Ochrona interesów konsumenta

Prof. nadzw dr hab. Sławomir Smyczek

Program

• Wprowadzenie do przedmiotu ochrona

interesów konsumenta

• Polityka konsumencka

• Instytucje zajmujące się ochroną interesów konsumenta

• Ochrona prawna interesów konsumenta

• „Czarna” lista dłużników

• „Bankructwo” konsumentów

• Ochrona konsumenta na wybranych rynkach

Literatura

•

Ochrona interesów konsumentów w Polsce w

aspekcie integracji europejskiej, praca

zbiorowa pod red. E. Kieżel, Difin, Warszawa 2007

•

A. Dąbrowska, M. Janoś-Kresło, I. Ozimek:

Ochrona i edukacja konsumentów we

współczesnej gospodarce rynkowej, PWE,

Warszawa 2005

•

U. Dutkiewicz, U. Łysoń, M. Niepokulczycka, E.

Sieliwanowicz: Prawa konsumenta, Difin,

Warszawa 2000

Zaliczenie

• Test zaliczeniowy – 30 pkt.

• Zaliczenie – 16 pkt.

Pytania?

•

Czy znasz swoje prawa jako konsument?

•

Czy wiesz gdzie się udać, gdy zostaniesz

naruszony Twój interes jako konsumenta?

•

Czy znasz przepisy prawne, które chronią

Ciebie jako konsumenta?

•

Czy wiesz …

Wprowadzenie

•

Ochrona interesów konsumentów ma bardzo

długą tradycję

•

Początki rozwoju sięgają gwałtownych

procesów uprzemysłowienia, jakie nastąpiły w drugiej połowie XIX wieku

•

Bardzo istotne znaczenie w walce o prawa

konsumentów miała społeczna presja,

wywierana na nieuczciwych producentów i

usługodawców

Rys historyczny

•

1891 r. - pierwsza w świecie organizacja

konsumencka - Liga Konsumentów

(Consumers League) w Nowym Jorku

•

1899 r. – pierwsza narodowa organizacja

konsumencka - Narodowa Liga Konsumentów

(National Consumers League) w USA

•

1902 r. - pierwszy w świecie akt prawny,

stanowiący podstawę obrony interesów

konsumenta w zakresie bezpieczeństwa

żywności: Ustawa o czystości żywności i

lekarstw (Pure Food and Drugs Act), która

została uchwalona w USA

Nowe ujęcie

• 1962 r. - John F.

Kennedy

przedstawił

Kongresowi Stanów

Zjednoczonych

projekt Ustawy o

prawach

konsumentów

(Consumer Bil of

Rights)

Jonh F. Kennedy

Wszyscy z definicji jesteśmy konsumentami.

Konsumenci stanowią największą grupę

ekonomiczną w gospodarce, wpływającą oraz

pozostającą pod wpływem prawie każdej

publicznej i prywatnej decyzji ekonomicznej. Ale są oni jedyną ważną grupą, której zdanie często nie jest wysłuchane

Ustawa o prawach

konsumentów

•

prawo do bezpieczeństwa, stwarzające

podstawy do ochrony przed oferowaniem

produktów niebezpiecznych dla zdrowia i życia

•

prawo wyboru towarów i usług o

odpowiadającej cenie i jakości

•

prawo do tego, by głos konsumenta był

słyszany, co wymaga stworzenia odpowiednich instytucji zapewniających możliwość

formułowania postulatów, publicznego ich

wyrażania i uwzględniania w polityce

gospodarczej i społecznej rządu

Ustawy o prawach

konsumentów

•

prawo do rzetelnej informacji

•

prawo do środowiska naturalnego

odpowiadającego wymaganiom ludzkiego

organizmu i wysokiej jakości życia

Nowe ujęcie

• 1985 r. - Wytyczne Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie ochrony konsumentów

