127
Cele rozdziału: Głównym celem rozdziału jest zapoznanie studenta z wy-
branymi schorzeniami układu endokrynologicznego, przyczynami i objawa-
mi zaburzeń endokrynologicznych, głównymi metodami diagnostyki i lecze-
nia oraz problemami pielęgnacyjnymi pacjentów.
Po przestudiowaniu treści zawartych w rozdziale oraz materiałów
uzupełniających student będzie potrafił:
1. Wymienić przyczyny, podmiotowe i przedmiotowe objawy kliniczne,
metody rozpoznawania i leczenia chorób tarczycy oraz cukrzycy.
2. Analizować, porównywać i różnicować zaburzenia hormonalne związa-
ne z niedoborem lub nadmiarem hormonów tarczycy.
3. Zinterpretować informacje zebrane podczas wywiadu oraz badania fizy-
kalnego.
4. Zastosować procedury postępowania pielęgniarskiego wobec pacjentów
z chorobami układu endokrynologicznego.
5. Sformułować główne problemy pielęgnacyjno-lecznicze pacjentów
w poszczególnych schorzeniach endokrynologicznych.
PIELĘGNOWANIE PACjENTóW
W WYBRANYCh ChOROBACh
ukłADu
ENDOkRYNOLOGICZNEGO
Jolanta Lewko, Katarzyna Łagoda,
Regina Sierżantowicz
6
Repetytorium01.indd 127
2010-08-25 12:19:16
128
6.1.
Choroby tarczycy
Tarczyca jest dużym, nieparzystym gruczołem, otoczonym torebką łączno-
tkankową. Zbudowana jest z dwóch płatów połączonych więziną, zwaną cie-
śnią tarczycy. Znajduje się w przedniej części szyi i przylega do chrząstki
tarczowej krtani. Wewnątrz gruczołu znajdują się komórki pęcherzykowe
tarczycy. Wypełnione są płynem koloidowym zawierającym jodotyreoglobu-
linę. Jodotyreoglobulina rozpada się pod wpływem enzymów na hormony
tarczycy: tyroksynę (T
4
) i trójjodotyroninę (T
3
), które są wydzielane do krwi.
Hormony gruczołu tarczowego wpływają na zużycie tlenu przez tkanki,
spalanie wewnątrzkomórkowe, syntezę białek, syntezę i rozpad cholesterolu,
resorpcję węglowodanów w jelitach i regulację gospodarki wodno-elektroli-
towej. Wytwarzanie hormonów tarczycy uzależnione jest od TSH – hormonu
wydzielanego przez przedni płat przysadki mózgowej. Do prawidłowej
czynności tarczycy niezbędny jest jod pobierany z pokarmu.
6.1.1.
Nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy (hipertyreoza) jest stanem patologicznym, w którym
dochodzi do zwiększenia wydzielania hormonów tarczycy. Przekraczają one
wówczas aktualne zapotrzebowanie organizmu. Hipertyreoza jawna jest ze-
społem objawów wywołanych nadmiernym stężeniem hormonów tarczycy
(HT).
Utajona (subkliniczna) nadczynność tarczycy przebiega bezobjawowo
lub z nieznacznie nasilonymi objawami.
Przyczyny nadczynności tarczycy:
choroba Gravesa–Basedowa;
wole wieloguzkowe nadczynne;
autonomiczny nadczynny guzek tarczycy;
podostre zapalenie gruczołu tarczowego;
przewlekłe autoimmunizacyjne zapalenie gruczołu tarczowego;
nadmierne wydzielanie TSH;
rak tarczycy;
zatrucie preparatami tarczycy.
Objawy
Objawy podmiotowe:
niepokój, drażliwość, płaczliwość, nadmierne pobudzenie psychorucho-
we, bezsenność, lęk, trudności w koncentracji uwagi;
kołatanie serca, zaburzenia rytmu serca;
niekiedy objawy niewydolności krążenia;
biegunka, zwiększenie apetytu, zmniejszenie masy ciała;
Repetytorium01.indd 128
2010-08-25 12:19:16
129
osłabienie i nadmierna męczliwość mięśni;
zaburzenia miesiączkowania u kobiet;
nadmierna potliwość;
uczucie ciepła;
wypadanie włosów.
Objawy przedmiotowe:
drobnofaliste drżenie rąk;
czynność serca > 90/min;
migotanie przedsionków;
retrakcja powiek (wrażenie wpatrywania się);
zmniejszenie masy mięśniowej;
osłabienie mięśni;
skóra ciepła, różowa, wilgotna, nadmiernie gładka;
włosy, cienkie, łamliwe;
wole tarczycy.
Diagnostyka
Diagnostyka wymaga wykonania badania przedmiotowego i podmiotowego.
