54

HOBBY

Usprawnienia

Świat Radio  Listopad 2005

Jak bez włączania QRO zestroić antenę

Układy cichego strojenia anten

runku zaporowym. Ze względu na 

niekorzystny  wpływ  pojemności 

złącza zwierającej do masy składo-

we  o wyższych  częstotliwościach 

zalecane  jest  użycie  diody  małej 

mocy  (charakteryzującej  się  małą 

pojemnością  złącza).  Sygnał  szu-

mów  po  wzmocnieniu  za  pomocą 

dwutranzystorowego wzmacniacza 

jest  podawany  na  mostek  poprzez 

transformator  w.cz.  nawinięty  na 

rdzeniu pierścieniowym. Cewki L2 

i L3  odpowiadają  opornikom  RA 

i RB z rys. 1. Druga gałąź składa się 

z opornika  odniesienia  o wartości 

50Ω  (należy  użyć  tu  oporników 

bezindukcyjnych  np.  masowych) 

i przetransformowanej  przez  ob-

wód dopasowujący impedancji an-

teny.  W stanie  roboczym  gniazdo 

antenowe radiostacji jest połączone 

z anteną,  natomiast  po  przełącze-

niu  impedancja  wejściowa  układu 

dopasowującego  stanowi  czwarty 

element mostka. Wejście odbiornika 

znajduje się na przekątnej mostka, 

dzięki  czemu  służy  on  jako  czuły 

wskaźnik równowagi. 

Transformator nawinięty jest na 

rdzeniu  T50-2  (lub  zbliżonym;  ze 

względu  na  małą  moc  generatora 

szumów  powierzchnia  jego  prze-

kroju  nie  jest  istotna)  przewodem 

3  x  DNE  0,3 mm  skręconym  tak, 

aby  na  długości  1 cm  znajdowały 

się trzy zwoje. Trifilarne uzwojenie

transformatora  składa  się  z 8  zwo-

jów. Uzwojenia można zalać steary-

ną  dla  zwiększenia  stabilności  me-

chanicznej. Stosowanie do tego celu 

lakierów  lub  kleju  niesie  ze  sobą 

niebezpieczeństwo  rozpuszczenia 

emalii  i wystąpienia  zwarć  między 

uzwojeniami.

Jako przełącznika najlepiej użyć 

przycisku,  co  zwalnia  operatora 

z konieczności  pamiętania  o po-

wrocie  do  stanu  roboczego  po  do-

strojeniu  anteny.  Tranzystory  we 

wzmacniaczu mogą być dowolnego 

typu,  pod  warunkiem  że  będą  za-

pewniać  dostateczne  wzmocnienie 

w zakresie krótkofalowym. W prak-

tyce wystarczają zwykłe tranzysto-

ry  m.cz.  Przy  użyciu  tranzystorów 

o większej częstotliwości granicznej 

i zachowaniu  zasad  montażu  UKF 

generator może dostarczać wystar-

czająco silnego sygnału także w za-

kresie ultrakrótkofalowym.

Dzięki małemu poborowi prądu 

układ  można  zasilać  z baterii  9V. 

Mostek  można  uzupełnić  o wskaź-

nik włączenia na diodzie świecącej. 

Całość,  zmontowaną  np.  na  płytce 

uniwersalnej,  najlepiej  umieścić 

w metalowej  obudowie  ekranu-

jącej  lub  w obudowie  plastikowej 

tak, aby przełącznik i transformator 

znajdowały się jak najbliżej gniazd 

koncentrycznych. 

Strojenie  anteny  przeprowadza 

się  jak  zwykle  za  pomocą  skrzyn-

ki  antenowej,  dążąc  do  uzyskania 

minimum  poziomu  odbieranych 

szumów.  Znalezione  w ten  sposób 

ustawienie jest bliskie optymalnego 

i jeśli  wymaga  korekty  w trakcie 

nadawania, to tylko niewielkiej. 

Ze  względu  na  to,  że  w trakcie 

nadawania, układ nie jest połączo-

ny  z nadajnikiem  można  stosować 

go  niezależnie  od  mocy  nadajnika 

– a więc nie tylko przy pracy QRP. 