Wytyczne ONZ

• ochrona konsumentów przed towarami i

usługami niebezpiecznymi dla zdrowia i życia

• promowanie i ochrona ekonomicznych interesów konsumentów

• wprowadzanie norm bezpieczeństwa i jakości dóbr i usług konsumpcyjnych

• wprowadzanie usprawnień w dystrybucji

podstawowych dóbr i usług konsumpcyjnych

• zwiększenie dostępności skutecznego systemu załatwiania reklamacji i skarg

Wytyczne ONZ

• opracowanie programów edukacyjnych i

informacyjnych

• zapewnienie wolności zrzeszania się

konsumentów

• ochrona środowiska naturalnego

• współpraca międzynarodowa

Konsument

• to ten, kto kupuje, by zaspokoić potrzeby własne i gospodarstwa domowego, nie

czyniąc z tych zakupów użytku dla

pomnożenia pieniędzy

• konsument w roli nabywcy, który kupuje w celu zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych

produkty dostępne na rynku (spożycie

rynkowe)

Konsument

• to ten, który także wykorzystuje dobra i usługi wytworzone we własnym

gospodarstwie domowym (spożycie

naturalne)

oraz

• otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo

odpłatnie w postaci świadczeń społecznych

(spożycie społeczne)

Konsument w gospodarce

rynkowej

•

w gospodarce rynkowej konsumenci uzyskują

większość potrzebnych im produktów poprzez rynek

•

konsumenci powinni mieć na rynku rzeczywiste warunki do podejmowania racjonalnych i

samodzielnych decyzji

•

w gospodarce wolnorynkowej maja takie prawo, ale głównie teoretycznie

•

o rzeczywistym korzystaniu z tego prawa

decyduje nie formalna możliwość, lecz faktyczny układ stosunków ekonomicznych pomiędzy

podmiotami występującymi na rynku

„Słabości” konsumentów

• konsument pojawia się na rynku w sytuacji dla siebie przymusowej, przynaglany koniecznością zaspokojenia określonych potrzeb; przeżywanie tych potrzeb ogranicza jego swobodę działania, osłabia jego pozycję i powoduje, że staje się on gotowy do akceptacji proponowanych mu

warunków

• konsument w konfrontacji z silną grupą

producentów i sprzedawców jest słabszy pod względem ekonomicznym, czasowym i odporności psychicznej (w przypadku dochodzenia roszczeń)

„Słabości” konsumentów

• indywidualny konsument nie ma takiej wiedzy towaroznawczej, technicznej, ekonomicznej, prawnej oraz doświadczenia rynkowego, jakim dysponuje biznes

• konsument występuje na rynku z reguły

pojedynczo, a sprzedawcy i producenci należą do określonych organizacji

• występują ograniczenia w konkurencji na rynku poprzez np. pojawianie się podmiotów mających pozycję monopolistyczną, przez co mogą

dyktować warunki pozostałym podmiotom, w tym również konsumentom

Interes konsumenta

• to przedsięwzięcie przynoszące pożytek lub korzyść konsumentowi, ewentualnie działanie dla dobra konsumenta

• wszystko to, co przyczynia się do poprawy warunków życia konsumenta w wymiarach:

materialnym, kulturowym i środowiskowym

Rodzaje interesów

konsumentów

• interesy wspólne, do których należy ochrona środowiska naturalnego, wysoka jakość

podstawowych produktów spożywczych,

przestrzeganie standardów bezpieczeństwa

przedmiotów codziennego użytku itp.;

• interesy grupowe, związane z określoną grupą konsumentów, np. młodzieżą, osobami

niepełnosprawnymi itp.;

• interesy indywidualnych konsumentów

Niezgodne z interesem

konsumenta

• wszystko to co zagraża dobrobytowi

konsumenta, jego zdrowiu i życiu, również w perspektywie przyszłych pokoleń

Podstawowe zagrożenia

interesów konsumenta

• nieprzejrzystość rynku (wielość i rosnące zróżnicowanie wyrobów, wprowadzanie nowych wyrobów, nowych materiałów i technologi )

• sztuczne przyśpieszanie „zużycia moralnego” i związane z tym skracanie okresów ich

eksploatacji w celu odnowienia popytu

• depersonalizacja rynku (sprzedaż towarów w ogromnych obiektach handlowych, co z reguły wyłącza osobiste kontakty sprzedawców i

nabywców)

Podstawowe zagrożenia

interesów konsumenta

• sztuczne pobudzanie potrzeb (gadżetami,

częstymi zmianami mód, pseudonowościami)

• agresywna reklama

• podwyższanie cen (za pomocą manipulowania asortymentem towarów i rozbudowanym

aparatem pośrednictwa handlowego)

• „nadfunkcjonalność” opakowań (wysokie koszty, ograniczone korzyści, doniosłe konsekwencje ekologiczne)

