Zajęcia nr 12
szum
↓
nadawca → komunikat → odbiorca
szum- dystraktory, na ich tle znajduje się komunikat
kanał- tu słuchowy (kod werbalny)
redundancja- nadmiarowość info, pełni funkcję uodpornienia komunikatu na szum, np. kropka na „i”, „dzień dzisiejszy”
kod- specyficzne właściwości języka w porównaniu z innymi formami komunikacji;bezpośredniość w kodowaniu.
dwuklasowość języka ludzkiego- mamy do czynienia z elementami (fonemy- reprezentacje dźwiękowe głosek), które same nie mają żadnego znaczenia. Na drugim poziomie są struktury, które już mają znaczenie. Są to morfemy lub wyrazy, np. sufiks- człon po rdzeniu wyrazu,jak „-arz” w kolejarz- mówi nam o wykonywanej czynności.
Cechy języka ludzkiego:
dwoistość, produktywność (tworzenie nowych przekazów, wcześniej nie komunikowanych), arbitralność(umowność znaku), zdolność do wzajemnej wymiany, specjalizacja (stopień funkcjonalnego powiązania między sygnałem a reakcją), przemieszczanie(możliwość do odnoszenia do zdarzeń odległych w czasie), transmisja kulturowa (przekazywanie przez socjalizację).
Typy operacji i odpowiadające im poziomy reprezentacji w produkcji mowy
|
Typ operacji |
Poziom reprezentacji |
|
- język myśli, wybór przekazu do zakodowania w formie językowej - dobór odpowiednich wyrazów, jednostek leksykalnych odpowiadających znaczeniem poziomowi przekazu (do funkcji) - posługiwanie się regułami składni; wybór konstrukcji gramatycznej zdania; ustalenie wyrazów wg porządku, jaki wyznacza rama; służy też modyfikacji przekazu - zastosowanie gramatyki , użycie odpowiedniej formy gramatycznej
|
I kod fonetyczny- przekaz niejęzykowy, pojęciowy/fonemy, sylaby i głoski II poz. semantyczny- funkcjonalny/ morfemy: prefiksy, sufiksy czy wyrazy
III pozycyjny- system syntaktyczny (składnia)
IV fonologiczny
instrukcje artykulacyjne- jak ustawić aparat artykulacyjny do wypowiedzenia tych form. |
Prozodia mowy- chodzi np. o akcent w zdaniu, elementy dźwiękowe wypowiedzi, które komunikują stany emocjonalne podmiotu
Model pamięci roboczej Baddeleya.
Dotyczy produkcji mowy. Wyróżnia on 3 składniki pamięci: szkicownik wzrokowo- przestrzenny, pętla fonologiczna i centralny organ wykonawczy (nadzorujący racę 2 podległych). Tu zaangażowane są 2 ostatnie składniki. Pętla służy jako chwilowy magazyn pam., który przechowuje poprzednie info, niezbędne przy generowaniu kolejnych reprezentacji. Czas tego przechowania musi być dłuższy niż w buforze wzrokowym. Zaś centralny wykonawca pośredniczy w operacjach korzystania ze słownika umysłowego i innych zasobów wiedzy.
Psycholingwistyka- bada język, jego produkcję, percepcję oraz komunikację; badanie modeli językowych, by zrozumieć język.
Stosowane metody w psycholingwistyce:
torowanie- dowiadujemy się, jak elementy systemu są ze sobą powiązane;
decyzja leksykalna- czy dany ciąg liter jest słowem czy nie;
analiza błędów percepcji i produkcji mowy;
analiza dyskursu.
Dyskurs- składa się z co najmniej 2 wypowiedzi, ma początek i koniec, jest spójny (kolejne wypowiedzi są ze sobą powiązane); może to być dialog (konwersacja) lub monolog (narracja).
Analiza inlokucji i perlokucji- bada się tok rozumienia wzajemnej intencji i sposób reagowania na nie.
Model gramatyki generacyjno- transformacyjnej.
Generacja- reguły frazowe (wraz ze słownikiem umysłowym tworzą strukturę głęboką zdania- sens wypowiedzi), które można zastosować w operowaniu na treściach.
Transformacja- reguły transformacyjne, reguły składniowe, które muszą się podporządkować wypowiedzi; operując na regułach frazowych, tworzą strukturę powierzchniowa danej wypowiedzi.
Uniwersalna gramatyka (UG)- język jest biologicznie, genetycznie uwarunkowany u ludzi; istnieją wspólne, uniwersalne wszystkim ludziom elementy pierwotne i zasady konstruowania zdań.
Podejście to ujmuje gramatykę języka naturalnego jako system generujący zdania i przypisujący im odpowiednie reprezentacje (3 składniki kompetencji językowych): syntaktyczne (struktury frazowe), semantyczne (sądy) i fonologiczne (forma foniczna danego zdania).
Predykatywność języka- pozwala na orzekanie czegoś o czymś.
Gramatykalizacja- zbiór reguł gramatycznych, których trzeba przestrzegać.
Składnia- główny filar struktury języka; dzięki niej z jej zgramatykalizowanymi elementami możemy wrazić każdą myśl.
