dr Maciej Czeremski, dr Paweł Socha

M

M

E

E

T

T

O

O

D

D

O

O

L

L

O

O

G

G

I

I

A

A

B

B

A

A

D

D

A

A

Ń

Ń

H

H

U

U

M

M

A

A

N

N

I

I

S

S

T

T

Y

Y

C

C

Z

Z

N

N

Y

Y

C

C

H

H

Program kursu I/57, rok akademicki 2009/2010, semestr letni, 2 ECTS

UWAGA:

CZĘŚĆ

A

REALIZUJE DR

M.

C

ZEREMSKI

,

CZĘŚĆ

B

REALIZUJE DR

P.

S

OCHA

C

C

Z

Z

Ę

Ę

Ś

Ś

Ć

Ć

A

A

1. S

TRUKTURA NAUKI

(I

–

POJĘCIA

)

a. Terminy, pojęcia i definicje
b. Kłopoty z nieostrością terminów
c. Relacje między terminami i różnica ogólności pojęć
d. Struktura definicji i ich rodzaje
e. Główne błędy definiowania
f. Poprawność definicji a jej przydatność w formułowaniu twierdzeń

Literatura: (1) A. Grobler, Metodologia nauk, Znak, Kraków 2006, s. 1449-151. (2) S. Nowak, Metodologia badań społecznych,

PWN, Warszawa 2007, s. 124-152.

2. S

TRUKTURA NAUKI

(II

–

TEORIE

)

a. Teorie jako system twierdzeń
b. Zasady konstruowania teorii
c. Zróżnicowanie zasięgu teorii
d. Możliwość redukowania teorii potwierdzania
e. Modele
f. Problem kryteriów oceny teorii

Literatura: (1) S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2007, s. 394-447 Ch. Frankfort-Nachmias i D.

Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Poznań 2001, s. 51-61.

3. S

TRUKTURA REWOLUCJI NAUKOWYCH

a. Koncepcja wiedzy zastanej i warunki przyrostu wiedzy K. Poppera
b. Metodologia naukowych programów badawczych I. Lakatosa jako próba rozwiązania problemu

falsyfikacjonizmu

c. Teza o niewspółmierności teorii T. Kuhna

Literatura: (1) T. Kuhn, Struktura rewolucji naukowych, wiele wydań, rozdz. 6-10.

4.

INTERPRETACJA HUMANISTYCZNA

a. Metodologia nauki a specyfika badań humanistycznych
b. Znaki i czynności racjonalne jako przedmiot badania
c. Obecność czynnika humanistycznego w badaniach religii
d. Założenia interpretacji humanistycznej

Literatura: J. Kmita, Wykłady z logiki i metodologii nauk. Dla studentów wydziałów humanistycznych, Warszawa 1976, s. 23-33 i

198-219.

5.

METODY BADAWCZE HISTORII I FENOMENOLOGII

a. Specyfika metod badawczych historii
b. Główne metody badań historycznych
c. Religia jako przedmiot badań historii
d. Metody fenomenologiczno-hermeneutyczne w religioznawstwie
e. Różnice i komplementarność metod historycznych i fenomenologiczno-hermeneutycznych

Literatura: (1) J. Topolski, Metodologia historii, Warszawa 1968, s. 24-34 i 209-247 („Przedmiot metodologii historii” i

„Charakter poznania historycznego”); (2) M. Eliade, Traktat o historii religii, Warszawa 2009, s. 11-42
(„Wprowadzenie: Struktura i morfologia sacrum”).

6.