W trakcie strojenia w oporności od-

Strojenie anteny przy pełnej mocy nadajnika na częstotliwości korespon-

denta lub w jej pobliżu (często na SSB połączone z gwizdaniem do mikro-

fonu) nie jest oznaką dobrej techniki operatorskiej. Jedną z możliwości 

jest strojenie anteny (na zbliżonej wolnej częstotliwości) przy użyciu 

możliwie najmniejszej mocy nadawania. Redukcja mocy i odstrajanie się 

od częstotliwości nadawania bywa jednak często uważane za uciążliwe, 

zwłaszcza w przypadkach gdy liczy się czas np. w trakcie zawodów.  

Za pomocą prostych układów można znacznie skrócić całą procedurę. 

Istnieją także stosunkowo nieskomplikowane rozwiązania pozwalające na 

strojenie anteny w ogóle bez konieczności włączania nadajnika. I od nich 

właśnie rozpoczniemy nasz przegląd.

W rozwiązaniach pozwalających 

na  strojenie  anten  bez  użycia  na-

dajnika stosowane są układy most-

kowe  zasilane  przez  pomocniczy 

generator sygnałowy. Zasadę dzia-

łania układu mostkowego przedsta-

wia 

rys. 1. Mostek złożony z gałęzi 

o stałych  impedancjach  (na  rysun-

ku symbolizowanych przez oporni-

ki RA i RB) oraz gałęzi zawierającej 

oporność wzorcową 50Ω i zmienną 

impedancję  systemu  antenowego 

jest,  za  pomocą  obwodu  dopaso-

wującego,  doprowadzany  do  rów-

nowagi, rozpoznawanej jako mini-

mum wskazań miernika umieszczo-

nego na przekątnej AB. 

Jako  czułego  wskaźnika  stanu 

równowagi używa się w przypadku 

strojenia  anteny  po  prostu  odbior-

nika stacji. Zasadniczo do zasilania 

mostka  może  służyć  dowolny  ge-

nerator sygnałowy, co wymagałoby 

jednak jego dostrajania do częstotli-

wości roboczej. Znacznie praktycz-

niejszym  rozwiązaniem  jest  uży-

cie  generatora szerokopasmowego, 

czyli generatora szumu białego lub 

w dostatecznym  przybliżeniu  bia-

łego  w interesującym  zakresie  czę-

stotliwości. 

W pierwszym z przedstawionych 

układów,  wykonanym  i sprawdzo-

nym praktycznie przez autora (

rys. 

2),  jako  źródło  szumu  służy  dio-

da  Zenera  spolaryzowana  w kie-

Rys. 1. 

Rys. 2. 

Wiele ciekawych infor-

macji na temat dopaso-

wania anten znajduje 

się na najnowszej płycie 

Świata Radio CD-ŚR04.

55

Świat Radio  Listopad 2005

niesienia wydziela się jedynie część 

mocy  generatora  szumów,  dzięki 

czemu można użyć oporników ma-

łej mocy np. 1/8W.

Drugi z układów (

rys. 3) pracują-

cy na tej samej zasadzie jest bardziej 

rozbudowany. Jako źródła szumów 

użyto tutaj spolaryzowanego w kie-

runku zaporowym złącza baza-emi-

ter  tranzystora  T3.  Sygnał  szumu 

jest wzmacniany przez tranzystory 

T4 – T6 i doprowadzony podobnie 

jak  w poprzednim  do  transforma-

tora w.cz. 

Najważniejszą różnicą w stosun-

ku  do  poprzedniego  rozwiązania 

jest dodatkowy przerzutnik astabil-

ny,  pracujący  na  tranzystorach  T1 

i T2. Kluczuje on sygnał generatora 

szumów  za  pośrednictwem  diody 

D1 połączonej z kolektorem tranzy-

stora  T5,  co  pozwala  na  łatwiejsze 

odróżnienie go od szumów i zakłó-

ceń docierających z anteny. 

Diody  D2  i D3  zabezpieczają 

tranzystor  T6  przed  zniszczeniem 

przez  sygnał  pochodzący  z nadaj-

nika (w przypadku omyłki w obsłu-

dze).  W oryginalnym  rozwiązaniu 

transformator nawinięto na rdzeniu 

FT50-61 i składa się on z 4 uzwojeń 

po 10 zwojów. Można tu oczywiście 

użyć  innego  rdzenia  dowolnego 

typu np. T50-2, jak w układzie po-

przednim.