Badania laboratoryjne:
oznaczenie stężenia hormonów w surowicy krwi (TSH, wolne HT);
morfologia krwi obwodowej;
lipidogram, ALT;
oznaczenie stężenia białka w surowicy krwi;
oznaczenie fosfatazy zasadowej;
oznaczenie stężenia wapnia.
Inne badania:
badanie palpacyjne szyi;
USG tarczycy;
biopsja tarczycy;
scyntygrafia tarczycy;
rtg klatki piersiowej;
EKG;
badanie okulistyczne.
Zadania pielęgniarki
Pielęgniarka ma następujące zadania:
pobieranie krwi na badania laboratoryjne;
przygotowanie psychiczne i fizyczne pacjentów do badań diagnostycz-
nych;
wykonanie EKG;
Repetytorium01.indd 129
2010-08-25 12:19:16
130
pomiar tętna, RR, oddechu;
pomiary antropometryczne: pomiar masy ciała, wzrostu, ocena wskaźni-
ka BMI;
obserwacja stanu skóry;
ocena stanu psychicznego;
ocena czynności przewodu pokarmowego (wypróżnienia, apetyt).
Leczenie
Leczenie obejmuje farmakoterapię, leczenie jodem promieniotwórczym i le-
czenie operacyjne.
Farmakoterapia:
tyreostatyki – tioamidy;
inne leki zmniejszające stężenie HT;
β-blokery, np. propranolol.
Profilaktyka
W profilaktyce nadczynności tarczycy drugo- i trzeciorzędowej ważne
są edukacja zdrowotna i motywacja pacjenta do:
systematycznego przyjmowania leków;
przestrzegania diety z ograniczeniem substancji wolotwórczych;
zaprzestania palenia papierosów;
unikania leków przeciw przeziębieniu zawierających efedrynę, środków
stymulujących zawierających kofeinę, preparatów zawierających jod
(witamin, leków przeciwastmatycznych i wykrztuśnych, kosmetyków
do opalania, substytutów soli).
Choroba Gravesa–Basedowa
Jest chorobą autoimmunologiczną tarczycy, polegającą na wytwarzaniu
przeciwciał skierowanych przeciw receptorowi TSH (anty-TSHR). Czynniki
endogenne i egzogenne w jej patogenezie to: predyspozycje dziedziczne, pa-
lenie tytoniu, stres, estrogeny.
Objawy
W chorobie Gravesa–Basedowa występują następujące objawy:
wole naczyniowe;
orbitopatia tarczycowa (wytrzeszcz gałek ocznych, łzawienie, zaczer-
wienienie spojówek, ból przy ruchach gałki ocznej, obrzęk powiek, spo-
jówek i mięska łzowego; przekrwienie spojówek);
Repetytorium01.indd 130
2010-08-25 12:19:16
131
obrzęk przedgoleniowy – tzw. dermatopatia tarczycowa (1–3%);
autoimmunologiczne zapalenie skóry.
Powikłania:
niedomykalność powiek;
owrzodzenie rogówki oka;
zaburzenia ostrości widzenia;
utrata wzroku (w wytrzeszczu złośliwym).
Diagnostyka
Rozpoznanie obejmuje badanie przedmiotowe i podmiotowe.
Badania laboratoryjne:
oznaczenie stężenia TSH, fT
4
, fT
3
;
oznaczenie stężenia przeciwciał anty-TSHR;
morfologia,
lipidogram.
Badania obrazowe:
USG tarczycy;
rtg klatki piersiowej.
Wykonuje się również badanie okulistyczne.
Zadania pielęgniarki
Zadania są następujące:
pomiary antropometryczne (masa ciała, wzrost), ocena wskaźnika BMI;
pobieranie krwi na badania laboratoryjne;
przygotowanie psychiczne i fizyczne pacjentów do badań obrazowych;
wykonanie EKG;
pomiar tętna, RR, oddechu.
Leczenie
W leczeniu choroby Gravesa–Basedowa wykorzystuje się farmakoterapię,
leczenie jodem promieniotwórczym i leczenie operacyjne.
Profilaktyka
Profilaktyka drugo- i trzeciorzędowa polega na eliminacji czynników nasila-
jących dolegliwości związane z orbitopatią (np. zanieczyszczone i suche po-
wietrze, dym tytoniowy, intensywna i długotrwała praca narządu wzroku).
Repetytorium01.indd 131
2010-08-25 12:19:16
132
Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie
Problem pielęgnacyjny: Częste wypróżnienia (4–5 razy na dobę) związane
z nadmiernym pasażem jelitowym.
Cel opieki: Zapobieganie odwodnieniu, regulacja wypróżnień.
