Wstęp do filozofii

Podstawowy

podział filozofii

metafilozofia i jej

problematyka

Ontologia

ontologia i jej

problematyka

Substancja

METAFILOZOFIA

– teoria filozoficzna zajmująca się badaniem celów, założeń i metod

samej filozofii. Zajmuje się takimi problemami jak:



definicja filozofii



podział filozofii jako nauki



historia nurtów filozoficznych



metody filozoficzne

ONTOLOGIA – etymologiczne jest to najogólniejsza nauka, traktująca o bycie, czyli o wszystkim
co jest. Arystoteles nazywał ją filozofią pierwszą, którą później nazwano metafizyką. Zazwyczaj
ontologię i metafizykę utożsamia się ze sobą, jednak fenomenologowie nazywają ontologię
wszelkim dociekaniem istoty danej rzeczy.

PODSTAWOWE PROBLEMY ONTOLOGII:



bada byt jako byt



problem determinizmu



body-mind problem



problem historiozofii



problem tożsamości



problem istnienia

Substancje Arystoteles dzielił na pierwszą i wtórną

a) Substancja pierwsza – każde konkretne indywiduum, któremu nie przypisuje się

cech (np. ta książka, ta osoba, ten stół etc.)

b) Substancja wtórna – inna nazwa istoty, splot takich cech przedmiotu, które

wyznaczają jego gatunek.

FILOZOFIA

EPISTEMOLOGIA

(teoria poznania)

ONTOLOGIA

(teoria bytu)

AKSJOLOGIA

(teoria wartości)

ETYKA

(opisowa

normatywna)

ESTETYKA

(opisowa

normatywna)

METAFILOZOFIA

Definicja bytu

Zakres pojęcia bytu

Sposoby istnienia

bytu

Podział doktryn f.

(G.E. Moore)

Kategorie bytu

Problem

psychofizyczny

Bytowi można „przypisać” trzy następujące cechy:

a) Pojęcie bytu jest pojęciem najogólniejszym (byt jest, niebytu nie ma)
b) Pojęcie bytu jest treściowo nieokreślone
c) Byt jest niedefiniowalni w klasycznym znaczeniu

Zakres pojęcia bytu:

a) Byt w sensie dystrybutywnym to każdy z osobna istniejący przedmiot, jako

przykład można podać Arystotelesowską koncepcję bytu dystrybutywnego, czyli
byt jako substancja, która jest jednostkowa, ale „składa się” z materii i formy.

1) Forma – czym jest substancja?

2) Materia – z czego składa się substancja?

b) Byt w sensie kolektywnym (mereologicznym) to wszystkie istniejące przedmioty –

byt jako wszechświat.

c) *Byt w jako całość, wszystkość, wszechbyt.

Podstawowe rozróżnienie sposobów istnienia bytów wg Romana Ingardena:

a) byty realne – takie, które istnieją, istniały bądź będą istnieć.
b) byty idealne – takie, które istnieją poza czasoprzestrzenią (np. idealne koło)
c) byty intencjonalne – takie, które istnieją tylko w naszym umyśle

G.E.Moore – podzielił doktryny filozoficzne na:

a) respektujące zdrowy rozsądek
b) coś odejmujące od zdrowego rozsądku
c) niezgodne ze zdrowym rozsądkiem

Kategorie – podstawowe i najogólniejsze pojęcia określające byt. Systemy filozoficzne,
dzielimy ze względu na ilość wyróżnianych kategorii:

a) jednokategorialne – reizm Tadeusza Kotarbińskiego
b) dwukategorialne – pogląd kartezjański (res cognitas i res extensa)
c) wielokategorialne – Arystoteles i jego 10 kategorii lub współczesna wizja

dopuszczające cztery podstawowe kategorie: rzeczy, cechy, relacje i fakty.