Źródła zagrożeń interesu

konsumenta

• monopol

• konkurencja:

• masowość obrotu

• nadmierne zróżnicowanie cen (dezorientacja)

• zróżnicowana zawartość opakowań

jednostkowych

• brak rzetelnych i kompletnych oznaczeń na towarze

Rodzaje zagrożeń interesów

konsumenta

• w skali ogólnej – wynikają z procesów

cywilizacyjnych, przemysłowo-technologicznych, ustawodawczych i organizacyjnych w

gospodarce kraju

• dla poszczególnych grup społecznych – są zależne od rozwiązań przyjętych w gospodarce do regulacji podstawowych problemów

Zagrożenia interesów

konsumentów w Polsce

• wysoki poziom cen (jakość nie odpowiada cenom)

• niski poziom dochodów ograniczający fundusz nabywczy

• niska jakość produktów – duża wadliwość

• nieuczciwa i agresywna reklama

• brak rzetelnych i kompletnych oznaczeń na towarze

• niski poziom obsługi klientów przez sprzedawców –

brak fachowości, udzielania szczegółowych

informacji, uprzejmości

• duże zróżnicowanie asortymentowe –

„nieprzejrzystość rynku”

Ochrona interesów konsumenta

• zespół działań pozytywnych mających w

różnorodny sposób bronić konsumenta w obliczu zagrożenia jego praw i interesu

Potrzeby ochrony interesów

konsumenta

Ochrona interesów konsumenta w zakresie:

• naruszania interesów konsumentów przez biznes

• oddziaływania na świadomość konsumentów

• poziomu życia

Formy ochrony interesu

konsumenta

• polityka konsumencka

• formy instytucjonalne

• ustawodawstwo prokonsumenckie

Polityka konsumencka

• ogół świadomych działań państwa, zmierzających do ukształtowania takich warunków, które

ułatwiają realizację dążeń konsumentów do

możliwie najpełniejszego zaspokajania, ze swoich dochodów, odczuwanych potrzeb

Polityka konsumencka

• podstawowy instrument umacniania pozycji konsumenta na rynku

• konieczność stworzenia podstaw prawnych, instytucjonalno - organizacyjnych i finansowych, umożliwiających prowadzenie przez państwo

świadomej polityki konsumenckiej, stanowiącej integralną część polityki makroekonomicznej

• podpisanie przez Polskę Traktatu o

stowarzyszeniu ze wspólnotami europejskimi nałożyło na nasz kraj obowiązek podjęcia

przedsięwzięć stwarzających właściwe ramy

integracji

Traktat z Maastricht

• Działania Wspólnoty obejmują przyczynianie się do zwiększenia ochrony konsumenta

• W przedkładanych propozycjach działań

Wspólnoty w dziedzinach ochrony konsumentów Komisja przyjmuje za podstawę wysoki poziom ochrony

Priorytety:

• Ochrona zdrowia

• Bezpieczeństwo i ochrona ekonomicznych interesów konsumenta

• Edukacja i informacja konsumencka

• Zwiększanie roli organizacji konsumenckich

Prowadzenie polityki

konsumenckiej wynika z:

• sam konsument nie jest w stanie wyeliminować ograniczeń występujących na rynku

• przestało być dobrą wolą rządu

• pobudzania właściwie funkcjonującej gospodarki (trzeba zmniejszyć do minimum zagrożenie

płynące ze strony jednego z najważniejszych aktorów gry rynkowej)

• różnego rodzaju zobowiązań międzynarodowych: w tym Wytycznych Zgromadzenia Ogólnego ONZ

w sprawie ochrony konsumentów

Działalność państwa

• legislacja tworząca ramy prawne

• organizowanie i wspieranie przedsięwzięć chroniących życie i zdrowie konsumentów

• kontrolowanie rynku

• sądownictwo będące środkiem dochodzenia

roszczeń konsumentów

• struktura instytucjonalna polegająca na

budowaniu infrastruktury organizacyjnej,

służącej ochronie konsumentów

• informacja i edukacja konsumencka mająca na celu szerzenie wiedzy i wzrost świadomości konsumenckiej

