
4.6.3. Ćwiczenia 40
4.6.4. Sprawdzian postępów 41
5. Sprawdzian osiągnięć 42
6. Literatura 47
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o metodach, modelach i technikach
pracy socjalnej oraz ich zastosowaniu w kontakcie osobą niepełnosprawną i jej otoczeniem.
W poradniku zamieszczono:
- wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych wiadomości i umiejętności, które
powinieneś mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia programu jednostki modułowej.
- materiał nauczania, który zawiera informacje niezbędne do realizacji w szczegółowych
celów kształcenia,
- pytania sprawdzające wiedzę niezbędną do wykonania ćwiczeń,
- ćwiczenia zawierające: polecenie, sposób wykonania oraz wyposażenie stanowiska
pracy,
- sprawdzian postępów, który umożliwi sprawdzenie poziomu wiedzy po wykonaniu
ćwiczeń. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub
nie, co oznacza, że albo opanowałeś materiał, albo nie,
- sprawdzian osiągnięć, wiadomości i umiejętności opanowanych przez Ciebie podczas
realizacji programu jednostki modułowej,
- literaturę uzupełniającą.
Jeśli masz trudności ze zrozumieniem tematu albo ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz dane zadanie. Po
zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
346[02].Z1
Metody pracy z osobą
niepełnosprawną
346[02].Z1.01
Posługiwanie się językiem
migowym
346[02].Z1.02 346[02].Z1.03
Stosowanie metod pracy Rozpoznawanie potrzeb
socjalnej i problemów osoby
niepełnosprawnej
346[02].Z1.04 346[02].Z1.05
Wspieranie osoby Wykonywanie
niepełnosprawnej podstawowych czynności
w korzystaniu higienicznych
z kompleksowej rehabilitacji i pielęgnacyjnych
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 przestrzegać przepisy bhp, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska,
 posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu pracy socjalnej (praca socjalna,
rewalidacja, profilaktyka, podopieczny),
 korzystać z Internetu i prasy w celu wyszukiwania aktualnych ofert spędzania czasu
wolnego przez osoby niepełnosprawne,
 wskazywać niepełnosprawnym możliwości podjęcia pracy, własnego rozwoju,
uprawiania sportu oraz wykorzystania innych możliwości,
 nawiązywać kontakt z innymi ludz
mi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:
 wykorzystać w działalności zawodowej metody pracy socjalnej,
 określić modele pracy socjalnej,
 określić rodzaje i typy diagnozy społecznej,
 zastosować w pracy z osobą niepełnosprawną wybrane narzędzia pracy socjalnej,
 ocenić sytuację życiową podopiecznego na podstawie przeprowadzonych badań,
 scharakteryzować metodę indywidualnych przypadków i metodę pracy grupowej,
 dobrać metody i techniki pracy socjalnej,
 nawiązać kontakt z podopiecznym i jego otoczeniem,
 określić wartość kontraktu socjalnego w działalności opiekuńczej,
 opracować indywidualny plan pracy z osobą niepełnosprawną,
 dokonać oceny realizacji indywidualnego programu pomocy osobie niepełnosprawnej,
 określić przedmiot, cele i zadania polityki społecznej w Polsce.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Charakterystyka modeli i metod pracy socjalnej
4.1.1. Materiał nauczania
Praca socjalna jest procesem złożonym, który podlega licznym przeobrażeniom. Wśród
linii rozwoju pracy socjalnej wyróżniamy trzy modele pracy socjalnej:
1) model pracy socjalnej, w którym głównym przesłaniem jest wiara w człowieka, w siebie
jako przedstawiciela profesji społecznej i wiara w warunki zewnętrzne, sprzyjające
człowiekowi i jego rozwojowi,
2) model pracy socjalnej zracjonalizowanej, ukierunkowanej na identyfikację problemu i na
rozwiniętą diagnozę zróżnicowanych społecznie grup ryzyka (np. kobiet samotnych,
rodzin wielodzietnych, bezrobotnych),
3) model pracy socjalnej  nadziei w możliwość zmian, w możliwość przekształceń
i respektu dla wspólnych reguł życia społecznego. Podstawową kategorią pojęciową jest
w tym modelu relacja społeczna, relacja pomocy, relacja opieki. Celem zaś tak
pojmowanej pracy socjalnej jest ułatwienie podopiecznemu, klientowi nawiązanie
właściwych relacji
z samym sobą, z pracownikiem socjalnym, z innymi ludz
mi, ze światem zewnętrznym
[15, s.42].
Metody pracy socjalnej
Metoda pracy z indywidualnym przypadkiem
Pionierką pracy z przypadkiem jest Mary Richmond. Twierdziła ona, że  na pracę
z przypadkiem składają się procesy, które przez świadome dokonywanie indywidualnych
aktów dostosowania się jednostki do otoczenia rozwijają osobowość [20, s. 98-99].
Metodę pracy z indywidualnym przypadkiem można zdefiniować jako pomoc jednostce
w przezwyciężaniu jej trudności [24, s. 44]. Polega na pomocy jednostkom w sprawach
zarówno zewnętrznych, dotyczących otoczenia, jak i indywidualnych, dotyczących wnętrza
osoby. Koncentruje się na jednostce, nie ignorując jednak dobra społecznego. A zatem można
przyjąć, że praca z przypadkiem jest sposobem pomocy, który powinien polegać na
opracowaniu diagnozy przypadku oraz planu powstania i podjęcia działań profilaktycznych,
kompensacyjnych lub terapeutycznych, angażując jednostkę w cały proces pomocy dla jej
dobra oraz dobra społecznego.
Metoda indywidualnych przypadków
Studium przypadku (case study) składa się na charakterystykę jednostkowych losów
ludzkich oraz diagnozę społeczną.
Praca z przypadkiem (case work) to opracowanie planu pracy i prowadzenie przypadku.
Etapy pracy z przypadkiem
Praca z przypadkiem musi obejmować dwa podstawowe komponenty:
- studium przypadku (case study)  tzw. rozpoznanie, obejmuje charakterystykę losów,
sytuację wewnętrzną lub zewnętrzną jednostki w kontekście problemów, które ma
prowadzić do diagnozy społecznej i stać się podstawą opracowania planu pracy,
- praca z przypadkiem (case work)  powinna być oparta na sformułowanym wspólnie
z klientem planie pracy, obejmować działania o charakterze ratowniczym,
kompensacyjnym lub terapeutycznym [9, s. 260], która składa się z czterech etapów:
- etap skoncentrowany na rozpoznaniu, który prowadzi do diagnozy przypadku  polega
na identyfikacji i analizie sytuacji jednostki w kontekście problemu, z którym się
boryka. Poszerzonym nie tylko o informacje uzyskane od samego klienta, ale także
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
potwierdzone przez osoby z jego najbliższego otoczenia. Na podstawie krytycznej
analizy zebranego materiału pracownik socjalny formułuje wnioski diagnostyczne,
- etap opracowywania planu postępowania z przypadkiem powinien określać co, kiedy
i jak ma czynić pracownik socjalny w odniesieniu do klienta i jego rodziny, aby
uruchomić proces pomocy, rewalidacji, terapii. Powinien być ukierunkowany zarówno
na wzmocnienie istniejących systemów wsparcia w otoczeniu społecznym klienta,
korygowaniu korzystnych jego elementów, udzielaniu instytucjonalnych form
wsparcia, jak również kształtowanie korzystniejszych z punktu widzenia pomocy
postaw i zachowań osoby niepełnosprawnej. Plan powinien zawierać aspekty zmian,
które mają być efektem działań pomocowych,
- etap prowadzenia przypadku według opracowanego planu  nie ma określonych ram
czasowych, są określone cele terapii przez klienta w porozumieniu z pracownikiem
socjalnym. Sposób prowadzenia przypadku wynika z potrzeb klienta. Powinien
przebiegać w sposób elastyczny i dopuszczać korygowanie diagnozy, aby uzyskać
najlepszy skutek.
- etap zakończenia  jest on sygnałem, że pracownik ma zaufanie do zdolności
samodzielnego rozwoju klienta, sam zaś pracownik staje się zasobem, który służy
klientowi w ukierunkowaniu jego funkcjonowania w określonym środowisku
[10, s. 92].
W pracy socjalnej z przypadkiem wyróżniamy następujące modele:
Model psychospołeczny (twórczynią tego modelu była Mary Richmond)  uwzględnia on
z jednej strony strukturę psychologiczną człowieka, z drugiej kontekst społeczny w którym
jednostka żyje. Kontekst społeczny w pracy z przypadkiem musi być postrzegany szeroko,
a więc nie tylko rodzina, ale i sąsiedzi, przyjaciele, pracodawcy oraz instytucje o wymiarze
lokalnymi globalnym, organizacje społeczne, placówki ochrony zdrowia, pomocy społecznej
i inne instytucje państwowe [10, s. 96].
Model funkcjonalny (stworzony przez Jessie Taft i Wirginię Robinson)  zakłada, że
jednostka odgrywa dużą rolę w dokonywaniu wyborów i nawiązywaniu takich relacji
z otoczeniem, które sprzyjają kreowaniu samego siebie. Ujmuje metodę indywidualnego
przypadku jako metodę takiego administrowania usługami społecznymi, by zostały one w jak
najlepszy sposób użyte dla dobra jednostki i społeczeństwa. Traktuje case work jako proces,
w którym zadania i świadczenia społeczne są udostępnione jednostce [10, s. 97].
Model zorientowany na rozwiązywanie problemów (rozwinięty przez Helen Perlman) 
koncentruje się na osobie, która ma problem, poszukiwaniu możliwych jego rozwiązań,
podjęcia decyzji i działaniu ukierunkowanym na pokonaniu problemu. Ważne jest, aby osoba
potrzebująca pomocy wskazała problem, a pracownik socjalny wspomógł ją jedynie
w identyfikacji problemu i ewentualnym ukierunkowaniu oraz wsparciu w procesie jego
rozwiązywania.
Model modyfikacji zachowań (rozwinięty przez Edwina Thomasa)  przyjmuje, że
zachowania jednostki przypadają głównie na dziedzinę reakcji, zostały one wyuczone
w procesie wytwarzania odruchów, a więc podlegają tym samym prawom uczenia się, tzw.
zachowania normalne. Ponadto zachowania jednostki podatne są na modyfikację poprzez
staranne zastosowanie tego co wiadomo o uczeniu się i modyfikacji [10, s. 98].
W stosowaniu metod indywidualnych przypadków wyróżnia się następujące zasady:
- zasadę akceptacji  polegającą na respektowaniu podopiecznego jako osoby ze wszystkimi
jego problemami, trudnościami, przez zrozumienie jego nieporadności, szacunek dla jego
osobistych wyborów i decyzji,
- zasada komunikacji  asystent i osoba niepełnosprawna mają prawo się nie zgadzać czy też
prezentować odmienne preferencje co do sposobu postrzegania lub rozwiązywania
problemu, ale muszą się rozumieć,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- zasada indywidualizacji  asystent powinien dostrzegać, że każda osoba niepełnosprawna
jest wyjątkowa i ma specyficzne potrzeby i ograniczenia,
- zasada uczestnictwa  podopieczny powinien być w stanie przełamać swoją niechęć do
aktywności i odzyskać równowagę psychiczną oraz zaangażować wszystkie swoje siły
w procesie działań korygujących i naprawczych, musi od samego początku aktywnie
i świadomie uczestniczyć w tym procesie,
- zasada zaufania i poszanowania prywatności  osoba niepełnosprawna musi mieć
świadomość, że wszystkie informacje jakich udziela podczas wywiadu zostaną użyte
wyłącznie do rozwiązania jego problemów i w takim zakresie w jakim on sobie życzy,
- zasada samoświadomości  zarówno asystent jak i osoba niepełnosprawna mają własny
system motywacji i oceny zjawisk. Należy jednak umieć oddzielić stosunki
z podopiecznym od osobistych preferencji i przeżyć [10, s. 99-100].