PROBLEM PSYCHOFIZYCZNY:

a) Orficy – istnieją dusze, a po śmierci następuje wędrówka dusz
b) Platon – duszę miał za element świata idei i wędruje tylko pomiędzy ludźmi.
c) Arystoteles – podzielił dusze na wegetatywną, zwierzęcą i rozumną. Nieśmiertelna

jest tylko rozumna część duszy.

d) Średniowiecze – dusza podlega karze, jest nieśmiertelna
e) Kartezjusz – określił rozwiązanie odróżniające istnienie substancji rozciągłej i

myślącej, czyli interakcjonizm psychofizyczny

f) Spinoza – Bóg i natura to jedno i to samo
g) Okazjonalizm – M. Malebranche – Bóg sprawia, że fenomeny się zjawiają
h) Behawioryzm – John Watson – nie ma zjawisk psychicznych, ale cała

rzeczywistość psychiczna jest redukowalna do zjawisk i tylko je możemy badać.

Czy świat ma cel?

Mechanicyzm

Teologia i jej

podział

Argumenty na

istnienie Boga

Identyczność

Istnienie w czasie

Finalizm – twierdzi, że świat jest urządzony celowo.

a) finalizm antropomorficzny – za celowością świata stoi jakaś istota inteligentna.

Mechanicyzm – świat nie działa celowo, tylko według konkretnych zasad.

a) mechanicyzm biologiczny – uważa, że prawa dotyczące działania organizmów

biologicznych można wywnioskować z praw fizykochemicznych

b) witalizm – uważa, że prawd dotyczących działania organizmów żywych nie można

wywnioskować z praw fizykochemicznych.

SPOSOBY MÓWIENIA O BOGU:

a) Teologia racjonalna (spekulatywną) – oparta na metodach racjonalnych.

b) Teologia negatywna – nie możemy nic racjonalnego powiedzieć o Bogu. Jeżeli już

mamy coś o nim powiedzieć, to jedynie to czym nie jest (Mikołaj Kuzańczyk).

ARGUMENTY NA ISTNIENIE BOGA:

I.

Dowody kosmologiczne

1. Argument z ruchu
2. Argument z przyczyny sprawczej
3. Argument z przygodności świata



Zasada racji dostatecznej (Leibniz)

4. Argument ze stopni doskonałości

5. Argument z celowości

II.

Dowody ontologiczne

1. Św. Anzelm z Cantenbury (Aosty)

POJĘCIE IDENTYCZNOŚCI :

Problem identyczność (tożsamość) osób – zauważono to już w starożytności na
przykładzie paradoksu statku Tezeusza.

1. Identyczność wg Leibniza P (𝑥) = 𝑦 ≝ 𝑃(𝑥) ≡ 𝑃(𝑦)

 Każdy człowiek musi być ssakiem, ale nie każdy ssak musi być

człowiekiem.

2. Pojęcie częściowej identyczności

 nic nie oznacza, gdyż pojawiają się problemy ze zdefiniowaniem tego

pojęcia.

3. Dusza ludzka się nie zmienia, dlatego jesteśmy jedni i Ci sami

 nie wszyscy teologowie zgadzają się, że dusza jest niezmienna.

4. Identyczność genetyczna – czyli geneza człowieka.

 Bliźniaki jednojajowe mają tożsamą genezę, a jednak są to osobniki

różne.

ISTNIENIE W CZASIE

a) Endurantyzm – według którego substancje są zazwyczaj istniejącymi

Pojęcia modalne

w każdym momencie czasu obiektami trójwymiarowymi

b) Perdurantyzm – twierdzą, że przedmioty wbrew temu do czego jesteśmy

przyzwyczajeni nie są trójwymiarowe, ale czterowymiarowe (trzeba dodawać
współrzędną czasową). Dalej, przyjmują, że przedmioty, doświadczenia mają
części temporalne (czasowe) i części przestrzenne. Nie ma innej możliwości
orzekania, jak orzekanie w danej chwili. Przedmiot jest identyczny z
dokładnością do jego części czasowych.

c) Eternalizm –określa istnienia przeszłości, teraźniejszości i przyszłości jako tak

samo wiarygodnych i prawdziwych.