Zadania pielęgniarki:
opiekuńczo-terapeutyczne
ocena stanu nawodnienia (bilans płynów, diureza, stan skóry i błon ślu-
zowych, pomiar masy ciała);
podanie leków przeciwbiegunkowych zgodnie ze zleceniem lekarza;
promujące zdrowie
poinformowanie pacjenta o konieczności ograniczenia produktów nasi-
lających pasaż jelitowy (np. owoce, soki owocowe, kofeina, alkohol, na-
poje gazowane, tłusty rosół, produkty mleczne, ziarna zbóż, słodycze,
warzywa kapustne, cebula);
poinformowanie pacjenta o konieczności zwiększenia podaży płynów
do 2,5 l/dz.;
poinformowanie pacjenta o konieczności włączenia do diety produktów
zapierających (herbata, napar z suszonych jagód, kisiel, kakao na wo-
dzie, galaretki, ryż, suchary);
zapoznanie pacjenta z czynnikami nasilającymi dolegliwości (palenie ty-
toniu, stres, nadmierny wysiłek fizyczny, tarte jabłko, gotowana mar-
chew);
zapoznanie pacjenta z zasadami pielęgnacji krocza po każdym oddaniu
stolca (toaleta, stosowanie maści lub kremu alantan bądź wazeliny
na okolicę odbytu).
Problem pielęgnacyjny: Utrata masy ciała związana ze zwiększoną prze-
mianą materii.
Cel pielęgnacji: Zapobieganie utracie masy ciała.
Zadania pielęgniarki:
zalecenie pacjentowi kontrolowania masy ciała raz w tygodniu i prowa-
dzenia dzienniczka samokontroli (spożywane posiłki, aktywność fizycz-
na i masa ciała);
zapoznanie pacjenta z zasadami zalecanej diety (wysokokaloryczna, wy-
sokobiałkowa, z ograniczeniem błonnika pokarmowego i kofeiny);
zaproponowanie konsultacji z dietetykiem w celu opracowania indywi-
dualnej diety;
zapoznanie chorego z metodami zwiększania kaloryczności posiłków
(np. dodawanie majonezu, sosów, śmietany, makaronu);
poinformowanie o konieczności wyeliminowania lub ograniczenia pale-
nia tytoniu.
Repetytorium01.indd 132
2010-08-25 12:19:16
133
Problem pielęgnacyjny: Podwójne widzenie, nadwrażliwość na światło,
łzawienie związane z oftalmopatią tarczycową.
Cel opieki: Zmniejszenie dolegliwości.
Zadania pielęgniarki:
poinformowanie pacjenta o konieczności systematycznego przyjmowa-
nia leków hamujących procesy autoimmunologiczne (steroidy, diuretyki)
zgodnie z zaleceniami lekarza;
motywowanie pacjenta do wyeliminowania czynników nasilających do-
legliwości (stres, palenie tytoniu bierne i czynne, wiatr, zadymione po-
mieszczenia, nadmierne nasłonecznienie, nagła zmiana temperatury oto-
czenia, odwodnienie, długa praca przy komputerze, szkła kontaktowe,
intensywna praca gałek ocznych);
nauczenie pacjenta pielęgnacji oczu (stosowanie sztucznych łez, spanie
na wysokich poduszkach, noszenie ciemnych okularów, stosowanie
chłodzących maseczek i żeli do oczu).
Problem pielęgnacyjny: Nadmierna potliwość skóry.
Cel opieki: Zmniejszenie dolegliwości.
Zadania pielęgniarki:
wyjaśnienie pacjentowi związku nadmiernej potliwości z zaburzeniami
hormonalnymi;
motywowanie pacjenta do eliminacji czynników nasilających dolegliwo-
ści (stres, zmęczenie, nieprawidłowa odzież, klimatyzacja, nadwaga);
wskazanie sposobów eliminacji nadmiernej potliwości skóry (np. stoso-
wanie antyseptycznego i antybakteryjnego mydła i/lub żelu do kąpieli,
codzienna zmiana ubrań i bielizny, codzienna kąpiel, zwłaszcza po wy-
siłku fizycznym, unikanie ubrań z włókien syntetycznych, zapewnienie
optymalnej temperatury otoczenia, zapobieganie przegrzewaniu po-
mieszczeń).
Problem pielęgnacyjny: Brak wiedzy na temat leczenia jodem promienio-
twórczym.
Cele opieki: Zwiększenie wiedzy na temat leczenia, przygotowanie chorego
do terapii.