Opracowywanie diagnozy indywidualnego przypadku
Procedura opracowania diagnozy indywidualnego przypadku jest złożona i obejmuje
kolejne etapy działań zgodnie z metodologią pracy z indywidualnym przypadkiem, poddając
analizie określone elementy sytuacji indywidualnej i społecznej jednostki. Schemat diagnozy
podopiecznego instytucji opiekuńczej powinien zawierać:
- dane osobowe (nazwisko, wiek, miejsce zamieszkania),
- zdefiniowanie problemu, który dotyczy podopiecznego (w początkowej fazie warto
nadmienić, co zadecydowało o zainteresowaniu się tym przypadkiem poprzez ujawnione
w ostatnim czasie: trudności adaptacyjne, materialne, zdrowotne, interpersonalne, np.
ciągłe konflikty z personelem lub współmieszkańcami, manifestowanie wrogości,
kłamstwa, itp.),
- określenie technik i narzędzi gromadzenia materiału diagnostycznego o jednostce  chodzi
o wskazanie wykorzystywanych technik i narzędzi używanych do opisu przypadku np.
skorzystanie z analizy dokumentu (np. karty leczenia szpitalnego), przeprowadzanie
rozmów z ludz
mi z najbliższego otoczenia  współlokatorem, rodziną sąsiadami, itd.),
wykorzystywanie danych znajdujących się w wywiadzie środowiskowym, zastosowanie
zaplanowanej bądz
spontanicznej obserwacji,
- opis (charakterystyka) podopiecznego:
a) w kontekście cech psychospołecznych, fizycznych lub zdrowotnych, np.:
 ocena stanu zdrowia,
 ocena wyglądu (zadbany, czysty, brudny, zaniedbany),
 ujawnione potrzeby (manifestacja zewnętrzna potrzeb, np. chęć zwrócenia na
siebie uwagi),
b) w kontekście placówki, w której przebywa:
 krótka charakterystyka dotychczasowego zachowania,
 pozycja podopiecznego wśród innych mieszkańców placówki, pełnione funkcje
lub role w placówce.
c) w kontekście środowiska rodzinnego:
 sytuacja socjalno-bytowa rodziny, liczba dzieci,
 status społeczny rodziny (w oparciu o dotychczasowe osiągnięcia),
 ewentualny opis sytuacji trudnych w rodzinie (np. bezrobocia, alkoholizmu,
powodów, dla których podopieczny znalazł się w placówce),
 postawa najbliższej rodziny w stosunku do podopiecznego (częstotliwość
odwiedzin, wsparcie psychiczne, materialne),
 opis możliwości i zasobów własnych podopiecznego, które mogą być
wykorzystane do rozwiązania jego trudnej sytuacji życiowej (zainteresowania,
hobby, zakres czynności wykonywanych samodzielnie, poziom sprawności
fizycznej, itp.),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
d) wnioski diagnostyczne wynikające z dogłębniejszej charakterystyki jednostki  na
podstawie analizy przypadku wynikającej ze zgromadzonych danych możemy
przypuszczać, że podopieczny może przejawiać trudności (jakie?) i zaburzenia
(jakie?) przyczyną ujawnionego problemu mogą być: ... stawiamy nasz wniosek
diagnostyczny,
e) dotychczas zastosowane formy pracy z podopiecznym zależą od specyfiki problemu,
f) plan pracy z przypadkiem powinien opierać się na ocenie dotychczas zastosowanych
form pracy pod kątem ich efektywności np. Czy zaobserwowano jakieś pozytywne
zmiany? W oparciu o efekty pracy uzupełniamy pracę z przypadkiem i staramy się
wdrożyć, np.:
 skierowanie na zajęcia terapeutyczne o charakterze indywidualnym lub grupowym,
 nawiązanie współpracy z osobami, które mają kontakt z podopiecznym i mogą
wspomóc nasze działania (lekarz, terapeuta, ksiądz),
 skierowanie na inne zajęcia specjalistyczne i nawiązanie współpracy z instytucjami
mającymi kontakt z podopiecznym lub jego rodziną w kierunku koordynacji
planowanych działań (np. szpital, hospicjum),
 inne propozycje oparte na zdiagnozowanych systemach wsparcia, potencjalnych
możliwościach podopiecznego lub jego otocznia [10, s. 101-104].
Metoda pracy grupowej
Prekursorką pracy z grupą była Clara A. Kaiser. Do niniejszego opracowania za wiodącą
przyjmiemy definicję Allana Browna, który twierdzi, ze praca grupowa stwarza kontekst,
w którym jednostki pomagają sobie nawzajem i może dawać jednostkom i grupom możność
wpływu i zmian w zakresie problemów osobistych, grupowych, organizacyjnych
i społecznych. Praca z grupą jest metodą łagodzenia i eliminowania przeszkód na drodze
interakcji społecznej oraz osiągania społecznie pożądanych celów. Jednostka pozostaje tu
głównym przedmiotem troski, grupa zaś narzędziem rozwoju i zmian [19].
Rodzaje grup stosowanych w metodzie pracy grupowej:
 grupy rozwojowo-wychowawcze znajdują zastosowanie głównie w pracy wśród dzieci,
młodzieży i dorosłych (w domach kultury, klubach, świetlicach, dziennych domach
pomocy oraz internatach czy domach dziecka).
 grupy rewalidacyjne mają zastosowanie wśród grup dzieci, młodzieży i dorosłych
zagrożonych dewiacjami, nieprzystosowaniem lub już dotkniętych tymi zjawiskami.
Mogą być organizowane w placówkach opiekuńczo-wychowawczych, ogniskach
wychowawczych, świetlicach środowiskowych, domach pomocy społecznej.
 grupy psychoterapeutyczne nastawione na działania ratownicze i opiekuńcze
w stosunku do osób nieprzystosowanych społecznie, przejawiających zachowania
dewiacyjne o zabarwieniu patologicznym. Mogą one być prowadzone w poradniach
specjalistycznych, świetlicach terapeutycznych i innych placówkach opiekuńczo-
wychowawczych, resocjalizacyjnych [10, s. 108-109].
Etapy pracy z grupą
Tworzenie grupy  na tym etapie jednostki z różnymi oczekiwaniami i doświadczeniami
społecznymi wkraczają do nieznanej sobie zbiorowości, by stworzyć grupę. Nowi uczestnicy
szukają osób, do których od  pierwszego wejrzenia mogą poczuć sympatię lub z którymi
mogliby się  trzymać . Inni ostrożnie badają jak dalece mogą zbliżyć się z innymi
i zaangażować w pracę z grupą.
Prowadzący pracę metodą grupową może wykorzystać znane i wskazywane na tym etapie
techniki, a przede wszystkim:
 ułatwić poznanie się uczestników grupy, stwarzając od samego początku okazje do
współdziałania poszczególnych osób z innymi (np. stosując ćwiczenia typu  poznajmy
się ),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
 wyraz
nie omówić cel tworzenia grupy i przeprowadzić dyskusję w której wszyscy
mogliby się do tego ustosunkować oraz ujawnić i poznać swoje oczekiwania,
 ustalić i omówić pewne  prawa obowiązujące w grupie oraz wzajemne zobowiązania,
 przedstawić własną koncepcją swojej roli i sposobów pracy z grupą,
 zadbać o to, aby wszyscy mogli  zaistnieć w grupie i dać poznać innym swoje silne
strony,
 uruchomić wzajemną pomoc i współodpowiedzialność oraz poczucie bezpieczeństwa,
 stworzyć atmosferę zrozumienia (opartą także na pewnych technikach prawidłowej
komunikacji [10, s. 112].
Stabilizacja struktury i norm grupy
Na tym etapie prowadzący grupę powinien świadomie podejmować działania:
 ukierunkowujące określenie pożądanego miejsca każdego z członków grupy w jej
strukturze,
 podtrzymujące własną indywidualność członków grupy z jednoczesną identyfikacją z jej
normami i celami funkcjonowania,
 korygujące zachowania niezgodne z przyjętymi wcześniej zasadami,
 intensyfikowanie współpracy w grupie, prowadzące do pierwszych wspólnych sukcesów.
Techniki pracy z grupą wykorzystywane na tym etapie to przede wszystkim sprawna
komunikacja: poznawanie elementów komunikacji werbalnej i niewerbalnej, stosowanie
informacji zwrotnej  umiejętność parafrazowania, dzielenie się wrażeniami i uczuciami
dotyczącymi wspólnych spraw. Ważnym zadaniem jest też orientowanie grupy do różnych
reakcji w stosunku do problemu, przemyślenie konsekwencji danych zachowań. W pracy
z grupą na tym etapie wskazane jest używanie sformułowań warunkowych, trybu
przypuszczającego, które sygnalizują swobodę decyzji i różnorodność wyborów,
a prowadzącemu grupę umożliwiają stymulowanie procesu.
Modelowanie, trenowanie i kształtowanie to techniki, których wspólną cechą jest
nauczanie pożądanych zachowań. Modelowanie to zachowanie, które ma być wzorem dla
innych członków grupy. Trenowanie to kierowanie i instruowanie w procesie wykonywania
zadań, które mają udoskonalić pewne umiejętności, np. aktywizacja mniej aktywnych
członków grupy, przez wzmacnianie u nich tych zachowań, w których ożywiają się.
Na tym etapie mogą być także wykorzystywane techniki inscenizacyjne (psychodrama,
socjodrama) [10, s. 112].
Realizacja celu grupowego  to najbardziej produktywny etap procesu grupowego. Można
przyjąć, że na tym etapie uczestnicy procesu grupowego umieją już współdziałać, znają się
i rozumieją na tyle dobrze by mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa, przynależności do
niej. Grupa powinna być samorządna i działać na zasadzie odpowiedzialnej autonomii oraz
powinna być zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian.
W związku powyższym techniki pracy będą uwarunkowane przez charakter grupy.
Ocena pracy z grupą i decyzja o jej dalszym losie  jest stałym elementem korygującym
działania w grupie ze względu na cele i realizuje się sprawnie dzięki informacji zwrotnej
i wielokrotnej weryfikacji pewnych działań w danym cyklu procesu grupowego. Jest także
nieodzownym elementem pracy grupowej w momencie osiągania przez nią planowanych
rezultatów lub w momencie konieczności zakończenia procesu grupowego. Ewaluację należy
przeprowadzić nie tylko podczas dyskusji, ale także pisemnie, wykorzystując
kwestionariusze, opracowane specjalnie do tego celu przez uczestników lub prowadzącego
grupę, opinię uczestników lub prowadzącego grupę, opinie uczestników, ich wytwory itp.
Zakres i wyniki oceny powinny być przedyskutowane ze wszystkimi uczestnikami grupy.
Ogólnie rzecz ujmując należy dążyć do tego, aby jak najszybciej uczestnicy grupy zaczęli
radzić sobie sami. Ma ich to przygotować do zakończenia pracy grupy jako naturalnego
środowiska [10, s.114-115].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Modele pracy z grupą
Model celów społecznych  praca z grupami według tego modelu przybiera charakter zajęć
kreatywnych, rekreacyjno-sportowych, rozwojowo-wychowawczych, umiejętności
rekreacyjnych, itp.
Model celów naprawczych  oznacza, że jednostki będące uczestnikami zajęć grupowych
już przejawiają określone dewiacje lub patologie i są nośnikami określonych problemów
indywidualnych. Model ten może mieć szerokie zastosowanie w instytucjach
resocjalizacyjnych i wychowawczo-opiekuńczych, poradniach specjalistycznych,
świadczeniach rodzinnych, ośrodkach terapeutycznych, a realizowany jest przez grupy
rewalidacyjne, resocjalizacyjne, socjalizacyjne, terapeutyczne.
Model celów opartych na wzajemności  podstawą pracy grupowej według tego
modelu staje się wzajemny system pomocy w grupie. przyjmuje on, że jednostkę można
zbadać, zrozumieć i leczyć tylko w kontekście licznych systemów i podsystemów
społecznych, do których ona należy [10, s. 116-117].
Zasady pracy grupowej:
- zasada kształtowania autonomii grupy,
- zasada stosowania wiedzy naukowej w organizacji procesu grupowego,
- zasada świadomego i intencjonalnego kierowania interakcją w grupie,
- zasada samowiedzy i świadomego czerpania z własnych zasobów,
- zasada akceptacji grupy i rozumnej empatii,
- zasada uznania autonomii grupy,
- zasada konstruktywnego stosowania ograniczeń,
- zasada indywidualizacji,
- zasada świadomego równoważenia konfliktów w grupie,
- zasada komunikacji [10, s. 118-119].
Metoda organizowania środowiska.
W szerokim ujęciu może ona odnosić się do pracy socjalnej, opiekuńczej
i wspomagającej rozwój, a polega na ulepszaniu sytuacji społeczności lokalnej
zjednoczonymi wysiłkami instytucji społecznych i organizacji, mobilizujących wszelkie siły
społeczne, do działań opartych na wspólnym planie, wypracowanych za pomocą
odpowiednich badań kompleksowych [9, s. 260].
W wąskim rozumieniu metoda organizowania środowiska to sposób pobudzania
i organizowania środowiska w sytuacji, gdy na użytek pracy socjalnej jest uruchamiana jakaś
akcja. W wąskim sensie metoda ta ma zwykle zastosowanie w odniesieniu do jednej grupy
klientów (ludzi starych, chorych, niepełnosprawnych itp.). Zasadniczym celem organizowania
środowiska jest w każdym przypadku wspomaganie jego rozwoju, aktywizowanie,
inspirowanie do pozytywnych zmian. przekształcanie wadliwych struktur i elementów
zachowań, postaw w tym środowisku [10, s. 121].
Etapy organizowania środowiska
1. Rozpoznawanie czyli diagnoza potrzeb, braków i zagrożeń danego środowiska na rzecz
którego podejmujemy działanie. Rozpoznanie dotyczy tu nie tylko diagnozy instytucji
i organizacji zdolnych do prowadzenia samodzielnej pracy społecznej, ale także
nieprofesjonalnych sił społecznych (np. wolontariuszy, którzy mogą być włączeni do
planowanych działań). Odrębnego rozpoznania wymagają potrzeby, braki i zagrożenia
środowiska, na rzecz którego działania mają być ukierunkowane.
