Metodologia nauk przyrodniczych wyk ady

Metodologia Nauk Przyrodniczych

☻Czym jest wiedza?

Doxa- rzemieślniczy Epistema- umiejętność opisania jak coś zrobić

Epistemologia- jak ludzie rozumują, poznają świat.

Wiedza- konstruowana przez naukowców, pomaga zrozumieć świat i w
nim funkcjonować; twór konstruowany przez naukowców.

☻Rodzaje wiedzy:

- artystyczna

- naukowa

-potoczna

-religijna

☻Wiedza naukowa jako konstrukt

Konstrukt- wytwory naszego umysłu, potrzebne do opisu świata

Rozróżnianie między wiedzą a poznaniem

☻Nauka jako działanie społeczne. Wiedzę powinno się dzielić,
publikować, wiedza wykracza poza naukowców.

☻Zasady rozumowania naukowego- zdobywanie wiedzy o świecie.

-historyczne

-obecne

☻Nadrzędność przyrody i jej praw nad ludzkimi skłonnościami
interpretacyjnymi.

☻Nadrzędność wyjaśniania przyczynowego (z przyczyną sprawczą) nad
wyjaśnieniami celowymi i innymi rodzajami wyjaśnień

☻Izaak Newton- reguły rozumowania naukowego

- nie należy szukać większej liczby przyczyn, niż jest to uzasadnioną przyrodniczą
oczywistością (prawda i wystarczalność jako kryteria)

- w przyrodzie tym samym zjawiskom należy przypisywać te same przyczyny.

☻Współczesne reguły rozumowania naukowego:

- wszelkie wnioskowanie powinno być zgodne z zasadami logiki

- powinno być oparte o wcześniej potwierdzona wiedzę

- wnioski powinny prowadzić do wyjaśniania(zjawisk) w oparciu o prawa
przyrody lub wbrew nim

Makroświat-dostępny dla naszej percepcji

Mikroświat-niedostępny dla naszej percepcji np. atomy

Mezoświat- świat naszych rozmiarów, naszej częstotliwości, pośredni między
makro- i mikroświatem.

Wnioskowanie należy prowadzić na podstawie danych uzyskanych
zgodnie z regułami metod naukowych(empirycznych):

- dane można uzyskać w wyniku prowadzenia obserwacji

- dane można uzyskać w wyniku przeprowadzania doświadczeń

- dane należy opisywać wyłącznie językiem zasad obserwacyjnych

☻Zdanie obserwacyjne

- zdanie proste o rzeczach(zjawiskach)

- zdania o pojęciach w odniesieniu do rzeczy(zjawisk)

- zdanie o relacjach między pojęciami wyprowadzone ze zdań o pojęciach i
rzeczach

☻Zdania teoretyczne

Zdanie o relacjach, uogólnione dedukcyjnie ze wskazanym zakresem
obowiązywania

Obserwacje

- konieczność odróżnienia obserwacji od przyglądania się systematyczności,
powtarzalności, analiza przyczynowa i kontekstowa

- selektywność obserwacji- uzależnienie od spodziewań, wcześniejszej
wiedzy(spostrzeżeń), spodziewanych korzyści

- rodzaje obserwacji: bezpośrednie i pośrednie (z koniecznością interpretacji
wyników)

Obserwacja instrumentalna jako główna grupa obserwacji pośrednich

Obserwacje:

- bierne bezpośrednie np. obserwacja nieba, gwiazd gołym okiem

- bierne pośrednie

- czynne bezpośrednie np. otwarcie klatki piersiowej i obserwacja bijącego serca

- czynne pośrednie

Zdania obserwacyjne

- zdania proste o rzeczach(zjawiskach)- np.słupek rtęci pokazuje osiem

- zdania o pojęciach w odniesieniu do rzeczy(zjawisk)- np. słupek rtęci pokazuje 8
st C

- zdanie o relacjach między pojęciami wprowadzone ze zdań o pojęciach i
rzeczach- metale zmieniają swoją objętość proporcjonalną do ilości ciepła

☻Wyniki obserwacji- dane

- dane jako zbiór prostych zadań obserwacyjnych

- dane jako zbiór zdań obserwacyjnych o pojęciach odniesionych do rzeczy

- dane naukowe jako czynniki obserwacji, pomiarów lub doświadczeń

- dane jako cząstka wiedzy o cząstce rzeczywistości

- dane obiektywne: w naukach przyrodniczych – dotyczą świata zewnętrznego
(wobec przedmiotu)

- dane subiektywne: naukach takich jak psychologia czy socjologia dotyczą świata
wewnętrznego przedmiotu

☻Zbiór danych pozwala na rozważanie domniemań, formułowanie
hipotez i dochodzenie do twierdzeń

- domniemanie formułowane jest na podstawie zebranych danych „jako być może
jest tak jeśli warunki są takie a nie inne”

- hipoteza jest domniemaniem przekształconym w zdanie twierdzące „ jeśli tak w
takich a takich warunkach” na podstawie wiedzy pozwalającej na wykazanie jej
możliwości potwierdzanie lub sfalsyfikowanie

- twierdzenie jest potwierdzoną hipotezą (poddaną konfirmacji z wynikiem
pozytywnym)

☻Domniemania i hipotezy

- domniemanie jest zwykle zdaniem obserwacyjnym uogólnionym,
sformułowanym na podstawie danych

- hipoteza jest zwykle zdaniem obserwacyjnym uogólnionym połączonym ze
wskazaniem możliwości jego potwierdzenia lub sfalsyfikowanie

- hipotezy ekstensywne(na podstawie analogii) i kreatywne(--- danych
niedostępnych)

Harvey i jego hipoteza zamkniętego układu krwionośnego

- twierdzenie może być prawem przyrody jeśli z jego potwierdzenia wynika jego
uniwersalność

- hipotezy mogą wynikać z danych uzyskanych po przeprowadzeniu obserwacji
lub doświadczenia dotczą wtedy przedmiotu badanego i nazywamy je hipotezami
niskiego poziomu

- mogą też wynikać z danych uzyskanych w wyniku badania jednego przedmiotu
lub obiektu ale odnosi się do innego, nazywamy je wtedy trans empirycznymi lub
wysokiego poziomu

☻Karol Darwin sformułował hipotezę o naturalnej selekcji na
podstawie wiedzy o ludzkich społeczeństwach ekonomice, przeludnieniu

- hipotezy mogą dotyczyć tylko pewnej części danych uzyskanych po
przeprowadzeniu obserwacji lub doświadczeń- hipotezy

- hipotezy mogą być formułowane w celu tłumaczenia braków innych hipotez-
ochronne

Darwin- hipotezy o lukach w zapisie kopalny by chronić swoją hipotezę o
ciągłej i płynnej ewolucji

- hipotezy mogą dotyczyć relacji między uzyskanymi wynikami a badanymi
przedmiotami, albo jakaś relacja jest, albo nie ma jej a wyniki są działaniem
przypadku – hipoteza zerowa

Wynikanie

- hipotezy w naukach przyrodniczych są sprawdzane empirycznie(doświadczalnie)
wyniki doświadczeń dostarczają danych będących opisem przypadków a te w
wyniku rozumowania naukowego służą wyprowadzaniu wniosków. Wnioski
muszą być potwierdzone kolejnym doświadczeniem by mogły być uznane przez
innych naukowców.

- naukowcy dochodzą do wiedzy o świecie stosując trzy podstawowe metody
rozumowania: dedukcję, indukcję i abdukcję. Różnią się one droga dochodzenia
do wniosków na podstawie przesłanek i sposobem odkrywania reguł rządzących
badanymi zjawiskami

- przesłanki zwykle wynikają z obserwacji lub eksperymentów i ją formułowane
jako zdanie obserwacyjne

☻DEDUKCJA – wyprowadzenie wniosku będącego przypadkiem na podstawie
znanej reguły i skonstruowanej przesłanki. Jeżeli reguła i przesłanka są prawdziwe
wniosek też taki jest

- Reguła: wszyscy studenci zapisani na lektorat zaawans j ang znają go na
poziomie średniozaa

- Przesłanka: Ci trzej studenci są zapisani na lektorat z j ang na poz
średniozaawans

- Wniosek: Ci trzej studenci znają język ang na poziomie średniozaawans

INDUKCJA – wprowadzenie wniosku będącego regułą na podstawie zbioru
skończonych przypadków. Mimo że przesłanka i przypadek są prawdziwe
wniosek jest niepewny

Przypadek: ci trzej studenci są zapisani na lektorat zaawans

Przesłanka: ci trzej studenci znają język ang na poziomie średniozaawans

Wniosek: wszyscy studenci zapisani na lektorat zaawans znają ang na poziomie
średniozaawans

Nota bene- pojawia się wielki kwantyfikatora

☻ABDUKCJA- wprowadzenie wniosku będącego przypadkiem na podstawie
znanej reguły i skonstruowanej przesłanki. Jeżeli reguła i przesłanka są prawdziwe
wniosek może być prawdziwy jest prawdopodobny

☻Reguła: wszyscy studenci zapisani na lektorat zaawans z j ang znają go na
poziomie średniozaawans

Przesłanka: ci trzej studenci znają j ang na poziomie średniozaaw

Wniosek: ci studenci są zapisani na kurs zaawans

Nota bebe : brak wielkiego kwantyfikatora

Abdukcja stosowana jest w naukach przyrodniczych jako rozumowanie
pozwalające na uzyskanie wyjaśnień już przy małej ilości danych i
zwiększenie tej ilości tylko wtedy gdy wyjaśnienie jest
zadowalające(problem obarczenia teorią założeń i hipotez)

Mimo różnej konstrukcji reguł i przesłanek abdukcja jest innym rodzajem
rozumowania indukcyjnego (od szczegółu do ogółu)

☻Abdukcja pozwala na formułowanie wniosków na podstawie niewielu
obserwacji(wyników dośw, przeprowadzonych dowodów) Wnioski te
mogą być prawdziwe ale zwykle ocenia się jedynie ich
prawdopodobieństwo które rośnie w miarę zwiększania liczby obserwacji
lub eksperymentów

☻Abdukcja nazywana tez indukcją ilościową ponieważ jej moc
wyjaśniająca i prawdopodobieństwo prawdziwości rośnie wraz z ilością
danych służących do wyprowadzenia wniosków

Ponieważ w części badań przyrodniczych dane dotyczące ogromnej ilości
rzeczy lub zdarzeń badań w pewnym momencie zaprzestają ich
gromadzenia i uznają że wniosek mimo niekompletności empirycznej
jest dobrym przybliżeniem do prawdy.

W konsekwencji takiego podejścia metodologicznego należy uznać że
uzyskanie twierdzeń prawdziwych jest w drodze abdukcji niemożliwe,
możliwe jest uznanie twierdzeń prawdopodobnych

Abdukcja polega na wyprowadzeniu wniosku będącego przypadkiem na
podstawie znanej reguły i skonstruowanej przesłanki. Jeśli reguła,
przesłanka są prawdziwe wniosek może być prawdziwy

Reguła: wszystkie ryby mają 2 płetwy piersiowe, grzbietową i ogonową

Przesłanka: to zwierzę wodne ma takie płetwy

Wniosek: to zwierzę jest rybą

Ichtiolog dokonuje kolejnych obserwacji i stwierdza: to zwierzę nie ma
płetwy brzusznych jakie mają ryby za to ma zęby których ryby nie mają .
To nie jest ryba!

- wnioski uzyskane w drodze rozumowania w regułach przyrodniczych muszą być
potwierdzone empirycznie w drodze przeprowadzenia odpowiednich doświadczeń.

- wyniki doświadczeń wykonanych dla potwierdzenia wniosków opisywane są
zdaniami obserwacyjnymi które mogą być przesłankami do wyprowadzenia
nowych wniosków . dzięki temu nasza wiedza się powiększa

☻Rodzaje sprawdzania empirycznego:

- sprawdzanie pozytywne: - konfirmacja - koroboracja – weryfikacja

- negatywne: - falsyfikacja – dyskonfirmacja

Konfirmacja polega na:

- sprawdzeniu zgodności z rzeczywistością zdania syntetycznego w odniesieniu do
rzeczy opisywanej- zauważamy zgodność

- powtórzeniu sprawdzania wobec możliwie dużej liczby takich samych rzeczy

- sprawdzeniu poprawności językowej i logicznej zadań obserwacyjnych

- sformułowaniu zdania uogólnionego obserwacyjnego

- sformułowaniu twierdzenia a potwierdzeniu zdania teoretycznego

☻Schemat konfirmacji:

- wyprowadzenie ze sprawdzanego zdania teoretycznego wniosku obserwacyjnego

- przeprowadzenie doświadczeń dotyczących prognozy

- konfrontacja prognozy z wynikiem dośw

- stwierdzenie że prognoza jest prawdziwa

- orzeczenie o potwierdzeniu zdania teoretycznego

☻Kiedy konfirmacja kończy się niepowodzeniem?

