szum
↓
nadawca → komunikat → odbiorca
szum- dystraktory, na ich tle znajduje się komunikat
kanał- tu słuchowy (kod werbalny)
redundancja- nadmiarowość info, pełni funkcję uodpornienia komunikatu na szum, np. kropka na
„i”, „dzień dzisiejszy”
kod- specyficzne właściwości języka w porównaniu z innymi formami komunikacji;bezpośredniość w kodowaniu.
dwuklasowość języka ludzkiego- mamy do czynienia z elementami (fonemy- reprezentacje dźwiękowe głosek), które same nie mają żadnego znaczenia. Na drugim poziomie są struktury, które już mają znaczenie. Są to morfemy lub wyrazy, np. sufiks- człon po rdzeniu wyrazu,jak „-arz”
w kolejarz- mówi nam o wykonywanej czynności.
Cechy języka ludzkiego:
dwoistość, produktywność (tworzenie nowych przekazów, wcześniej nie komunikowanych), arbitralność(umowność znaku), zdolność do wzajemnej wymiany, specjalizacja (stopień funkcjonalnego powiązania między sygnałem a reakcją), przemieszczanie(możliwość do odnoszenia do zdarzeń odległych w czasie), transmisja kulturowa (przekazywanie przez socjalizację).
Typy operacji i odpowiadające im poziomy reprezentacji w produkcji mowy Typ operacji
Poziom reprezentacji
- język myśli, wybór przekazu do zakodowania I kod fonetyczny- przekaz niejęzykowy, w formie językowej
pojęciowy/fonemy, sylaby i głoski
- dobór odpowiednich wyrazów, jednostek
II poz. semantyczny- funkcjonalny/ morfemy:
leksykalnych odpowiadających znaczeniem
prefiksy, sufiksy czy wyrazy
poziomowi przekazu (do funkcji)
- posługiwanie się regułami składni; wybór
III pozycyjny- system syntaktyczny (składnia)
konstrukcji gramatycznej zdania; ustalenie
wyrazów wg porządku, jaki wyznacza rama;
służy też modyfikacji przekazu
- zastosowanie gramatyki , użycie odpowiedniej IV fonologiczny
formy gramatycznej
instrukcje artykulacyjne- jak ustawić aparat
artykulacyjny do wypowiedzenia tych form.
Prozodia mowy- chodzi np. o akcent w zdaniu, elementy dźwiękowe wypowiedzi, które komunikują stany emocjonalne podmiotu
•
M
odel pamięci roboczej Baddeleya.
Dotyczy produkcji mowy. Wyróżnia on 3 składniki pamięci: szkicownik wzrokowo- przestrzenny, pętla fonologiczna i centralny organ wykonawczy (nadzorujący racę 2 podległych). Tu zaangażowane są 2 ostatnie składniki. Pętla służy jako chwilowy magazyn pam., który przechowuje poprzednie info, niezbędne przy generowaniu kolejnych reprezentacji. Czas tego przechowania musi być dłuższy niż w buforze wzrokowym. Zaś centralny wykonawca pośredniczy w operacjach korzystania ze słownika umysłowego i innych zasobów wiedzy.
Psycholingwistyka- bada język, jego produkcję, percepcję oraz komunikację; badanie modeli
językowych, by zrozumieć język.
Stosowane metody w psycholingwistyce:
–
torowanie- dowiadujemy się, jak elementy systemu są ze sobą powiązane;
–
decyzja leksykalna- czy dany ciąg liter jest słowem czy nie;
–
analiza błędów percepcji i produkcji mowy;
–
analiza dyskursu.
Dyskurs- składa się z co najmniej 2 wypowiedzi, ma początek i koniec, jest spójny (kolejne wypowiedzi są ze sobą powiązane); może to być dialog (konwersacja) lub monolog (narracja).
Analiza inlokucji i perlokucji- bada się tok rozumienia wzajemnej intencji i sposób reagowania na nie.
•
M
odel gramatyki generacyjno- transformacyjnej.
Generacja- reguły frazowe (wraz ze słownikiem umysłowym tworzą strukturę głęboką zdania-sens wypowiedzi), które można zastosować w operowaniu na treściach.
Transformacja- reguły transformacyjne, reguły składniowe, które muszą się podporządkować wypowiedzi; operując na regułach frazowych, tworzą strukturę powierzchniowa danej wypowiedzi.
Uniwersalna gramatyka (UG)- język jest biologicznie, genetycznie uwarunkowany u ludzi; istnieją wspólne, uniwersalne wszystkim ludziom elementy pierwotne i zasady konstruowania zdań.
Podejście to ujmuje gramatykę języka naturalnego jako system generujący zdania i przypisujący im odpowiednie reprezentacje (3 składniki kompetencji językowych): syntaktyczne (struktury frazowe), semantyczne (sądy) i fonologiczne (forma foniczna danego zdania).
Predykatywność języka- pozwala na orzekanie czegoś o czymś.
Gramatykalizacja- zbiór reguł gramatycznych, których trzeba przestrzegać.
Składnia- główny filar struktury języka; dzięki niej z jej zgramatykalizowanymi elementami możemy wrazić każdą myśl.