2. Organizowanie zespołu pracy, które polega na podziale zadań między instytucje, zespoły
ludzi oraz zorganizowanie sprawnego systemu przepływu informacji. Jest to przede
wszystkim włącznie do działań wszystkich tych profesjonalistów i nieprofesjonalistów,
którzy na etapie rozpoznania zostali wyłonieni jako osoby właściwie umotywowane
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
i kompetentne do realizacji planów ulepszeń. Ważną rolę odgrywa tu sprawny system
komunikacji i przekazywania informacji np. czasu i miejsca spotkań zespołu itp.
3. Planowanie i koordynacja działań opiekuńczo-wspomagająco-rozwojowych to
systematyczne rejestrowanie i analizowanie potrzeb środowiska na rzecz którego
podejmujemy działania. Planowanie wymaga zdefiniowania już skonkretyzowanych
celów działań oraz wskazanie realnych sposobów realizacji. Na tym etapie następuje
zasadniczy podziała zadań i zaangażowanie sił środowiska.
4. Wtórne pobudzanie  czyli ciągła, dalsza inspiracja i umacnianie zespołu pracy oraz
poszczególnych jego ogniw. Ten etap wydaje się uzasadniony ze względu na fakt, iż
w miarę obejmowania działalnością wspierającą lub rozwojową osób i grup
w środowisku lokalnym narastają trudności i bariery. W wyniku pierwszych
niepowodzeń lub frustracji niektórzy członkowie zespołu tracą chęć do działania i chcą
się wycofać. W związku z tym musi występować weryfikacja ludzi, ich motywacji
i realnych możliwości. Bardzo pomocne może tu okazać się jakieś przedsięwzięcie,
którego efekty będą szybko widoczne i odczuwane przez uczestników działania.
5. Systematyczne ulepszanie środowiska, czyli poprawianie warunków życia w najszerszym
rozumieniu. Można tutaj dokonywać takich przedsięwzięć jak np. usuwanie barier
architektonicznych dla niepełnosprawnych, stworzenie środowiskowego domu
samopomocy bądz
zorganizowanie imprezy otwartej dla całej społeczności lokalnej
(np. festynu, ogniska).
6. Kontrola i doskonalenie  rejestracja zjawisk, zdarzeń, wskaz
ników, które świadczą
o jakości celowości podejmowanych działań. Nieodzownym etapem zakończenia każdej
akcji socjalnej jest kompleksowa jej ocena Może być zrealizowana w postaci
skumulowanych danych o kolejnych etapach działań i udziale poszczególnych osób.
Winna również obrazować opinie od adresatów działań w środowisku lokalnym
[10, s. 123-125].
Zasady organizowania środowiska:
- organizacja społeczności na rzecz pomocy społecznej zajmuje się ludz
mi i ich
potrzebami. Jej celem jest wzbogacenie ludzkiego życia przez coraz skuteczniejsze
dostosowywanie zasobów do potrzeb pomocy społecznej,
- głównym klientem organizacji społeczności jest społeczność rozumiana jako osiedle,
miasto, gmina, kraj, naród. Ponadto w szybkim tempie wzrasta społeczność
międzynarodowa,
- organizacja społeczności wychodzi z założenia, że społeczność należy rozumieć
i akceptować w jej obecnym miejscu i stanie,
- świadczenia zdrowotne i socjalne dotyczą wszystkich członków społeczności,
- zmienność ludzkich potrzeb i rzeczywistość związków między ludz
mi, wśród ludzi i grup
stanowi dynamikę procesu organizacji społeczności. Podstawową wartością jest
akceptacja pojęcia zmiany rozumianego jako trwały proces ulepszania, doskonalenia,
dojrzewania, jako celu organizacji społeczności [23, s. 96]. Jednocześnie należy pamiętać,
że wybierając środowisko jako cel zmiany musimy wspólnie ze społecznością lokalną
zdecydować na jakich jego elementach skoncentrują się ich działania [5, s. 99],
- podstawową prawdą jest współzależność wszystkich wątków organizacyjnej  tkaniny
pomocy społecznej. Żadna instancja nie może skutecznie funkcjonować sama dla siebie,
lecz spełnia swe funkcje w odniesieniu do innych,
- Organizacja społeczności dla celów pomocy społecznej należy do trzonu pracy socjalnej
[23, s.96].
Praca socjalna ze społecznością opiera się na pewnych podstawowych przesłankach:
- społeczności ludzkie wypracowują umiejętność radzenia sobie ze swoimi problemami,
- ludzie chcą i potrafią zmienić siebie i otoczenie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- ludzie powinni mieć swój udział w przygotowaniu i nadzorowaniu zmian wprowadzanych
w ich społeczności,
- samodzielne, podmiotowe zmiany w życiu społeczności mają większe znaczenie
i żywotność niż zmiany narzucone,
- podejście całościowe może uporać się z problemami, którym działania cząstkowe nie są
w stanie zaradzić,
- demokracja wymaga współudziału w sprawach społeczności i ludzie muszą posiąść
odpowiednie umiejętności,
- społeczności ludzkie często potrzebują pomocy w zorganizowaniu się do zaspokojenia
swoich potrzeb tak samo jak jednostki potrzebują w zaspokojeniu swoich [23, s. 97].
Komitet ds. Organizacji Społeczności Krajowego Stowarzyszenia Pracowników Socjalnych
określił kilka konkretnych technik przydatnych w praktyce ze społecznością:
- strukturalizacja,
- akcja socjalna,
- zarządzanie,
- opracowanie formalne,
- konsultacje z ekspertami,
- edukacja i promocja,
- pokazy,
- przygotowanie planów [23, s. 111].
Niebezpieczeństwem metody jest przyjęcie założenia, ze społecznością lokalną można
sterować, oraz że politykę socjalną można tworzyć poprzez organizacje i instytucje, a nie
przez konkretnych ludzi. Teoria pracy socjalnej nie formułuje jasnej koncepcji posługiwania
się tą metodą. Wiadomo jednak, że jest to działanie wymagające inicjatywy grupowej
[14, s. 69]. Jednocześnie należy pamiętać, iż posługując się omawianą metodą uruchamiamy
siły i procesy, których prawdziwe z
ródła nie są nam znane. Dlatego asystentowi powinno
towarzyszyć poczucie realizmu oraz wyobraz
nia socjologiczna [27, s. 156].
Techniki pracy socjalnej
We wstępnym etapie kontaktów z klientem wykorzystuje się różne techniki badawcze tj.
wywiad (służy do zebrania informacji o kliencie i jego sytuacji podczas bezpośredniej
rozmowy z nim), obserwacja (ukierunkowane, zamierzone oraz systematyczne postrzeganie
badanego przedmiotu, procesu lub zjawiska), badanie dokumentów, techniki socjometryczne
(stosowane w pracy z grupami), lustracja (stosowana w pracy na rzecz społeczności lokalnej 
mapy zasobów). Za ich pomocą zmierza się do poznania jakim człowiekiem jest klient i co
jest jego problemem, w jakich warunkach żyje, jak wpływa na niego rodzina, środowisko,
w jakiej sytuacji prawnej się znajduje, co należy brać pod uwagę w związku z jego
problemem, itp.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś, przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są 3 podstawowe modele pracy socjalnej?
2. Jakie znasz główne założenia modeli pracy socjalnej?
3. Jakie znasz metody pracy socjalnej?
4. Co oznaczają zwroty:  case study i  case work ?
5. Jakie znasz modele pracy z przypadkiem?
6. Czym charakteryzuje się modele pracy z grupą?
7. Jakie są zasady organizowania środowiska?
8. Jakie znasz techniki pracy socjalnej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Scharakteryzuj podstawowe założenia metod pracy socjalnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować założenia metod pracy socjalnej,
2) przygotować tabelę wg wzoru,
3) wpisać do tabeli nazwy metod pracy socjalnej ich podstawowe założenia,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 linijka,
 wzór tabeli:
Lp. Nazwa metody Podstawowe założenia
1. 1. Jest skierowana do& & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
2. Ma na celu& & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
3. Charakteryzuje się & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
2. 1. Jest skierowana do& & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
2. Ma na celu& & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
3. Charakteryzuje się & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
3. 1. Jest skierowana do& & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
2. Ma na celu& & & & & & & & & & & & & & & & & & .
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...
3. Charakteryzuje się & & & & & & & & & & & & & & &
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & &
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Uzupełnij poniższe zdania:
1. Model pracy socjalnej ukierunkowanej na identyfikację problemu i na rozwiniętą
diagnozę zróżnicowanych społecznie grup ryzyka to model pracy
socjalnej..................................................................................................................................
2. Podstawową relacją w modelu pracy socjalnej nadziei w możliwość zmian jest
relacja......................................................................................................................................
3. Grupy rozwojowo-wychowawcze znajdują zastosowanie głównie w pracy w takich
placówkach jak ......................................................................................................& & ..
4. Grupy rewalidacyjne mogą mieć zastosowanie w placówkach (jakich?)
......................................................................................................& & ...........& & ...............
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
5. Grupy psychoterapeutyczne mogą być prowadzone w..........................................................
& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ............................
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować zdania do uzupełnienia,
2) określić założenia pracy socjalnej,
3) zaprezentować wykonaną pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 3
Określ techniki pracy socjalnej. Która z wymienionych technik jest niezbędna w pracy
z osobą niepełnosprawną?
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić techniki pracy socjalnej,
2) wybrać technikę niezbędną w pracy z osobą niepełnosprawną,
3) uzasadnić swój wybór,
4) wziąć udział w dyskusji.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić metody pracy socjalnej? Ą% Ą%
2) scharakteryzować metody pracy socjalnej? Ą% Ą%
3) określić modele pracy socjalnej i dokonać ich charakterystyki? Ą% Ą%
4) określić do kogo skierowane są poszczególne metody pracy socjalnej? Ą% Ą%
5) podać przykłady zastosowania w praktyce poszczególnych metod
pracy socjalnej? Ą% Ą%
6) zastosować pracę z konkretnym typem grupy w odpowiedniej
placówce bądz
instytucji do tego przeznaczonej? Ą% Ą%
7) określić podstawowe techniki pracy socjalnej? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4.2. Charakterystyka narzędzi pracy socjalnej
4.2.1. Materiał nauczania
Kontrakt socjalny
Cristina de Robertis definiuje kontrakt socjalny jako umowę z podopiecznym, polegającą
na wspólnym uzgodnieniu celów i projektu działania między pracownikiem socjalnym
a klientem, na wyjaśnieniu i wspólnej negocjacji wyboru możliwych rozwiązań pożądanej
zmiany trudnej sytuacji oraz określaniu na jej podstawie form i czasu trwania pracy. Należy
pamiętać, ze metoda jest jedynie sposobem, a nie celem samym w sobie W pracy socjalnej
metoda jest sposobem działania, lecz nie definiuje celów ani wartości, do których się
odnosimy. Metoda jest instrumentem służącym do osiągnięcia wcześniej określonych celów
i musi być podporządkowana tym wartościom i celom [3, s. 86].
Etapy kontraktu socjalnego:
1. Ustalenie wspólnych celów. Cel musi być możliwy do weryfikacji w trakcie pracy nad
przezwyciężeniem trudności osoby/rodziny. Prawidłowo sformułowany cel musi być:
 osiągalny,
 jasno sprecyzowany,
 pozytywnie sformułowany,
 możliwy do zmierzenia,
 wspólny dla realizatorów.
Cele szczegółowe kontraktu socjalnego, muszą być ponumerowane według kolejności
realizacji  muszą być wyznaczone priorytety [26, s. 15].
2. Zdefiniowanie problemów i celów operacyjnych  należy wybrać problem, który przez
podopiecznego jest odczuwany jako życiowy i do którego rozwiązania ma on szczególną
motywację oraz wybrać problemy, które są możliwe do  przynajmniej częściowego
rozwiązania [3, s.72].
3. Opracowanie planu pracy i jego strukturalizacja w czasie  na tym etapie dokonuje się
podziału zadań, form pracy lub podejmowanej przez obie strony umowy aktywności,
ustalenia częstotliwości spotkań, czasu trwania. Na tym etapie wskazanie efektów działań
pozwala osobie, z którą zawarty jest kontrakt, zrozumieć do czego dąży, realizując
określony cel szczegółowy. Działania natomiast są to konkretne zaplanowane czynności,
których podejmowanie zapewnia realizację celów kontraktu socjalnego [26, s.16-17].
4. Ewaluacja realizacji uzgodnień i wyników pracy  umowa staje się cennym narzędziem
na etapie dokonywania oceny sytuacji klienta w czasie trwania kontraktu, gdyż uprzednio
ustalone  za obopólną zgodą  cele zmiany oraz całkowity czas trwania działania
umożliwiają ewaluację zmian, jakie zaszły i celów, które zostały osiągnięte. Chcąc ocenić,
musimy odpowiedzieć sobie na pytania:
 po co chcemy oceniać i dla kogo?
 co chcemy oceniać (działania, sposób ich realizacji, zaangażowanie w wykonanie
zadania)?
 kto ma oceniać i jak?
 kiedy będziemy oceniać?
 jak wykorzystujemy wyniki oceny?
Biorąc pod uwagę realizację działań, oceniać możemy, np.:
 Czy zaplanowane w kontrakcie socjalnym działania zostały wykonane, a jeśli nie to co
jest tego powodem?
 Czy metody realizacji działań były właściwie dobrane?