POJĘCIA MODALNE (ONTOLOGIA MODALNA):

a) sens logiczny – konieczność logiczna jest prawdziwa we wszystkich

możliwych światach (nie możemy sobie tego wyobrazić).

b) sens ontologiczny – konieczność ontologiczna jest związana z prawami

przyrody. To, że żaden obiekt nie może poruszać się szybciej niż prędkość
światła jest konieczne. To, że poniżej światła obiekty mogą się poruszać, to
fakt przygodny.

Epistemologia i jej

przeciwnicy

Stosunek filozofów

do epistemologii

Czym jest

poznanie?

Problem wiedzy i
wniosek z historii

nauki

EPISTEMOLOGIA (episteme - wiedza) – nauka o poznaniu i jego rezultatach
(twierdzenia naukowe). Próbuje ustalić czym jest prawda i jakie są źródła oraz granice
poznania Orientacja na epistemologię rozpoczęła się od Kartezjusza.

PSYCHOLOGIA – podobnie jak epistemologia, zajmuje się poznaniem, ale próbuje dociec
jaki jest przebieg procesów poznawczych, a nie tego jaka jest ich istota.

a) Kazimierz Ajdukiewicz uważa, że ontologia to wyprowadzanie wniosków

z poznania epistemologicznego.

b) Kant z kolei stwierdził, że krytyka poznania ma nas doprowadzić do twierdzeń

metafizycznych.

c) Berkeley swoją wizję świata opierał na epistemologii i metafizykę zredukował

właśnie do niej.

Poznanie nie jest nigdy bezosobowe, ale zawsze jest związane z podmiotem poznającym.
Poznanie można podzielić na:

podmiot poznający (akt poznania)  przedmiot poznania (treść poznania)

WIEDZA

Klasyczna definicja wiedzy Platona – „wiem, że A” – gdzie A jest pewnym sądem. Aby
to powiedzieć istnieją trzy warunki.

1. Jeżeli jestem przekonany, że A.
2. A jest prawdą.
3. Znam uzasadnienie dla A.

– Edmund Gettier „Czy wiedza jest prawdziwym uzasadnionym przekonaniem”:
Mamy firmę, w której pracuje dwóch dobrych znajomych i jeden z nich ma być
awansowany. W dniu podjęcia decyzji, szef firmy oznajmia x, że zdecydował się go
awansować. Wychodzi i spotyka kolegę, który pyta kogo awansował szef. Ten
pierwszy mając w kieszeni sto dolarów, powiedział, że awansował tego, kto miał sto
dolarów w kieszeni. Szef w nocy zmienił zdanie i awansował drugiego. A tak się
złożyło, że ów drugi również miał sto dolarów w kieszeni.
– Russel: ktoś widzi ogromny i zepsuty uliczny zegar na którym jest godzina 17:00, i
tak się złożyło, że w rzeczywistości jest również 17:00, brakuje mu jednak
uzasadnienia.

Historia nauki – stosując te trzy kryteria klasycznej koncepcji wiedzy, możemy
wykazać, że nikt jeszcze nic nie wiedział z wyjątkiem trywialności. Kopernik twierdził,
że planety poruszają się po orbitach w kształcie koła. Miał przekonanie i uzasadnienie,
ale nie posiadał prawdy. Z tego się dodaje, że aby ktoś coś wiedział musi korzystać
z pewnej zdolności, czyli specyficznej intuicji ejdetycznej (sięgającej istoty).
Racjonaliści zaś chcieli ten problem rozwiązać, formułując zasady tej intuicji.

Rodzaje poznania

Noam Chomsky

Metodologia

Podział sądów u

Kanta

1. Percepcja – postrzeżenie zmysłowe.

a) Introspekcja – patrzenie wewnątrz siebie, które jest często odrzucane jako

metoda naukowa.

b) Ekstraspekcja – patrzenie na zewnątrz (pięć podstawowych zmysłów

nazywa się modalnościami zmysłowymi).