INTERPRETACJE REDUKCJONISTYCZNE NA PRZYKŁADZIE SEMIOTYKI

a. Językoznawstwo a semiotyka
b. Semiotyka kultury i semiotyka religii
c. Znak w ujęciu semiotycznym
d. Strukturalizm
e. Językoznawstwo kognitywne
f. Interpretacja a wyjaśnianie przyczynowe

Literatura: (1) F. de Saussure, Kurs językoznawstwa ogólnego, Warszawa 2002, s. 89-102, 135-152; (2) U. Eco, Teoria

semiotyki, Kraków 2009, s. 3-33.

dr Maciej Czeremski, dr Paweł M. Socha

M

M

E

E

T

T

O

O

D

D

O

O

L

L

O

O

G

G

I

I

A

A

B

B

A

A

D

D

A

A

Ń

Ń

H

H

U

U

M

M

A

A

N

N

I

I

S

S

T

T

Y

Y

C

C

Z

Z

N

N

Y

Y

C

C

H

H

P

P

R

R

O

O

G

G

R

R

A

A

M

M

K

K

U

U

R

R

S

S

U

U

I

I

/

/

5

5

7

7

,

,

R

R

O

O

K

K

A

A

K

K

A

A

D

D

.

.

2

2

0

0

0

0

9

9

/

/

2

2

0

0

1

1

0

0

,

,

S

S

E

E

M

M

E

E

S

S

T

T

R

R

L

L

E

E

T

T

N

N

I

I

,

,

2

2

E

E

C

C

T

T

S

S

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

2

7. G

RANICE TEORII ICH WZAJEMNE RELACJE W PRAKTYCE RELIGIOZNAWCZEJ

a. Teorie a metody
b. Opis i klasyfikacja form religii
c. Od partykularnych form do religii jako zjawiska uniwersalnego
d. Wyjaśnianie przyczynowe religii
e. Historia, fenomenologia i semiotyka – teza o komplementarności

Literatura: (1) B. Uspienski, Historia i semiotyka, Gdański 1998, s. 19-51 („Historia i semiotyka. Percepcja czasu jako problem

semiotyczny”); (2) P. Ricoeur, Język, tekst, interpretacja. Wybór pism, Warszawa 1989, s. 123-155 („Metafora i
symbol”) .

C

C

Z

Z

Ę

Ę

Ś

Ś

Ć

Ć

B

B

1. M

ETODA NAUKOWA

,

D

WA PARADYGMATY WIEDZY

:

a. Podział nauk i miejsce religioznawstwa – nauka humanistyczna (historyczno-porównawcza), społeczna a może

nawet przyrodnicza?

b. Do jakich nauk należy psychologia i socjologia – humanistycznych, społecznych czy … przyrodniczych?
c. Opis a wyjaśnianie
d. Rozumienie a dowodzenie
e. Fenomenologia a empiria
f. Naturalizm i antynaturalizm

Literatura: (1) E. Paszkiewicz, Struktura teorii psychologicznych. Behawioryzm, psychoanaliza psychologia humanistyczna.

Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983, rozdział 8: s. 227-241 (2) E. Mokrzycki, Pojęcie socjologii
humanistycznej wobec sytuacji w socjologii lat osiemdziesiątych. (w:) S. Nowak (red.), Wizje człowieka i
społeczeństwa w teoriach i badaniach naukowych. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 41-47.
(3) C. D. Batson i L. W. Ventis, W stronę społecznej psychologii religii. Nomos, Kwartalnik Religioznawczy, 1994,
5. s. 22-30 (paragraf 3: Uwagi na temat naukowego badania religijności).

Lektura uzupełniająca: (4) Z. Krasnodębski, Rozumienie ludzkiego zachowania. Rozważania o filozoficznych podstawach nauk

humanistycznych i społecznych. PIW, Warszawa 1986, Wstęp: s. 5-23 i Rozdział 1: s. 13-49.

2. P

ROBLEM PEWNOŚCI WIEDZY NAUKOWEJ

.