Model ten opiera się na paradygmacie badań czasów reakcji. Zdanie w str. czynnej mamy zamienić na str. bierną- dokonujemy transformacji; gdy mamy odp. na pytanie, to trwa to dłużej niż w str.
czynnej.
Model ten doprowadził do odkrycia pewnych reguł ponad językowych. Reguły są wrodzone , niezależne od kontekstu (LAD- wyspecjalizowany organ czy moduł umożliwiający przyswajanie języka).
Krytyka tej teorii:
–
zdania w stronie biernej nieodwracalnej są przetwarzane równie szybko jak w str. czynnej, np.
str. bierna nieodw.: Mysz została pożarta przez kota., Drzwi zostały otwarte przez klucz.;
–
podważono twierdzenie, że czasy reakcji zależą od struktury języka- dane wskazują, że zależy to od naszych przewidywań dotyczących pewnego stanu rzeczy, nie jest ważna l. przekształceń, transformacji.
Funkcje języka:
–
komunikacyjna
–
reprezentatywna (symboliczna)- można opisać coś, zrozumieć, przekazać, język to narzędzie do poznania rzeczywistości.
Słownik umysłowy- zawiera różne rodzaje wiedzy:
–
wyrazy i ich znaczenie;
–
ortografia ;
–
gramatyka;
–
wiedza syntaktyczna (gdzie dany wyraz może być w zdaniu);
–
fonologiczna (jak ten wyraz wymawiać);
–
współwystępowanie wyrazów;
relacje między wyrazami;
–
wartość emocjonalna wyrazów.
Czym mogą się różnić wyrazy:
–
częstością;
–
prototypowością
–
skojarzenie konotacyjne.
•
K
ategorialna percepcja mowy.
–
Generalnie percepcja jest niekategorialna- sygnał zawiera się w sposób ciągły, dotyczy większości bodźców/ słuchowe np. samogłoski nie podlegają prawu przewagi ucha prawego (prawe ucho odbiera dźwięki mowy, a lewe inne).
–
O kategorialnej percepcji mówimy, gdy w jakimś ciągu zmieniających się bodźców pojawiają się sztywne granice. Zjawisko odnosi się głównie do spółgłosek.
–
Dźwięki mowy podlegają percepcji kategorialnej.
Bad.: nagrywamy spółgłoski i przetwarzamy je komputerowo t- d, badany ma wykryć głoskę
„t”→ t u percepcja powoli zmienia się skokowo, są dwie kategorie dla „t” i „d”.
Bad. 2: inaczej wymawiamy daną głoskę w zależności, co znajduje się po niej (koartykulacja).→ głoski mają różną formę dźwiękową./ dzieję się tak za sprawą tzw. Zjawiska transmisji paralelnej- artykulacja jednej głoski nakłada się na artykulację następnej.
•
M
otoryczna teoria percepcji mowy.
–
Zakłada, że to co odbieramy, gdy słyszymy mowę, to nie tyle same dźwięki, ile artykulacyjne gesty mówiącego. Gdy wzorce artykulacyjne są zgodne z dźwiękami, to odbieramy przekaz.
–
Percepcja mowy zachodzi w specjalnym analizatorze językowym, wspólnym dla produkcji i percepcji, ale odrębnym od analizatora słuchowego dla innych dźwięków.
–
Wzorce artykulacyjne nie są wrodzone, a uczymy się ich.
Gesty artykulacyjne- wzorce ruchowe służące artykulacji; to reprezentacja mózgowa, informuje nas w jaki sposób mamy ustawić aparat artykulacyjny, by wyartykułować fonem.
Czynniki: napięcie strun głosowych, ułożenie języka, nos.
Dobre strony teorii:
+ eksp. Worena- legi/kaszel/latura → eksponowanie wyrazów z usuniętą głoską, badani i tak słyszeli „s” bez problemu i wypowiadali prezentowany wyraz./ Zostały pobudzone wzorce „s”.
+ w filmie czasem jest rozbieżność między obrazem a dźwiękiem → konflikt kontekstu z wzorcami budzi w nas napięcie
+ odkryto istnienie neuronów lustrzanych w badaniach na zwierzętach i ludziach. Mamy pewną grupę neuronów motorycznych. Ta sama gr neuronów pobudza się, gdy osoba sama sięga po coś ręką lub gdy tylko patrzy na kogoś innego, kto to robi./ S ą pewne reprezentacje ruchowe!
Związek mowy i myślenia.
1. Determinizm językowy- - myślenie jest zdeterminowane językiem, jego konstrukcją. Nie możemy pomyśleć o niczym, co nie zostało wcześniej zakodowane w języku. Trudno utrzymać to pojęcie w skrajnej formie, raczej mówi się o relatywizmie językowym- język wywiera pewien wpływ na poznanie.
Bad.: Idianie Hopi nie znają pojęcia czasu, zaś eskimosi poj. śnieg, gdyż nie używali takich określeń w komunikacji./ badania te okazały się nie trafne.
2. Myślenie jest niezależne od języka- możemy o wszystkim pomyśleć i wyrazić to słowami, a gdy nie znamy danego określenia, możemy je sami utworzyć. Rozwój języka przebiega niezależnie od rozwoju poznawczego./ Ludzie widzą te same odcienie barw niezależnie od języka jakim się posługują.