Zadania pielęgniarki:
poinformowanie pacjenta o sposobie przygotowania się do terapii (zgło-
szenie się na czczo, zaprzestanie stosowania leków przeciwtarczyco-
wych – tiamazol 5–7 dni przed leczeniem, PTU miesiąc przed leczeniem
131
I; w przypadku leczenia ambulatoryjnego ograniczenie kontaktu
z dziećmi i kobietami w ciąży przez pierwszy tydzień leczenia, wyklu-
czenie ciąży u kobiet);
Repetytorium01.indd 133
2010-08-25 12:19:16
134
uprzedzenie pacjenta o konieczności planowania ciąży dopiero po 6–12
mies. od momentu zakończenia terapii oraz zgłaszania się na kontrolę
w celu oznaczenia TSH po 3, 6 i 12 miesiącach, a następnie co rok;
zaproponowanie pacjentowi rozmowy z lekarzem prowadzącym na te-
mat leczenia jodem promieniotwórczym.
Problem pielęgnacyjny: Przełom tarczycowy.
Cele opieki: Niedopuszczenie do powstania wstrząsu kardiogennego, za-
pewnienie bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego.
Zadania pielęgniarki:
ułożenie chorego w pozycji bezpiecznej;
założenie kaniuli do żyły obwodowej;
pobieranie krwi na badania biochemiczne co 12 godz.;
ocena parametrów życiowych (RR, tętno, temperatura, oddech, stan
świadomości – za pomocą skali Glasgow);
podłączenie kardiomonitora, wykonanie EKG;
podanie tlenu przez wąsy tlenowe lub maskę z przepływem 2 l/min;
założenie cewnika do pęcherza moczowego;
kontrola diurezy godzinowej, ocena bilansu płynów;
stałe monitorowanie temperatury ciała;
zastosowanie fizykalnych metod obniżania temperatury ciała;
obserwacja w kierunku zaburzeń psychotycznych.
6.1.2.
Niedoczynność tarczycy
Jest to zespół objawów klinicznych wywołanych niedoborem HT.
Przyczyny niedoczynności tarczycy:
przewlekłe autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy;
podostre zapalenie tarczycy;
poporodowe zapalenie tarczycy;
całkowite lub subtotalne usunięcie tarczycy;
radioterapia okolicy szyi i klatki piersiowej;
przedawkowanie leków przeciw hormonom tarczycy;
znaczny niedobór jodu w środowisku;
ekspozycja na substancje wolotwórcze;
niektóre leki (np. amiodaron, związki litu, fenytoina, nitroprusydek
sodu).
Objawy
Objawy podmiotowe:
nadmierny przyrost masy ciała;
Repetytorium01.indd 134
2010-08-25 12:19:16
135
osłabienie, łatwe męczenie się, niska tolerancja wysiłku fizycznego, sen-
ność, ogólne spowolnienie;
trudności z koncentracją uwagi, zaburzenia pamięci;
uczucie chłodu;
zaparcia.
Objawy przedmiotowe:
skóra sucha, zimna, blada;
obrzęk podskórny, tzw. obrzęk śluzowaty;
suche, łamliwe włosy;
zwolnienie czynności serca, osłabienie tętna, tendencja do spadków RR;
ochrypły i matowy głos;
spłycony i zwolniony oddech;
obrzęk tkanek (zmniejszona diureza);
spowolnienie mowy.
Diagnostyka
Rozpoznanie obejmuje badanie przedmiotowe i podmiotowe.
Badania laboratoryjne:
stężenie TSH, fT
3
(wolnej frakcji trójjodotyroniny) i fT
4
(wolnej frakcji
tyroksyny) surowicy;
stężenie przeciwciał tarczycowych;
stężenie żelaza, hemoglobiny;
morfologia, lipidogram;
oznaczenie AST, LDH (dehydrogenazy mleczanowej) i CK (kinazy
kreatyninowej) w surowicy;
oznaczenie elektrolitów.
Badania obrazowe:
USG tarczycy i jamy brzusznej;
rtg klatki piersiowej.
Wykonuje się również EKG.
Zadania pielęgniarki:
pobieranie krwi do badań laboratoryjnych;
przygotowanie do badań;
wykonanie EKG;
pomiar RR, tętna, oddechu, temperatury;
ocena stanu odżywienia;
ocena stanu nawodnienia i obrzęków (pomiar masy ciała, bilans płynów,
ocena stanu skóry i błon śluzowych, dobowa ilość moczu).
Repetytorium01.indd 135
2010-08-25 12:19:16
136
Leczenie
Leczenie substytucyjne polega na podawaniu preparatów jodu. Oprócz tego
stosuje się leki dodatkowe: przeciwdepresyjne, hipolipemiczne, przeciw za-
parciom.