- sprawdzamy wnioski- czy wyprowadzone były poprawnie

- jeżeli tak to odrzucamy całe postępowanie prowadzące do tych wniosków i
stwierdzamy że dokonaliśmy dyskonfirmacji

☻Reguły wnioskowania – przykłady

- males Popendo ponens (sposób potwierdzający przez potwierdzenie)

Jeżeli z przesłanki p wynika fakt q a przesłanka p jest prawdziwa to fakt q jest
prawdziwy

Jeżeli jest mróz kałuże zamrżają

Dzisiaj jest mróz

Kałuże są zamarznięte

- modus tollendo tollens (sposób zaprzeczający przez zaprzeczenie)

Jeżeli przesłanka p i fakt q są prawdziwe to z zaprzeczenia faktu q wynika
zaprzeczenie przesłanki p

Jeżeli jest to dziecko to jest niepełnoletnie

Jaś nie jest niepełnoletni

Jaś nie jest dzieckiem

Wyjaśnianie w naukach przyrodniczych

- wyjaśnianie jako cel w sobie

- wyjaśnianie dla spowodowania zrozumienia

Zrozumienie jako kategoria psychologiczna

Jako zaakceptowane części wiedzy

- wyjaśnianie jako postępowanie naukowe

☻WYJAŚNIANIE

- wszystkie reguły rozumowania naukowego prowadzą do wyjaśniania

☻Wyjaśnianie jakiegoś zjawiska w naukach przyrodniczych polega na

wyprowadzeniu jego opisu z jakiegoś prawa przyrody

Oprócz wskazania prawa przyrody niekiedy dwóch lub więcej praw

należy podać warunki początkowe w jakich zjawisko zaszło

- kiedy obserwator przechodzący ulicą widzi spadający z balkonu samochodzik
zabawkę wyjaśnia to podając jako prawo przyrody prawo powszechnej grawitacji,
a jako warunki początkowe zabawę dziecko na balkonie

- ☻prawa przyrody pojawiają się gdy twierdzenia dotyczące jakiegoś zjawiska lub
zjawisk zostaja uogólnione ze wskazaniem na prawidłowość w czasie: w
określonych warunkach zjawisko zachodzi i przebiega tak samo

☻Zjawisko w czasie może zachodzić pozaczasowo(prawa gazów

idealnych- sekwencja nie ma znaczenia)

Diachronicznie (prawa Mendla- sekwencja ma znaczenie)

☻Jeżeli wyjaśnienie polega na odwoływaniu się do praw przyrody
potrzebne jest ustalenie czym są te prawa

-twierdzenie uniwersalne opisujące prawidłowość zachodzącą w naszym świecie
jest prawem przyrody

-twierdzenie opisujące prawidłowość z użyciem wielkiego kwantyfikatora
(zawsze, wszędzie) jest prawem przyrody bezwzględnie uniwersalnym

Przy ustaleniu czym są prawa należy pamiętać że:

- nie każda prawidłowość jest prawem, zachowania ludzi są często skorelowane z
wieloma zmiennymi kontrolnymi (np. emocjami), które po zmianie lub ustaniu
likwidują prawidłowość

- nie każda prawidłowość jest uniwersalna

☻Prawa Keplera mówią że orbity planet naszego układu słonecznego
opisuje określona funkcja matematyczna

- prawa Keplera ukazują prawidłowość ale nie jest uniwersalna- dotyczy tylko
naszego układu słonecznego

- prawa Keplera realizują się jako konieczność – spełniają deterministyczny
warunek diachroniczności

I Prawo Keplera- planety poruszają się na orbitach eliptycznych przy czym
słońce znajduje się w jednym z ognisk elipsy

II Prawo- prędkość molowa planety na jej orbicie jest stała , oznacza to że
powierzchnia (pole) przemiatana w wybranym przedziale czasu przez promień
wodzący planety (linia planeta-słońce) jest stała- planeta bliżej słońca porusza się
po orbicie szybciej, dalej od słońca wolniej

III Prawo- kwadraty okresów obiegów planet wokół słońca sś proporcjonalne do
trzecich potęg ich średnich odległości od słońca

Prawa przyrody są zawsze sformułowane ogólnie co zwykle oznacza, że
w odniesieniu do rzeczywistego wiata są idealizacjami

- idealizacja polega na uproszczeniu problemu naukowego przez pominięcie części
warunków początkowych jako nieistotnych

- idealizacja może być stopniowa jeżeli zaczynamy przywracać wcześniej
pominięte warunki, prawo konkretyzowane

Jeżeli prawo przyrody ma swoją postać matematyczną konkretyzacja je
komplikuje

- przy obliczeniu parametrów spadania powinniśmy uwzględnić na ziemi m In
odległość rzeczy spadających od środa ziemi

- im dokładniej uwzględnimy warunki tym dokładniej wyliczymy parametry
spadania- konkretyzacje dadzą nam przybliżenie do prawdziwości prawa
konkretyzowanego

- zwiększona konkretyzacja jednocześnie skomplikuje badanie i zmniejszy
uniwersalność prawa: coś za coś

Prawa przyrody są sformułowane nie tylko w postaci idealizacyjnych
uogólnień często wykorzystywana jest reguła ujęta słowami ceteris
paribas

- warunki początkowe uznane za mało istotne są dla uproszczenia idealizacyjnego
pomijane

- kiedy jednak nie wiemy kiedy jakieś warunki są mało istotne zastrzegamy,
powinny być w badanych przypadkach takie same (będą wtedy tak samo zmieniać
skutki działania prawa)

Warunek ceteris paribus pomija pewne oddziaływania nazywane
przygodnymi

- jeśli rzecz spadająca ma małą gęstość to jej ruch może być zakłócony przez
nawet słaby podmuch powietrza; warunek ceteris paribus mówi- jeśli działają
podmuchy to przy takiej samej ich sile skutki działania prawa są takie same
(możemy je pominąć)

- jeżeli jednak w obszarze działania prawa pojawiają się rozbieżności między
przewidywaniami, a obserwacją, a konkretyzacje prawa ich nie wyjaśniają
przyjmujemy jako wytłumaczenie naruszenia reguły ceteria paribus i szukamy
warunku, który nie był podczas obserwacji taki sam.

Eksperymenty naukowe obejmują zwykle i idealizacje i warunek ceteris
paribus- ale w różny sposób.

- wszelkie eksperymenty, podczas których prowadzi się pomiary, są w jakiejś
mierze idealizacyjne

*Zakładamy że wartość odczytywana jest przynajmniej w czasie pomiaru
stała

*Zakładamy, że aparat pomiarowy daje nam dla takich samych próbek te
same wyniki

- świadomi tego, że warunki przygodne mogą wpływać na przebieg eksperymentu
powtarzamy wielokrotnie w różnych warunkach

*Wpływ warunków przygodnych zmniejszany stosując randomizacje i
opracowanie statystyczne wyników

Randomizacja- powtarzanie doświadczenia

Jeżeli prawo jest prawidłowością występującą w przyrodzie zawsze lub
wszędzie to można powiedzieć że nie tylko jest uniwersalne wyraża ono
konieczność

- z prawa powszechnej grawitacji wynika że każda rzecz upuszczona musi spaść

- jeżeli jednak musi, to pojawia się metafizyczne sformowanie, w określonych
warunkach konieczność jest deterministyczna (pod rządami praw świat jest
określony do końca i bez wyboru)

Prawa przyrody są przez współczesnych filozofów nauki i metodologów
nauk przyrodniczych ujmowane następująco:

- prawa przyrody to relacje między rzeczami wynikające z ich zasadniczych
właściwości powtarzalne i obiektywne

- sformułowanie twierdzenia, ujmującego te relacje jako związek logiczny, też
bywa nazywane prawem przyrody, ale bardziej prawidłowe jest nazywanie go
prawem nauki

- prawa przyrody leżą u podstawy wszelkich procesów i zjawisk w naszym
świecie i dlatego wszelka nauka i technologia zależy od ich znajomości i
zrozumienia

☻Rodzaje wyjaśnienia:

- definiowanie - definiendum - definiens

- wyjaśnianie - explanandum - explanans

- predykcja - proiectandum - proiectans

☻Definiowanie

Definiendum- to nazwa charakterystyczna lub unikalna

Definiens – cecha lub zbiór cech unikalnych albo charakterystycznych
właściwa dla zbioru rzeczy albo konstruktów; określa znaczenie
definiendum

Łącznik – taki jak: to , znaczy tyle co, wstawiony między definiendum a
definiens tworzy definicję

☻Definiowanie:

Eukaryota to org posiadające w kom jądro komórkowe

Jądro kom to część kom , oddzielona od cytoplazmy błoną, zawierająca kompleks
złożony z cząsteczek DNA i zasadowych białek – histonów

☻Definiowanie niepoprawne:

Prokaryota – to org nieposiadające jąder komórkowych

Brak cech nie jest cechą!!!! Powyższe zdanie jest niepoprawne metafizycznie

Powyższe zdanie jest czynnością zróżnicowania komunikacyjnego, a nie
definiowania

☻Wyjaśnianie

Explanandum- to rzecz, zjawisko, lub proces

Explanans to przyczyna zwykle sprawcza lub celowa wyjaśniająca
dlaczego miało, lub ma miejsce explanandum

Łącznik - takiej jak: „dlatego że”, „wtedy gdy” albo :z powodu”
wstawione między explanandum a explanans

Hempel – wyjaśnienie jest dobre gdy pozwala na predykcje

☻Ciemny barwnik skóry człowieka powstaje dlatego, że enzym tyrozynaza
utlenia tyrozynę i jej pochodne do barwnych melanin

Predykcja: jeżeli w skutek mutacji tyrozynaza nie będzie syntetyzowana to pojawi
się bielactwo u mutanta.

Hempel: to wyjaśnienie jest dobre, bo pozwala na perydykcje.

☻Carl Gustaw Hempel (1905-1997)

Wprowadził do opisu wyjaśniania model dedukcyjno-nomologiczny 1949 r.

Wyjaśnienie zjawiska polega na rozumowaniu dedukcyjnym w którym wśród
przesłanek (explanans) występuje co najmniej jedno prawo przyrody a wnioskiem
jest explanandum

Zjawisko tęczy polega na tym, że promienie źródeł światła białego, znajdującego
się za plecami obserwatora, pada na rozproszone w atmosferze kropelki wody, w
których ulega ugięciu zależnemu od składowej barwnej, po czym w wyniku
wewnętrznego odbicia wraca pod określonym kątem do obserwatora z części
obszaru w którym wystąpiło zjawisko.

Tęcza pojawiła się wtedy gdy:

- w pow przed obserwatorem znajdują się rozproszone krople wody

- za obserwatorem znajduje się źródło białego światła

- źródło światła znajduje się pod kątem do poziomu niższego niż 40 stopni

Po spełnieniu powyższych warunków krople wody zgodnie z prawami optyki
rozszczepią światło białe na jego barwne składowe, których części ponownie
odbiją i rozszczepią się kierując w stronę obserwatora. Obserwator dostrzeże te
fale świetlne, które docierają do niego w łuku kątowym 42 st.

Hempel wprowadził do opisu wyjaśnienia model statystyczno-
nomologiczny

Wyjaśnienie zjawiska (explanans) polega na ustaleniu prawdopodobieństwa
zajścia zjawiska które oceniane jest na podstawie danych statystycznych,
dostarczających przesłanej do sformułowania prawa probabilistycznego którego
wnioskiem jest explanandum.

Radioizotopy pierwiastków chemicznych ulegają rozpadowi jąder i
przekształcają się w inne pierwiastki

- prawo połowicznego rozpadu mówi, że każdy radioizotop rozpada się z sobie
właściwą szybkością, która powoduje że po określonym upływie czasu pozostaje
dokładnie połowa jego wyjściowej ilości

- nie wiemy, które atomy rozpadną się w którym momencie,. ale wiemy że jakieś
się rozpadną, tak by to prawo było zachowane.

Model dedukcyjno - nomologiczny wyjaśnia zjawiska, które zachodzą,
ponieważ z praw przyrody wynika, że w danych warunkach musiały
zajść; na przykład prawo ciążenia - jest uniwersalne więc ciała się
przyciągają. Badacz wyjaśnia które prawo przyrody wyjaśnia zjawisko i
jakie warunki były niezbędne by zjawisko zaszło.

Model statystyczno-nomologiczny wyjaśnia zjawiska które nie muszą
zajść jednak z określonym prawdopodobieństwem zachodzą- i pozwala

na określenie, jak duże jest to prawdopodobieństwo, na podstawie badań
statystycznych.

☻Przewidywanie

Proiectandum - to rzecz , zjawisko lub proce

Proiectans – to przyczyna zwykle sprawcza lub celowa wyjaśniająca
dlaczego w warunkach określonych przez explanans zajdzie lub powinno
zajść proiectandum

Łącznik- „jeżeli”, „wtedy, kiedy” stawione pomiędzy proiectandum i
proiectans tworzą przewidywanie.

Np. Śmierć Jana nastąpi w ciągu 48h gdy dawka heroiny, jaką zażył będzie letalna

Jan jest narkomanem i zażywa heroinę umrze wtedy gdy zażyje jej letalną dawkę.

Nauka

- specyficzny rodzaj działalności prowadzącej do tworzenia wiedzy

- suma specyficznie sprawdzonej wiedzy

- dziedzina szczegółowej wiedzy dotycząca jakiejś części rzeczywistości

☻Wiedza istnieje w umysłach ludzi

wiedza jest stanem umysłu człowieka

- stan postrzegania pozwala na obserwacje

- stan kojarzenia pozwala na analizy

- stany kojarzenia wielokrotnego pozwalają na zapamiętywanie

- zapamiętywanie pozwala na porównanie i dokonywanie syntez

Wiedza o rzeczach może byd uzyskiwana w wyniku bezpośredniego
doświadczenia lub w wyniku komunikacji o wynikach doświadczenia
innych ludzi

Na wiedzę człowieka składają się zapamiętane obserwacje własne

- innego rodzaju wiedzą są zakomunikowane i zapamiętane informacje o wiedzy
innych ludzi

- jeszcze innego rodzaju wiedzą jest wiedza o sposobach korzystania z rzeczy
zmienionych wg reguł nazywanych „ zapisywaniem informacji” (np. nauka
czytania).

