M. Bobrownicka „Poliglotyzm społeczeństw słowiańskich a rozwój ich świadomości narodowej”
Czasy nowożytne: Słowianie zamieszkują Rzeczpospolitą Obojga Narodów, monarchię
habsburską, Rosję, państwo tureckie
brak akcji wynaradawiających oraz barier dla rozwoju języków
koncepcja narodu państwowego
- wspólnotę narodową tworzyli mieszkańcy kraju, posiadający jakiś udział we władzy
- aktywizacja polityczna spoiwem narodowości
językowa koncepcja narodu
- język spoiwem narodowości
- tendencja do ingerowania w lingwistyczną rzeczywistość społeczeństw
- odrodzeniowo-patriotyczna presja językowa
1. Rzeczpospolita
- równoczesny rozwój świadomości narodowej i narodowego języka
- szybki rozkwit literatury polskiej
- łacina nie stanowiła zagrożenia – pozostawała językiem liturgii oraz częściowo językiem uczonych, środkiem międzynarodowego porozumienia
- polszczyzna szlifowała i doskonaliła swój styl poprzez praktykę literacką
- do końca I Rzeczpospolitej cechuje ją wielojęzyczność mieszkańców
- językowa i kulturowa polonizacja dokonywała się spontanicznie
2. Wielkie Księstwo Litewskie
- przez pewien czas językiem urzędowym był białoruski
- w XVIIw. staje się już tylko dialektem ludu
- zdecydowało o tym większe zaawansowanie i kultury polskiej i jej atrakcyjność
3. Białoruś
- białoruskie odrodzenie narodowe nie było dziełem Białorusinów, lecz zapoczątkowali je
Polacy
- nadanie ludowemu dialektowi funkcji języka literackiego stało się symulatorem narodowości
- przekształcanie ludu w naród było trudne, gdyż brakowało elit
- sowiecka Republika Białoruska była rusyfikowana -> dwujęzyczność: przewaga języka
rosyjskiego
4. Ukraina (Rusini)
- ulegali polonizacji
- zachowali literacką funkcję cerkiewszczyzny dzięki szkołom brackim, Akademii w Ostrogu, Akademii Mohylańskiej w Kijowie
- świadomość narodowa kształtowała się szybciej niż językowa
- autoidentyfikacji narodowej sprzyjało Kozactwo i mit kozacki (obrona samodzielności
Ukrainy)
- język ruski (=ukraiński) tracił swą pozycję na rzecz polskiego i rosyjskiego, stał się językiem ludu
• zabór rosyjski
- Iwan Kotlarewski – „ojciec” nowoczesnej mowy ukraińskiej
- użył jej dla efektu humorystycznego
- Szewczenko – spopularyzował stosowanie rodzimego języka w piśmiennictwie
- zadecydowały o tym względy socjalne (pozycje antyszlacheckie:
antypolskie i antyrosyjskie
• Galicja
- Trójca Ruska – Szaszkiewicz, Wahylewicz, Hołowacki
- ugrupowanie mające na celu emancypację językową Rusinów
- przyjęto cyrylicę (obawiano się bardziej wpływu kultury polskiej niż rosyjskiej)
5. Polska w czasie rozbiorów
- społeczeństwo polskie przekształca się z narodu politycznego w naród kulturowy
- język nabiera coraz większego znaczenia, spoiwem staje się także kultura
----------------------------------
Jan Kollár – „O wzajemności plemion i narzeczy słowiańskich” 1837 (wydana po
niemiecku)
- wizja „narodu słowiańskiego” narodu kulturowego, posługującego się 4 dialektami
języka słowiańskiego: ruskim, polskim, czesko-słowackim, ilirskim
- świadomość słowiańskiej wspólnoty kulturowej opozycyjnej wobec kultury Europy
Zachodniej
-> tendencje odśrodkowe okazywały się silniejsze od unifikacyjnych
6. Czechy
- swą świadomość narodową wiązali z ziemią, z terytorium historycznym dawnej Korony
Czeskiej
- podstawą wspólnoty narodowej jest język (językowa koncepcja narodu)
-> odrzucenie tradycji i tworzenie kultury czeskiej „od nowa”, w oparciu o lud
- posługiwanie się czeskim – patriotyczny obowiązek
- nie znano czeskiego dobrze, dlatego dzieła wydawano po niemiecku (Dobrovsky, Palacký)
- kulturę czeską traktowano jako nadzwyczajną, odświętną, jako podstawową traktowano
kulturę niemiecką
7. Słowacja
- od natio hungarica do natio slovaca
- była krajem Korony św. Stefana – węgierskiego królestwa, którego językiem urzędowym była łacina
-> języka nie uważano za istotny czynnik identyfikujący narodowość
- na terenie Słowacji używano: łaciny, niemieckiego, węgierskiego, czeskiego, słowackiego
- potrzeba pisania i publikowania po słowacku pojawiła się w oświeceniu – tylko dla celów dydaktycznych
- oddziaływanie utopii Kollára, a szczególnie kultu ludowości, doprowadziło do nadania
miejscowemu dialektowi rangi języka literackiego (reforma Štúra, 1846)
-> dojrzała słowacka świadomość narodowa – naród etniczno-językowy
- podział języków na
a) wrogie: węgierski, niemiecki
b) neutralne: łacina
c) pożądane: słowacki (ewentualnie inne słowiańskie)
8. Chorwacja
- wcześnie wykształciła swą świadomość narodową oraz ideę państwa
- początkowo nie eksponowano sprawy języka – dopiero w czasie odrodzenia narodowego
- język chorwacki miał oparcie w tradycji literackiej, stawał się naturalnym następcą łaciny
- wielodialektowość piśmiennictwa – ostatecznie przyjęto dialekt sztokawski
-> z czasem zaczęto zrywać z nazwą języka serbsko- chorwackiego na rzecz chorwackiego
- odrodzenie narodowe wymagało tworzenia w języku chorwackim – traktowany był jako
gwara
9. Słowenia
- poliglotyzm wynikał z położenia kraju na pograniczu kulturowym
- niemiecki językiem naturalnym, słoweński – świadomie wybranym
- naród słoweński wykształcił się na podstawie języka w XIX wieku
10. Serbia
- świadomość narodowa i językowa rozwijały się równocześnie
- ludowy język serbski stał się ogólnonarodowym po reformie Vuka Karadžicia
- w społeczeństwie serbskim nie było wielojęzyczności
11. Bośnia
- nie wytworzyło się pojęcie bośniackiej narodowości
- język nie miał mocy narodotwórczej -> naród ziemski
12. Bułgaria
- bułgarska świadomość narodowa miała charakter nacjonalistyczno-konfrontatywny (w
opozycji do Greków i Turków)
- ludowy język bułgarski, któremu nadano funkcję narodowego okazał się niewydolny
artystycznie i terminologicznie
-> sięgano po rosyjski lub serbski
- społeczeństwo bułgarskie było zbiorowością jednojęzyczną, narodem językowym