Profilaktyka
Profilaktyka drugo- i trzeciorzędowa polega na edukacji zdrowotnej pacjenta
i motywowaniu go do:
systematycznego przyjmowania preparatów jodu;
zaprzestania palenia tytoniu;
profilaktyki hiperlipidemii i niedokrwistości.
Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie
Problem pielęgnacyjny: Ospałość, znużenie, zmęczenie związane z obniże-
niem podstawowej przemiany materii.
Cel opieki: Zmniejszenie dolegliwości.
Zadania pielęgniarki:
wyjaśnienie pacjentowi przyczyny znużenia;
motywowanie pacjenta do eliminacji czynników nasilających zmęczenie
(pośpiech, stres, nadmierny wysiłek, nadmiar obowiązków, brak plano-
wania pracy);
zachęcanie do robienia krótkich przerw w pracy, stosowania technik re-
laksacyjnych, ćwiczeń oddechowych, systematycznej aktywności fizycz-
nej (spacery, jazda na rowerze).
Problem pielęgnacyjny: Przewlekłe zaparcia i wzdęcia związane z wolną
przemianą materii.
Cel opieki: Regulacja wypróżnień.
Zadania pielęgniarki:
ocena nawyków żywieniowych chorego (ilość wypijanych płynów, czę-
stość i kaloryczność posiłków, ilość błonnika pokarmowego w posił-
kach);
omówienie z pacjentem czynników nasilających zaparcia (zbyt niska po-
daż płynów, nieprawidłowa dieta, brak aktywności fizycznej);
ocena stanu nawodnienia pacjenta (stan skóry i błon śluzowych, diureza,
bilans płynów);
zapoznanie pacjenta z zasadami diety bogatobłonnikowej (otręby, chleb
ziarnisty, jogurt, kefir, suszone morele, rodzynki, orzechy, nasiona, suro-
we owoce i warzywa);
Repetytorium01.indd 136
2010-08-25 12:19:16
137
zalecenie pacjentowi zwiększenia ilości wypijanych płynów (1,5–2 l/dz.)
i zwiększenia aktywności fizycznej.
Problem pielęgnacyjny: Przyrost masy ciała związany z wolną przemianą
materii.
Cel opieki: Uzyskanie należnej masy ciała.
Zadania pielęgniarki:
wyjaśnienie pacjentowi przyczyny wzrostu masy ciała;
zaproponowanie pacjentowi konsultacji z dietetykiem w celu ustalenia
indywidualnej diety niskokalorycznej;
zapoznanie pacjenta z zalecanymi technikami przyrządzania potraw
i z metodami ograniczania kaloryczności posiłków;
nauczenie pacjenta korzystania z tabel kalorycznych i indeksu glike-
micznego;
motywowanie pacjenta do prowadzenia dzienniczka samokontroli (po-
miar masy ciała raz w tygodniu, ilość i jakość spożywanych posiłków,
kaloryczność, aktywność fizyczna);
zachęcenie pacjenta do zwiększenia aktywności fizycznej (pływanie, ta-
niec, jazda na rowerze);
zalecenie pacjentowi zwiększenia ilości wypijanych płynów do 2 l/dz.
Repetytorium01.indd 137
2010-08-25 12:19:16
138
6.2.
Cukrzyca
Cukrzyca (diabetes mellitus) jest to grupa chorób metabolicznych charakte-
ryzujących się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania i/lub działa-
nia insuliny. Obserwuje się stały wzrost zachorowań na cukrzycę (> 1%),
szczególnie wśród osób w średnim wieku (45–64 lat).
Do czynników ryzyka wystąpienia cukrzycy należą:
otyłość brzuszna (BMI > 25 kg/m
2
);
palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu;
rodzinne występowanie cukrzycy;
mała aktywność fizyczna;
przebyta cukrzyca ciężarnych;
urodzenie dziecka o masie > 4 kg;
nadciśnienie tętnicze;
zaburzenia gospodarki lipidowej;
wiek powyżej 45 lat;
choroby układu krążenia.
Długotrwały przebieg choroby może spowodować nieodwracalne uszko-
dzenie wielu narządów i układów, amputację kończyn dolnych, utratę wzro-
ku, inwalidztwo fizyczne, społeczne i psychologiczne, a także znaczne obni-
żenie jakości życia pacjentów.
Przyczyny cukrzycy:
uszkodzenie komórek β wysp Langerhansa w trzustce;
insulinooporność z niedoborem insuliny;
choroby zewnątrzwydzielniczej części trzustki;
endokrynopatie;
leki lub substancje chemiczne;
zakażenia wirusowe;
zespoły genetyczne.
Objawy
Objawy hiperglikemii:
wielomocz;
wzmożone pragnienie;
osłabienie i senność;
utrata masy ciała (tylko w typie 1);
skłonność do infekcji ropnych.