Model ten opiera się na paradygmacie badań czasów reakcji. Zdanie w str. czynnej mamy zamienić na str. bierną- dokonujemy transformacji; gdy mamy odp. na pytanie, to trwa to dłużej niż w str. czynnej.
Model ten doprowadził do odkrycia pewnych reguł ponad językowych. Reguły są wrodzone , niezależne od kontekstu (LAD- wyspecjalizowany organ czy moduł umożliwiający przyswajanie języka).
Krytyka tej teorii:
zdania w stronie biernej nieodwracalnej są przetwarzane równie szybko jak w str. czynnej, np. str. bierna nieodw.: Mysz została pożarta przez kota., Drzwi zostały otwarte przez klucz.;
podważono twierdzenie, że czasy reakcji zależą od struktury języka- dane wskazują, że zależy to od naszych przewidywań dotyczących pewnego stanu rzeczy, nie jest ważna l. przekształceń, transformacji.
Funkcje języka:
komunikacyjna
reprezentatywna (symboliczna)- można opisać coś, zrozumieć, przekazać, język to narzędzie do poznania rzeczywistości.
Słownik umysłowy- zawiera różne rodzaje wiedzy:
wyrazy i ich znaczenie;
ortografia ;
gramatyka;
wiedza syntaktyczna (gdzie dany wyraz może być w zdaniu);
fonologiczna (jak ten wyraz wymawiać);
współwystępowanie wyrazów;
relacje między wyrazami;
wartość emocjonalna wyrazów.
Czym mogą się różnić wyrazy:
częstością;
prototypowością
skojarzenie konotacyjne.
Kategorialna percepcja mowy.
Generalnie percepcja jest niekategorialna- sygnał zawiera się w sposób ciągły, dotyczy większości bodźców/ słuchowe np. samogłoski nie podlegają prawu przewagi ucha prawego (prawe ucho odbiera dźwięki mowy, a lewe inne).
O kategorialnej percepcji mówimy, gdy w jakimś ciągu zmieniających się bodźców pojawiają się sztywne granice. Zjawisko odnosi się głównie do spółgłosek.
Dźwięki mowy podlegają percepcji kategorialnej.
Bad.: nagrywamy spółgłoski i przetwarzamy je komputerowo t- d, badany ma wykryć głoskę „t”→ tu percepcja powoli zmienia się skokowo, są dwie kategorie dla „t” i „d”.
Bad. 2: inaczej wymawiamy daną głoskę w zależności, co znajduje się po niej (koartykulacja).→ głoski mają różną formę dźwiękową./ dzieję się tak za sprawą tzw. Zjawiska transmisji paralelnej- artykulacja jednej głoski nakłada się na artykulację następnej.
Motoryczna teoria percepcji mowy.
Zakłada, że to co odbieramy, gdy słyszymy mowę, to nie tyle same dźwięki, ile artykulacyjne gesty mówiącego. Gdy wzorce artykulacyjne są zgodne z dźwiękami, to odbieramy przekaz.
Percepcja mowy zachodzi w specjalnym analizatorze językowym, wspólnym dla produkcji i percepcji, ale odrębnym od analizatora słuchowego dla innych dźwięków.
Wzorce artykulacyjne nie są wrodzone, a uczymy się ich.
Gesty artykulacyjne- wzorce ruchowe służące artykulacji; to reprezentacja mózgowa, informuje nas w jaki sposób mamy ustawić aparat artykulacyjny, by wyartykułować fonem.
Czynniki: napięcie strun głosowych, ułożenie języka, nos.
Dobre strony teorii:
+ eksp. Worena- legi/kaszel/latura → eksponowanie wyrazów z usuniętą głoską, badani i tak słyszeli „s” bez problemu i wypowiadali prezentowany wyraz./ Zostały pobudzone wzorce „s”.
+ w filmie czasem jest rozbieżność między obrazem a dźwiękiem → konflikt kontekstu z wzorcami budzi w nas napięcie
+ odkryto istnienie neuronów lustrzanych w badaniach na zwierzętach i ludziach. Mamy pewną grupę neuronów motorycznych. Ta sama gr neuronów pobudza się, gdy osoba sama sięga po coś ręką lub gdy tylko patrzy na kogoś innego, kto to robi./ Są pewne reprezentacje ruchowe!
Związek mowy i myślenia.
Determinizm językowy- - myślenie jest zdeterminowane językiem, jego konstrukcją. Nie możemy pomyśleć o niczym, co nie zostało wcześniej zakodowane w języku. Trudno utrzymać to pojęcie w skrajnej formie, raczej mówi się o relatywizmie językowym- język wywiera pewien wpływ na poznanie.
Bad.: Idianie Hopi nie znają pojęcia czasu, zaś eskimosi poj. śnieg, gdyż nie używali takich określeń w komunikacji./ badania te okazały się nie trafne.
Myślenie jest niezależne od języka- możemy o wszystkim pomyśleć i wyrazić to słowami, a gdy nie znamy danego określenia, możemy je sami utworzyć. Rozwój języka przebiega niezależnie od rozwoju poznawczego./ Ludzie widzą te same odcienie barw niezależnie od języka jakim się posługują.