ZARATUSZTRA JAKO REFORMATOR RELIGIJNY – wypisy z Mary Boyce (Zaratusztrianie.
Wiara i życie, Łódź 1988)
s.45. "Uczył, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety, zarówno słudzy, jak i panowie*, mogą mieć
nadzieję na osiągnięcie raju, gdyż bariera fizyczna z czasów pogańskich, "Most Dzielącego", stał
się w jego objawieniu miejscem sądu moralnego, gdzie każda dusza musi polegać nie na mocy lub
obfitości ofiar, złożonych w życiu, pozostawionym za sobą, lecz na własnych osiągnięciach
etycznych. Sądowi przewodniczy Mitra, mający u swego boku z jednej strony Sraoszę, a z drugiej
Rasznu, dzierżącego szalę sprawiedliwości. Na szalach tych ważone są myśli, słowa i czyny duszy,
dobre na jednej szali, złe na drugiej. Jeżeli dobro przeważa, dusza jest uznawana za godną raju i
przeprowadzana przez piękną dziewczynę, ucieleśnienie jej własnego sumienia (daena) przez
szeroki most i dalej w górę, na wysokości. Jeżeli przeważa szala zła, most zwęża się do szerokości
ostrza i dusza, próbująca przejść, napotyka na drodze straszliwą wiedźmę, która porywa ją w
ramiona i rzuca się wraz z nią w dół, do piekła (...). "

*por. staroirańska nauka o Ahura Mazdzie jako bogu kapłańskim oraz Armaiti – bogini
wojowników pasterzy (w zaratusztrianizmie zarówno jeden jak druga stają się częścią heptady
Amesza Spenta) – nauka typowa dla analizowanej przez G. Dumézila ideologii trzech funkcji
społecznych określających specyfikę indoeuropejskich systemów wierzeniowych.

Novum wprowadzone przez Zaratusztrę do starej nauki o współpracy pomiędzy bóstwem i
wyznawcą: "Stara idea współpracy (...) jako element konieczny do utrzymania świata w zgodności
z aszą, pozostała nadal w jego [Zaratusztry-JB] nauce, jednakże nadał jej nowe znaczenie, uważając
tę współpracę za niezbędną nie tyle dla utrzymania świata taki, jakim jest, lecz dla osiągnięcia
ostatecznego celu – odtworzenia doskonałości. Więcej, objawienie Zaratusztry przydało
człowiekowi nowej godności, gdyż zgodnie z nim został on stworzony jako sojusznik Boga,
działający wraz z nim dla osiągnięcia wspólnie oczekiwanego zwycięstwa nad złem."-44.

Odnośnie narodzin Zbawcy
63-4: "Imię Saoszjant znaczy dosłownie: "Ten, który przyniesie dobrodziejstwo". To właśnie on
będzie przewodził ludzkości w ostatniej bitwie ze złem. Uczniowie Zaratusztry, piastujący żarliwie
tę nadzieję, zaczęli wierzyć, że Saoszjant zostanie zrodzony z nasienia proroka, zachowanego
cudownie w głębinach jeziora(...). Powiedziane jest, że gdy zbliży się koniec czasu, dziewica
wykąpie się w jeziorze, pocznie dziecko z prorokiem i we właściwym czasie urodzi syna o imieniu
Astwat-ereta ("Ucieleśniający prawość"). Imię to pochodzi od słów samego Zaratusztry: ("Oby
prawość została ucieleśniona"). Pomimo cudownego poczęcia przyszły zbawiciel świata będzie
więc człowiekiem, zrodzonym z ludzkich rodziców. W ten sposób rozwój wiary w Szaoszjanta
nie stanowi odstępstwa od nauki Zaratusztry o roli, jaką ludzkość ma do odegrania w
wielkich, kosmicznych zmaganiach." Porównaj ten aspekt nauki Zaratusztry z głębokim
pesymizmem Maniego – partyjskiego arystokraty, którego ojciec przyłączył się do gminy ascetów
(prawdopodobnie elchazaitów) w Babilonii.

DRUGI SĄD POŚMIERTNY
46: "W czasie "Zmieszania" nawet błogostan dusz w raju nie jest pełny, ponieważ doskonałe
szczęście może nastać dopiero podczas Fraszegirdu. Pogańscy irańczycy uważali prawdopodobnie
jak wedyjscy mieszkańcy Indii, że każda błogosławiona dusza łączy się ze zmartwychwstałym
ciałem natychmiast po osiągnięciu raju (...) jednakże Zaratusztra nauczał, że błogosławieni muszą
czekać na osiągnięcie tego najwyższego stanu do Fraszegirdu i uzyskania "przyszłego ciała" (
tani- pasen), kiedy to ziemia wyda z siebie kości zmarłych."

HEREZJA ZURWANISTYCZNA

s.95-96 i 97-98: "Jednym z najbardziej rewolucyjnych elementów nauki proroka była całkowicie
oryginalna koncepcja, mówiąca, że historia ma swój koniec. Koncepcja ta – zmaterializowana w
doktrynie Trzech czasów – Aktu Stworzenia, Zmieszania i Rodzielenia – przyzwyczajała
wyznawców do pojmowania zdarzeń, jako rozgrywających się w ustalonych ramach czasowych
(...)Awestyjskie słowo zurwan oznacza czas i w niektórych późnych fragmentach Młodszej Awesty
używane jest jako imię niższego bóstwa, uosabiającego czas. Takie użycie słowa dało co prawda
bardzo ograniczoną podstawę dla poglądów zurwanitów uważających, że Czas (Zurwan) nie tylko
wyznacza ramy dla wydarzeń, ale i efektywnie kieruje ich przebiegiem – a więc jest istotą czującą.
Główne pisemne uzasadnienie tego poglądu znaleźli w świętym wersecie z Gat: "zaprawdę są dwa
duchy pierwotne, bliźniacze, zmagające się ze sobą..." Rozmyślając nad tym wersetem doszli ze
scholastyczną pomysłowością do wniosku, że gdzie są bliźnięta, tam musi być i ich ojciec. A jeżeli
tak – zaczęli głosić – to jedynym możliwym ojcem Ahuramazdy i Anra Mainju jest Zurwan, czyli
Czas."
97-98: "Głosząc (...) (słowami późnych polemistów) tezę, że "Ormuzd i Aryman są braćmi"
zurwanici zdradzili podstawową naukę Zaratusztry o tym, że dobro i zło są całkowicie rozłączone,
różne z pochodzenia i istoty, umniejszyli również chwałę Ahuramazdy, ogłoszonego przez
Zaratusztrę Bogiem, który nie został stworzony (...). Wnieśli zamęt do klarownej nauki przez
wprowadzenie do niej nudnych spekulacji i prymitywnych mitów. Ponadto zurwanickie przesądy,
dotyczące losu i nieubłaganych wyroków Czasu podważały podstawową zaratusztriańską
naukę o wolnej woli i zdolności każdego do kształtowania swojego przeznaczenia przez akt
wyboru. (...) Wiadomo, że królewski ród Sasanidów wyznawał zurwanizm i że władcy ci
świadomie utrzymywali wiele tradycji achemenidzkich , bardzo więc możliwe, że to właśnie późni
Achemenidzi dali Sasanidom ten przykład, poddawszy się wpływom niektórych "magów",
utwierdzając herezję w zachodnim Iranie. Przyjęcie tej hipotezy pomogłoby zrozumieć olbrzymi
wpływ zurwanizmu na wiele wyznań gnostycznych (...)"

Koniec epoki Achemenidów (330 pne) jako okres narodzin zurwanizmu