 Umiejętność wykonania jakiegoś zadania.
 Zaangażowanie osoby w realizację działania [26, s.17-18].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 1 marca 2005 r. w sprawie
wzoru kontraktu socjalnego (Dz.U z dnia 16 marca 2005 r.) na podstawie art. 108 ust. 2
ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz.
1001 i Nr 273, poz. 2703) ustalono wzór kontraktu socjalnego, który jest określony
w załączniku do rozporządzenia [22].
WZÓR
(pieczęć ośrodka
pomocy społecznej)
Data zawarcia kontraktu socjalnego:
....................................
KONTRAKT SOCJALNY
określający sposób współdziałania między osobą/rodziną a ośrodkiem pomocy
społecznej w zakresie rozwiązywania trudnej sytuacji życiowej
(art. 108 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593,
z póz
n. zm.))
CZ
ŚĆ I
USTALENIA KONTRAKTU SOCJALNEGO
I. Strony kontraktu socjalnego
1. Dane osoby/rodziny1) zawierającej kontrakt socjalny:
Nazwisko
1 2 Imię
Adres zamieszkania/pobytu
3 4 PESEL
Nazwisko
1 2 Imię
Adres zamieszkania/pobytu
3 4 PESEL
2. Dane pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej:
Nazwisko
Imię Nr telefonu kontaktowego
II. Ocena sytuacji życiowej osoby/rodziny i ustalone w związku z tą sytuacją cele (plan pracy
socjalnej):
1. Przyczyny trudnej sytuacji życiowej: ......................................................................................
.....................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
2. Możliwości osoby/rodziny pozwalające na rozwiązanie trudnej sytuacji życiowej:
.......................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
3. Ograniczenia osoby/rodziny lub bariery w środowisku powodujące utrudnienia
w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej: ...............................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
.....................................................................................................................................................
4. Cele, które ma osiągnąć osoba/rodzina, umożliwiające przezwyciężenie trudnej sytuacji
życiowej:
4.1. cel lub cele główne2) ...........................................................................................................
4.2. cele szczegółowe i przewidywane efekty działania:
a) ..................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
b) ..................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
c) ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
d) ..................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
e) ...................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
III. Dla osiągnięcia celów, o których mowa w pkt II.4, strony podejmują następujące
działania3):
Pani/Pan
...............................
(imię i nazwisko)
1 w terminie: 2 Pracownik socjalny działanie4): w terminie:
działanie4):
Pani/Pan
...............................
(imię i nazwisko)
1 w terminie: 2 Pracownik socjalny działanie4): w terminie:
działanie4):
IV. W przypadku braku możliwości wynegocjowania kontraktu socjalnego stronom
przysługuje prawo do wystąpienia do kierownika ośrodka pomocy społecznej
o rozstrzygnięcie kwestii spornych.
V. Ocena realizacji działań ustalonych w kontrakcie socjalnym nastąpi w dniu
..................................................................................................................................................... .
VI. Strony kontraktu socjalnego mogą, przed dniem oceny realizacji ustalonych w nim
działań, uzgodnić konieczność wprowadzenia zmian kontraktu socjalnego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
VII. Ustalenia dotyczące sposobu przekazywania ewentualnych świadczeń, w tym pomocy
pieniężnej, korespondencji i innych:
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
VIII. Osoba/rodzina zawierająca kontrakt socjalny została zapoznana z treścią art. 11 ust. 2
oraz art. 109 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593,
z póz
n. zm.).
IX. Kontrakt socjalny został sporządzony w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po
jednym dla każdej ze stron.
............................................................. ........................................................................
(data i podpis osoby (data, podpis i pieczątka
zawierającej kontrakt socjalny) pracownika socjalnego)
............................................................. .........................................................................
(data i podpis osoby (data, podpis i pieczątka
zawierającej kontrakt socjalny) pracownika socjalnego)
CZ
ŚĆ II
OCENA REALIZACJI DZIAA
AC
USTALONYCH W KONTRAKCIE SOCJALNYM
I. Ocena dokonana przez strony oraz wnioski z realizacji poszczególnych postanowień
kontraktu socjalnego ustalonych w dniu ..............:5)
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
1. Kontrakt socjalny jest realizowany zgodnie z ustaleniami  nie wymaga dokonywania
zmian.
2. Kontrakt socjalny wymaga wprowadzenia zmian i podjęcia przez strony następujących
działań:
Pani/Pan
...............................
(imię i nazwisko)
1 w terminie: 2 Pracownik socjalny działanie6): w terminie:
działanie6):
Pani/Pan
...............................
(imię i nazwisko)
1 w terminie: 2 Pracownik socjalny działanie6): w terminie:
działanie6):
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
II. W przypadku braku możliwości wynegocjowania zmian kontraktu socjalnego stronom
przysługuje prawo wystąpienia do kierownika ośrodka pomocy społecznej o rozstrzygnięcie
kwestii spornych.
III. Ocena realizacji zmian wprowadzonych do kontraktu socjalnego nastąpi w dniu
...................................................................................................................................................7).
IV. Strony kontraktu socjalnego mogą, przed dniem oceny realizacji zmian wprowadzonych
do kontraktu socjalnego, uzgodnić konieczność wprowadzenia dodatkowych zmian
w kontrakcie socjalnym.
V. Osoba/rodzina zawierająca kontrakt socjalny została zapoznana z treścią art. 11 ust. 2 oraz
art. 109 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. Nr 64, poz. 593, z póz
n.
zm.).
VI. Sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.
& & & & & & & & & & ............................ .........................................................
(data i podpis osoby (data, podpis i pieczątka
zawierającej kontrakt socjalny) pracownika socjalnego)
& & & & & & & & & .................................. ........................................................
(data i podpis osoby (data, podpis i pieczątka
zawierającej kontrakt socjalny) pracownika socjalnego)
_________
1)
W przypadku rodziny wpisać w kolejnych rubrykach dane wszystkich członków rodziny,
których będą dotyczyć postanowienia kontraktu socjalnego.
2)
W odniesieniu do podstawowej przyczyny powodującej trudną sytuację życiową,
z uwzględnieniem indywidualnych cech osoby (osób) podpisujących kontrakt socjalny.
3)
Wpisać osoby będące stronami, z którymi zawiera się kontrakt socjalny, zgodnie z tabelą
w pkt I.
4)
W kolejnych rubrykach wpisać zobowiązania odnośnie do celów szczegółowych, o których
mowa w pkt II.4.2: a), b), c), d),e).
5)
Wypełnić w odniesieniu do celów określonych w kontrakcie socjalnym.
6)
W kolejnych rubrykach wpisać zobowiązania odnośnie do celów szczegółowych, o których
mowa w części I w pkt II.4.2: a),b), c), d), e).
7)
Do kolejnej oceny stosuje się część II wzoru kontraktu socjalnego.
Kwestionariusz wywiadu środowiskowego jest podstawowym narzędziem pracy
pracownika socjalnego. Kwestionariusz wywiadu pozwala na poruszenie zagadnień
dotyczących samego klienta, jego rodziny, dotykających go problemów, a jednocześnie dane
demograficzne, informacje o sytuacji zawodowej, mieszkaniowej, zdrowotnej itp.
Wzór kwestionariusza wywiadu środowiskowego zawarty jest w Dzienniku Ustaw z dnia
4 maja 2005 r. nr 77 poz. 672 [21].
Kwestionariusz wywiadu środowiskowego składa się z IX części, które odpowiednio
dotyczą:
 osób ubiegających się o przyznanie świadczeń pomocy społecznej oraz dziecka
kierowanego do placówki opiekuńczo-wychowawczej (część I),
 osób, o których mowa w art. 103 ustawy z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
(część II),
 osób, o których mowa w art. 103 ustawy z dn. 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
(część III),
 osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej (część IV),
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
 osób zgłaszających gotowość do pełnienia funkcji rodziny zastępczej (część V),
 rodziny zastępczej ubiegającej się o przyznanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie
kosztów utrzymania dziecka (część VI),
 oceny sytuacji opiekuńczo-wychowawczej dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej
(część VII),
 osób ubiegających się o pomoc pieniężną na usamodzielnienie, pomoc pieniężną na
kontynuowanie nauki (część VIII),
 osób, które posiadają status uchodz
cy (część IX).
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest kontrakt socjalny?
2. Jakie znasz etapy kontraktu socjalnego?
3. Jaki powinien być prawidłowo sformułowany cel?
4. Na jakie pytania powinniśmy odpowiedzieć, chcąc dokonać oceny?
5. Jak zdefiniujesz termin  działania zawarty w kontrakcie socjalnym?
6. Ile jest części kwestionariusza wywiadu środowiskowego?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
W oparciu o podane przykładowe cele i przewidywane efekty działań dla wybranych
dysfunkcji, wpisz cele i przykładowe efekty działań do kontraktu, który zawarłbyś z osobą
niepełnosprawną ze schorzeniem kręgosłupa (lat 28), samotną, bezrobotną z rocznym stażem
pracy w sklepie spożywczym, posiadającą wykształcenie średnie ogólnokształcące. Załóż, że
osoba ta zamieszkuje wraz z rodzicami, którzy udzielają jej wsparcia finansowego na
poziomie podstawowym. Skup się na pomocy osobie w zdobyciu dodatkowego
wykształcenia.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować opis przypadku,
2) zapoznać się z informacjami w tabeli,
3) wpisać na arkuszu papieru właściwe cele oraz przewidywane efekty działań, do kontraktu
zawieranego z osobą niepełnosprawną,
4) zaprezentować efekty ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 wzór tabeli:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rodzaj dysfunkcji Cele Przewidywane efekty działań
bezrobocie Nabycie umiejętności Ubranie jest czyste, wyprasowane, dostosowane do
dostosowywania wyglądu pory roku, buty wyczyszczone, ciało umyte, włosy
zewnętrznego do potrzeb sytuacji uczesane, dłonie czyste, paznokcie obcięte
życiowej
Przyjęcie postawy aktywnej Uczestniczenie w warsztatach dla osób bezrobotnych
w pokonywaniu trudności i nabywanie umiejętności potrzebnych na rynku
życiowych pracy. Zgłoszenie się i uczestniczenie w
kursach/szkoleniach zawodowych. Wiedza o swoich
zasobach i możliwościach oraz brakach i
ograniczeniach. Zdobywanie informacji na temat
możliwości podjęcia pracy w miejscu zamieszkania
i poza nim. Aktywne poszukiwanie pracy (np.
składanie dokumentów w kolejnych zakładach pracy
codziennie). Współpraca z asystentem osoby
niepełnosprawnej w przezwyciężaniu trudności
związanych z brakiem pracy.
Nabycie umiejętności Umiejętność rozpoczynania rozmów i zmiany ich
swobodnego nawiązywania tematów. Samodzielne załatwianie spraw w urzędzie
kontaktów społecznych pracy.
Zdobycie kwalifikacji Uzyskanie świadectwa ukończenia kursu. Uzyskanie
potrzebnych na rynku pracy zaświadczenia o kwalifikacjach.
Nabycie umiejętności Wiedza o swoich zasobach, możliwościach, ale także
autoprezentacji i poszukiwania brakach ograniczeniach. Umiejętność rozpoczęcia
pracy rozmowy z pracodawcą. Umiejętność zainteresowania
pracodawcy swoimi zasobami i możliwościami.
Samodzielne opracowanie dokumentów, takich jak
CV, podanie o pracę. Wiedza na temat możliwości
podjęcia pracy w miejscu zamieszkania i poza nim.
Poszukiwanie pracy przez rozmowy ze znajomymi,
przegląd ofert pracy e prasie, Internecie, składanie
dokumentów w zakładach pracy itp.
Uzależnienie, Utrzymywanie trzez
wego stylu Podjęcie i ukończenie terapii w ośrodku, poradni
współuzależnienie życia lub utrzymanie abstynencji leczenia uzależnień. Nie spożywanie napojów
(cel formułowany tylko wtedy, zawierających alkohol nawet w małych ilościach.
kiedy jest diagnoza
o uzależnieniu)
Zbudowanie oparcia społecznego Uczestniczenie w grupach wsparcia/klubach dla
trzez
wych alkoholików; działalność w grupach
wsparcia dla rodzin osób uzależnionych od alkoholu.
Długotrwała lub ciężka Zapewnienie odpowiedniej Chory otrzymuje zapisane od lekarza leki.
choroba, opieki medycznej Zaspokajane są potrzeby fizjologiczne, bytowe
niepełnosprawność i pielęgnacyjnej. i społeczne chorego. Chory nie ma odleżyn ani
odparzeń. Wykonywane są zabiegi zlecone przez
lekarza. Osoba chora jest czysta. Czysta jest również
pościel i pokój chorego.
Zapewnienie możliwości Chory jest pod opieką opiekunki środowiskowej
zaspokojenia potrzeb i rehabilitanta. W pomoc zaangażowane jest
fizjologicznych i bytowych. hospicjum domowe.
Zapewnienie możliwości Osobę chorą odwiedzają wolontariusze.
zaspokojenia potrzeb kontaktów
społecznych i kulturalnych.