T

WÓRCZOŚĆ METODY NAUKOWEJ

a. Dedukcja lub indukcja: czy jest możliwy kompromis?
b. Pojęcia teorii naukowej, dowodu, aksjomatu i hipotezy
c. Czy nauka jest wiarą? Wiara naukowca a intuicja
d. Problem naukowy i jego rozwiązywanie w świetle psychologii i socjologii twórczości
e. Cechy osobowości twórczej a cechy naukowca

Literatura: (1) S. Nowak, Metodologia badań społecznych. PWN, Warszawa 1985, Rozdział 1 (paragrafy 1, 2, i 3), s. 19-31. (2)

E. Nęcka, Psychologia twórczości. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001, Rozdział 6
(Indywidualne cechy twórców – fragment) i 7 (Społeczny kontekst twórczości – fragment), s. 121-137, 145-159. (3)
J. Kozielecki, Nauka i osobowość. Wiedza Powszechna, Warszawa 1979, Rozdział 3 (Osobliwości intelektu
badacza) i 4 (Luminarze i inni), s. 36-58. (4) D. G. Meyers, Intuicja – jej siła i słabość. MODERATOR, Wrocław
2004, Wprowadzenie, s. 13-28.

3. W

YJAŚNIANIE W PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII

–

E

TAPY POSTĘPOWANIA BADAWCZEGO

a. Teoria kontekstu odkrycia i kontekstu uzasadniania J. Kmity
b. Teoria J. Sucha, S. Nowaka i J. Brzezińskiego
c. Zmienne i ich operacjonalizacja (wskaźniki)

Literatura: (1) J. Brzeziński, Metodologia badań psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, rozdz. 1,

„Struktura procesu badawczego w psychologii” (fragment, paragrafy 1-4), s. 29-36. (2) J. Brzeziński, Metodologia
badań psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, Rozdział 1, „Struktura procesu
badawczego w psychologii” (fragment, paragrafy 5-7), s. 37-47. (3) J. Brzeziński, Metodologia badań
psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, Rozdział 7, „Zmienne i ich operacjonalizacja”
(fragment, paragrafy 1-7.2), s. 183-198.

Lektura uzupełniająca: (4) S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 1985, Rozdział 3, „Definiowanie pojęć i

dobór wskaźników”, s. 124-196. (5) J. Kmita, Szkice z teorii poznania naukowego, PWN, Warszawa 1976, Rozdział
„O dwóch rodzajach wyjaśniania”, s. 35-66.

4. T

WORZENIE WIEDZY JAKO TWÓRCZE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMU

a. Struktura procesu twórczego
b. Poznawcze i motywacyjne uwarunkowania twórczości
c. Trening twórczości

dr Maciej Czeremski, dr Paweł M. Socha

M

M

E

E

T

T

O

O

D

D

O

O

L

L

O

O

G

G

I

I

A

A

B

B

A

A

D

D

A

A

Ń

Ń

H

H

U

U

M

M

A

A

N

N

I

I

S

S

T

T

Y

Y

C

C

Z

Z

N

N

Y

Y

C

C

H

H

P

P

R

R

O

O

G

G

R

R

A

A

M

M

K

K

U

U

R

R

S

S

U

U

I

I

/

/

5

5

7

7

,

,

R

R

O

O

K

K

A

A

K

K

A

A

D

D

.

.

2

2

0

0

0

0

9

9

/

/

2

2

0

0

1

1

0

0

,

,

S

S

E

E

M

M

E

E

S

S

T

T

R

R

L

L

E

E

T

T

N

N

I

I

,

,

2

2

E

E

C

C

T

T

S

S

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

3

Literatura: (1) E. Nęcka, Psychologia twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001, Rozdział 2, „Struktura

procesu twórczego”, s. 35-52. (2) E. Nęcka, Psychologia twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,
Gdańsk 2001, Rozdział 3, „Poznawcze składniki procesu twórczego”, s. 53-76. (3) E. Nęcka, Psychologia twórczości,
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001, Rozdział 4, „Emocje i motywacje w twórczości”, s. 77-96.
(4) E. Nęcka, Psychologia twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001, Rozdział 9,
„Stosowana psychologia twórczości” (fragment, paragrafy 9.2-9.4), s. 199-214.

