studia II stopnia – magisterskie
METODOLOGIA BADAŃ POLITOLOGICZNYCH
kierunek: politologia
semestr II
Prowadzący: dr Leszek Sobkowiak
Wykład II: Założenia politologii empirycznej. Rzeczywistość społeczna jako przedmiot badań
I.
Założenia empirycznej politologii
Badania naukowe, uprawianie nauki muszą opierać się na pewnym
charakterystycznym dla danej dyscypliny ( orientacji teoretyczno-metodologicznej) zbiorze przekonań i założeń odnoszących się do natury rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, możliwości i granic poznania ludzkiego, stosowania określonych metod i technik badawczych, roli wartości w poznaniu naukowym itp. W tym miejscu skoncentruję się na przedstawionych przez B. Krauz-Mozer założeniach analityczno-empirycznego modelu nauki, w ramach którego sytuuje się między innymi empiryczna politologia (Teorie polityki.
Założenia metodologiczne, Warszawa 2005, s. 34 - 39). Zdaniem Autorki, uczeni uznający powyższy model, powinni przyjąć trzy wyjściowe warunki (s. 34): a) o istnieniu świata zewnętrznego, który posiada różnorakie „właściwości, niezależne od ludzkich spostrzeżeń”; b) zbudować konsensus w zakresie „celu prowadzonych przez siebie badań”; c) „powinno ich łączyć przekonanie, że poznanie w ogóle jest możliwe”.
Konkretyzując powyższe uwagi, B.Krauz-Mozer formułuje następujące założenia: 1.
„rzeczywisty świat społeczny istnieje na zewnątrz nas, jest w określonym stopniu uporządkowany i ustrukturyzowany, a to oznacza, że istnieje w nim możliwa do rozpoznania regularność i porządek, w konsekwencji zdarzenia nie pojawiają się w nim losowo lecz mają własny schemat, który może być rozpoznany i wyjaśniony jako skutek czynników naturalnych”,
2.
pojęcie nauki „odnosi się do obiektywnie lub potencjalnie istniejącej rzeczywistości, do realnego świata, niezależnego od stanu subiektywnej świadomości”,
3.
stąd też rzeczywistość jest definiowana :jako suma wszystkich empirycznie obserwowalnych – bezpośrednio oraz pośrednio – obiektów, warunków i Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
wykład II
strona 2
zdarzeń istniejących niezależnie od naszej świadomości i woli, włączając w to istoty ludzkie jako całości psychofizyczne”,
4.
istniejąca obiektywnie rzeczywistość charakteryzuje się materialistyczną naturą – istnieje więc „niezależnie od subiektywnych przeżyć świadomego podmiotu”,
5.
naturę należy traktować jako poznawalną, co powoduje, że „ludzkie społeczeństwa mogą być uznane – pod pewnymi warunkami – za część tej natury w takim sensie jak inne jej obiekty”, zatem „zjawiska społeczne nie są czymś przypadkowym i chaotycznym, lecz wykazują wystarczający
poziom uporządkowania i powtarzalności, by je poddać empirycznemu badaniu naukowemu”,
6.
„fakty społeczne należy badać obiektywnie, w bezpośrednim doświadczeniu zmysłowym, intersubiektywnie sprawdzalnym i komunikowalnym”,
7.
„nauki społeczne zmierzają do opisywania tego, co dzieje się w realności społecznej, do wyjaśniania obserwowalnych zjawisk, ale także do
przewidywania tego, co się zdarzy, sterowania tym co się dzieje, a na koniec do podnoszenia jakości życia przez zmianę tego, co jest”,
8.
„wszystkie naturalne zjawiska mają naturalne przyczyny”, tkwiące w rzeczywistości przyrodniczo-społecznej
9.
poznanie naukowe jest procesem otwartym, praktycznie niekończącym się, możliwe jest popełnianie w nim błędów – dlatego też stan wiedzy naukowej może być aktualny i adekwatny w danym czasie, przy czym kolejne badania stan ten mogą potwierdzić bądź w mniejszym czy większym stopniu
zdezawuować. Wynika stąd obowiązek „ciągłej troski o sprawdzanie oraz uzasadnianie prawdziwości wiedzy naukowej”, myślenia sceptycznego i krytycznego.
II. Rzeczywistość społeczna
W ogólnym ujęciu przedmiotem nauk społecznych jest rzeczywistość społeczna, która zawiera dwa podstawowe obszary:
1. rzeczywistość materialna , czyli realne i obserwowalne fakty, zdarzenia, zjawiska, procesy społeczne,
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
wykład II
strona 3
2. rzeczywistość niematerialna ( inaczej – werbalna), czyli słowny wyraz rzeczywistości materialnej zawierający się w ludzkich poglądach, opiniach, przekonaniach, ocenach, motywacjach, przeżyciach emocjonalnych, postawach, świadomości.
Na rzeczywistość werbalną składają się dwa ogólne elementy:
a) wypowiedzi ludzi o rzeczywistości materialnej (faktach, zjawiskach, procesach itd.), oraz
b) wypowiedzi ludzi o rzeczywistości niematerialnej (czyli o poglądach, opiniach, postawach itd . własnych i innych osób).
Podkreślenia wymaga okoliczność, że werbalne wypowiedzi ludzi o rzeczywistości materialnej i niematerialnej, mogą mieć zarówno charakter zdań prawdziwych, jak i zdań fałszywych. Nie można więc bezkrytycznie utożsamiać wypowiedzi ludzi o rzeczywistości, z samą obiektywną rzeczywistością: niekiedy między wypowiedzią a stanem faktycznym zachodzi relacja zgodności, niekiedy relacja niezgodność czy wręcz sprzeczność.