Dostosowanie mieszkania do Są środki finansowe na dostosowanie mieszkania do
potrzeb osoby niepełnosprawnej. potrzeb osoby niepełnosprawnej. Zamontowano
uchwyty w łazience, zlikwidowano progi
w mieszkaniu. Osoba niepełnosprawna może w miarę
samodzielnie funkcjonować w swoim mieszkaniu.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Ćwiczenie 2
Zaplanuj odpowiednie działania do sformułowania celów w kontrakcie socjalnym (część
III kontraktu socjalnego).
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze sformułowymi celami kontraktu socjalnego,
2) przeanalizować III część kontraktu socjalnego (załącznik 1.),
3) zaplanować odpowiednie działania,
4) zaprezentować efekty ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 wzór III części kontraktu socjalnego (załącznik 1).
Załącznik 1. wzór III części Kontraktu socjalnego.
4. Cele, które ma osiągnąć osoba/rodzina, umożliwiające przezwyciężenie trudnej sytuacji
życiowej:
4.1. Cel lub cele główne2)Nabycie przez Panią X umiejętności prowadzenia gospodarstwa
domowego........................................................................................
4.2. Cele szczegółowe i przewidywane efekty działania:
a) nabycie umiejętności dbania o higienę osobistą.......................................................................
.......................................................................................................................................................
b) nabycie umiejętności sporządzania posiłków& ......................................................................
.......................................................................................................................................................
c) nabycie umiejętności dbania o wygląd mieszkania..................................................................
.......................................................................................................................................................
d) nabycie umiejętności organizowania wolnego czasu...............................................................
.......................................................................................................................................................
e) nabycie umiejętności gospodarowania środkami finansowymi................................................
Przewidywane efekty działań:
Ad. a) Pani X ciało umyte, włosy uczesane, dłonie czyste, paznokcie obcięte.
Ad. b) Pani X potrafi przygotować śniadanie, kolację oraz dwudaniowy obiad, potrafi
odpowiednio dobrać produkty żywnościowe, podawać posiłki w czystych naczyniach oraz
porach dnia wyznaczonych do ich spożycia.
Ad. c) W domu jest czysta podłoga, brak śladów kurzu na meblach, odkurzony dywan, brak
pajęczyny na ścianach, naczynia pozmywane, ułożone w miejscu dla nich przeznaczonym,
ubrania złożone w szafie, stół czysty.
Ad. d) Pani X dzieli obowiązki domowe pomiędzy wszystkich członków rodziny, zaprzestaje
ciągłego oglądania TV, podczas wykonywania prac domowych koncentruje się na
wykonywanej czynności, nie przerywa jej na obejrzenie serialu, poświęca czas wolny na
odpoczynek na świeżym powietrzu, zabawę z dziećmi, bądz
swoje hobby.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Ćwiczenie 3
Zaprezentuj jedną z części kwestionariusza wywiadu środowiskowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się ze wzorami kwestionariusza zamieszczonymi w Dzienniku Ustaw z dnia 4
maja 2005 r., nr 77, poz. 672,
2) skopiować jedną część kontraktu socjalnego,
3) zaprezentować kopię kwestionariusza środowiskowego.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- komputer z dostępem do Internetu,
- Dziennik Ustaw z dnia 4 maja 2005 nr 77, poz. 672.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić czym jest kontrakt socjalny? Ą% Ą%
2) określić jakimi cechami charakteryzuje się prawidłowo sformułowany cel? Ą% Ą%
3) sformułować zawierane w kontrakcie socjalnym cele główne i szczegółowe
na podanym przykładzie? Ą% Ą%
4) jasno sformułować działania jakie wykona osoba, z którą zawiera
się kontrakt socjalny? Ą% Ą%
5) zanalizować wzór części kwestionariusza wywiadu środowiskowego
zawartymi w Dzienniku Ustaw z dnia 4 maja 2005 nr 77 poz. 672? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
4.3. Charakterystyka diagnozy społecznej oraz sposoby
monitorowania pracy socjalnej
4.3.1. Materiał nauczania
Termin  diagnoza zapożyczony jest z języka medycznego i oznacza  poznanie
(diagnosis), definiowany jest jako  rozpoznanie jakiejś choroby poprzez jej symptomy
[3, s. 141]. Współczesna interpretacja tego terminu podkreśla dwa jego składniki:
- zebranie potrzebnych danych,
- krytyczne ich opracowanie w drodze rozumowania.
Diagnoza jest obecnie terminem mało używanym w pracy socjalnej. Termin ocena
wydaje się bardziej odpowiedni do wyjaśnienia postępowania podejmowanego w pracy
socjalnej. Diagnoza stawia klienta w postawie biernej, a pracownika w zaangażowanej. Ocena
zakłada natomiast uczestnictwo klienta, czyli jest to pojęcie bardziej adekwatne dla pracy
socjalnej, która stawia na partnerstwo [3, s.141].
W zależności od fazy działania wyróżnia się następujące oceny (P. Vinter) [3, s.141]:
Ocena wstępna  to pierwsza ocena klienta i jego sytuacji. Ma ona charakter intuicyjny,
spontaniczny. W większym stopniu oparta jest na odniesionym wrażeniu, niż na faktach. Jej
celem jest ocena czy samodzielnie będzie się prowadzić daną sprawę, czy też kieruje się daną
osobę do kompetentnej instytucji.
Ocena operacyjna  służy wskazaniu celów i stworzeniu projektu działania. Dokonuje się jej
w trakcie pierwszych kontaktów i pierwszych działań. Ocena operacyjna zakłada konieczność
uprzedniego zapoznania się z problemem przy udziale klienta. Następuje po przeprowadzeniu
analizy sytuacji. Oceny operacyjne dokonuje się w miarę podejmowania działań. Poddaje się
ją weryfikacji i uaktualnieniu.
Ocena końcowa rezultatów działania  to przybliżony pomiar zmian, jakie się dokonały.
Ocena ta zmierza do zakończenia metodycznego działania oraz doprowadzenia do końca
podjętych zobowiązań. Jest ona konsekwencją oceny rezultatów działania.
Cechy charakteryzujące ocenę:
 skupia się na trudnościach, które należy rozwiązać,
 jest procesem ciągłym i dynamicznym, jest zawsze prowizoryczna,
 subiektywność oceny,
 aspekt ideologiczny oceny,
 uczestniczy w niej podopieczny [3, s. 134-139].
Diagnoza społeczna oznacza rozpoznanie warunków życia jednostki i rodziny na
podstawie objawów, w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości w danej dziedzinie,
a następnie rozpoznanie sił jednostki i jej najbliższego środowiska tak by terapia,
kompensacja, profilaktyka lub ratownictwo było racjonalne i skuteczne [12, s. 23].
Grupy błędów diagnostycznych:
1. Błędy obserwacji:
 niespostrzeganie istniejących cech,
 wywoływanie przez diagnozę objawów,
 spostrzeganie objawów w zmienionej ilościowej lub jakościowej postaci,
 spostrzeganie objawów nieistniejących.
2. Błędy rozumowania:
 niezupełna eliminacja  odrzucanie elementów nieistotnych,
 błąd fałszywej przyczyny  mylenie ze skutkami,
 błąd atrybucji  przypisywanie osobie cech, których nie posiada,
 nieprawidłowe odczytywanie objawów.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
3. Błędy techniczne:
- np. z
le skonstruowany wywiad [18].
Diagnoza zawiera w sobie szereg aspektów, które S. Ziemski nazywa  Diagnozami
cząstkowymi . Diagnoza rozwinięta ma pięć etapów, które wzajemnie się uzupełniają:
1. Aspekt identyfikacyjny  diagnoza przyporządkowująca, diagnoza klasyfikacyjna albo
typologiczna.
Zbiera się dane i na tej podstawie określa stan rzeczy, dążąc do jego wielokrotnego
wyjaśnienia  szuka się odpowiedzi na pytanie  do jakiego znanego (z literatury lub
doświadczenia praktycznego) typu należy badany stan rzeczy  diagnoza
przyporządkowująca (klasyfikacyjna, typologiczna); diagnoza ta zaszeregowuje badane
zjawiska do pewnego etapu, jest ona wstępnym określeniem badanego stanu rzeczy 
klasyfikuje klienta do jednej z grup dyspanseryjnych, np.: alkoholizm, nie jest to problem
lecz klasa co jeszcze niczego nie wyjaśnia.
2. Aspekt genetyczny  diagnoza genetyczna  skupia się na przyczynach trudności.
Jakie są przyczyny danego stanu rzeczy  diagnoza genetyczna, czyli kazualna 
przyczynowe wyjaśnianie danej sytuacji, poszukiwanie wyjaśnianie uwarunkowań
objawów spotykanych w środowisku  ustalanie jaka jest przyczyna danego zjawiska.
3. Aspekt celowościowy  diagnoza znaczenia.
Jakie ma znaczenie dany składnik/czynnik badanego stanu rzeczy  dla jego całokształtu 
diagnoza celowościowa  szczególnie ważna w tych przypadkach, gdy rozpoznajemy stan
rzeczy, który zawiera w sobie lub jest uwarunkowany zjawiskami sprzężonymi: inaczej 
diagnoza znaczenia  wyjaśnia znaczenie dla danego układu  jednostki, rodziny,
występujących objawów dysfunkcyjnych oraz ustala stopień jego szkodliwości np.: czy
niepełnosprawność klienta jest zasadniczą przyczyną jego bezrobocia, czy też ma
znaczenie minimalne, gdyż faktycznie posiada on bardzo niskie kwalifikacje zawodowe.
4. Aspekt fazy  diagnoza fazy.
W jakiej fazie przebiegu znajduje się badany stan rzeczy  diagnoza fazy  ważna ze
względu na zmienność przedmiotu działania: ustala się w jakim stadium znajduje się
badane zjawisko  wstępnym, rozwiniętym, końcowym.
5. Aspekt rozwojowy, czyli prognostyczny  diagnoza prognostyczna [18]. A zatem aby
zdiagnozować daną sytuację.
Jak dalej będzie rozwijał się dany stan rzeczy  diagnoza rozwojowa, prognostyczna 
wskazuje co się będzie działo dalej, w jakim kierunku zjawisko się rozwija lub rozwinie.
Należy pamiętać, ze nie w każdym przypadku diagnozowania występują wszystkie aspekty
diagnozy i nie zawsze wszystkie są jednakowo ważne. Jednak przynajmniej dwa, pośród ww.,
powinny być w każdym przypadku uwzględnione w czynnościach diagnostycznych,
a mianowicie: diagnoza przyporządkowująca; diagnoza genetyczna lub przyczynowa
[3, s. 143-152].
Zakres diagnozy społecznej (wg M. Richmond):
 wiek, płeć (cechy zdeterminowane przez naturę),
 sytuacja zawodowa,
 sytuacja materialna,
 sytuacja rodzinna,
 sytuacja bytowa,
 sytuacja zdrowotna,
 zainteresowania,
 możliwości samodzielnego pokonania trudności, itp.
Konieczne jest badanie tzw. ścieżek życia:
 ścieżka rodzinna,
 ścieżka edukacyjna,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
 ścieżka zawodowa,
 ścieżka aktywności społecznej,
 ścieżka systemu wartości.
Podsumowując można powiedzieć, że diagnoza  ocena sytuacji klienta  powinna
składać się z następujących elementów:
 przyczyny trudnej sytuacji życiowej oraz z
ródła tych przyczyn,
 mocne strony osoby, rodziny i zasoby środowiska,
 słabe strony osoby/rodziny oraz ograniczenia, bariery i przeszkody w środowisku.
Trzeba zaznaczyć, że diagnoza nie jest czymś ostatecznym. W miarę budowania
prawidłowej współpracy między klientem a asystentem osoby niepełnosprawnej zmienia się
również diagnoza. Zdarza się również, że w życiu klienta nagle następują takie wydarzenia,
które powodują całkowitą zmianę diagnozy  oceny [26, s. 5].
Monitorowanie działań pracy socjalnej
Monitorowanie zawiera w sobie kilka działań, które mają na celu zastosowanie wobec
podopiecznego pewnych środków przymusu i nadzoru. Do takich zaliczamy:
a) kontynuowanie pracy,
b) narzucanie wymogów i ograniczeń,
c) nadzorowanie.
Wszystkie one narzucają działanie przy użyciu autorytetu. y
ródłem autorytetu są przepisy
prawa, instytucje społeczne, kompetencja i doświadczenie zawodowe pracownika. Na tym
etapie pracy z podopiecznym nie można zapomnieć, że ma on prawo do decydowania
o własnym życiu zgodnie z własną wolą i nikt nie może nakłonić go do zmodyfikowania
wyboru jego drogi życiowej jeśli on sam tego nie chce [3, s. 200].
Kontynuacja pracy  rozumiemy tu spotkania i wizyty domowe z podopiecznymi
z którymi już nie prowadzi się stałej pracy, ale u których pojawia się obawa o pojawienie się
okresowych trudności. Spotkania te mają na celu sprawowanie dyskretnego nadzoru. Tę
formę stosuje się przede wszystkim wobec jednostek lub rodzin rzadziej wobec grupy
podopiecznych.