Modele systemu ochrony

konsumentów

Model ombudsmana

• najważniejszą rolę w ochronie konsumenta odgrywa jednoosobowy urząd rzecznika praw

konsumentów

• jest to instytucja niezależna od administracji, powoływana przez parlament, najczęściej na określony czas

• ombudsman wyposażony jest w uprawnienia

władcze

Modele systemu ochrony

konsumentów

Model administracyjny

• prowadzenie polityki konsumenckiej spoczywa w ręku administracji

• z reguły jest to jeden wyspecjalizowany organ (najczęściej usytuowany w ministerstwach

gospodarczych), dysponujący rozbudowaną

strukturą terenową

Modele systemu ochrony

konsumentów

Model sądowy

• oparty na bardzo rozbudowanej działalności sądów, przy czym ich powszechna dostępność, szybkość postępowania (tzw. sądy małych

żądań) gwarantuje pokrzywdzonemu

konsumentowi sprawne uzyskanie

rekompensaty

• model ten zakłada również funkcjonowanie rozmaitych instytucji publicznych, prowadzących i koordynujących politykę konsumencką

Modele systemu ochrony

konsumentów

Model niemiecki

• polityka realizowana jest przez silne organizacje konsumenckie

• państwo przekazuje im środki finansowe na działalność związaną z ochroną interesów

konsumentów, sobie pozostawiając funkcje

koordynujące i kontrolne

Modele systemu ochrony

konsumentów

Model ombudsmana jest charakterystyczny dla:

• krajów skandynawskich

Model administracyjny jest typowy dla:

• Francji

Model sądowy to domena:

• krajów anglosaskich

• W praktyce spotyka się systemy mieszane

Konsumeryzm a ruch

konsumencki

Ruch konsumentów

• działalność grup, stowarzyszeń i organizacji niezależnych od państwa i biznesu, mającą cechy ruchu społecznego

Konsumeryzm

• pojęcie zacznie szersze

• wszystkie działania na rzecz konsumenta

podejmowane przez instytucje państwowe,

społeczne i prywatne

Ruch konsumencki

• należy do ruchów społecznych

• ruch społeczny – to zespołowe działanie ludzi, zmierzające do osiągnięcia konkretnego celu (rozwiązania ważnych kwesti moralnych,

etycznych, ekonomicznych czy politycznych) i mające charakter spontaniczny, twórczy,

długotrwały oraz prowadzące do powstania

między uczestnikami więzi emocjonalnych, a nawet instytucjonalnych

Ruch konsumencki

• ruch konsumencki – to zespołowe działanie ludzi zmierzające do ochrony interesów konsumenta

• problemy objęte ruchem konsumenckim:

• zdrowa żywność

• nieuczciwe praktyki biznesu

• roszczenia z tytułu gwarancji itp.

• przynależność do ruchu konsumenckiego jest dobrowolna i daje możliwości spontanicznego i twórczego działania

Organizacje związków

konsumenckich - historia

1891

• powstała pierwsza organizacja konsumencka w Nowym Jorku – Liga Konsumentów

1960

• powstała w Hadze Międzynarodowa Organizacja Związków Konsumenckich – IOCU

1981

• powstała pierwsza organizacja w Polsce -

Federacja Konsumentów

Federacja Konsumentów

• od 1987 roku członek Międzynarodowej

Organizacji Związków Konsumenckich – IOCU

• w terenie działa poprzez Kluby Konsumenckie (warunek utworzenia – 10 osób)

• obecnie działa 51 Klubów (na początku było 80)

• obszar działania:

• działalność interwencyjna

• poradnictwo

• edukacja konsumencka

Edukacja konsumenta

• działalność

informacyjno-doradcza

dotycząca racjonalizacji

potrzeb zakupów oraz

procesów zawiązanych z

wykorzystaniem i

użytkowaniem

posiadanych zasobów

konsumpcyjnych

Pytania?

• Czy znasz swoje prawa jako

konsument?

• Czy wiesz gdzie się udać, gdy zostaniesz naruszony Twój interes jako

konsumenta?

• Czy znasz przepisy prawne, które

chronią Ciebie jako konsumenta?

• Czy wiesz …

Katalog praw konsumenta

• Prawo do bezpieczeństwa

• Prawo do ochrony interesów ekonomicznych

• Prawo do informacji i edukacji

• Prawo do efektywnego dochodzenia roszczeń

• Prawo do reprezentacji

Dziękuję za uwagę