Wiedza nie istnieje poza umysłami ludzi. To co nazywamy źródłami wiedzy to
przekształcone rzeczy

- książki to papier zadrukowany przy pomocy farby drukarskiej:wygląd papieru
zmieniono w sposób umowny

- nośniki pamięci to zmodyfikowane urządzenia elektroniczne- zmieniono ich stan
tak, aby działające zgodnie z konwencją inne urządzenia elektroniczne mogły
wywoład u ludzi czytelne dla nich bodźce

Rodzaje ludzkiej wiedzy:

- wiedza potoczna(powszechna, zdroworozsądkowa)

- wiedza naukowa(racjonalna)

- wiedza twórców i odbiorców sztuki (artystyczno-literacka)

- wiedza spekulatywna (filozoficzna)

- wiedza irracjonalna (objawiona, intuicyjna)

Wiedza naukowo-racjonalna

- wymóg silnej zasady racjonalności (logika, silne pojęcia, empiria)

- wymóg intersubiektywnej komunikowalności

- wymóg intersubiektywnej sprawdzalności

Wiedza paranaukowa

- wymóg słabej zasady racjonalności, czyli tylko zasady intersubiektywności
(rzeczywistej)

Wiedza pseudonaukowa

- brak racjonalności, pozorowana intersubiektywną komunikowalnością

Wiedzę naukową od potocznej (i innych rodzajów wiedzy) odróżnia
mocna zasada racjonalności.

- stopieo przekonania, z jakim głosi się twierdzenie, nie może byd większy od
stopnia jego uzasadnienia

Twierdzenie uzasadnione

- poprawne logicznie

- dowiedzione: zgodne z innymi zdaniami wcześniej uznanymi za prawdziwe

- sprawdzone empirycznie (zgodne z faktami, zgodnośd uzyskana metodami
naukowymi, w drodze konfirmacji)

Twierdzenia nieuzasadnione: hipotezy, domniemania, przypuszczenia

Wiedza potoczna(zdroworozsądkowa)

-jest ogólnikowa, nieprecyzyjna i niezbyt abstrakcyjna

- jest zwykle słabo uzasadniona (wynika z indywidualnych doświadczeo, nie
przeanalizowanych logicznie ani racjonalnie)

- zwykle jest oparta o teorię (teorie)

Wiedza artystyczno-literacka

- jest związana z literaturą i sztuką

- dostarcza informacji o człowieku i jego usytuowaniu w świecie,

- odnosi człowieka i jego interakcje ze światem do zasad moralnych a nie
racjonalnych, przez co nie jest podatna na działania i metody naukowe

Wiedza spekulatywna – filozoficzna

1) wiedza twierdzeo – propozycji

- zdania obserwacyjne o teoretyczne przekazywane z pewnością (wiarą) co do ich
prawdziwości

 Kawaler to mężczyzna nieżonaty.

- zdania wynikające z episteme

2)Wiedza możliwości – zdolności

- zdanie obserwacyjne i teoretyczne, przekazywane jako instrukcja postępowania
– umiejętnośd

 By zawiązad krawat należy… instrukcja postępowania

- zdania będące skutkiem doxa

Wiedza irracjonalna

- jest związana z mistyką i różnymi formami objawieo

- może wynikad z procesów myślowych, zwanych intuicyjnymi

- nie spełnia zasady intersubiektywności(słabej zasady racjonalności)

Dwa podstawowe warunki ludzkiej wiedzy

1. Przekonanie o prawdziwości twierdzeo uważanych za składniki wiedzy

2. Przekonanie o zdolności do odróżniania prawdy od fałszu

Przekonanie o prawdziwości jest związane wprost z przekonaniem o zdolności do
odróżniania prawdy od fałszu

Przekonanie może pokrywad się z wiarą-jest formą wiary w prawdziwośd sądów
ulegającą zachwianiu tylko wtedy, kiedy pojawia się sprzecznośd między sądami i
koniecznośd wyboru; o wyborze decydują reguły języka

Szerszy obszar stosowania wiary.

Prawdziwośd twierdzeo składających się na wiedzę
indywidualną jest zależna od racjonalności myślenia, udziału
sądów opartych o wiarę ( w szerszym rozumieniu) i udziału
sądów akceptowanych w wyniku samookłamywania się (self-
deceit)

Prwadziwośd twierdzeo składających się na wiedzę przyjętą
społecznie jest zależna od racjonalności myślenia osób
tworzących wiedzę, udziału sądów uzgodnionych
intersubiektywnie i udziału sądów akceptowanych na zasadzie
grupowych korzyści.

Dwa podstawowe warunki ludzkiej wiedzy

Pogląd głoszący kulistośd Ziemi jest sprzeczny z wiedzą potoczną-
zdroworozsądkową

- przekonanie o prawdziwości tego poglądu wynika z badao naukowych – działao
opartych o doświadczenia, zgodnych z silną zasadą racjonalności

- przekazywanie tego poglądu polega na akceptacji na podstawie wiary, bez
sprawdzenia i bez krytyki.

Przekonanie o prawdziwości jakiegokolwiek poglądu może opierad się na
1 z 3 założeo:

- pogląd ten uzasadniony jest wcześniej potwierdzonym poglądem, który był
uzasadniony jeszcze wcześniejszym poglądem… ad infinitum

-pogląd ten stanowi razem z innymi poglądami spójną sied twierdzeo o świecie

- pogląd ten nie wymaga uzasadniania ani powiązana z poprzednimi czy innymi,
ponieważ jest poglądem założycielskim (fundacyjnym).

Akceptacja przekazu na podstawie wiary może byd uzasadniona (lub
uprawniona), jeżeli wierzymy, że źródło twierdzenia jest racjonalne i
jeżeli obecnie lub wcześniej sprawdziliśmy jego naukowośd (spełnianie
silnej zasady racjonalności)

Przechodząc patrzymy na zegar na budynku Wydziału Humanistycznego: pokazuje
godz. 11:00. Przyjmujemy, że tak jest na zasadzie przekonania. Po chwili
orientujemy się, że to niemożliwe sprawdzamy godzinę i domyślamy się, że zegar
się spóźnia albo stoi. Jednak w obu tych przypadkach zegar będzie 2 razy w ciągu
doby pokazywał prawdziwą godzinę i ten kto wtedy uwierzy jego wskazówkom
będzie miał rację.

Problem ciągłości wiedzy naukowej

- kumulatywizm – skrajny i umiarkowany

- podejście dialektyczne (korespondencyjne)

- antykumulatywizm

 Koncepcja permanentnej rewolucji naukowej (Popper, Feyerbend)
 Koncepcja ewolucji i rewolucji (Kuhn)

Nauka czym jest?

- jest specyficznym rodzajem ludzkiemjdziałalności

- jest sumą specyficznie sprawdzonej wiedzy

- jest dziedziną szczegółowej wiedzy dotyczącą jakiejś części świata, razem z jej
metodologią praktyką i teorią.

Nauka

- najbardziej ogólne rozważanie o świecie nazywane jest metafizyką

- rozważania o istnieniu świata i o jego właściwościach tradycyjnie wchodzą w
obszar filozofii

-Naukowcy zajmujący się dziedzinami szczegółowymi na ogół lekceważą
metafizykę- lub uznają ją za nieistotną

Nauka to sposób tworzenia wiedzy o świecie przez stawianie pytań i
odnajdywanie odpowiedzi na nie

Jeśli odpowiedź uzyskamy stosując przyjęte w danym czasie metody
wyjaśniania i logikę to powiększymy naszą naukową wiedzę o świecie

Najbardziej ogólne pytania o świat to pytania: czym jest materia? Czym
jest przypadek? Czy każde zdarzenie podlega jakiemuś prawu?

Pytanie nauk szczegółowych dotyczą konkretnych obszarów świata:
czym jest gatunek? Czy ilość pierwiastków jest nieskończona? Czym jest
grawitacja?

Rozważania metafizyczne są oparte o analizę pojęciową i używają
argumentów rozumowych- racjonalnych

Rozważania nauk szczegółowych są oparte o obserwacje i wyniki
doświadczeń- empirię

Obie mają na celu teoretyczne wyjaśnienie doświadczenia

Metafizyka dostarcza pojęć nauce (atom Demokryta)

Niektóre próby definiowania nauk polegały na określaniu jej cech albo
skutków:

- nauka bada rzeczy zastanawiające i pobudzające ludzką ciekawość (Huxley)

- funkcja nauki to odkrywanie przyczyn rozumienie, przewidywanie i sterowanie
(Beckner)

- nauka jest organizacją i klasyfikacją wiedzy na podstawie zasad wyjaśniających
(Nagle)

Nauka zaczyna się od gromadzenia wiedzy faktograficznej:

- zbieranie danych- wstępny etap gromadzenia wiedzy

- dane są zawsze interpretowane, sposób interpretacji to część metody naukowej

- interpretacje są zawsze „obciążone teorią” ;teoria to łącznik wiedzy i nauki

Skutkiem uprawiania nauki jest powiększenie zasobów wiedzy

- naukowcy nie tylko gromadzą dane, porządkujące je, organizują i klasyfikują

- wnioski z danych wyprowadzane są zgodnie z metodami wyjaśniania

- metody uzyskiwania danych i metody wyjaśniania składają się na metodę
naukową

- jedynie tak uzyskana wiedza może być nazywana wiedzą naukową

Zakres działań które nazywamy nauką zmieniał się w kolejnych okresach
historycznych:

- w czasach starożytnych filozofia i nauka były tym samym

- w średniowieczu nauką była teologia naturalna

- w wieku XIX nauka odeszła od teologii powszechnie przyjęto zasadę
rozumowania indukcyjnego i gromadzenia wiedzy w drodze empirycznej

Skutkiem uprawiania nauki jest powiększenie zasobu wiedzy

- w początku nowożytnej nauki sądzono że samo gromadzenie danych wystarczy
do dokonywania uogólnień i tworzenia nowych teorii

- od połowy XX wieku naukowcy i filozofowie nauki sądzą że same fakty nie
mają mocy wyjaśniającej a nowe teorie powstają w wyniku tworzenia nowych
pojęć syntez niekiedy wbrew powszechnie przyjętym interpretacjom

- od czasów nowożytnych nauki naukowcy przywiązują większą wagę do odkryć
naukowych niż do tworzenia teorii oznacza to przy tworzeniu wiedzy przewagę
oceny ilościowej nad oceną jakościową(lepszym zrozumieniem świata)

- Darwin nie mógł dostać Nobla bo nie dokonał żadnego nowego odkrycia,
zaproponował jedynie nową teorię

- nowożytna biologia ukształtowała się w I połowie XIX w

- Badania prowadzone przez biologów polegały aż do początków XX w na
opisywaniu i klasyfikowaniu, przy niedostatku eksperymentów i teorii, pod
względem teorii wyjątkiem był Darwin, który jednak został powszechnie
doceniony dopiero w XX w

- nowożytna chemia i fizyka polegały i polegają na empirii, biologia polegała na
obserwacji i opisie aż do drugiej połowy XX w a nawet teraz, w XX w wiele
publikowanych prac ma charakter opisowo- obserwacyjny

- badania biologów odwołują się często do wyjaśniania historycznego a nie do
wyjaśniania przyczynowego poznajemy selekcje przyczyn i skutków, nie poznając
mechanizmów

- ponieważ aż do czasów Galileusza za główną (a niekiedy jedyną) metodą
naukową uważano eksperyment, opisowe metody biologów powodowały
dyskryminację biologii i jej niedocenianie

- skutkiem takiego podejścia do biologii były poglądy głoszące że biologia
powinna przeć się o wyjaśnianie chemiczne i fizyczne, a biologowie nie robią tego
ponieważ nie doceniają matematyki

Powstanie nowożytnego pojęcia nauki

Galileo Galilei (1564-1642)

- Bóg objawia się zarówno w Biblii jak i w księdze Natury

- Biblia napisana jest językiem ludzi i pozwala objąć rozumem objawienie

- księga Natury jest napisana językiem metafizyki a jego literami są trójkąty i koła

- wniosek: w naukach o przyrodzie nie ma miejsca dla „ jakości subiektywnych
jak barwa, zapach i smak, liczą się tylko wielkości i kształty

Wszelkie badania naukowe powinny być oparte o:

- doświadczenia

- analizę wyłącznie zjawisk

- wyjaśnianie przyczyn zjawisk

- matematyczne ujęcie czynników obserwacji i doświadczeń

Cele nauki według Francuza Bacona

- prawda

- wynalazki

Podział nauki według Bacona (1620):

1. Historia- pamięć – (wszelkie opisy jednostkowych faktów|)

2. Poezja – wyobrażania

3. Filozofia – rozum (wszelkie poznanie ogólne – Bóg, przyroda, człowiek)

Podział filozofii według Backona:

 spekulatywna- pozwala poznawad prawa przyrody
 operatywna- pozwala stosowad prawa przyrody i dokonywad

wynalazków

 jest fizyka mówiąca o tym że jak rzeczy są zbudowane jak

powstają

 metafizyka- jaka jest istota rzeczy i ich cel – tym się zajmuje

Skutkiem podziału nauk według Franciza Bacona jest trwający dyskurs o miejscu i
statusie nauk humanistycznych

-koncepcja dwóch kultur Charlesa Percy Snowa

-koncepcja trzeciej kultury Johna Brochmana

intelektualiści przedkładają bystre myślenie ponad anestezjologie mądrości

Dyskusje nad możliwością i celowością redukcji biologii od chemii i fizyki
rozpoczęła się w XVIII w.