2. Pamięć – jesteśmy to przedłużenie tego co nazywamy doświadczeniem.
3. Intuicja – bardzo istotny element poznanian (?).
4. Język – również odgrywa istotną rolę w poznaniu.
5. Empatia – wczucie się w przeżycia innych ludzi.
6. Przeżycia mistyczne

Noam Chomsky – jest twórcą teorii lingwistycznej, którą nazywa prolingwistyką
kartezjańską. Sformułował gramatykę generatywną, która przeczy aktywizacji języka
(nabywanie go i rozwijanie umiejętności posługiwania się nim) metodą prób i błędów oraz
na zasadzie przyzwyczajeń.

1. Tempo uczenia się języka przez dzieci nie może być wyjaśniona metodą prób

i błędów, gdyż język jest zbyt skomplikowany.

2. Sprawność posługiwania się językiem przez dzieci, prowadzi do tworzenia nowych

wyrażeń.

3. Sprawność posługiwania się językiem jest niezależna od konkretnej społeczności

w jakiej jest wychowywane.

Z tych przesłanek Chomsky wnioskuje, że uczymy się języka, ponieważ posiadamy
wrodzone kompetencje językowe. Nazywa to gramatyką generatywną, która służy do
konstruowania elementarnych zasad na jakich opierają się wszystkie języki.

Metodologia – informacje o świecie są kumulowane przez podmiot, więc pytamy jaka jest
droga zdobywania informacji poprawnych. Metoda poznania, która prowadzi do sukcesu
poznawczego.

a) Racjonaliści metodologiczni (aprioryzm) – rozum jest nadrzędnym narzędziem

poznawczym.

 dowód a priori polegał na stawianiu tezy z góry, a dopiero potem szukało się
uzasadnienia (niezależnie od posiadanego doświadczenia).

b) Empiryzm metodologiczny (aposterioryzm) – doświadczenie gra największą rolę

w poznaniu, a rola rozumu jest subsydialna.

 dowód a posteriori polega na zdobywaniu przesłanek, z których następnie
wyprowadzano tezę (na podstawie doświadczenia).

Kant dokonał pewnej modyfikacji i mówił o sądach apriorycznych, więc takich, które są
uzasadnianie niezależnie od jakiegokolwiek doświadczenia. Sądy a posteriori były zaś
uzależnione od doświadczenia.

Kant operował jeszcze drugim podziałem, na sądy analityczne i syntetyczne. Jeżeli
mamy daną treść orzecznika i podmiot to zachodzą dwie możliwości:

1) S zawiera się lub jest równe w P - analityczne
2) S wykracza poza P – syntetyczne

sądy syntetyczne a

priori

Kategorie rozumu

Krytyka aprioryzmu

Krytyka

aposterioryzmu

Pojęcie prawdy

Nośnik prawdy

Prawda w logice

Kazimierz

Twardowski

Jak możliwe są sądy syntetyczne a priori? Umysł człowieka dokonuje syntezy
apriorycznej, czyli niezależnej od doświadczenia. Gdy Kant przyporządkowywał rodzaje
sądów poszczególnym dziedzinom wiedzy to wyglądało to tak:

1) Logika jest domeną sądów analitycznych
2) Geografia, historia czy botanika to sądy syntetyczne a posteriori
3) Matematyk i fizyka teoretyczna – sądy syntetyczne a priori.

Zdaniem Kanta rozum korzysta z form naoczności, czyli czasu i przestrzeni, a porównuje
to do nauk matematycznych. Arytmetyka opiera się na intuicji czasu, z kolei intuicja
przestrzeni jest podstawą geometrii, zaś kategoria przyczynowość jest podstawą fizyki.
Czas,

przestrzeń i kategorie są uniwersalne i niepochodne od doświadczenia, tylko od rozumu.

Problemy koncepcji apriorycznych:

1) Nie da się uniknąć pojęcia filozoficznej intuicji.
2) Problem z pojęciem „wrodzony”.
3) Kant zabsolutyzował, że aprioryzm jest całkowicie niezależne od doświadczenia.

Problemy koncepcji aposteriorycznych:

1) Doświadczenie daje tylko prawdopodobne wyniki.
2) Negacja praw fizyki jest realna, a negacja świata logiki nie jest realna (można

pomyśleć świat, w którym są inne prawa fizyki).