Oba  układy  można  także  umie-

ścić  w obudowie  skrzynki  anteno-

wej,  jeżeli  znajdzie  się  tam  dosyć 

miejsca.

Kolejne rozwiązanie (

rys. 4) jest 

zasadniczo  przeznaczone  do  po-

miarów anten w zakresie od 1,8 do 

60-70MHz,  a nie  do  ich  strojenia 

w trakcie pracy. Składa się ono po-

dobnie  jak  poprzednie  z mostka, 

którego  trzy  elementy  stanowią 

oporniki o oporności 50Ω, a czwar-

ty  –  impedancja  systemu  anteno-

wego  oraz  z czułego  woltomierza 

w.cz.  Układ  woltomierza  zawiera 

wzmacniacz w.cz. na obwodzie NE-

592  (LM592),  detektor  dwupołów-

kowy  na  diodach  germanowych 

(lub  Schottky’ego)  D1  i D2  oraz 

wtórnik  napięciowy  na  wzmacnia-

czach operacyjnych LM324. Czułość 

wskaźnika  jest  regulowana  za  po-

mocą  potencjometru  RV1.  W razie 

potrzeby można dobrać wzmocnie-

nie  stopnia  w.cz.  za  pomocą  opor-

nika R8 – zwiększenie jego wartości 

powoduje  redukcję  wzmocnienia 

i poszerzenie  pasma  przenoszenia. 

W oryginalnym rozwiązaniu zasto-

sowano miernik o czułości 250µA.

Do gniazda gn. 1 doprowadzony 

jest sygnał z generatora pomiarowe-

go. Może to być dowolny generator 

sygnałowy,  generator  kwarcowy, 

dip-meter  lub  odpowiednio  stłu-

miony sygnał z nadajnika (przykład 

rozwiązania  tłumika  dla  nadajni-

ków o mocy nieprzekraczającej 10W 

przedstawiono  na 

rys.  5).  Poziom 

sygnału generatora powinien leżeć 

w zakresie  0,3  –  2mW.  Antena  jest 

podłączona do gniazda gn. 2. 

Układ  można  zmontować  na 

uniwersalnej  płytce  drukowanej 

lub  nawet  w powietrzu  i umieścić 

w metalowej  obudowie.  Do  zasila-

nia służy bateria 9 V lub akumulato-

rek kadmowo-niklowy. 

W celu  ewentualnego  wyskalo-

wania miernika należy do gniazda 

antenowego  podłączyć  precyzyjne 

oporniki  bezindukcyjne:  75Ω  dla 

WFS  równego  1,5,  100Ω  dla  WFS 

równego 2 itd. 

Tłumika  podobnego  do  przed-

stawionego  na  rys.  5  można  użyć 

także do strojenia anten za pomocą 

sygnału pochodzącego z nadajnika 

(

rys.  6).  W czasie  strojenia  sygnał 

z nadajnika jest doprowadzony do 

anteny  sztucznej  i poprzez  tłumik 

oporowy R1 - do mostka pomiaro-

wego  złożonego  z oporników  R2 

– R4 i impedancji anteny. Na prze-

kątnej  mostka  włączony  jest  wol-

tomierz  w.cz.  złożony  z detektora 

diodowego na diodzie germanowej 

i miernika wychyłowego o czułości 

100µA. Analogicznie jak w poprzed-

nich  rozwiązaniach  dopasowanie 

anteny  prowadzi  do  zrównowa-

żenia  mostka  sygnalizowanego 

przez  minimum  wskazań  mierni-

ka.  W układzie  należy  zastosować 

oporniki bezindukcyjne, a więc ma-

sowe  lub  metalizowane.  Moc  pro-

mieniowana w trakcie strojenia jest 

minimalna i nie powoduje zakłóceń 

na częstotliwości roboczej. 

W stanie  roboczym  radiostacja 

jest  połączona  bezpośrednio  z an-

teną.  Również  i tutaj  najlepiej  jest 

użyć przełącznika przyciskowego. 

Na podstawie numerów specjal-

nych CQ/DL „Die Welt der Schal-

tungen” i „Auf die Kurzwelle” 

Krzysztof Dąbrowski OE1KDA

Rys. 3. 

Rys. 4. 

Rys. 6. 

Rys. 5.