Narzucanie wymagań i ograniczeń  działania te wywodzą się z modelu relacji między
rodzicami i dziećmi. Rodzice posiadają autorytet w jaki wyposaża ich pełniona przez nich
rola., stosują ograniczenia i nakazy oraz mają wymagania w stosunku do swoich dzieci. Ten
typ działania jest często używany w celu pobudzania i mobilizacji podopiecznego,
nakłonienia go do działania. Nakładane na podopiecznego wymagania muszą być
współmierne, to jest dla niego możliwe do wykonania pod względem fizycznym,
intelektualnym i emocjonalnym. Narzucanie ograniczeń przybiera pewne aspekty zbliżone do
stawiania wymagań. Chodzi o stworzenie pewnych ram, w których praca jest możliwa.
Działanie mające na celu odcięcie podopiecznego od pewnych zachowań lub szybkie
wykrycie trudności podopiecznego. Mają one na celu normalizację, to znaczy doprowadzenie
do tego aby podopieczny respektował normy społeczne (nie kradł, nie pił, wydatkował
pieniądze pochodzące z zasiłku rodzinnego) [3, s. 201-207].
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest diagnoza?
2. Jakie znasz cechy dobrej diagnozy?
3. Z jakich trzech podstawowych elementów powinna składać się diagnoza społeczna?
4. Jaki jest zakres diagnozy społecznej?
5. Jakie znasz grupy błędów diagnostycznych?
6. Jakie są znasz środki przymusu i nadzoru?
7. Jakie są cechy środków przymusu i nadzoru?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ czym jest diagnoza społeczna a następnie wypełnij tabelę.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym diagnozy społecznej,
2) określić czym jest diagnoza społeczna,
3) przygotować tabelę wg wzoru,
4) wpisać do tabeli etapy i cechy diagnozy oraz grupy błędów diagnostycznych,
5) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 przykładowo opracowana diagnoza dowolnego przypadku,
 wzór tabeli:
Diagnoza społeczna
Etapy diagnozy Grupy błędów Cechy dobrej diagnozy
diagnostycznych
1. 1. 1.
2. 2. 2.
3. 3. 3.
4.
5.
Ćwiczenie 2
Dokonaj charakterystyki działań mających na celu zastosowanie wobec podopiecznego
środków przymusu i nadzoru. Podaj cechę wspólną wszystkich opisanych działań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) scharakteryzować działania mające na celu zastosowanie wobec podopiecznego środków
przymusu i nadzoru,
2) określić cechę wspólną łączącą opisane działania,
3) zapisać wnioski,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 Poradnik dla ucznia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie definicję diagnozy? Ą% Ą%
2) określić czym charakteryzuje się dobra diagnoza? Ą% Ą%
3) rozpoznać typy błędów diagnostycznych? Ą% Ą%
4) dokonać samodzielnej diagnozy na podstawie opisu sytuacji? Ą% Ą%
5) określić jakie działania zaliczamy do środków przymusu i nadzoru? Ą% Ą%
6) charakteryzować działania zaliczane do środków przymusu i nadzoru? Ą% Ą%
7) podać cechę wspólną łączącą działania zaliczane do środków
przymusu i nadzoru? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
4.4. Projektowanie działań nastawionych na zmianę sytuacji osoby
niepełnosprawnej
4.4.1. Materiał nauczania
Projekt socjalny jest to ograniczone w czasie i przestrzeni społecznej przedsięwzięcie
o charakterze pomocowym. Zwykle jest on kojarzony z określonym programem pomocy,
zmian lub akcją socjalną w ramach danej instytucji lub środowiska. Projekt powstaje
w następujących fazach:
1. Konceptualizacji  spojrzenie na projekt z punktu racjonalnego działania.
2. Operacjonalizacji  konkretyzacja celu głównego i celów szczegółowych.
3. Ewaluacji  nie tylko ocena celów i metod realizacji projektu, lecz również ocena zmian
u tych, do których działanie zostało skierowane, a także wszystkich pozostałych
uczestników projektu [10, s. 138].
Asystent osoby niepełnosprawnej jest jednym z elementów biorących udział w projekcie
obok instytucji, która go zatrudnia, prowadzenia swojej polityki socjalnej i podopiecznych,
którymi mogą być: jednostka, grupa, rodzina, społeczność oraz instytucje współpracujące
w jego realizacji. Pracownik socjalny prowadzi działania metodyczne, tzw. profesjonalne
i świadome formy aktywności, które nastawione są na pozytywną modyfikacje sytuacji
w której znajduje się podopieczny. Złożona realizacja projektu wiąże się z przyjęciem pewnej
strategii działania, którą można zdefiniować jako sztukę zaangażowania całego zbioru
środków na rzecz osiągnięcia celów. W określeniu strategii można brać pod uwagę takie
komponenty jak: zasoby ludzkie, materialne, instytucjonalne i czasowe; cechy
osobowościowe i predyspozycje indywidualne osób biorących udział w projekcie.
Generalnie projekt socjalny nastawiony jest na dokonywanie zmian jednostkowych,
grupowych i środowiskowych, które są ściśle związane z realizacją zadań pomocy społecznej
[10, s.140].
Socjologiczne, psychologiczne i pedagogiczne wymiary projektu
Aspekt socjologiczny projektu wiąże się z założeniem, że współczesne społeczeństwo
umożliwia i akceptuje projekty nastawione na pobudzanie inicjatyw oraz aktywności
jednostkowych i środowiskowych, które warunkują rozwój społeczny.
Aspekt psychologiczny wiąże się ze stawianiem pytań, co do psychologicznych z
ródeł
czy zasadności projektu, jak i jego skutków, które za sobą pociągnie, zwłaszcza zaś zmian
osobowościowych. Zastosowanie podejścia psychologicznego sprawi, że w projektowaniu
działania metodycznego pracownik socjalny musi uwzględniać pragnienia, potrzeby,
oczekiwania i indywidualne predyspozycje jednostki lub grupy i świadomie ukierunkowuje je
w ten sposób, by jednostka lub grupa poczuła się wzmocniona i dowartościowana w swej
autonomii.
Aspekt pedagogiczny polega na uruchamianiu czynników  siły społecznej , na
ulepszaniu środowiska życia. Wyraża się ona w takich cechach jak: globalność
(wykorzystywanie całokształtu wiedzy o człowieku), dynamika (aktywny stosunek do
rzeczywistości), kompensacja (uzupełnianiem braków), wartościowanie (wychowawcze
podejście do pracy socjalnej).
Powstawanie projektu i jego realizacja. Na projekt socjalny składają się: analizy problemu
społecznego  sytuacji jednostki, grupy, instytucji; teorie stanowiące uzasadnienie podjętych
działań; cele wywoływania zmian jednostkowych, grupowych, środowiskowych
ukierunkowane na działalność pomocniczo-wychowawczą [10, s. 144].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Etapy projektu socjalnego
1. Zdefiniowanie problemu socjalnego jednostki, grupy, środowiska lokalnego, który staje
się potencjalnym obiektem działań socjalnych. Np. dotychczasowe formy pomocy
społecznej niepełnosprawnemu podopiecznemu w formie wsparcia terapeuty,
pracowników domu pomocy społecznej, innych podopiecznych  nie dają rezultatów,
a wręcz następuje pogorszenie funkcjonowania jednostki w domu pomocy społecznej. Dla
asystenta osoby niepełnosprawnej może stanowić to problem i pewne wyzwanie do
zmiany dotychczasowych działań.
2. Wstępna analiza problemu  może ona dotyczyć rozmiaru pojawiającego się problemu
i działań, które dotychczas były podejmowane.
3. Usytuowanie problemu w kontekście teorii społecznych, stanowiących uzasadnienie
projektowanych zmian.
4. Określenie celu projektu oraz zadań, którym jego wdrażanie ma służyć. Celem projektu
usprawniania pomocy osobom niepełnosprawnym może być stworzenie punktu
konsultacyjno-terapeutycznego dla osób niepełnosprawnych, w którym radą służyliby nie
tylko specjaliści, ale także inne osoby niepełnosprawne, które radzą sobie znacznie lepiej
z podobnym problemem.
5. Opracowanie założeń metodologicznych:
a) związanych z diagnozowaniem potrzeb jednostek, grup  które są podmiotem działań
socjalnych (opracowanie metod, technik, narzędzi badawczych, służących analizie
sytuacji, np. studium przypadku jednego niepełnosprawnego podopiecznego,
wzbogacone wywiadami z innymi osobami niepełnosprawnymi, pensjonariuszami
domu pomocy społecznej, wywiadami z najbliższą rodziną, personelem domu
pomocy społecznej, czy też analizą zgromadzonej dokumentacji i statystyk.
b) związanych z realizacją projektu (dobór metody.)
6. Analiza założeń metodologicznych w kontekście potrzeb jednostkowych i społecznych
zgodnie z możliwościami realizacyjnymi. Muszą być uwzględnione warunki lokalowe,
zasoby personelu i akceptacja samych członków projektu do których jest on skierowany.
7. Ustalenie planu pracy:
a) zdefiniowanie kolejnych etapów działań metodycznych podejmowanych w ramach
projektu,
b) przyjęcie i uzgodnienie z osobami biorącymi udział w projekcie form i metod
realizacji,
c) określenie kompetencji i zadań osób i instytucji uczestniczących w projekcie,
d) sprecyzowanie materialnych i strukturalnych aspektów projektu,
e) określenie ram czasowych projektowanego działania.
8. Wdrażanie projektu, w ramach którego powinno następować systematyczne
weryfikowanie przyjętych założeń i ich zgodności z planem w formie wymiany informacji
między osobami biorącymi udział w projekcie.
9. Analiza recepcji projektu przez jego uczestników, która powinna następować w końcowej
fazie realizacji. Może być dokonana na podstawie wypowiedzi, frekwencji, obserwacji
zajęć.
10. Opracowanie wniosków dotyczących: recepcji projektu, czynników sprzyjających
i utrudniających proces realizacji oraz rekomendacji praktycznych, które mogą być
wykorzystane w doskonaleniu profesjonalnego działania socjalnego w następnych
projektach [10, s. 145-148].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest projekt socjalny?
2. Co jest celem projektu socjalnego?
3. Jakie znasz etapy projektu socjalnego?
4. Na czym polega faza konceptualizacji, operacjonalizacji i ewaluacji w projekcie
socjalnym?
5. Czym charakteryzują się poszczególne wymiary projektu socjalnego?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj projekt pomocy osobie niepełnosprawnej na podstawie przykładu projektu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z projektem pomocy osobie niepełnosprawnej,
2) określić potrzeby osoby niepełnosprawnej,
3) opracować swój własny projekt,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 wzór przykładowo opracowanego projektu socjalnego:
Przykład projektu
Tytuł: Projekt działań samopomocowych dla osoby niepełnosprawnej poruszającej się na
wózku inwalidzkim.
Wstęp
Projekt pomocy osobie niepełnosprawnej poruszającej się na wózku inwalidzkim zam.
Na Osiedlu KSM w Lublinie. Projekt powstał z inicjatywy asystenta osoby niepełnosprawnej
Pana Kowalskiego.
Celem projektu jest wzajemna wymiana doświadczeń w zakresie samoobsługi osoby
poruszającej się na wózku inwalidzkim oraz wzajemne wsparcie w rozwiązywaniu
codziennych problemów związanych z niepełnosprawnością oraz wsparcie psychologiczne
w momentach trudnych dla Pana X. Projekt będzie realizowany przez co najmniej 12
miesięcy.
Charakterystyka problemu
Pan X uległ w IV 2007 roku wypadkowi samochodowemu na skutek, którego porusza się
na wózku inwalidzkim. Przeżywa chwile załamania, zniechęcenia do życia, nie potrafi
odnalez
ć się w obecnej sytuacji. Nie wychodzi z domu, nie wykonuje żadnych podstawowych
czynności samoobsługowych typu: jedzenie, mycie itp. Jest w bardzo złym stanie
psychicznym. Dotychczas podejmowane działania tj. rozmowy z psychologiem, zażywanie
leków uspakajających, wsparcie rodziny nie przynoszą rezultatów.
Projekt oparto na założeniach teorii socjologicznych i psychologicznych wg których
społeczeństwo akceptuje projekty nastawione na pobudzanie inicjatyw i aktywności
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
jednostkowych i środowiskowych. Natomiast uwzględnienie indywidualnych potrzeb,
pragnień i oczekiwań wzmocni osobę w jej poczynaniach.
Adresaci projektu
Projekt adresowany jest do osoby poruszającej się na wózku inwalidzkim  Pana X.
Partnerzy przy realizacji projektu
Wolontariusz  osoba poruszająca się na wózku inwalidzkim od kilku lat, znakomicie
funkcjonująca w środowisku.
Psycholog
Rodzina adresata projektu
Cele projektu
Wzajemna wymiana doświadczeń w zakresie samoobsługi osoby poruszającej się na
wózku inwalidzkim oraz wzajemne wsparcie w rozwiązywaniu codziennych problemów
związanych z niepełnosprawnością oraz wsparcie psychologiczne w momentach trudnych dla
Pana X.
Sposób oceny projektu
Zebranie informacji zwrotnych od uczestników spotkań, zebranie anonimowych
informacji zwrotnych od samego Pana X, oraz jego rodziny na temat jego funkcjonowania po
przeprowadzeniu projektu.