Dyskusja nad możliwością i celowością redukcji biologii do chemii i fizyki
rozpoczęła się w wieku XVIII

- pierwszą próbą odcięcia biologii od fizyki i chemii był witalizm- powstał w XVIII
w., przetrwał aż do XX (vis vitalis)

- drugą próbą ucieczki przed redukcjonizmem fizyczno-chemicznym był
organicyzm , do chwili obecnej trwa, wzbogacony o ujęcia emergentystyczne

Emergencja- kiedy składamy system to żaden z a elementów nie ma
cech takich jak cały system (np. komórka bakteryjna: z nieżywych
składników powstaje żywa komórka)

- organicyzm wskazuje rosnącą ewolucyjnie złożonośd układów i systemów
biologicznych nieredukowalnych albo redukowalnych tylko częściowo do fizyki i
chemii

- ponieważ żywe systemy ze wzrostem złożoności wykazują coraz więcej cech
emergentnych, pojawia się problem granicy: czy wzrost złożoności będzie w
drodze ewolucji trwał czy cechy emergentne będą się pojawiały w coraz większej
ilości. Próbą odpowiedzi jest podejście holistyczne.

- wsparciem dla zwolenników metod redukcyjnych są sukcesy badao na poziomie
molekularnym i uzyskiwanych wyjaśnieo mechanizmów

- wsparciem dla zwolenników podejścia holistycznego są –skuteczne!- badania
procesów naturalnej selekcji na poziomie biosfery; procesy te są tak złożone , że
metody fizyczne i chemiczne nie dostarczają żadnych wyjaśnieo poza
cząstkowymi i jednostkowymi, niewystarczającymi dl uogólnieo ani syntezy

Struktura nauki

1. Teorie naukowe (które są od nas zależne)

2. Prawa przyrody(niezależne od nas)

3. cała reszta(ogromna liczebnie lecz o małym znaczeniu)

Teorie naukowe pozwalają wyjaśnid świat (jego fragmenty i aspekty).

Prawa przyrody pokazują regularnośd świata (takich, jakich nie możemy
zmieniad)

Jakaś częśd (obszar wiedzy) dotycząca części świata albo jakiegoś
jednego aspektu świata bywa nazywana teorią naukową.

- taka częśd wiedzy jest zrozumiała dzięki wyjaśnieniom dostarczonym przez
potwierdzone empirycznie twierdzenia sformułowane w języku specyficznym dla
wyjaśnianego obszaru.

Jeden obszar wiedzy może byd wyjaśniany przez kilka lub więcej różnych
twierdzeo, czasem uzupełniających się, kiedy indziej konkurujących ze
sobą.

Teorie naukowe powstają najczęściej przez uporządkowanie
powtierdzonych hipoten (koncepcja dedukcyjno-hipotetyczna)

- potwierdzona hipoteza staje się twierdzeniem

- twierdzenia dotyczące tych samych lub podobnych aspektów świata są
dobierane wg ich mocy wyjaśniającej (najogólniejsze mają największą moc
wyjaśniającą)

- jeżeli dobrane twierdzenia pozwalają na tworzenie kolejnych hipotez i
zwiększanie zrozumienia nazywamy je teorią.

Inne koncepcje teorii naukowych:

- teorie to to samo, co hipotezy( nie zawsze są potwierdzone, albo potwierdzone
wystarczająco, bywają łatwo formułowane i łatwo porzucane)

- teorie to uogólnienia twierdzeo szczegółowych dopuszczające wyjątki o mocy
wyjaśniającej zależnej nie od empirii lecz od znaczeo językowych , zmiennych
diachronicznie

- teorie to proste uogólnienia obserwacji i wyników doświadczeo (induktywizm)

Teoria naukowa w ujęciu hipotetyczno-dedukcyjnym zwykle wykazuje 3 cechy:

1. pewien (często wysoki) stopieo abstrakcji

2. pewien(w różnych naukach przyrodniczych różny) stopieo uogólnienia

3. głębokośd )specyficznie rozumianą)

 teoria wyjaśniająca na niższym poziomie złożoności jest głębsza;

genetyka molekularna jest głębsza od genetyki ogólnej, bo
wyjaśnia więcej odwołując się do niższego poziomu

Teorie naukowe logiki i matematyki

- są systemami dedukcyjnymi

- są w pełni zaksjomatyzowane

 zawierają kompletny zestaw twierdzeo wyjściowych,

przyjmowanych bez dowodu

- są w pełni sformalizowane

 zawierają kompletny zestaw reguł wnioskowania

Teorie naukowe nauk przyrodniczych wykazują następujące cechy:

- obejmują co najmniej 1 zdanie teoretyczne będące twierdzeniem
potwierdzonym doświadczalnie, spójnym logicznie i nie sfalsyfikowanym

- zdanie to ma określony obszar obowiązywania

-zdanie to ma na tym obszarze moc wyjaśniającą

- podczas wyjaśniania stosowane są pojęcia specyficzne dla teorii (ma ono swoje
ramy pojęciowe)

- twierdzenie(twierdzenia) teorii ma moc predykcyjną, czyli pozwala na
przewidywanie faktów , obserwacji lub wyników dla obszaru obowiązywanie

Jeżeli istnienie sposób, by teorię sfalsyfikowad , powinno się dodatkowo:

- określid reguły wyznaczające jej obszar obowiązywanie

-wskazad reguły korespondencji dla pojęd, tworzących ramy pojęciowe teorii

- określid reguły formułowanie predykcji, czyli przewidywania faktów, obserwacji
lub wyników dla obszaru obowiązywania

Darwinowska teoria ewolucji składa się z 5 podteorii o następujących
twierdzeniach:

1. Żywe organizmy się zmieniają.

2. Zmiany organizmów następują stopniowo i płynnie.

3. W miarę zmian powstają nowe gatunki.

4. Na organizmy działa w ich środowisku naturalna sekcja, powodująca przeżycie
najlepiej przystosowanych.

5. Wszystkie organizmy pochodzą od wspólnego przodka.

Teorie naukowe nauk doświadczalnych (wg neopozytywistów):

- składają się ze zdao teoretycznych

- zdania teorii są spójne (poprawne) logicznie i matematycznie

- referencyjnie zdania teorii są twierdzeniami

- twierdzenia teorii są konsekwentne semantycznie

- twierdzenia teorii są interpretowane empirycznie ( w kontekście wyników
uzyskiwanych podczas prowadzonych badao)

Imre Lakatos: teoria naukowa to jedno główne twierdzenie ,
przyjmowane jedynie na podstawie jego mocy wyjaśniającej bez
procedur sprawdzających ani falsyfikujących.

- twierdzenie to stanowi tzw. „twardy rdzeo teorii”

- jeżeli zostanie sfalsyfikowane teoria upada

- do czasu chroni je „pas ochronny” hipotez pomocniczych

- hipotezy pomocnicze podlegają potwierdzaniu u falsyfikowaniu

- jeśli pojawią się nowe fakty , tworzy się wyjaśniające je hipotezy ad hoc

Imre Lakatos: przykłady „twardego tdzenia”:

- teoria pierwotnej horyzontalności (Sten): kolumny geologiczne powstały w
wyniku nawarstwiania się kolejnych warstw skalnych kolejno na siebie

- teoria atomistyczna w chemii: wszystkie reakcje chemiczne polegają na
łączeniu lub rozdzielaniu się atomów

- teoria naturalnej selekcji w biologii: przypadkowa zmiennośd wynikająca z
mikroewolucji przechodzi w wyniku działania naturalnej selekcji w
makroewolucję, wzrost przystosowania kolejnych pokoleo do warunków
środowiska

Imre Lakatos: zbiór teorii pokrewnych (zwłaszcza dla dziedziny nauki) stanowi
program badawczy.

- na program badawczy składają się również reguły metodologiczne

- reguły metodologiczne są przyjmowane razem z „twardym rdzeniem” teorii

- częśd reguł ma znaczenie pozytywne (określają one zalecane procedury
heurystyczne)

- inna częśd reguł ma znaczenie negatywne (określają one heurystyczne
procedury, jakich należy unikad)

Procedury heurystyczne: sposoby postępowania , prowadzące do odkrywania
nowych faktów lub zależności i łączenia nowo uzyskanej wiedzy ze starymi
przekonaniami.

Początkiem jest uświadomienie niewiedzy lub sprzeczności w obrębie
wiedzy.

- kluczowym krokiem jest sformułowanie hipotezy

- następnym jest określenie sposobu potwierdzenia hipotezy (np. wybór metody
doświadczalnej)

- zalecane jest też określenie sposobu falsyfikacji hipotezy

- w razie udanego potwierdzenia hipotezy (i nieudanej falsyfikacji) należy włączyd
nową wiedzę do obszaru obowiązującej teorii lub sformułowad nową teorię.

Mario Bunge: teoria naukowa (realistyczna) to system hipotetyczno-
dedukcyjny, zbudowany z hipotez( w skrajnym przypadku z jednej)
wynikających z naszej uprzedniej wiedzy, związanych z rzeczywistością i
logicznie, i referencyjnie(przez potwierdzenie)

- każda teoria wynika ze zdao obserwacyjnych

- każda teoria jest zorganizowanym zbiorem hipotez, w różnym stopniu
potwierdzonych

- teorie dotyczące tego samego obszaru obowiązywania mogą tworzyd system
teorii.

 Przypadek 5 podteorii darwninowskich

Teorie naukowe nauk doświadczalnych (współcześnie
wg założeo realizmu)

-Twierdzenia każdej teorii należy (można) ujmowad w logicznych kategoriach
prawdy i fałszu (ex. Fizyka)

- z twierdzeo teorii wynika opis rzeczywistości , który z nią koresponduje (jest
prawdziwy) lub nie (fałszywy).

- z twierdzeo teorii wynika wiedza o przedmiotach teoretycznych, które nie dają
się bezpośrednio obserwowad (badad); ta wiedza staje się po potwierdzeniu
doświadczalnym przesłanką ich realnego istnienia.

 Przedmioty teoretyczne są intencjonalnie oddzielone od podmiotu

Biologia w praktyce i w teorii

- Metodologiczny status biologii

- Praktyczne działania biologów

Dualizm metodologiczny biologii

- Redukcjonizm w naukach przyrodniczych

- kompozycjonizm w biologii

- pytanie stawiane w poł. XX w. :Czy biologia jest nauką autonomiczną?

 Jeżeli wyjaśnienie biologii da się sprowadzid do fizyki i chemii, to

nie jest.

 Jeżeli przynajmniej częśd wyjaśnieo musi byd uzyskana metodami

specyficznymi tylko dla biologii, to jest ona nauką autonomiczną

Lokalnośd biologii

Fizyka i chemia są naukami uniwersalnymi. Biologia bada i opisuje
skooczony przedmiot poznania, wobec czego jest lokalna. Problemem
do rozwiązania nie jest skooczonośd przedmiotu poznania, tylko
skooczonośd lub nie obowiązywania wyjaśnieo uzyskiwanych przez
biologów.

 Munson: jeżeli życie istnieje tylko na Ziemi, wyniki biologów są

uniwersalne.

Specyficznośd biologii

Wiedza fizyczna i chemiczna jest ogólna i uniwersalna, obie
nauki się nawzajem uzupełniają. Wiedza biologiczna jest w
dużej mierze specyficzna tylko dla biosfery i nie uzupełnia się
ani z fizyką, ani z chemią.

Biologia przez swoją specyficznośd zaprzecza jedności nauki –
nie daje się zredukowad do fizyki i chemii, nie daje się też do
fizyki ani chemii dołączyd.

Prawa fizyki i chemii są uniwersalne. Prawa biologii nie są
uniwersalne i bywają negowane – status prawa przyrody można
im przypisad jedynie uznaniowo.

 Schleiden i Schwann stwierdzili, że wszystkie organizmy zbudowane są z

komórek. Rozwinięciem tego prawa było stwierdzenie omnis cellulae e
cellula

Cele nauki

Najczęściej spotykane w XX w. stanowisko teoriopoznawcze określa 2
podstawowe cele nauki jako:

 Zaspokojenie ludzkiej ciekawości i uzyskanie coraz lepszego zrozumienia

świata

 Zapanowanie nad światem i jego poprawianie

Zaspokojenie ciekawości i zrozumienie świata to cel z obszaru teorii, natomiast
poprawienie świata to cel praktyczny i aplikacyjny.

Cele nauki i cele biologii

Rozważania o celach nauki zawsze prowadzą do uzupełaniających rozważao o
wartościach:

 Problem dobra i problemu etyczne
 Problem kosztów badao i problem skutków badao (eugenika i niektóre

działy socjologii).

Cele poznawcze biologii wiążą się w sposób szczególny z człowiekiem, co
stwarza większą liczbę specyficznych problemów etycznych niż ma to miejsce
w przypadku innych nauk przyrodniczych.

Problemem etycznym biologii jest różnorodnego charakteru problem
poszanowania życia:

 Czy dla celów poznawczych można zabijad (wtórny problem

antropomorfizmu)

 Czy zakaz zabijania ma charakter bezwzględny

Innym problemem jest warunkowe lub bezwzględne poszanowanie integralności
genomu.

 W przypadku człowieka stanowiska reprezentują pełną rozpiętośd – od

nieograniczonej ingerencji do całkowitego zakazu manipulacji.

 W przypadku innych organizmów postulaty nieingerencji są sporadyczne

(GMO)

Reguły metodologiczne i stanowiska motywowane etycznie przeplatają się:

 Przy planowaniu eksperymentów biolog równolegle ocenia założenia

doświadczeo oraz aspekty moralne ich przebiegu i skutków

 Przy publikowaniu wyników biolog ostrożnie opisuje swoje

doświadczenia biorąc pod uwagę nie tylko poprawnośd założeo i
metodologii, ale również kontekst etyczny ich przebiegu oraz skutków.

Praktyczna biologia

Teoretyczne aspekty odkryd biologicznych są amoralne –
kategoria prawdy nie jest skorelowana z innymi kategoriami
aksjologicznymi. Aplikacyjne aspekty odkryd biologicznych mogą
prowadzid do tworzenia broni biologicznych i do syntezy
nowych leków, ratujących ludzkie życie; to pierwsze jest
oceniane powszechnie jako zło, to drugie przez (prawie)
wszystkich jako dobro.