Powikłania ostre:
kwasica i śpiączka ketonowa;
nieketonowa hiperglikemia hiperosmolalna;
Repetytorium01.indd 138
2010-08-25 12:19:16
139
kwasica mleczanowa;
hipoglikemia polekowa.
Powikłania przewlekłe mikroangiopatyczne:
powikłania oczne (retinopatia, zaćma, jaskra);
nefropatia cukrzycowa;
neuropatia cukrzycowa;
zespół stopy cukrzycowej.
Diagnostyka
Rozpoznanie obejmuje badanie przedmiotowe i podmiotowe.
Badania laboratoryjne:
stężenie glukozy w osoczu krwi żylnej;
oznaczenie HbA1c (hemoglobiny glikowanej) w surowicy krwi;
oznaczenie ciał ketonowych we krwi;
badanie ogólne moczu (glukoza, ciała ketonowe).
Badania dodatkowe:
lipidogram;
stężenie albumin w moczu;
oznaczenie mocznika, kreatyniny, elektrolitów;
EKG, pomiar tętna na kończynach dolnych;
ocena dna oka.
Próby czynnościowe:
doustny test tolerancji glukozy (OGTT – oral glucose tolerance test);
test dożylnego obciążenia glukozą;
ocena wrażliwości na insulinę.
Kryteria rozpoznania zaburzeń glikemicznych
Stan przedcukrzycowy:
nieprawidłowa glikemia na czczo – 5,6–6,9 mmol/l (100–125 mg/dl)
i/lub
upośledzona tolerancja glukozy – glikemia w 120. min po doustnym ob-
ciążeniu 75 g glukozy – 7,8–11,0 mmol/l (140–199 mg/dl).
Cukrzyca:
przygodna glikemia ≥ 11,1 mmol/l (200 mg/dl) z typowymi objawami
cukrzycy;
dwukrotnie glikemia na czczo ≥ 7,0 mmol/l (126 mg/dl);
glikemia w 120. min po doustnym obciążeniu 75 g glukozy ≥ 11,1 mmol/l
(200 mg/dl).
Repetytorium01.indd 139
2010-08-25 12:19:16
140
Leczenie
Leczenie cukrzycy obejmuje:
dietę cukrzycową;
wysiłek fizyczny;
leczenie farmakologiczne (doustne leki hipoglikemizujące i/lub insuli-
na);
edukację terapeutyczną.
Zadania pielęgniarki
pobieranie krwi do badań laboratoryjnych;
wykonanie EKG;
ocena RR, tętna, oddechu;
pomiar masy ciała, ocena wskaźnika BMI;
przygotowanie insuliny w pompie infuzyjnej;
prowadzenie dobowej zbiórki moczu, ocena bilansu płynów;
badanie czucia na stopach;
badanie tętna na kończynach dolnych;
pobieranie materiału na posiew z owrzodzenia stopy;
opracowanie chirurgiczne ran na stopach w przebiegu zespołu stopy cu-
krzycowej.
Profilaktyka
Profilaktyka drugo- i trzeciorzędowa cukrzycy obejmuje następujące ele-
menty:
u osób z IGT (impaired glucose tolerance – upośledzona tolerancja glu-
kozy) i IFG (impaired fasting glucose – nieprawidłowa glikemia
na czczo) badania w kierunku rozpoznania cukrzycy powtarzane co rok
lub co 2 lata;
zapobieganie otyłości, nadciśnieniu tętniczemu, miażdżycy, infekcji
dróg moczowych, chorobie wieńcowej serca, niewydolności nerek,
osteo porozie;
zapobieganie infekcjom, szczepienia przeciwko WZW typu B (wiruso-
wemu zapaleniu wątroby typu B) i przeciwko grypie;
utrzymanie należnej masy ciała;
zrezygnowanie z palenia tytoniu i spożywania alkoholu;
systematyczny, umiarkowany wysiłek fizyczny.
Repetytorium01.indd 140
2010-08-25 12:19:16
141
Problemy pielęgnacyjne chorych i interwencje pielęgniarskie
Problem pielęgnacyjny: Zaburzenia świadomości związane z hipoglike-
mią.
Cele opieki: Zapewnienie pacjentowi bezpieczeństwa fizycznego, przywró-
cenie prawidłowych wartości glikemii.