Harmonogram zadań
Lp. Zadania Realizator Termin
1. Dogłębna analiza problemów osoby Asystent osoby Od 9.IX-20.IX.07
niepełnosprawnej oparta na zebranym niepełnosprawnej
materiale.
2. Rozmowy z Panem X, jego rodziną Asystent osoby Od 22.IX- 29.IX.07
wolontariuszem, psychologiem, niepełnosprawnej
3. Spotkania Pana X z wolontariuszem wolontariusz 1 x w tygodniu w okresie
od 2.XI do VIII.
Częstotliwość spotkań
może być dostosowywana
do potrzeb Pana X.
4. Spotkania Pana X z psychologiem Psycholog 1 x w tygodniu w okresie
Rodzina Pana X od 2.XI do VIII.
Częstotliwość spotkań
może być dostosowywana
do potrzeb Pana X
5. Dyskusja  wzajemna wymiana Asystent osoby ! raz w miesiącu przez
spostrzeżeń co do efektów działań niepełnosprawnej okres realizacji projektu
Psycholog
Rodzina Pana
Pan XWolontariusz
6. Spotkanie podsumowujące efekty j/w VIII 2008
podjętych działań ocena realizacji
projektu.
Koszty realizacji projektu
Rodzaj wydatku Jednostka Koszt w zł Ilość jednostek Udział własny
Psycholog Godzina 30 40 1200 zł
Asystent osoby Godzina 20 80 1600 zł
niepełnosprawnej
telefon Impuls 0,35 100 35,00
Koszt dojazdu Bilet 2,00 80 160
Pożądane rezultaty projektu:
- systematyczny udział w spotkaniach z wolontariuszem, psychologiem,
- poprawa samopoczucia psychicznego Pana X,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
- poprawa funkcjonowania fizycznego, większa samodzielność w wykonywaniu
codziennych czynności,
- nabycie motywacji do dalszej pracy nad sobą,
- ogólna poprawa relacji z rodziną i najbliższymi.
Możliwość kontynuacji projektu
Po zakończeniu projektu z Panem X, może on zostać wykorzystany do pomocy innej
osobie w podobnej sytuacji. Może mieć miejsce zamiana ról Pana X  to On tym razem
będzie pomagał.
Ćwiczenie 2
Przyporządkuj fazy projektu socjalnego do właściwych im definicji.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić fazy projektu socjalnego,
2) zapoznać się z definicjami faz,
3) przyporządkować definicje do nazw faz projektu socjalnego,
4) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 karta ćwiczeń:
Fazy projektu Definicje
konkretyzacja celu głównego i celów
Konceptualizacja
szczegółowych
nie tylko ocena celów i metod realizacji
projektu, lecz również ocenia zamian u tych,
Operacjonalizacja do których działanie zostało skierowane,
a także wszystkich pozostałych uczestników
projektu
spojrzenie na projekt z punktu racjonalnego
Ewaluacja
działania
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) określić etapy projektu socjalnego? Ą% Ą%
2) podać przykład projektu pomocy osobie niepełnosprawnej? Ą% Ą%
3) scharakteryzować podstawowe cechy projektu socjalnego? Ą% Ą%
4) określić fazy projektu socjalnego? Ą% Ą%
5) określić czym jest konceptualizacja, operacjonalizacja
i ewaluacja w projekcie socjalnym? Ą% Ą%
6) napisać samodzielnie projekt socjalny? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
4.5. Sposoby nawiązywania kontaktu z osobą niepełnosprawną
i jej otoczeniem
4.5.1. Materiał nauczania
Niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub i psychiczny trwale lub okresowo
utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia wypełnianie zadań życiowych i ról społecznych,
zgodnie z normami prawnymi i społecznymi [25].
Kolejna definicja uznaje za niepełnosprawną osobę, która posiada odpowiednie
orzeczenie wydane przez organ do tego uprawniony lub osoba, która takiego orzeczenia nie
posiada, lecz odczuwa ograniczenie sprawności w wykonywaniu czynności podstawowych
dla swojego wieku (zabawa, nauka, praca, samoobsługa). Na podstawie tej definicji można
wyodrębnić dwie podstawowe grupy osób niepełnosprawnych:
 osoby niepełnosprawne prawnie, tj. takie, które posiadają aktualne orzeczenie wydane
przez organ do tego uprawniony,
 osoby niepełnosprawne tylko biologicznie, tj. takie, które nie posiadają odpowiedniego
orzeczenia, ale mają całkowicie lub poważnie ograniczoną zdolność do wykonywania
czynności podstawowych [11, s. 36].
Zadaniem polityki społecznej jest tworzenie mechanizmów oraz instytucji ułatwiających
osobom niepełnosprawnym oraz ich rodzinom integrację w środowisku zamieszkania,
w pracy oraz w społeczeństwie jako całości [6, s.144].
Niepełnosprawność posiada swoje regulacje prawne zarówno w prawie
międzynarodowym jak i krajowym. W polskim ustawodawstwie zapis dotyczący osób
niepełnosprawnych znalazł się w Konstytucji RP, której art. 67 gwarantuje prawo do
zabezpieczenia społecznego ze względu na inwalidztwo, a władze publiczne zostały
zobowiązane do zapewnienia osobom niepełnosprawnym opieki zdrowotnej (art. 68),
udzielania osobom niepełnosprawnym pomocy w zabezpieczeniu egzystencji,
przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej (art.69).
Z myślą o asekuracji ryzyka niepełnosprawności powołano Państwowy Fundusz
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON). Środki Funduszu są przeznaczone na
finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej leczniczej osób niepełnosprawnych
[6, s. 148-150].
Autorzy zajmujący się problematyką niepełnosprawności wyróżniają następujące rodzaje
rehabilitacji, poprzez które osoby niepełnosprawne powinny czuć się integralnym elementem
społeczeństwa:
 fizyczną  obejmuje usprawnianie funkcji fizycznych, pozostaje w sferze działań
medycyny i współdziałających z nią rehabilitantów, fizykoterapeutów, nauczycieli
wychowania fizycznego,
 psychiczną  skoncentrowana na psychicznych funkcjach i problemach osób
niepełnosprawnych. Do grona pracowników służby zdrowia włączono psychologów oraz
innych profesjonalistów i nieprofesjonalistów (rodzina, przyjaciele, wolontariusze,
członkowie grup samopomocy), których zadaniem jest udzielanie pomocy i wsparcia
psychicznego,
 społeczną zmierzającą do eliminowania ograniczeń związanych z funkcjonowaniem
społecznym osoby niepełnosprawnej (min. rehabilitacja zawodowa ) [11, s. 31-33].
Definicja rehabilitacji zakłada takie usprawnienie funkcji fizycznych, psychicznych
i społecznych osób, u których wystąpiło ograniczenie sprawności tych funkcji by nastąpiło
przystosowanie do możliwie niezależnego, samodzielnego funkcjonowania społecznego
tychże osób [11, s. 29].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Nie sposób wyobrazić sobie realizacji tego zadania bez kontaktów osób
niepełnosprawnych ze społeczeństwem oraz bez poznawania otaczającego świata. Tylko
w ten sposób może dojść do integracji społecznej osób niepełnosprawnych oraz ich
usamodzielnienia w życiu codziennym [8].
Poza formalnymi (jak rehabilitacja) sposobami nawiązywania współpracy z osobami
niepełnosprawnymi istnieją nieformalne do których zaliczamy:
1. Stwarzanie społecznych pól osobom niepełnosprawnym, na których mogliby się rozwijać
i żyć godnie [13, s.11] dzięki wprowadzaniu nauczania integracyjnego od początku
edukacji dzieci  od przedszkola, po szkołę podstawową i kolejne stopnie edukacji.
2. Ułatwianie osobom niepełnosprawnym udziału we wszystkich sferach życia społecznego
poprzez likwidację barier architektonicznych.
3. Tworzenie Warsztatów Terapii Zajęciowej gdzie organizowane są imprezy integracyjne
takie jak: wycieczki autokarowe, igrzyska sportowe, spotkania okolicznościowe,
spotkania przy ognisku, plenerowe zabawy integracyjne, zabawy taneczne (dyskoteki),
piesze spacery do lasu i w pole oraz kilkudniowe pobyty poza siedzibą WTZ.
4. Wykorzystywanie różnego rodzaju terapii w celu nawiązania kontaktu z osobą
niepełnosprawną np. biblioterapia, socjoterapia, muzykoterapia.
5. Tworzenie grup wsparcia dla osób niepełnosprawnych oraz ich rodzin przy różnego
rodzaju stowarzyszeniach, instytucjach typu OPS.
6. Projekty wdrażania osób niepełnosprawnych na rynek pracy tworzone przez Powiatowe
Urzędy Pracy (Centra Aktywizacji Osób Niepełnosprawnych Zawodowo), tworzenie
zakładów pracy chronionej.
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak można zdefiniować pojęcie niepełnosprawności.
2. Co to znaczy, że osoba jest niepełnosprawna tyko biologicznie?
3. Co to jest rehabilitacja?
4. Jakie znasz rodzaje rehabilitacji?
5. Jakie znasz sposoby nawiązywania kontaktu z osobą niepełnosprawną?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Określ zalety biblioterapii oraz jej znaczenie w nawiązywaniu kontaktów z osobami
niepełnosprawnymi.
Sposób wykonania ćwiczenia:
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) określić zalety biblioterapii,
2) wyjaśnić znaczenie biblioterapii w nawiązywaniu kontaktu z osobą niepełnosprawną,
3) dokonać analizy propozycji innych uczniów,
4) zapisać wnioski.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 numery lub kserokopie czasopism:  Opieka  Wychowanie  Terapia 2001, nr 1,
s. 29 31, oraz  Bibliotekarz 1991, nr 1, s. 16 20.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
Ćwiczenie 2
Określ sposoby nawiązywania współpracy z osobą niepełnosprawną, które dają
w praktyce najlepsze rezultaty.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania dotyczącym nawiązywania współpracy z osobą
niepełnosprawną,
2) określić sposoby nawiązywania współpracy,
3) wybrać sposoby pomocy dające w praktyce najlepsze rezultaty,
4) uzasadnić swój wybór,
5) zaprezentować pracę.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru A4,
- przybory do pisania,
- poradnik dla ucznia.
4.5.4. Sprawdzian postępów:
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wyjaśnić czym jest biblioterapia? Ą% Ą%
2) określić zalety biblioterapii w nawiązywaniu współpracy z osobami
niepełnosprawnymi? Ą% Ą%
3) skorzystać z czytelni i czasopism w bibliotece? Ą% Ą%
4) wymienić kilka sposobów nawiązywania współpracy
z osobą niepełnosprawną oraz je scharakteryzować? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
4.6. Charakterystyka celów i zadań polityki społecznej w Polsce
4.6.1. Materiał nauczania
Polityka społeczna  przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje
pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania
problemów społecznych. W zakres zainteresowań polityki społecznej wchodzą zagadnienia
prawne, polityczne, socjologiczne, ekonomiczne w następujących obszarach:
- polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka rodzinna,
- polityka edukacyjna (oświatowa),
- polityka kulturalna,
- polityka ochrony zdrowia,
- polityka mieszkaniowa,
- polityka migracyjna,
- polityka zatrudnienia (przeciwdziałanie bezrobociu, kształtowanie płac i warunków
bezpieczeństwa pracy),
- polityka zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej (szeroko rozumiana pomoc
społeczna),
- polityka ochrony środowiska naturalnego,
- polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii [7].
Julian Auleytner określa politykę społeczną jako działalność państwa i samorządowych
organizacji pozarządowych, których celem jest wyrówywanie szans życiowych grup
społeczeństw ekonomicznych i socjalnie najsłabszych [2, s. 20].
Cele polityki społecznej:
1) zwalczanie niedomagań w dziedzinie procesu dystrybucji,
2) wspieranie lub tłumienie pewnego systemu gospodarczego lub jego części,
3) zwalczanie sprzeczności (antagonizmów) społecznych,
4) wspieranie dobra wspólnego poprzez wpływ na stosunki klas społecznych należących
do wspólnoty,
5) zapewnienie trwałego osiągania celów społecznych,
6) dążenie do równowagi między wymogami etycznymi i politycznymi,
7) kształtowanie położenia różnych warstw społecznych (w szczególności potrzebujących
ochrony),
8) utrzymanie i wzmocnienie wewnętrznych, materialnych powiązań w społeczeństwie,
9) integracja grup społecznych w społeczeństwo jako całość,
10) regulowanie stosunków między grupami społecznymi,
11) wspieranie wolności i godności ludzi pracy,
12) dążenie do porządku życia zbiorowego ludzi,
13) ochrona grup społeczno-ekonomicznych, które wskutek swojej zależności ekonomicznej
są szczególnie narażone na szkody, krzywdy, niebezpieczeństwa i kłopoty,
14) zapobieganie i łagodzenie zaburzeń i konfliktów w przebiegu procesów społecznych,
15) poprawa gospodarczej i społecznej pozycji większości osób,
16) zapewnienie minimalnych standardów socjalnych,
17) poprawa warunków pracy i bytu szerokich warstw ludności,
18) eliminowania z
ródeł powstawania i przeciwdziałanie przejawom patologii społecznej,
19) zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego, zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu,
zapewnienie ładu społecznego [2, s.10-11].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
Wśród wszystkich tych celów polityka społeczna jako działalność wyróżnia takie cele
jak:
 wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie potrzeb ludności w różnym
wieku,
 tworzenie równego dostępu w korzystaniu z obywatelskich praw,
 usuwanie nierówności społecznych,
 asekurowanie przed ryzykiem życiowym [6, s. 12].