Badania biologiczne są stosunkowo słabo zrelatywizowane do
rozważao teoretycznych i filozoficznych; biologowie częściej
kierują się nadzieją na praktyczne zastosowanie wyników swych
badao, rzadziej dążeniem do sformułowania nowej teorii.

Badania zorientowane na aplikacje wyników są zwykle
prowadzone na podstawie domniemao a nie logicznie
konstruowanych hipotez, będąc tym samym raczej
„majsterkowaniem „ Jacoba niż porządnym
eksperymentowaniem fizyków i chemików.

Według Ernsta Mayra rzeczywiste działanie biologów związane
z badaniami, poznaniem i dochodzeniem do wyjaśnieo są
odmienne od działao innych przyrodników przede wszystkim w
tym, że są metodologicznie „elastyczne”.

Elastycznośd metodologiczna badao biologicznych ma wiele
wspólnego z tak zwanym „anarchizmem epistemologicznym”
Feyerabenda i mało albo niewiele z konsekwentną metodologią
Poppera (konfirmacje i falsyfikacje/korroboracje)

Ernst Mayr wyróżnia 5 etapów wyjaśniania, charakterystycznych dla
poznawczych działao biologów:

1) Biolog dokonuje obserwacji i przeprowadza doświadczenia, po czym

analizuje uzyskane wyniki w obrębie znanych sobie teorii

2) Wyniki niezrozumiałe w obrębie teorii są podstawą do stawiania pytao:

jak? i dlaczego?

3) Pytania o wyjaśnienie zostają przeformułowane do postaci hipotez (lub

tzw. tymczasowych teorii)

4) Hipotezy zostają poddane testowaniu polegającym na przeprowadzeniu

eksperymentów tak zaplanowanych, by uzyskad konfirmację

5) Testowanie hipotez zostaje powtórzone, przy użyciu innych metod,

często w innych labolatoriach i przez innych naukowców, by uzyskad
konfirmacje wielokrotne.

6) Ostatecznie przyjęte wyjaśnienie jest wyborem z kilku potwierdzonych

hipotez jednej najlepiej potwierdzonej i jej zamianą w twierdzenie,
mające największą moc wyjaśniającą.

Wszelkie twierdzenia naukowe są formułowane w obrębie ram
pojęciowych specyficznych dla dziedziny nauki. W biologii tylko
wtedy może dojśd do sformułowania nowej teorii, kiedy zostaną
uprzednio utworzone nowe pojęcia.

Odkrywanie nowych faktów wskutek obserwacji lub
przeprowadzonych eksperymentów prowadzi do tworzenia
nowych pojęd wtedy, kiedy dotychczasowy język nie wystarcza
jako narzędzie opisu.

Wszelkie problemy poznawcze biologii, wynikają z postawienia
pytania, które zostaje przekształcone w hipotezę, po czym
wykonuje się badania mające je potwierdzid (lub obalid) a
wyniki badao mają pośrednio lub bezpośrednio odpowiedzied
na postawione pytania.

Wg Mayra wszystkie pytania stawiane przez biologów w ich
badaniach mają na celu uzyskanie odpowiedzi wyjaśniającej:
co? Jak? dlaczego?

Pytanie co?- jest pytaniem o przedmiot badania. Uzyskane
odpowiedzi mają najczęściej charakter opisowy i dotyczą
faktografii – przedmiot badania, np. populacja, jest opisywana
pod względem wielkości, złożoności, pozycji systematycznej i
lokalizacji środowiskowej. Przedmiot badania zostaje
zlokalizowany w czasie i przestrzeni.

Pytanie co?- jako prowadzące do opisu a nie do wyjaśnienia,
bywa lekceważone. Jest ono jednak pytaniem na początkowym
etapie badao niezbędnym, pozwalającym na zgromadzenie
wiedzy faktograficznej o przedmiocie badao, wiedzy tworzącej
kontekst wyjaśnienia podczas badao prowadzących do
uzyskania kolejnych odpowiedzi na pytania: jak? i dlaczego?

Badania na poziomie molekularnym pozwalającym na uzyskanie
odpowiedzi (wyjaśnieo) zaczynały się zawsze od odpowiedzi na
pytanie co?-prowadzące do opisu m.in. cząsteczek takich jak
DNA i RNA.

Pytanie jak?- jest najczęściej pytaniem prowadzącym do badao
wyjaśniających mechanizmy – od szczegółowych mechanizmów
reakcji chemicznych na poziomie atomowym, do
mechanizmów fizycznych decydujących o procesach
zachodzących w skali kosmicznej.

Pytanie jak?- bywa nazywane pytaniem fizykalistycznym,
ponieważ przed biologami stawiali je fizycy, osiągając w swoich
badaniach ogromne sukcesy poznawcze. Wśród biologów jest
ono częste podczas badao na poziomie molekularnym,
biochemicznym, genetycznym i fizjologicznym.

Pytanie jak? jest pytaniem niezależnym od chwili,
wyjaśniającym mechanizmy tu i teraz – z milczącym założeniem,
że jeśli wyjaśnimy jakiś proces, to będziemy mogli sądzid, że w
przeszłości zachodził tak samo i będzie tak samo zachodził w
przyszłości.

Pytanie jak? jest pytaniem prowadzącym do uzyskania
odpowiedzi dotyczącej relacji a nie przyczyn, chociaż przyczyny
mogą byd podczas badao ustalone i wykorzystywane do
sformułowania wyjaśnienia.

W biologii pytanie jak? uważane jest za najbardziej wartościowe
naukowe i najbardziej płodne eksploatacyjnie.

Pytanie dlaczego? Jest pytaniem prowadzącym do ustalenia
przyczyn, co oznacza zawsze następstwo czasowe – najpierw
musi zaistnied przyczyna bo nastąpił skutek badania
prowadzące do ustalenia przyczyn należą do najtrudniejszych a
uzyskane wyjaśnienia nie zawsze są jednoznaczne i
satysfakcjonujące

Pytanie dlaczego? - może prowadzid do ustalających przyczynę
bezpośrednią jakiegoś procesu lub zjawiska lub do badao
ustalających przyczynę pośrednią, historyczną.

W biologii pytanie dlaczego? Prowadzące do ustalenia
przyczyny bezpośredniej zależało zawsze od aktualnego
paradygmatu- cechy fenotypowe organizmów były takie a nie
inne, dlatego że takimi stworzył je Bóg lub dlatego że takie a nie
inne geny uległy ekspresji w czasie rozwoju organizmów.

Odpowiedź na pytanie dlaczego? Prowadzące do ustalenia
przyczyny pośredniej jest obecnie uzyskiwana przez odwołania
do ewolucji biologicznej. Mayr nazywa takie pytania- pytanie o
przyczynę „ultymatywną” lub historyczną.

Pytanie dlaczego? Prowadzące do ustalenia przyczyny
bezpośredniej daje zwykle wyjaśnienie mieszczące się w wąskim
przedziale czasu i zwykle pozwala też na ingerencje –
naukowiec może wpływad na przyczynę i modyfikowad skutek
co jest sposobem uzyskiwania wyjaśnieo ustalających jak
zachodzi proces lub jak działa mechanizm.

Odpowiedź na pytanie dlaczego? Prowadząca do ustalenia
przyczyny pośredniej nie pozwala na ingerencję, prowadzi do
ustalenia przyczyn zawartych w szerokich przedziałach czasu,
nie dopuszczających do empirycznych ingerencji.

Pytanie dlaczego? Prowadzące do ustalenia przyczyn
bezpośrednich powoduje zwykle podjęcie badao prowadzących
do uzyskania wyjaśnienia odpowiedzi jest wynikiem badao
empirycznych.

Pytanie dlaczego? Prowadzące do ustalenia przyczyny
pośredniej nie powoduje zwykle podjęcia badao rozpoczyna
natomiast proces analizy intelektualnej polegający według
Mayra na wnioskowaniu na podstawie historycznej narracji,
czyli wiedzy o procesach przyczyn- skutki jakie miały miejsce w
przeszłości.

Pytanie co? Jest w biologii nie tylko pytaniem o przedmiot
badania, lecz również pośrednio pytaniem o bioróżnorodnośd,
jeżeli na pytanie co jest przedmiotem badao biologicznych?
Udzielimy odp np. najogólniej – jest nim biosfera to
nieuniknionym pytaniem następnym jest z czego składa się
biosfera? Odpowiedź na to pytanie pochodne musi byd
odpowiedzią opisującą różnorodnośd organizmów biosfery. W
ten sposób pytanie co? Rodzi w biologii koniecznośd badao
złożoności i konieczności klasyfikacji.

Pytanie jak? Jest w biologii stawiane przy różnych poziomach
złożoności i badanych przedmiotów. Od prostych procesów na
poziomie molekularnym do wieloczynnikowych procesów
naturalnej selekcji, pytanie jak? pozwala wyjaśnid zależności i
mechanizmy bez odwoływania się do ich historii.

Wyjątkiem jest wyjaśnienie mechanizmu rozwoju
embrionalnego i osobniczego. Procesy rozwoju są procesami
historycznymi chociaż tylko w małej osobniczej skali cała
dziedzina biologii , biologia rozwoju jest skupiona na
wyjaśnianiu przez znajdowanie odpowiedzi na pytanie jak?

W biologii pytanie dlaczego? Pozwala obecnie do rekonstrukcji
procesów ewolucyjnych. Zależnie od ogólności pytania
interpretacje ewolucyjne mogą dotyczyd krótkiego lub
dłuższego przedziału czasu, lepiej lub gorzej poznanych okresów

historii życia na ziemi, jednak nic poza ewolucją biosfery nie
daje możliwości historycznego wyjaśnienia przyczyny
ultymatywnych.

Jedyną spójną wykładnią ewolucji organizmów w biosferze jest
darwinowska teoria ewolucji obecnie ujęta w STE.

Darwinowska teoria ewolucji składa się z 5 podteorii o twierdzeniach:

organizmy żywe zmieniają się

zmiany organizmów następują stopniowo i płynnie

w miarę zmian powstaję nowe gatunki

na organizmy w środowisku działa naturalna selekcja pozwalająca
przeżyd najlepiej przystosowanym

organizmy pochodzą od wspólnego przodka.

Darwinowskie tezy pozwalają na dwojakie interpretacje:

tezy Darwina dotyczące ewolucji zmienności i powstawania nowych
gatunków są obecnie wyjaśniane i uzasadniane na poziomie
molekularnym i same służą do wyjaśnienia redukcjonistycznego. Włącza
je to do obszaru rozważao mikroewolucyjnych. Metodologicznie służą do
znajdowania odpowiedzi na pytanie jak?

Tezy Darwina dotyczące naturalnej selekcji i pochodzenia organizmów
od wspólnego przodka są wyjaśniane i uzasadniane
kompozycjonistycznie, co włącza je do obszaru rozważao i badao
makroewolucyjnych

Metodologicznie służą do znajdowania odp na pytanie dlaczego?

Nasza wiedza to konstrukt

Konstrukt zwiększa się systematycznie

Szybkośd rozbudowywania wiedzy zależy od metod naukowych

Metody naukowe rozwijają się w sposób skorelowany z przyrostem
wiedzy.

Odkąd pojawiło się pismo tworzono biblioteki. Biblioteka to zbiór dzieł
zawierających informacje. Biblioteka stanowiąca jedynie zbiór książek to
informacje chaotyczne. Biblioteka w której dzieła są katalogowane i
zindeksowane to początek metody naukowej.

Pierwsza biblioteka z katalogami i indeksami zawartości dzieł –
Aleksandria – powstała w Aleksandrii w roku 280 przed Chrystusem.
Założył ją władca Egiptu Ptolemeusz I Soter dla wsparcia Museionu-
zgromadzenia ówczesnych badaczy i filozofów. Składały się na nią dwa
zbiory: Brucheion rzy Museionie i Serapion przy świątyni Serapisa.

Brucheion był dostepny tylko dla badaczy, Serapion dla mieszkaoców i
przyjezdnych.

Do czasu podbicia Egiptu przez Rzymian biblioteka aleksandryjska
systematycznie powiększała zbiory. W roku 48 podczas ataku Rzymian
spłonęły zbiory Bruchejonu ponad 40 000 zwojów.

Marek Antoniusz przekazał Aleksandrinie jako rekompensatę 200 000
tomów zrabowanych przez Rzymian w Pergamonie.

W roku 391 po Chrystusie na rozkaz Teodozjusza spalono budynki w
których znajdował się Serapaion- uległa zniszczeniu ponad ½ zbiorów.

Po upadku cesarstwa rzymskiego na zachodzi Egipt został podbity przez
władców islamskich. W 642 roku Kalif Omar zniszczył Aleksandrinę
definitywnie nakazał spalenie zbiorów motywując to tym, że księgi
zawierające to samo co Koran są niepotrzebne, zaś te, co zawierają inne
są szkodliwe.

W 1995 roku rozpoczęto budowę nowej biblioteki Aleksandryjskiej w
2002 ukooczono ją władca Egiptu chcą uczynid ja głównym ośrodkiem
naukowym świata Islamu.

W 1403 w Chinach powstała pierwsza encyklopedia- zbiór wiadomości o
charakterze naukowym, w zamierzeniu kompletny, przygotowany przez
zespół uczonych o różnych specjalnościach.

W Europie pierwszym encyklopedystą był Brunetto Latini -ułożył w XIII w
Skarbiec Wiedzy obejmujący teologię, historie powszechną, fizykę z
elementami astronomii, geografię, rolnictwo, zoologię, etykę, retorykę i
politykę.

W roku 1728 Efraim Chambers wydał dzieło: Cychopaedia: or An
Universal Dictionary of Arts and Sciences (dwa tomy in folio)

W roku 1751 ukazał się pierwszy tom Wielkiej Encyklopedii Francuskiej –
encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk, rzemiosł.