5. P

ODEJŚCIE EMPIRYCZNE

I:

BADANIA JAKOŚCIOWE W PSYCHOLOGII I SOCJOLOGII

a. Badania jakościowe i studia indywidualne
b. Narzędzia gromadzenia danych z samoopisu: rozmowa, wywiad, dokumenty autobiograficzne i biograficzne
c. Narzędzia gromadzenia danych obserwacyjnych
d. Procedury analizy jakościowej

Literatura: (1) J. J. Shaughnessy, E. B. Zechmeister, J. S. Zechmeister, Metody badawcze w psychologii, Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, Rozdział 3, „Obserwacja”, s. 101-141. (2) J. J. Shaughnessy, E. B.
Zechmeister, J. S. Zechmeister, Metody badawcze w psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk
2002, Rozdział 5, „Nieinwazyjne pomiary zachowania”, s. 191-220. (3) J. J. Shaughnessy, E. B. Zechmeister, J. S.
Zechmeister, Metody badawcze w psychologii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, Rozdział 9,
„Plany badań pojedynczych przypadków” (fragment), s. 349-362.

Lektura uzupełniająca: (5) K. Stemplewska-Żakowicz, „Metoda wywiadu w psychologii”, (w:) K. Stemplewska-Żakowicz, K.

Krejtz (red.), Wywiad psychologiczny. Wywiad jako postępowanie badawcze, Część 1, Pracownia Testów
Psychologicznych PTP, Warszawa 2005, s. 31-89.

6. P

ODEJŚCIE EMPIRYCZNE

II:

BADANIA ILOŚCIOWE NIEEKSPERYMENTALNE

a. Procedura korelacyjna
b. Procedura różnicowa i ex post facto
c. Opis i analiza statystyczna danych

Literatura: (1) J. J. Shaughnessy, E. B. Zechmeister, J. S. Zechmeister, Metody badawcze w psychologii, Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, Rozdział 4, „Badania korelacyjne”, s. 143-189. (2) J. Brzeziński,
Metodologia badań psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, Rozdział 14, „Model ex post
facto (EPF)”, s. 431-452. (3) G. Wieczorkowska, P. Kochański, M. Eljaszuk, Statystyka. Wprowadzenie do analizy
danych sondażowych i eksperymentalnych, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005, Rozdział 4,
„Testowanie hipotez statystycznych. Rozkład statystyki”, s. 117-158.

Lektura uzupełniająca: (4) G. Wieczorkowska, P. Kochański, M. Eljaszuk, Statystyka. Wprowadzenie do analizy danych

sondażowych i eksperymentalnych, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2005, Rozdział 5, „Test t
Studenta. Przedział ufności”, s. 159-185. (5) G. Wieczorkowska, P. Kochański, M. Eljaszuk, Statystyka.
Wprowadzenie do analizy danych sondażowych i eksperymentalnych, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,
Warszawa 2005, Rozdział 6, „Jednoczynnikowa analiza wariancji”, s. 159-185.

7. P

ODEJŚCIE EMPIRYCZNE

III:

BADANIA ILOŚCIOWE QUASI

-

EKSPERYMENTALNE I EKSPERYMENTALNE

a. Kanony J. S. Milla
b. Plany eksperymentalne
c. Plany quasi-eksperymentalne

Literatura: (1) L. Zapolnik, Techniki wnioskowania: wnioskowanie indukcyjne i dedukcyjne (maszynopis dostępny na stronie

URL:

www.aragorn.pb.bialystok.pl/~radev/ai/sosn/zapolnik.doc

(2) J. Brzeziński, Metodologia badań

psychologicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, Rozdział 12, „Model eksperymentalny (E)”
(fragment, paragrafy 1-3), s. 282-313.

Lektura uzupełniająca: (4) J. J. Shaughnessy, E. B. Zechmeister, J. S. Zechmeister, Metody badawcze w psychologii, Gdańskie

Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, Część III, „Metody eksperymentalne”, Rozdziały 6, 7, 8, s. 223-346.

Zaliczenie kursu: obecność na zajęciach, aktywność, zaliczenie testu.