Zadania pielęgniarki:
ułożenie pacjenta w pozycji bezpiecznej;
zapewnienie drożności dróg oddechowych;
założenie kaniuli do żyły obwodowej;
pomiar glikemii glukometrem;
podanie dożylnie 20% roztworu glukozy (0,2 g glukozy/kg mc.), a na-
stępnie podłączenie wlewu 10% roztworu glukozy – do momentu uzy-
skania prawidłowych wartości glikemii;
w przypadku trudności z dostępem do żył – podanie domięśniowo 1 mg
glukagonu, a w przypadku braku poprawy w ciągu 10 min (od momentu
podania pierwszej dawki glukagonu) – podanie kolejnej dawki glukago-
nu;
po odzyskaniu pełnej przytomności przez chorego podanie doustnie wę-
glowodanów szybko wchłaniających się (słodka herbata, sok owocowy,
coca-cola, mleko) oraz posiłku zawierającego węglowodany złożone
(pieczywo, wędlina, ser, owoce, ziemniaki, mięso);
monitorowanie glikemii co 10–15 min przez pierwsze 2–3 godz. (indy-
widualnie w zależności od stopnia hipoglikemii);
monitorowanie czynności życiowych pacjenta (stan świadomości, RR,
tętno, oddech, reakcja źrenic na światło, bilans płynów);
pobranie krwi do badań laboratoryjnych (np. gazometria, stężenie elek-
trolitów, mocznika, kreatyniny, glukozy);
pobranie moczu do badań laboratoryjnych (np. badanie ogólne, stężenie
cukru i ciał ketonowych w moczu).
Problem pielęgnacyjny: Brak umiejętności wykonywania iniekcji insuliny.
Cele opieki: Nabycie przez pacjenta umiejętności wykonywania iniekcji in-
suliny.
Zadania pielęgniarki:
zapoznanie chorego z zasadami obsługi pena;
zapoznanie chorego z zasadami wyboru i rotacji miejsc wkłucia (np. za-
sada zegara);
zapoznanie chorego z techniką wykonywania iniekcji z uwzględnieniem
grubości tkanki podskórnej i planowanego wysiłku;
wyjaśnienie pacjentowi konieczności przestrzegania zasad aseptyki i an-
tyseptyki;
Repetytorium01.indd 141
2010-08-25 12:19:16
142
zapoznanie pacjenta z zasadami przechowywania insuliny zapasowej
i używanej na bieżąco (zapas w temp. 2–8°C, używana aktualnie w temp.
pokojowej przez 30 dni);
asystowanie przy samodzielnym wykonywaniu iniekcji przez pacjenta;
sprawdzenie wiedzy i umiejętności pacjenta.
Problem pielęgnacyjny: Brak wiedzy na temat diety cukrzycowej.
Cel opieki: Nabycie wiedzy na temat diety cukrzycowej.
Zadania pielęgniarki:
zapoznanie pacjenta z zasadami stosowania IG (indeksu glikemicznego)
i WW (wymienników węglowodanowych);
dostarczenie przykładowych zestawów posiłków;
dostarczenie listy produktów przeciwwskazanych, dopuszczalnych
w ograniczonych ilościach i zalecanych w cukrzycy;
zapoznanie z przeciwwskazanymi (smażenie, grillowanie, odgrzewanie,
rozgotowywanie) i zalecanymi technikami przyrządzania potraw (goto-
wanie w wodzie i na parze, pieczenie, odparzanie w rękawach i folii alu-
miniowej);
nauczenie chorego planowania dawek insuliny i dostosowywania ich
do posiłków, aktywności fizycznej, stężenia cukru we krwi;
zaproponowanie konsultacji z dietetykiem w celu ustalenia tygodniowe-
go jadłospisu;
sprawdzenie umiejętności obliczania kalorii i wymienników węglowo-
danowych przez pacjenta.
Problem pielęgnacyjny: Brak umiejętności pielęgnacji stóp.
Cel opieki: Nabycie umiejętności pielęgnacji stóp.
Zadania pielęgniarki:
zapoznanie pacjenta z zasadami codziennej pielęgnacji stóp (mycie pod
bieżącą wodą o temp. pokojowej, dokładne osuszanie, skracanie paznok-
ci);
wyjaśnienie konieczności codziennej kontroli stóp, systematycznego na-
wilżania skóry;
nauczenie właściwego zaopatrywania niewielkich ran (nie należy stoso-
wać plastrów na uszkodzoną skórę);
zapoznanie z zasadami doboru obuwia (z tworzyw naturalnych, o za-
okrąglonych przodach) i wkładek do butów (silikonowe, węglowe, orto-
pedyczne, skórzane);
sprawdzenie wiedzy i umiejętności pacjenta.
Repetytorium01.indd 142
2010-08-25 12:19:17
143
Problem pielęgnacyjny: Nawracające infekcje układu moczowego.
Cel opieki: Niedopuszczenie do rozwoju infekcji układu moczowego.