Całośd wydano po 21 latach w 28 tomach (17 tomów tekstu i 11
ilustracji)

Na początku XVI w. sądy angielskie i francuskie wypracowały pojęcie
faktu jako zjawiska lub właściwości które jest opisane językiem
zrozumiałym dla ludzi wykształconych i kiedy zaistnieje nie ulega zmianie
i było to potrzebne dla wydawania sprawiedliwych wyroków na
podstawie niepodważalnych faktów.

Badacze szybko przejęli pojęcie faktu jako bardzo użyteczne w badaniach
od połowy XVI w.- wiedza naukowa jest od tamtej pory tworzona w
oparciu o fakty.

W 1582 roku Francis Bacon wskazał za koniecznośd prowadzenie
eksperymentów przez zmienianie tylko jednego parametru (czynnika

kontrolnego, zmiennej niezależnej) dla uzyskania jednoznacznej
interpretacji czynników eksperymentów.

Bacon był następcą Alberta z Laningen z uwagi na podkreślanie
znaczenia eksperymentów w pracy naukowej, jednak poszedł dalej niż
Albert, wskazując wagę rozumowania indukcyjnego i planowania
doświadczeo z jedną zmienną

W 1665 Boyle wskazał koniecznośd powtarzalności wyników jako
kryterium ich wagi naukowej jeśli powtarza się warunki doświadczeo,
wyniki powinny byd również powtarzalne, jeśli jest inaczej to,albo wyniki
są bezwartościowe, albo doświadczenie źle zaplanowane( lub
przeprowadzone źle)

Zasadę Boyle'a nazywaną koniecznością powtarzalności stosuje się do
dziś.

Rober Boyle podał jako pierwszy definicję pierwiastka - to substancja
składająca się z jednostek podstawowych, elementów których nie można
rozłożyd na mniejsze. Wszystkie związki są połączeniem pierwiastków- co
najmniej dwóch, a mieszaniny – to występujące razem, ale niepowiązane
ze sobą różne pierwiastki lub związki. Pojęcia te stosuje się do dziś.

W 1731 roku ukazało się pierwsze naukowe czasopismo publikujące
prace badawcze recenzowane, miało tytuł „ Medical Essays and
Observations” wydawane w Edynburgu.

Prace przed drukiem początkowo recenzowali członkowie redakcji,
później specjaliści we właściwej dziedzinie spoza redakcji, uzyskiwanie
pozytywnej oceny było warunkiem opublikowania.

System recenzji zewnętrznej jest do chwili obecnej stosowany przez
redakcje czasopism naukowych, prace publikowane w czasopismach nie
recenzowanych uważane są za gorsze.

Pierwsze reguły postępowania recenzującego obowiązywały wśród
arabskich medyków w IX i X wieku, opisał je Ishaq bin Ali al- Rahwi
lekarz praktykujący w Damaszku. Lekarz leczący chorego musiał
sporządzid w dwóch egzemplarzach opis stanu chorego, swojej diagnozy,
stosowanych leków i zabiegów oraz skutków leczenia. Po wyzdrowieniu
lub śmierci rada lekarzy oceniała prawidłowośd terapii i ogłaszała
zalecenia na przyszłośd wiążące wszystkich lekarzy praktykujących na
terenie Syrii

W 1885 pierwszy raz zastosowano randomizację jako sposób uniknięcia
wpływu badacza na badana próbę. Lekarz badający wpływ leku na
chorych losowo wybierali 2 grupy pacjentów o tych samych objawach i
podali jedną terapii sprawdzonym lekiem, a drugą zastępnikiem bez
własciwości leczniczych – placebo. Skutki uśredniono i porównano co do
wielkości, jeśli w grupie leczonej skutek był znacząco większy, lek mógł
byd uznany za skuteczny.

Metodę tę stosuję się do dziś nie tylko w medycynie ale i w badaniach
przyrodniczych

W roku 1934 filozof nauki Karl Rajmund Popper zgłosił propozycję
sposobu odróżnienia działao i twierdzeo naukowych od nienaukowych.
Wg Poppera samo potwierdzenie wyników jakichkolwiek badao nie
wystarcza by uznad je za naukowe, potrzebne jest również
falsyfikowanie to jest doświadczalne sprawdzanie nieprawidłowości
wyników i twierdzeo. Jeżeli nie ma sposobu falsyfikowania wyniki
(twierdzenia) są nienaukowe.

Wyższośd falsyfikacji nad konfirmacją akceptowano w środowiskach
naukowych powoli, obecnie jednak tylko pośrednie wyniki i twierdzenia
są akceptowane bez wykazanej korroboracji. Nauki przyrodnicze
podzieliły się wewnątrz na grupy wysokiej jakości stosujące się do
popperowskiego kryterium demarkacji i grupy badao przyczynkowych,
którym metodologia Poppera nie jest potrzebna.

W roku 1937 wprowadzono do badao zasadę placebo podawanego bez
wiedzy chorego. Badani pacjenci nie wiedzieli kto z nich dostaje jaki lek,
a kto placebo, co eliminowało skutki psychosomatyczne. Metoda ta
pozostała użyteczną dla lekarzy i farmaceutów jednak w szeroko
rozumianych naukach przyrodniczych nie zyskała znaczenia, w
przeciwieostwie do „metody ślepej próby”.

W 1950 wprowadzono do badao zasadę „podwójnej ślepej próby”.
Polegała ona na tym, że podczas badao klinicznych ani pacjenci, ani
badacze nie wiedzieli kto otrzymuje lek, a kto placebo. Dawało to
możliwośd uniknięcia wszelkiego rodzaju uprzedzeo i szukania z góry
założonych przez badaczy wyników, ale paradoksalnie spowodowało
spadek liczby znaczących odkryd. Ponownie, metoda bardzo użyteczna w
badaniach ludzi nie przyjęła się w badaniach stricte przyrodniczych.

W latach 70. XX w. wprowadzono do badao naukowych symulacje
komputerowe. Pierwsze symulacje przeprowadzono w roku 1946 jednak
z uwagi na znikomą liczbę komputerów i bardzo prymitywne
oprogramowanie nie miało to znaczenia metodologicznego. Dopiero
pojawienie się komputerów w tym mainframe i zaawansowanego
oprogramowania pozwoliło na przyjęcie symulacji jako dodatkowej
metody badawczej wykorzystującej teorię modeli i oszczędzającej środki.

Symulacje komputerowe obejmują coraz nowe dziedziny nauk
przyrodniczych a ich stosowanie nazywa się często „badaniami in silico”.

W latach 90. XX w. wprowadzono do badao meta-analizę, polegającą na
skrupulatnym przeszukiwaniu zbiorów w danych uzyskanych w
badaniach doświadczalnych naukowych oraz podczas gromadzenia
danych statystycznych. Przy pomocy specjalnych programów
komputerowych wyszukiwane są wszelkie regularności, czy to o
charakterze funkcji, czy o charakterze struktury. W wielu wypadkach
meta-analiza pozwala odkryd wcześniej niezauważone mechanizmy i
relacji niekiedy o dużej mocy wyjaśniającej.

Meta-analiza obejmuje nowe dziedziny nauk przyrodniczych a jej
stosowanie nazywane jest często „przekopywanie danych „ (data
mining).

Dzisiejsze typowe badania naukowe opierają się na gromadzeniu
danych, pozwalających stwierdzid fakty, w oparciu o które formułuje się
hipotezy (falsyfikowalne). Hipotezy te są testowane w powtarzalnych
warunkach, wielokrotnie z zachowanie prób kontrolnych często
podwójnych. Wyniki publikuje się w recenzowanych czasopismach, które
są indeksowane w katalogach i dostępne w bibliotekach; niekiedy
zewnętrzne sprawdzanie wyników prowadzi do stawiania zarzutów
autorom publikacji, którym z kolei przysługuje prawo repliki

Metody naukowe rozwijają się tak jak sama nauka. Ponieważ na ten
rozwój coraz większy wpływ ma technologia, pojawia się sprzężenie
między nauką, metodologią i technologią. Kompleks naukowo-
metodologiczno-technologiczny nazywany bywa technium. Nasze życie
zależy w coraz większym stopniu od technium , czy sobie z tego zdajemy
sprawę, czy nie.

Arystoteles

Badania naukowe opierają się na obserwacjach

Wyniki obserwacji ujmujemy w zdaniach obserwacyjnych

 Zdania obserwacyjne mówią o rzeczach, ich właściwościach i

relacjach między rzeczami

Na podstawie zdao obserwacyjnych dochodzimy do zasad wyjaśniających

Na podstawie zasad wyjaśniających tworzymy zdania interpretacyjne

Zdania interpretacyjne składają się na wyjaśnienie naukowe

Arystoteles: wszelka wiedza naukowa ma u swego podłoża pierwsze zasady

Rzeczywista wiedza naukowa jest prawdziwa

Właściwości przedmiotów są wspólne dla klas przedmiotów

Jeżyk opisu naukowego wynika z właściwości opisywanych przedmiotów

i zdarzeo

Uczony posługuje się językiem izomorficznym wobec rzeczywistości

 Język izomorficzny swoją budową i właściwościami oddaje

budowę i właściwości rzeczy

Założenie filozofii nauki i przyrodoznastwa

- realizm ontologiczny (świat istnieje realnie)

- realizm teoriopoznawczy ( świat jest poznawalny, chociaż częściowo, stopniowo,
niedoskonale)

- naturalizm ontologiczny (nie istnieje nic oprócz realnego świata – dotyczy to
nauki jako działalności społecznej)

 Nie istnieje więc nic oprócz rzeczy

- naturalizm epistemologiczny (poznanie rzeczywistości jest jedynym poznaniem
naukowym)

- realizm ontologiczny (świat istnieje realnie)

 Świat składa się z rzeczy i tylko rzeczy
 Rzeczy są materialne
 Rzeczy się zmieniają
 Rzeczy na siebie wpływają – kiedy do tego dochodzi, pojawia sę

relacja między rzeczami

 Rzeczy mają właściwości
 Właściwości rzeczy dzielimy na wewnętrzne i na relacyjne

1. wewnętrzne to np. atomy, skład cząsteczki chemicznej
2. relacyjne to np. ciężar, czy bycie krewnym

 Właściwości wewnętrzne dzielimy na istotowe i przypadkowe

1. istotowe to np. kręgosłup – bycie krewnym
2. przejściowe – to np., bycie chorym

- rzeczy mają właściwości:

 Właściwości rzeczy możemy oddzielid od rzeczy
 Właściwości rzeczy rozróżniamy i nadajemy im nazwy
 Zdanie określające jakąś właściwośd rzeczy to predykat
 Predykaty powtarzane dla kolejnych rzeczy stają się

koncepcjami
(żelazo przewodzi prąd elektryczny; srebro przewodzi prąd
elektryczny; grafit przewodzi prąd elektryczny; istnieje
przewodnictwo elektryczności)

- rzeczy mają właściwości

 Odrębny rodzaj właściwości rzeczy stanowią dyspozycje

(inaczej zwane możliwościami)

 Dyspozycje dzielą się na przyczynowe i przypadkowe

1. przyczynowa dyspozycja np. rozpuszczalnośd: sól
zmieszana z wodą ulegnie rozpuszczeniu – zawsze.
2. przypadkowa dyspozycja np. rozpad jądra
radioizotopu: nastąpi z pewnością, jednak nie zależy to
od innych rzeczy i nie istnieje relacja mówiąca, kiedy
rozpad nastąpi

- właściwości rzeczy nie możemy oddzielid od rzeczy

 Orzeczenie o istnieniu właściwości rzeczy to predykat
 Orzeczenie o w braku właściwości to zdanie obserwacyjne, ale:

1. zdanie „ten owad jest owadem bezskrzydłym” jest zdaniem
wadliwym metafizycznie – brak właściwości nie jest
właściwością
2. zdanie „ten owad jest owadem bezskrzydłym” dotyczy nie
owada tylko obserwatora i jest zdaniem relacyjnym,
dotyczącym relacji między obserwatorem, rzeczą a koncepcją

- rzeczy mają właściwości:

 Orzeczenie o właściwościach rzeczy to predykat
 Predykaty powtarzane dla kolejnych rzeczy stają się

koncepcjami (pojęciami)

 Koncepcje (pojęcia) używane w abstrakcji od rzeczy stają się

konstruktami

 Konstrukty służą do opisu świata, jednak w rzeczywistości

opisują relację między bogactwem, a opisywaną przez niego
rzeczywistością

- rzeczy i konstrukty:

 Rzeczy są realne i materialne, podlegają zmianom, wchodzą w

relacje między sobą i przez to możemy je badad. Ich istnienie i
ich właściwości istotowo nie zależą od nas

 Konstrukty tworzymy do celów związanych z opisem rzeczy i

relacji między rzeczami; są od nas zależne, zmieniamy je w
miarę potrzeby, a ich właściwości zależą i od rzeczy, które przy
ich pomocy opisujemy, id nas.

- konstrukty są użyteczne komunikacyjnie i eksplanacyjnie, chociaż upraszczają
relacje, których dotyczą

 Przykładem konstruktu jest model jako takson (jednostka

systematyczna): ujmuje tylko cechy jednakowe lub
wystarczająco (np. badacze) podobne, pomija cechy unikalne
konkretnych osobników, a dla opisu taksonu realne osobniki nie
są w ogóle potrzebne

 Przykładem konstruktu relacyjnego jest drzewo filogenetyczne :

opisuje zależnośd różnych form organizmów od czasu i między
sobą (jako możliwe pokrewieostwa) – jednak organizmy,
których dotyczy drzewo, już nie istnieją.