W przypadku wyrównywania szans chodzi tu przede wszystkim o równy dostęp do
wyżywienia, zdrowia, mieszkania, edukacji raz pomocy materialnej w przypadku zdarzeń
losowych i niezdolności do pracy.
Polityka społeczna zajmuje się zarówno warunkami życia społeczeństwa, jak
i stosunkami międzyludzkimi w środowisku pracy i środowisku zamieszkania. W zakres
zainteresowań nauki o polityce społecznej wchodzą różnego rodzaju polityki szczegółowe,
np. polityka ludnościowa, rodzinna, polityka zatrudnienia, edukacji, płac
i dochodów z pracy, polityka ochrony pracy, ochrony środowiska, zabezpieczenie społeczne,
polityka zdrowia, mieszkaniowa, migracyjna, pomoc społeczna, planowanie i prognozowanie
społeczne. Istotny w definiowaniu polityki społecznej jest fakt zawierania w nich
podstawowych wartości socjalnych: wolność, równość, godność osoby ludzkiej
i sprawiedliwość. A także wpływ realizowanej polityki społecznej na cztery sfery życia:
pracę, dobrobyt, kulturę społeczną i ład społeczny [6, s. 10-12].
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak można zdefiniować pojęcie polityki społecznej?
2. Jakie są cele polityki społecznej?
3. Jakie są cele polityki społecznej definiowanej jako działanie?
4. Jakie znasz polityki szczegółowe?
5. Jakie wartości socjalne zawierają definicje polityki społecznej?
6. Na jakie sfery życia ma wpływ realizowana polityka społeczna?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wybierz spośród podanych celów polityki społecznej, cele definiowanej jako działalność.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z listą celów polityki socjalnej,
2) określić cele definiowane jako działalność,
3) wypisać na arkuszu papieru właściwe cele,
4) zaprezentować efekty ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 lista wybranych celów polityki społecznej na foliogramie:
 zwalczanie niedomagań dziedzinie procesu dystrybucji,
 tworzenie równego dostępu w korzystaniu z obywatelskich praw,
 utrzymanie i wzmocnienie wewnętrznych, materialnych powiązań w społeczeństwie,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
 wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie potrzeb ludności
w różnym wieku,
 integracja grup społecznych w społeczeństwo jako całość,
 usuwanie nierówności społecznych,
 wspieranie lub tłumienie pewnego systemu gospodarczego lub jego części,
 asekurowanie przed ryzykiem życiowym.
 rzutnik,
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Spośród niżej podanych wartości wybierz, te, które są wartościami socjalnymi
w rozumieniu polityki społecznej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zapoznać się z listą wartości,
2) określić wartości socjalne,
3) wypisać na arkuszu papieru wartości socjalne w rozumieniu polityki społecznej,
4) zaprezentować efekty ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 arkusz papieru A4,
 przybory do pisania,
 lista wybranych wartości na folii lub planszy:
a) wolność,
b) braterstwo,
c) pokój,
d) jedność,
e) równość,
f) godność osoby ludzkiej,
g) sprawiedliwość,
h) miłość.
 rzutnik,
 poradnik dla ucznia.
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz
Tak Nie
1) wymienić cele polityki społecznej definiowanej jako działanie? Ą% Ą%
2) wymienić wartości socjalne zawarte w definicji polityki społecznej? Ą% Ą%
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zdań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego gdy zostanie Ci wolny czas.
8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Pod pojęciem kontrakt socjalny rozumiemy
a) zdefiniowanie problemów i celów operacyjnych.
b) umowę z podopiecznym, polegającą na wspólnym uzgodnieniu celów i projektu
działania między pracownikiem socjalnym a klientem, na wyjaśnieniu i wspólnej
negocjacji wyboru możliwych rozwiązań pożądanej zmiany trudnej sytuacji oraz
określaniu na jej podstawie form i czasu trwania pracy.
c) opracowanie planu pracy i jej strukturalizacja w czasie.
d) oświadczenie klienta o chęci rozwiązania jego trudnej sytuacji.
2. Etapem kontraktu socjalnego jest
a) umiejętność wykonania jakiegoś zadania.
b) zaangażowanie osoby w realizację działania.
c) ewaluacja osiągnięć i wyników pracy.
d) zapewnienie możliwości zaspokojenia potrzeb fizjologicznych i bytowych.
3. Ocena operacyjna działania w pracy socjalnej służy do
a) wyjaśnienia postępowania podejmowanego w pracy socjalnej.
b) wskazania celów i stworzenia projektu działania.
c) zakończenia metodycznego działania.
d) skierowania osoby do kompetentnej instytucji.
4. Do diagnostycznych błędów rozumowania należy
a) spostrzeganie objawów w zmienionej ilościowej lub jakościowej postaci.
b) z
le skonstruowany wywiad.
c) spostrzeganie objawów nieistniejących.
d) błąd fałszywej przyczyny  mylenie ze skutkami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
5. Fazy projektu socjalnego to
a) konceptualizacja, operacjonalizacja, ewaluacja.
b) decydowanie, projektowanie, realizowanie.
c) techniczna, praktyczna, celowa.
d) zasadnicza, pejoratywna, analityczna.
6. Projekt socjalny nastawiony jest na
a) dokonywanie zmian jednostkowych, grupowych i środowiskowych, które są ściśle
związane z realizacją zadań pomocy społecznej.
b) zastosowanie podejścia psychologicznego.
c) profesjonalne i świadome formy aktywności.
d) kierowanie klienta do instytucji wspomagających jego rozwój.
7. Aby ustalić plan pracy należy
a) wdrożyć projekt.
b) określić kompetencje i zadania osób i instytucji uczestniczących w projekcie.
c) wesprzeć klienta finansowo.
d) opracować założenia metodologiczne.
8. Definicja osoby niepełnosprawnej
a) nie istnieje.
b) jest precyzyjnie określona.
c) jest niejasna.
d) zawiera kwestie sporne.
9. Osoby niepełnosprawne powinny
a) być izolowane.
b) kontaktować się tylko z podobnymi sobie.
c) brać pełny udział w życiu społecznym.
d) utrzymywać kontakty tylko z rodziną.
10. Projekty wdrażania osób niepełnosprawnych na rynek pracy tworzone są przez
a) Centra Aktywizacji Osób Niepełnosprawnych Zawodowo.
b) wolontariuszy.
c) pedagogów ulicy.
d) samorządy.
11. Polityka społeczna to
a) działania gminy na rzecz potrzebujących pomocy.
b) działania MOPS wobec  niepełnosprawnych życiowo .
c) polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii.
d) zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania
problemów społecznych.
12. W zakres zainteresowań polityki społecznej nie wchodzą zagadnienia polityki
a) kulturalnej.
b) ochrony zdrowia.
c) mieszkaniowej.
d) rolnej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
13. Polityka społeczna pod pojęciem wyrównywania szans rozumie
a) równy dostęp do wyżywienia, zdrowia, mieszkania, edukacji oraz pomocy
materialnej w przypadku zdarzeń losowych i niezdolności do pracy.
b) poprawę gospodarczej pozycji większości osób.
c) zapewnienie minimalnych standardów socjalnych.
d) poprawę warunków pracy szerokich warstw ludności.
14. Aspekt pedagogiczny projektu wiąże się z założeniem, że
a) głównym inicjatorem zmian środowiskowych powinno być państwo.
b) należy ulepszać środowisko życia.
c) współczesne społeczeństwo umożliwia i akceptuje projekty nastawione na
pobudzanie inicjatyw i aktywności jednostkowych i środowiskowych, które
warunkują rozwój społeczny.
d) pracownik socjalny prowadzi działania metodyczne, tzw. profesjonalne i świadome
formy aktywności, które nastawione są na pozytywną modyfikacji sytuacji, w której
znajduje się podopieczny.
15. Wdrażanie projektu, w ramach którego powinno następować systematyczne
weryfikowanie przyjętych założeń i ich zgodności z planem w formie wymiany
informacji między osobami biorącymi udział w projekcie to
a) etap projektu socjalnego.
b) wymiar projektu socjalnego.
c) element projektu socjalnego.
d) cecha projektu socjalnego.
16. Liczba grup osób niepełnosprawnych wyróżnionych na podstawie definicji to
a) 3.
b) 4.
c) 1.
d) 2.
17. Asekuracją ryzyka niepełnosprawności zajmuje się głównie
a) MOPS/GOPS.
b) gmina.
c) samorząd.
d) PFRON.
18. Rodzajem rehabilitacji osoby niepełnosprawnej nie jest rehabilitacja
a) fizyczna.
b) społeczna.
c) pedagogiczna.
d) psychiczna.
19. Sposoby nawiązywania współpracy z osobą niepełnosprawną to
a) biblioterapia, muzykoterapia, warsztaty terapii zajęciowej.
b) zajęcia korekcyjne, wyrównawcze.
c) nauczanie indywidualne w domu.
d) tworzenie ośrodków dziennego pobytu wyłącznie dla osób niepełnosprawnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
20. Termin  case study oznacza
a) rozpoznanie.
b) zweryfikowanie.
c) analizę.
d) kwestionowanie.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko ..........................................................................................................................
Stosowanie metod pracy socjalnej
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
6. LITERATURA
1. Andrzejewska A.: Biblioterapia w podmiotowym podejściu do osób niepełnosprawnych.
Opieka  Wychowanie  Terapia 2001, nr 1, s. 29-31
2. Auleytner J.: Polityka społeczna. Teoria a praktyka, Warszawa 1997
3. De Robertis C.: Metodyka działania w pracy socjalnej. BPS, Katowice 1998
4. Dziennik Ustaw z dnia 16 marca 2005 r.
5. Garvin Ch., Seabury B.: Działania interpersonalne w pracy socjalnej. BPS, Katowice
1998
6. Głąbicka K.: Polityka społeczna państwa polskiego u progu członkostwa w Unii
Europejskiej. ITeE, Radom 2004
7. http://wikipedia.ogr/wiki/polityka_ spo%C5%82eczna
8. http://www.wtzbarwice.imax.com.pl/Uslugi/uslugi.html
9. Kamiński A.: Funkcje pedagogiki społecznej. PWN, Warszawa 1982
10. Kantowicz E.: Elementy teorii i praktyki pracy socjalnej. Olsztyn 2001
11. Kwaczyńska-Butrym Z.: Niepełnosprawność  specyfika pomocy społecznej. Katowice
1998
12. Lalak D., Pilch T. (red.): Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej.
Wydawnictwo Akademickie  Żak , Warszawa 1999
13. Maciejewska J.: Jaka Integracja. Edukacja i Dialog 2006, nr 8, s. 7-11
14. Mikołajewicz W.: Praca socjalna jako działanie wychowawcze. BPS, Katowice 1999
15. Murynowicz-Hatka E.: Modele pracy socjalnej i profesje społeczne. W: Praca socjalna
w poszukiwaniu metod i narzędzi, red. Małgorzata Orłowska, L. Malinowski. Wyd.
 Żak , Warszawa 2000
16. Ossowski R.: Biblioterapia niepełnosprawnych. Bibliotekarz 1991, nr 1, s. 16-20
17. Pilch T.: Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Akademickie,  Żak , Warszawa
1998
18. Podstawy pracy socjalnej. Materiały ze szkolenia dla aspirantów pracy socjalnej MOPS
w Radomiu, Radom 2006
19. Praca socjalna w Polsce. Materiały z VII Zjazdu Polskiego Stowarzyszenia Szkół Pracy
Socjalnej, Katowice 1999
20. Richmond M.: What is Social Casework? Nowy Jork 1922
21. Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 kwietnia 2005r. w sprawie
przeprowadzenia wywiadu środowiskowego. Dzienniku Ustaw z dnia 4 maja 2005 nr 77,
poz.672
22. Rozporządzeniem Ministra Polityki Społecznej z dnia 1 marca 2005r w sprawie wzoru
kontraktu socjalnego. Dz. U z dnia 16 marca 2005r. na podstawie art. 108 ust. 2 ustawy
z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; Dz. U. Nr 64, poz. 593, Nr 99, poz. 1001
i Nr 273, poz. 2703
23. Skidmore R., Thackeray M.: Wprowadzenie do pracy socjalnej. BPS, Katowice 1998
24. Szmagalski J.: Praca socjalna w poszukiwaniu skutecznych metod w: Praca socjalna 
służbą człowiekowi. Wyd. Akad.  Żak , Warszawa 1998
25. Ustawa z 26 sierpnia 1997 o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych. Dz.U. nr 123, poz.776
26. Włoch A., Domaradzki P.: Kontrakt socjalny. Przewodnik dla pracowników socjalnych
ośrodków pomocy społecznej. W: Praca socjalna 2005, nr 4, s. 21-100
27. Wódz K.: Praca socjalna w środowisku zamieszkania. BPS, Katowice 1998
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47