Obowiązkiem badacza jest zbadać charakter tych relacji.
Przykładowo: czym innym jest badanie funkcjonowania partii politycznej jako takiej, a czym innym jest badanie opinii członków partii o jej funkcjonowaniu; czym innym jest badanie behawioralnego komponentu postaw politycznych poprzez analizę werbalnych deklaracji (wypowiedzi) danych osób o ich zachowaniach politycznych, a czym innym jest badanie tego komponentu poprzez obserwację realnych zachowań politycznych respondentów.
III. Przedmiot nauk społecznych – przykładowe ujęcia
1. Badania w warstwie:
a) ogólnospołecznej (np. relacje polityki, ekonomiki, kultury, struktury społecznej; transformacja systemu społecznego; wpływ procesu globalizacji na dane społeczeństwo; konflikty ogólnospołeczne ),
b) instytucjonalnej (np. państwo, jego organy; partie polityczne; związki zawodowe; organizacje społeczno-polityczne),
c) psychospołecznej ( np. świadomość polityczna, kultura polityczna, postawy polityczne, systemy wartości, zachowania polityczne).
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
wykład II
strona 4
2. Jednostka jako obiekt badań – poznawanie jej właściwości i mechanizmów funkcjonowania (np. osobowość polityczna; system postaw politycznych; motywacje zachowań politycznych; pełnione role polityczne; przywódcy polityczni).
3. Zbiorowość społeczna, grupa społeczna, organizacja polityczna – badanie ich właściwości, mechanizmów funkcjonowania, roli w mikro-, mezo- i makroskali społecznej.
4. Fakty, zdarzenia, zjawiska polityczne.
5. Procesy polityczne
IV. Zjawisko i proces polityczny
1. Pojęcie zjawiska politycznego można określić jako podmiot ( jednostka, grupa, organizacja), jego zachowania oraz zobiektywizowane, dające się wyodrębnić z rzeczywistości politycznej i poddające się badaniom empirycznym wytwory tych zachowań, tzn. fakty, zdarzenia, stany, interakcje. Zjawiska polityczne współtworzą sferę polityki, nadają jej dynamikę i same podlegają modyfikacjom bądź zmianom. Współwyznaczają treść, przebieg i rezultaty zachowań i działań podmiotów realizujących swoje potrzeby i interesy, bezpośrednio i/lub pośrednio związane ze sprawowaniem władzy politycznej i wpływaniem na nią. Zjawiska polityczne są zarówno elementami współtworzącymi - we wzajemnym oddziaływaniu oraz w różnych konfiguracjach ilościowych i przestrzennych - różnorakie procesy polityczne, jak i ich rezultatami, które uruchamiają kolejne fazy procesów bądź nowe procesy. Stanowią zatem zintegrowaną całość złożoną z następujących elementów życia politycznego:
- w płaszczyźnie podmiotowo-instytucjonalnej są nimi poszczególne podmioty polityki, instytucje polityczne oraz reguły i normy, określające sposoby ich funkcjonowania i wzajemne stosunki,
- w płaszczyźnie świadomościowej są nimi manifestowane w różny sposób postawy polityczne różnych podmiotów, czyli ich psychologiczne struktury poznawcze, emocjonalno-oceniająco-motywacyjne i behawioralne,
- w płaszczyźnie behowioralnej zjawiska polityczne to publiczne zachowania i działania poszczególnych podmiotów, w których przejawiają się ich cele, emocje, wartości, idee, oceny i motywacje; zachowania te wywierają realny wpływ na sposób funkcjonowania innych podmiotów i powodują określone zmiany w otoczeniu społecznym.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
wykład II
strona 5
2. Proces polityczny według propozycji A. Antoszewskiego (s.199 – 201), oznacza ciąg
„powiązanych ze sobą wydarzeń, których efektem jest zmiana lub utrwalenie interakcji zachodzących w ramach systemu politycznego oraz pomiędzy systemem a jego otoczeniem”.
Cytowany Autor formułuje kilka uwag dotyczących natury, przebiegu i konsekwencji procesu politycznego:
- jest to kategoria „pozwalająca na uchwycenie regresu, stagnacji lub rozwoju systemu politycznego”,
- zmiana będąca rezultatem procesu oznacza „ukształtowanie się, stabilizację lub rozpad wspólnot politycznych, obejmujących jednostki i grupy partycypujące w politycznym podziale pracy, na bazie akceptacji wspólnych wartości:,
- zmiana może zachodzić różnymi drogami, np. w postaci „zmiany cyklicznej, wzrostu lub zmiany strukturalnej” (inaczej transformacji),
- proces „odnosi się również do dynamicznych związków systemu politycznego z jego otoczeniem”, przejawiających się miedzy innymi w funkcjach adaptacji, regulacji i innowacji,
- funkcjonowanie systemu politycznego współtworzone jest w pewnych proporcjach przez równolegle zachodzące procesy – np. artykulacji, selekcji i reprezentacji interesów, podejmowania decyzji, kreacji władzy, socjalizacji politycznej, komunikacji politycznej itd.
Literatura:
A.Antoszewski, Proces i zmiana polityczna, w: Studia z teorii polityki, pod red.
A.W.Jabłońskiego i L.Sobkowiak, Wrocław 1999, tom I.
B.Krauz-Mozer, Teorie polityki. Założenia metodologiczne, Warszawa 2005.
W. Szostak, Problemy metodologiczne badań empirycznych w politologii – jeszcze raz o poznaniu potocznym, w: Rocznik politologiczny 2003, nr 1.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone –
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.