- rzeczy mają właściwości:

 Pojęcia stosowane przy opisie świata mogą oznaczad rzeczy albo

konstrukty – nigdy oba obiekty jednocześnie

 Rzeczy opisujemy przez ich właściwości i przez ich relacje z

innymi rzeczami

 Konstrukty stosujemy przy tworzeniu modeli rzeczywistości albo

przy opisywaniu relacji między rzeczami (ale bez opisywania
tych rzeczy)

- rzeczy i konstrukty:

 Zmienianie konstruktów jest albo arbitralne dla poprawienia

użyteczności komunikacyjnej, albo uzasadnione pozyskiwaniem
nowej wiedzy dla lepszego oddania relacji między opisywanymi
rzeczami

Gatunek jako takson jest konstruktem: Tworzymy go
przez deprywację – pomijamy cechy unikalne,
pozostawiamy jednakowe albo bardzo podobne.
Wliczamy do gatunku osobniki nieżyjące. Zmieniamy
koncepcję gatunku stosownie do potrzeb
systematyzowania albo wyjaśniania, tak jak się to
odbywa obecnie w przypadku gatunków
prokariotycznych. Organizmy dzielimy relacyjnie na
należące do gatunku i nienależące do niego.

 Rzeczy są realne i materialne – istnieją
 Konstrukty tworzymy do celów związanych z opisem rzeczy i

relacji między rzeczami – nie istnieją, są stanami naszych
umysłów

 Należy odróżniad rzeczy i konstrukty od hipotezy

Hipotezą jest pojęcie umysłu. Wyróżniamy go na podstawie aktywności –
myślenia, twórczości, zdolności do komunikowania się. Nie jest to
konstrukt – nie stworzyliśmy go; nie jest to rzecz w sobie, wg części
filozofów jest superweniencją aktywnego ludzkiego mózgu. Zależnie od
założeo ontologicznych umysł albo jest pojęciem zbędnym, albo jest
właściwością istotową duszy.

Hipoteza umysłu:

 Jeżeli przyjmiemy realnośd rzeczy i tylko rzeczy, jesteśmy materialistami i

naturalistami, wobec czego umysł jest albo właściwością rzeczy (mózgu),
albo nie istnieje (słowo umysł jest użyteczne komunikacyjnie, ale nie ma
znaczenia ontologicznego)

 Jeżeli przyjmiemy dualizm ontologiczny – istnieją i rzeczy i bytem

związanym z mózgiem jako jego superweniencją, ale w przeciwieostwie

do mózgu nie jest materialny. Istnieje albo jako umysł w sobie, albo jako
istotowa właściwośd duszy.

 Jeżeli jako przyrodniczy nie deklarujemy jednoznacznej postawy

filozoficznej, uznajemy umysł za hipotezę o statucie ontologicznym do
wyjaśnienia.

Karl Rajmund Popper 1902-1994

logika odkrycia naukowego

nędza historycyzmu

społeczeostwo otwarte i jego wrogowie

domniemanie i refutacja

wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna

świat skłonności

wszechświat otwarty. Argument na rzecz indeterminizmu

Wszelka wiedza zdobyta, wszelkie procesy uczenia się podlegają na
modyfikacji, a także na odrzucaniu pewnych form wiedzy lub dyspozycji
które istniały uprzednio. W ostatniej intencji polega ona na
modyfikowaniu dyspozycji wrodzonych

wszelki wzrost wiedzy polega na doskonaleniu istniejącej wiedzy którą
zmieniamy w nadziei zbliżenia się ku prawdzie.

Wszelką ludzka wiedzę możemy podzielid na dwa rodzaje:
wiedzę subiektywną i obiektywną. Wiedza subiektywna jest
rodzajem wiedzy organizmalnej, ponieważ składa się z
dyspozycji organizmów; wiedza obiektywna składa się z
logicznej treści naszych teorii, przypuszczao, domniemao,
hipotez i twierdzeo.

Wielka ontologia związana z ludzkim poznaniem obejmuje 3 nawzajem
przenikające się światy:

I świat rzeczy fizycznych

II świat doświadczeo świadomościowych

III logicznych treści książek pojęd i idei.

Byty z tych trzech światów oddziałują na siebie przyczynowo co jest dowodem na
istnienie światów drugiego i trzeciego – w relacji do bytów świata pierwszego
czyli rzeczy fizycznych.

W trzecim świecie możemy odkrywad nowe problemy które tkwiły w nim zanim
zostały odkryte i zanim ktokolwiek je sobie uświadomił to znaczy zanim pojawiło
się w świecie drugim cos co by im odpowiadało. Przykładem mogą byd liczby
pierwsze – po ich odkryciu pojawiły się pochodne problemy, np. problem
Euklidesa.

Silne założenia ontologiczne! Pojawia się watpliwośd logiczna- skoro nie
było niczego to co by im odpowiadało, nie ma dowodu na to, że istniały.
Jeżeli nie istniały to pojawia się problem kreacji.

Człowiek jest z pewnością częścią natury, jednak w tworzeniu świata
trzeciego wykroczył poza siebie samego i naturę i naturę w jej
dotychczasowym kształcie. Ludzka wolnośd jest w istocie częścią natury
ludzkiej- przynajmniej taką, jaka istniała przed wyłonieniem się ludzkiego
języka i krytycznej myśli oraz ludzkiej wiedzy.

Brak spójności: tworzenie III świata stoi w sprzeczności z tezą o istnieniu w nim
takich niezależnych od nas obiektów jak liczby których odkrycie powoduje
konsekwencje w świecie I i II

Wiadro i reflektor

Zdania obserwacyjne nie są powiązane jedynie z przedmiotem
obserwacji są też umotywowane teoretycznie według uprzednio

posiadanej wiedzy. Umysł działa jak wiadro gromadząc informacje i
spostrzeżenia jednak wiadro to nawet pełne nie daje nam obrazu świata,
dopiero reflektor wiedzy ważącej kolejne obserwacje pozwala na
selekcję i układanie wiadra w mniej czy bardziej spójna całośd.

Na podstawie zawartości „wiadra” tworzymy hipotezy. Przy wyborze
zdao teoretycznych formułujących hipotezę lub domniemanie musimy
pamiętad by były one spójne z wcześniejszą wiedzą i by w tej spójności
zawarty był mechanizm pozwalający na przeprowadzenie postępowania
będącego falsyfikacją hipotezy lub domniemania. Jeżeli hipoteza nie
pozwala na przeprowadzenie falsyfikacji nie jest hipotezą naukową.
Możliwośd falsyfikacji to jednocześnie kryterium demarkacji
pozwalającej na odróżnienie nauki od pseudonauki.

W naukach doświadczalnych jedyną właściwą metodą badawczą jest
formułowanie domniemao i hipotez, po czym podejmowanie prób ich
sfalsyfikowania. Te, które uda się sfalsyfikowad zostają natychmiast
odrzucone. Te które nie poddały się falsyfikacji pozostają- i służą
naukowcom dopóty, dopóki mają moc wyjaśniającą i przez co
przyczyniają się do zwiększenia naszej wiedzy o świecie.

Potwierdzanie jest istotne przy wyborze zdao formułujących hipotezę
lub domniemanie. Jednak hipoteza mająca zwiększyd naszą wiedzę o
świecie, czy też przybliżyd nas do prawdy o nim powinna byd
falsyfikowana, a nie potwierdzana. Hipotezy których nie udało się
sfalsyfikowad, stają się twierdzeniami, a ich prawdziwośd rośnie z liczbą
nieudanych falsyfikacji. Taka procedura poznawcza to korraboracja, im
jest wyższa tym wyższe virisimilitude.

O chmurach i zegarach

Determinizm jako założenie epistemologiczne powoduje domniemanie
że wszystko daje się wyjaśnid i przewidzied. Jeżeli nasza wiedza

dotycząca struktur i warunków jest dostateczna. Potrafimy przewidzied
działanie zegara ponieważ znamy jego budowę, funkcję, właściwości
sprawdzające się w szerokim przedziale warunków. Nie potrafimy
wyjaśnid, ani przewidzied działania chmur bo nasza wiedza o nich i o
warunkach, w jakich się zmieniają, jest niewystarczająca.

Jeżeli determinizm jest nadrzędna zasadą funkcjonowania bytów
fizycznych, czyli tego, co składa się na świat pierwszy , to nie może on
byd determinizmem zupełnym wtedy bowiem struktura i warunki
początkowe świata pierwszego wyznaczałyby całą jego przyszłośd, tak że
nie byłyby możliwe jakiekolwiek oddziaływania z zewnątrz np. ze świata
II. W konsekwencji oznaczałoby to że nie mamy wolnej woli, nie możemy
wpływad na rzeczy, również na ciała nasze, bo ich historia jest
zdeterminowana przez ich strukturę i przeszłośd.

Jeżeli przyjmujemy – zgodnie z rzeczywistością, że trzy światy są na
siebie otwarte przyczynowo, to musimy tez przyjąd jakąś formę
indeterminizmu; kiedy matematyk myśli o liczbach, a potem wzory
ujmujące zależnośd między liczbami zapisuje na papierze, to ma miejsce
oddziaływanie przyczynowe idei trzeciego świata na umysł, którego
stany istnieją w drugim świecie i które powodują fizyczną zmianę
papieru- bytu fizycznego- w świecie pierwszym. Indeterminizm i
otwartośd wszystkich trzech światów są ze sobą nierozłącznie związane.

Popperowska teza o indeterminizmie i otwartości wszystkich 3 światów
powoduje kłopoty dla przyrodników: świat jest niewątpliwie do jakiegoś
stopnia deterministyczny, o czym świadczy fizyka, a życiu codziennym
procesy komputerowe. Jeśli świat jest do pewnego stopnia
deterministyczny, dalej już nie- to gdzie granica między determinizmem,
a indeterminizmem? Czy jest ona rozgraniczeniem dwóch obszarów, czy

raczej procesy jednego i drugiego rodzaju są wymieszane w sposób i w
stopniu dla nas zrozumiałym.?

Według filozofów analitycznych na ludzka wiedzę składają się
przekonania prawdziwe i uzasadnione. Według Poppera nasza wiedza,
ani nie jest przekonaniem, ani nie jest prawdziwa, ani uzasadniona.
Jedyne co możemy stwierdzid to, że powoli, kręta ścieżką, nasza wiedza
przybliża nas do prawdy o świecie

Nasza wiedza nieprawdziwa i nieuzasadniona, służy nam ze względnym
powodzeniem w naszych interakcjach ze światem. Rozwój naszej wiedzy
jest możliwy, dlatego że potrafimy formułowad hipotezy dotyczące
rzeczywistości na zasadzie zgodności z wcześniej sprawdzonymi
przekonaniami i tę sprawdzalnośd potrafimy stosowad konsekwentnie,
dopóki nie zacznie zawodzid. Badania naukowe prowadzone w oparciu o
powszechnie przyjęte założenia filozof. Popper nazwał metafizycznym
programem badawczym.

Teza mówiąca o funkcjonowaniu metafizycznych programów
badawczych w naukach przyrodniczych stosuje się w pełni do biologii.
Bardzo niewielu biologów przestudiowało współczesną wiedzę
dotyczącą najważniejszej w biologii teorii STE. Wielu uważa ją za
nadrzędna i w pełni potwierdzaną wyjaśniającą historycznie, wszystkie
zjawiska i procesy biologiczne. Inna teoria podlegająca naukowemu
krytycyzmowi natomiast krytyka STE budzi oburzenie, zamiast
racjonalnej naukowej polemiki. Dla większości biologów STE jest
wszystko wyjaśniającym, wszechogarniającym narzędziem
interdyscyplinarnym – jest biologicznym paradygmatem –
metodologicznie pełniącym rolę metafizycznego programu badawczego.

Teoria ewolucji biologicznej

Główną tezą metafizycznego programu badawczego współczesnej
biologii jest naturalna selekcja. Powinna byd ona rozważana w dwóch
wariantach -selekcji 1/0 i selekcji p. Selekcja 1/0- dotyczy
przeżywalności , selekcja p- rozrodu. Połączenie obu pozwala rozważad
fitness. Otwartym pozostaje problem czy NS i fitness dotyczy
organizmów, czy populacji.

Pojęcie fitness to pojęcie fenomenologiczne, oznacza brak
bezpośredniego połączenia z konkretną cechą organizmu oraz z
konkretną właściwością środowiska. Wartośd fitness ocenid można
jedynie post fatum, co uniemożliwia ujęcie jej w jakiejkolwiek prawo
nauki i przeprowadzenie jakiejkolwiek predykcji.

Pomocniczą tezą metafizycznego programu badawczego współczesnej
biologii jest teza o specjacji. Jako problem badawczy jest ona rozważana
na 3 różnych płaszczyznach: dwóch filozoficznych i jednej praktyczno-
biologicznej.

Pierwsza filozoficzna dotyczy istnienia gatunku jako bytu - jeżeli gatunek
jest jedynie konstruktem, to problem dotyczy w istocie naszego sposobu
myślenia o organizmach.

Druga filozoficzna dotyczy emergencji nowych jakości – jeżeli ma
powstad nowy gatunek, to musi też pojawid się nowa jakośd i to powinno
byd wyznacznikiem specjacji.

Biologiczna płaszczyzna dotyczy w tej chwili głównie negacji: specjacja
jest wyznaczona przez izolację rozrodczą, czyli brak zdolności do
krzyżowania osobników z różnych populacji.

Specjacja jako pomocnicza teza metafizycznego programu badawczego
współczesnej biologii jest rozważana w dwóch wariantach: kladogenezy i
anagenezy. Z punktu widzenia filozofii biologii to rozróżnienie nie ma
znaczenia ani teoretycznego, ani operacyjnego, dopóki nie będzie

wyjaśniony proces specjacji: kiedy w obrębie istniejącego gatunku
pojawią się osobniki inicjujące powstanie gatunku nowego i kiedy biolog
może mówid o tym, że nowy gatunek już powstał, Jak dotąd takiego
wyjaśnienia nie ma.