Pojęcie prawdy funkcjonuje nie tylko w epistemologii, ale także w ontologii i aksjologii.
Posiada ono wyraźnie wartościujący charakter np. prawdomówność, która jest cnotą.
Opozycją prawdy (aletheia) był fałsz (pseudos) lub kłamstwo. Aletheia ma taką strukturę,
że: A – nie; aletheia – zakryty, zasłonięty.

Martin Heidegger uczynił z tego fundament swojej

filozofii, twierdząc, że dzieje filozofii zniekształciły sens całej filozofii, która byt rozumie jako coś
nieskrytego.

ZAGADNIENIE NOŚNIKA PRAWDY – Czemu prawdziwość przysługuje?



Mówi się o prawdziwych zdaniach, sądach, myślach, przekonaniach i opiniach.



Rozróżniamy zdania i sądy, ponieważ dwukrotne napisanie: „dzisiaj jest środa” posiada

inne znaczenie, ale łączy je ten sam sąd.



W polskiej tradycji filozoficznej zwykle mówi się o prawdziwości zdań. Zdanie to
sekwencja znaków wyposażona w znaczenie.



Przymiotnik determinujący to taki, który wydziela podrodzaj z jakiegoś rodzaju. Np.
biorę pojęcie człowiek i z niego wyodrębniam wysokich ludzi, są oni więc podzbiorem
zbioru ludzi.



Modyfikator – zmienia znaczenie definiowanego bytu (fałszywe złoto nie jest złotem).

PRAWDA W LOGICE:

I.

Logika klasyczna definiuje zdanie jako wypowiedź prawdziwą lub fałszywą. Zasada
wartościowości mówi, że istnieją tylko dwie prawdy logiczne.

II.

Logiki nieklasyczne zakładają, że prawdy logiczne mogę mieć więcej wartości
(Łukasiewicz).

Kazimierz Twardowski argumentował za tym, że nie ma prawd względnych, ponieważ w różnych
momentach czasów mogą te same zdania być prawdziwe.
 Względność prawdy oznacza odrzucenia podstawowych praw logicznych (niesprzeczność).

AKSJOLOGIA – nauka o wartościach, początkowo była związana
z epistemologicznym sposobem rozpatrywania wartości.

Transcendentalia – pojęcia ponadkategorialne jak byt, dobro i prawda. Jeżeli A i B są
transcendentaliami to są one sprowadzalne (byt i dobro są wzajemnie sprowadzalne).

Zło – tomistyczna tradycja głosi, że jest czymś negatywnym więc brakiem dobra. Za tym kryją się
racje teologiczne, które nie wyprowadzają zła pochodzącego od Boga.

Aksjologia była podzielona na dwie duże dziedziny:

a)

Etyka (ethos; siedziba, obyczajowość) –

b)

Estetyka (aisthesis; pojmowanie zmysłowe) –

Baumgarden podzielił poznanie na wyższe (epistemologiczne) i niższe (estetyczne). Dla Kanta
estetyką transcendentalną było rozważanie nad kategoriami poznania zmysłowego. Śmieszne
jest to, że w „Krytyce władzy sądzenia” zmienił ten pogląd, tytułowe sądzenie to ocenianie
rzeczy wedle „smaku” (gust). Tym smakiem była umiejętność odróżnienia rzeczy pięknych od
brzydkich. Było to ujęcie epistemologiczne tego co nazywamy estetyką.

Spory między ontologią a epistemologią w rozpatrywaniu problemów aksjologicznych.
Filozofia dobra, jako podstawową wartość badaną przez etyka, zaś dobro jako kategoria
podstawowa, którą bada estetyka. Jest więcej pojęć, które stanowią przedmiot etyki i estetyki
(wzniosłość, kryteria piękna, szpetota, moralność, sprawiedliwość  katalogi wartości).

Ważnym problemem jest ułożenie pewnej hierarchii wartości np. czy wartości witalne
(związane z życiem) posiadają jakieś moralne wartości.

Istnieje pewien dualizm w terminologii etycznej: dualizm dobra (etyki) i moralności, natomiast
w estetyce nie ma takiego podziału. Pan profesor podejrzewa, że do wartości etycznych
podchodzi się jak do luksusów, zaś rzeczy piękne bardzo lubimy dla nich samych. W etyce
dochodzimy do emocji, które stoją za pewnymi wartościami.