Zadania pielęgniarki:
wyjaśnienie pacjentowi związku między hiperglikemią i infekcją dróg
moczowych;
wyjaśnienie pacjentowi konieczności utrzymania normoglikemii, syste-
matycznej samokontroli, przestrzegania diety cukrzycowej;
poinformowanie o konieczności:
zwiększenia ilości wypijanych płynów do 2 l na dobę, zwłaszcza
w sytuacji hiperglikemii i dodatkowej choroby,
uwzględnienia w diecie produktów zakwaszających mocz (żurawina,
mięso, czarna porzeczka, owoce róży),
przestrzegania zasad higieny osobistej (np. ziołowe płyny do higieny
intymnej),
rozważenia zwiększenia dawek insuliny w przypadku współistnieją-
cej hiperglikemii,
eliminacji czynników sprzyjających infekcji dróg moczowych
(np. nadwaga, brak ruchu, zaparcia, niska podaż płynów).
Problem pielęgnacyjny: Nawracające stany hipoglikemii w nocy.
Cel opieki: Uzyskanie normoglikemii w godzinach nocnych.
Zadania pielęgniarki:
wykonanie profilu glikemii w czasie kilku kolejnych dni (przed posiłka-
mi, 2 godz. po posiłkach, o 22.00, 24.00, 3.00, 5.00);
określenie kalorii i WW w spożywanych posiłkach, techniki wykonywa-
nia iniekcji insuliny przez pacjenta, długości stosowanych igieł;
ocena sprawności penów (ewentualna wymiana sprzętu);
określenie przyczyn hipoglikemii nocnej (zbyt wysokie dawki insuliny,
brak kolacji);
określenie zapotrzebowania na insulinę w godzinach nocnych;
korekta dawek insuliny wieczornej i nocnej oraz posiłków spożywanych
w godzinach popołudniowych i wieczornych (podwieczorek, I kolacja, II
kolacja).
Pytania sprawdzające
1, Omówczynnikiryzykacukrzycy.
2. Wymieńobjawyhiperglikemii.
3. Zinterpretujwynikibadańlaboratoryjnych(glikemianaczczo,glikemia2godz.poposił-
ku,glikemiaprzygodna,HbA1c).
Repetytorium01.indd 143
2010-08-25 12:19:17
144
4. Omówkryteriarozpoznaniacukrzycynapodstawiebadańbiochemicznychkrwiiobja-
wówklinicznych.
5. Wymieńpotencjalneproblemypielęgnacyjnezwiązanezdeficytemwiedzyiumiejętno-
ścipacjentawzakresiesamoopieki.
6. Omówzakresedukacjichoregozcukrzycą.
Piśmiennictwo
1. Cavanaugh B.M.: Badania laboratoryjne i obrazowe dla pielęgniarek.
Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006.
2. Herold G.: Medycyna
wewnętrzna. Repetytorium dla studentów medycy-
ny i lekarzy. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
3. Jarząb B., Płaczkiewicz-Jankowska E.: Nadczynność tarczycy. W: Cho-
roby wewnętrzne (red. A. Szczeklik). Wydawnictwo Medycyna Prak-
tyczna, Kraków 2005.
4. Jastrzębska H.: Choroba Gravesa-Basedowa. W: Choroby tarczycy (red.
S. Zgliczyński). Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2001.
5. Kokot F.: Endokrynologia. W: Choroby wewnętrzne (red. F. Kokot). Wy-
dawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.
6. Lewiński A.: Niedoczynność tarczycy. W: Choroby wewnętrzne (red. A.
Szczeklik). Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2005.
7. Mróz A.: Pielęgnowanie
pacjentów z zaburzeniami w funkcjonowaniu
układu moczowego. W: Podstawy pielęgniarstwa (B. Ślusarska i wsp.).
Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004.
8. Rosenthal S.M.: Choroby tarczycy. Wydawnictwo Książka i Wiedza,
Warszawa 2005.
9. Sieradzki J.: Cukrzyca i zespół metaboliczny. W: Choroby wewnętrzne
(red. A. Szczeklik). Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2005.
10. Szelachowska M.: Cukrzyca. W: Zarys chorób wewnętrznych dla studen-
tów pielęgniarstwa (J. Daniluk i wsp.). Wydawnictwo Czelej, Lublin
2005.
11. Zarzycki W.: Choroby tarczycy. W: Zarys chorób wewnętrznych dla stu-
dentów pielęgniarstwa (J. Daniluk i wsp.). Wydawnictwo Czelej, Lublin
2005.
12. Zgliczyńska-Widłak J.: Niedoczynność tarczycy. W: Choroby tarczycy
(red. S. Zgliczyński). Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław 2001.
Repetytorium01.indd 144
2010-08-25 12:19:17