Teoria naukowa jest zawsze:

1) Ujęta w twierdzeniu będącym zdaniem teoretycznym.
2) Zdanie to ma określony obszar obowiązywania.
3) Zdanie to ma moc wyjaśniającą.
4) Jego rozwinięcie obejmuje specyficzny dla teorii aparat pojęciowy.
5) Twierdzenie teorii jest podatne o na falsyfikację i na konfirmację
6) Z twierdzenia wynika możliwośd predykcji.

Teoria ewolucji biologicznej

 Obejmuje szereg twierdzeo o różnym zakresie teoretycznym

(składa się ze zbioru podteorii)

 Ma określony obszar obowiązywania
 Ma moc wyjaśniającą, jednak jedynie przez możliwośd

interpretowania zdao obserwacyjnych na podstawie arbitralnie
dobieranych twierdzeo teoretycznych (podteorii)

 Ma aparat pojęciowy służący do tworzenia interpretacji.
 Nie jest podatna na falsyfikację, jest podatna jedynie na

wieloznaczną konfirmację.

 Nie stwarza możliwości predykcji.

Epistemologia ewolucyjna

- przegląd stanowisk

-analiza i wnioski

- podsumowanie

Prekursorzy:

 Georg Simmel (1895)

 Karl Rajmund Popper (1972)
 Donald T. Campbell (1974)

Donald T. Campbell

Ludzka wiedza przejawia się w przekonaniach i zachowaniach, które ewoluują tak,
jak cechy organizmalne a więc wskutek działania mechanizmów naturalnej
selekcji.

Ewolucja biologiczna oparta jest na genach, ewolucja pojęciowa na memach.

Mem – abstrakcyjny twór, istniejący tylko w umysłach ludzi.

Mahner i Bunge

Naturalizm epistemologiczny: poznanie jest funkcją mózgu i tylko mózgu – poza
mózgiem poznanie nie istnieje

Realizm epistemologiczny: świat może byd poznany, chod niecałkowicie. Realnośd
jest właściwością rzeczy, które wykazują też zmiennośd i zdolnośd do wchodzenia
w oddziaływania z innymi rzeczami; w przypadku rzeczy żywych oddziaływania
prowadzą do procesu nazwanego przez Darwina naturalną selekcją. Ponieważ
poznanie jest funkcją mózgu, a ten w wyniku naturalnej selekcji ewoluował, nasze
poznanie adekwatnie można opisad z pozycji ewolucjonizmu epistemologicznego.

Dawid Hull

Badania naukowe powodują przyrost naszej wiedzy: proces kumulacji wiedzy
naukowej jest jednocześnie procesem ewolucji pojęd, koncepcji i teorii.

Nauka to proces społeczny: podlega ona w społeczeostwie mechanizmom
naturalnej selekcji, w sposób analogiczny do tego, w jakim ulegają selekcji
populacje organizmów w przyrodzie.

Michael Ruse

Nie należy interpretowad epistemologii ewolucyjnej jako opisu rozwoju nauki
będącej sposobem uzyskiwania wiedzy – teorie i koncepcje nie ulegają naturalnej
selekcji n typu darwinowskiego.

Należy uznad, że epistemologia ewolucyjna jest dobrym opisem i wyjaśnieniem
procesów poznawczych człowieka – poznającego podmiotu.

Michael Bradie

Epistemologia ewolucyjna (EE) obejmuje w praktyce dwa obszary rozważao:

 Dotyczący ewolucji mechanizmów poznawczych (EEM)
 Dotyczy ewolucji teorii naukowych (EET)

EEM jest w istocie przedłużeniem ewolucji biologicznej ze wskazaniem na to, że
zdolności poznawcze stanowią cechę selekcjonowaną tak, jak inne cechy
fenotypowe.

EET zajmuje się, z różnym powodzeniem, przenoszeniem ewolucji biologicznej na
obszar ewolucji filozofii nauk dotyczących rozwoju idei i teorii naukowych.

Wim J. van der Steen

Wyjaśnienie ewolucyjne bywa traktowane jako wyjaśnienie zwiększające
prawdziwośd przekonao – nie jest to słuszne z uwagi na program EEM, w którym
naturalna selekcja preferuje przeżycie i rozród a nie uzyskanie prawdy o świecie.

Wyjaśnienie ewolucyjne bywa traktowane jako sposób interpretacji rozwoju
nauki i kumulacji wiedzy oraz jej coraz lepszych uzasadnieo (program EET) - nie
jest to słuszne z uwagi na brak analogii między naturalną selekcją działającą w
przyrodzie i nienaturalną selekcją (jeżeli w ogóle selekcja) działającą w
środowiskach naukowców i w społeczeostwie.

Jeżeli twierdzenia i teorie naukowe są tworzone i potem selekcjonowane według
ich mocy wyjaśniającej i przybliżania się do prawdy, mechanizm selekcji nie jest
analogiczny do selekcji naturalnej.

Jeżeli twierdzenia i teorie naukowe są formułowane dla uzyskania korzyści
(utrzymanie pozycji) i stosowane do tego selekcjonowanie, mechanizm selekcji
jest analogiczny do selekcji naturalnej.

Kierowanie się korzyścią jest oczywistym wynikiem ewolucyjnej adaptacji do
środowiska.

Kierowanie się wartościami takimi jak:………………

Stephen Jay Gould i Elisabeth Vrba

Brak zrostów kości czaszki u noworodków ssaków ułatwia poród i jest
stosunkowo niewielką adaptacją (zmniejsza ilośd komplikacji porodowych);
jednak skutkiem tego braku jest rozrost mózgu jeszcze przez pewien czas po
porodzie, co okazało się, z uwagi na nowe możliwości większego mózgu, ogromną
adaptacją.

Egzaptacja: cecha pojawiająca się w wyniku mikroewolucji, będąca małą
adaptacją, która po rozprzestrzenieniu się w populacji okazuje się dużą i znaczącą
adaptacją ze względu na przystosowanie inne, niż pierwotnie selekcjonowane.

Stephen Jay Gould

Rozbudowany „nadmiarowy” mózg człowieka pozwalał na stosunkowo długie
funkcjonowanie na sawannie mimo przegrzania: okazało się też, że pozwala na
myślenie abstrakcyjne i kontrolowanie narządów mowy – oraz na złożoną analizę
doznao zmysłowych.

Zwiększona funkcjonalnośd mózgu (CUN) i lepsza analiza doznao zmysłowych
znacząco poprawiła możliwości poznawcze człowieka.

Robert Audi

Ludzka pamięd jest istotna w procesie poznawania; ta zdolnośd pamięci to
element naturalizowania epistemologii.

Zmysły to podstawowe źródło przekonao; pamięd to „skład” przekonao mających
swoje źródło w percepcji zmysłowej.

Pamięd to również źródło przekonao, lecz wtórne. Przekonania „z pamięci”
pojawiają się wskutek procesualnej konfrontacji kolejnego przekonania płynącego
ze zmysłów i wcześniejszych przekonao „zmagazynowanych w pamięci”.

Pamięd jest podstawowym źródłem uzasadniania.

Ludwig Huber

Poznanie jest funkcją mózgu, który jest zbiorem kombinatorycznie połączonych
neuronów.

Procesy zachodzące w mózgu nie są selekcjonowane, ponieważ nie są
adaptacjami (chociaż często są nimi zachowania, wynikające z tych procesów).

 Procesy zachodzące w mózgu mogą byd nulaptacjami
 Behawioralne skutki procesów zachodzących w mózgu mogą byd

znaczącymi adaptacjami

Procesy zachodzące w mózgu są nulaptacjami , ponieważ same
nie zmieniają wartości fitness organizmu, jednak kiedy procesy
te powodują skutki behawioralne , mogą zmieniad tę wartośd i
wtedy – poprzez swoje skutki – mogą byd adaptacjami albo
malapatacjami

Ponieważ skutki behawioralne są selekcjonowane, procesy je
wywołujące są selekcjonowane chociaż pośrednio, wobec czego
organizm ponosi skutki tej selekcji proporcjonalne do zmiany
wartości fitness. Prowadzi to do stopniowego zwiększania się w
populacjach liczby osobników o umysłach skutecznie
wykorzystujących swoje środowisko.

Ewolucja polega na innowacjach. Kiedy pojawia się innowacja,
może podlegad selekcji, jeżeli jest dziedziczona i nie jest
nulapatacja.

Procesy zachodzące w mózgu mogą byd skutkiem innowacji –
np. innych w poprzednich pokoleniach połączeo sieci

neuronalnej; mogą też same byd innowacjami, jeżeli poprzednie
pokolenia takich procesów nie przeprowadzały.

Procesy prowadzące wzrost poznania i jako skutek wzrost
wiedzy są innowacjami i jednocześnie są adaptacjami, ponieważ
zwiększają wartośd fitness.

Procesami poznawczymi zajmuje się kognitywistyka – nauka z
pogranicza filozofii i nauk przyrodniczych, wyspecjalizowana w
modelowaniu funkcji mózgu i tworzeniu ludzkiej wiedzy.
Według kognitywistów interakcje ze światem powodują
pojawienie się w naszym umyśle/ mózgu reprezentacji, które
pozwalają na tworzenie wiedzy o właściwościach tego świata.
Im dokładniejsza reprezentacja, tym lepsza wiedza; zdolnośd
powstawania reprezentacji jest adaptacją kluczową dla
skutecznego poznawania rzeczywistości.

Założenia kognitywistyki nazywane są kognitywizmem, można
je ująd w dwóch podstawowych tezach. Po pierwsze- nasze
poznanie zależy wprost od naszego mózgu, czyli sieci
neuronowej, pozwalającej na analizę danych zmysłowych i
kontrolowanie części funkcji ciała. Po drugie, nasz mózg jest
całkowicie materialny i przez to podatny na badania. Badania
mózgu i jego funkcji jest możliwe między innymi dlatego, że w
miarę destrukcji mózgu jego funkcje ulegają również destrukcji,
co pozwala na wyjaśnienie zależności między strukturą, a
funkcją naszego ciała.

Nasz umysł jest superweniencją naszego CUN, zależy od takich
materialnych cech, jak sposób połączeo neuronów w mózgu,
jego kontekst tkankowy i procesy metaboliczne zachodzące w
jego komórkach.

Nasze zdolności poznawcze są emergencją naszego CUN, są
mniejsze lub większe w zależności od jego złożoności
systemowej, a nie od prostej liczby neuronów połączonych w
sied.

Dzięki naszym zdolnościom poznawczym zależnym od CUN,
możemy poznad samych siebie. Poznanie np. naszych narządów
zmysłów pozwala przekraczad ich ograniczenia. Wynikiem tego
przekroczenia jest dodatkowa wiedza o świecie, zwiększająca
prawdziwośd (a właściwe popperowskie verisimilitude naszych
sądów i przekonao).

Większośd ograniczeo naszego ciała i naszych zmysłów możemy
przekraczad, stosując twórcze rozwiązania uzyskiwane przez
nasz umysł w sposób zależny od możliwości naszego mózgu.
Jest on narządem rozwiązywania problemów, ograniczanym w
swoim działaniu przez zakres możliwych funkcji, wynikających z
jego budowy.

Poznając budowę naszego mózgu, dochodzimy do wiedzy o nim
będącej konstruktem tego właśnie mózgu. Jest ona na tyle
ograniczona pod względem poznawczym, na ile ograniczony jest
w swoich funkcjach mózg.

Ograniczenia naszego mózgu nie są nam znane. Żeby je poznad,
rozwiązad problemy związane z ich przekroczeniem i
przekroczyd je, musielibyśmy dysponowad narządem poznania
zewnętrznym w stosunku do naszego mózgu, o możliwościach
poznawczych większych niż ma nasz mózg. Takim narządem nie
dysponujemy.

Nasz obraz świata, wynikający z naszej wiedzy o świecie jest
subiektywny, ponieważ wynika z działao poznawczych
warunkowanych przez możliwości naszego aparatu
poznawczego. Możliwości te są ograniczone w sposób, jakiego
nie znamy i w zakresie jakiego nie potrafimy ocenid. Możemy
więc sądzid, że nasze przybliżenie się do prawdy o świecie jest
skazane na ostateczne niepowodzenie- nasza wiedza o świecie
jest i pozostanie subiektywna, w stopniu jakiego nie potrafimy
ocenid.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zaliczenie-materiał, Metodologia nauk przyrodniczych
METODOLOGIA NAUK PRZYRODNICZYCH wyklady do druku, BioŚR, metodologia nauk przyrodniczych
wyk ady z etyki 1 5 internet
ZPKB wyk ady AK
Metodologia nauk spolecznych wyklad id 294758
Metodologia - wykład 5.12.2010 - dr Cyrański, Metodologia nauk społecznych
fizjo - wyk+éady, Leśnictwo UP POZNAŃ 2013, Fizjologia roślin drzewiastych
Elementy metodologii nauk humanistycznych
Metod nauk przyrod Ezgamin pytania
METODOLOGIA NAUK?DAWCZYCH
Metodologia nauk społecznych notatki skrót 01
DI Wyk ady (prof K Marcinek) [2006 2007]
Erystyka, Logika i ogólna metodologia nauk
Analiza i przetwarzanie obraz w W.1, !!!Uczelnia, wsti, materialy, III SEM, Wyk ady
Metodologia nauk społecznych, Socjologia, Socjologia. Różne pliki
wybrane metody w socjologii, socjologia, metodologia nauk spolecznych
Metodologia nauk społecznych wykłady

więcej podobnych podstron