„Prawdziwe słowa nie są piękne, a piękne słowa nie są prawdziwe”

Bardzo istotny jest podział następujący w etyce (wprowadzony przez Marię Osowską):

I.

Etyka opisowa – Jak ludzie postępują? Bada problemy moralności.

1) Metaetyka – bada pojęcia etyczne (jakaś tam filozofia to podobno jest).

2) psychologia i socjologia moralności – badania prowadzone empirycznie.

„Podstawy nauki o moralności” – metaetyka
„Moralność mieszczańska” – socjologia moralności
„Motywy postępowania” – psychologia moralności
„Normy moralne” – charakter mieszany

II.

Etyka normatywna – Jak ludzie powinni postępować? W etyce normatywnej istotne jest
to, że badamy teorie moralne. Intencją jest tutaj powinność.

Teodorowski – trzeba odróżnić etykę od etykologii (etyka opisowa).

ESTETYKA

„Dzieje sześciu pojęć” – Władysław Tatarkiewicz

Piękno – jest podstawową kategorią estetyczną. Jest wiele koncepcji piękna.

Klasyczna koncepcja piękna – harmonia elementów. Skierowała filozofów na sposób
wyrażania tej kategorii, ci zaś stwierdzili, że jest pojmowalna matematycznie (stąd też owo
pojęcie).

Autor dzieła był rzemieślnikiem, bo tworzenie piękne polegało na realizacji jakichś
reguł. Rzeźba grecka była odwzorowaniem klasycznej koncepcji piękna na posągu. To
jednak nie zawsze wystarczało. Platon chciał wyrzucić poetów z państwa, gdyż nie byli
racjonalni, ale uczuciowi. Rzecz piękne to też taka, która błyszczy – czego
przedstawicielem był Plotyn. Subiektywna koncepcja piękna, w którym rzecz piękna
ma poruszyć widza.

Sztuka – (techne gr. ars łac.) – techne to była umiejętność, więc Fidiasz był
rzemieślnikiem.

Średniowieczny uniwersytet – wydział prawa, wydział medycyny, wydział teologii,
wydział sztuk wyzwolonych (później filozoficznym).

XVII – sztuki piękne pojawiły się we Francji, a w XVIII zostały rozpowszechnione. Były
to już takie sztuki jak te w naszym rozumieniu. Muzyka, taniec, poezja, ale nie proza.
Sztuki piękne w wąskim znaczeniu (akademia sztuk pięknych) ze względu na wagę
plastyki.

XIX – dla jakości pracy nie jest obojętne gdzie pracują ludzie, dlatego otworzono
wydział architektury wnętrz.

ETYKA

Budda, Jezus, Mojżesz, Mahomet czy Konfucjusz to wielcy twórcy systemów
etycznych. Mniej istotne postacie takie jak Sokrates, Mandela czy Kant. Od tych
postaci nie wymaga się oryginalności w taki sposób jak od artystów.

Historyczny rys filozofii etyki normatywnej:

Siedmiu mędrców (np. Sokrates) – których uzasadnienia nie znamy

Grecja klasyczna – wielkim moralizatorem był Sokrates, którego doktrynę nazywa
się intelektualizmem moralnym (cnota jest wiedzą, kto czyni źle to nie posiada
wiedzy). ABSOLUTYZM

Sofiści – uważali, że istnieje wiele cnót, a człowiek jest miarą wszystkiego.
RELATYWIZM

Intelektualizm moralny popierany był również przez Platona, który do tego
wprowadził wartości jako idee, które są absolutne i obiektywne. Platon uważał, że
istnieje dusza ludzka, która posiada swoją strukturę i uznał, że prawdziwe dobro,
piękno i prawda musi polegać na wewnętrznej harmonii duszy, którą sprawiała
sprawiedliwość.

Arystoteles jako pierwszy rozpatruje problem etyki jako dążenie do szczęścia –
eudajmonizm.