Gospodarka wykazuje wyraźne zmiany poziomu aktywności w czasie.
Ogól wahań występujących w gospodarce można podzielić ze względu na okres fluktuacji:
• dominujący trend
• wahania sezonowe (periodyczne)
• wahania koniunkturalne
• wahania losowe (przypadkowe)
Trend
Jest to ogólna, długookresowa dążność danej wielkości do wzrostu lub spadku, występującą podczas analizowanego okresu.
Trend wykazuje systematyczne i regularne zmiany w ogólnym poziomie danego zjawiska czy procesu. Pokazuje jednocześnie poziom zmiennej endogenicznej, wynikający z oddziaływania na nią pewnych przyczyn:
• zmian podaży czynnika pracy
• zmian podaży rzeczowych czynników produkcji
• postępu technicznego i naukowego
Wahania sezonowe
Wszelkie cykliczne zmiany aktywności gospodarczej o długości cyklu nie przekraczającej roku.
Klasa zjawisk:
• sezonowy charakter produkcji w rolnictwie
• wysokie natężenie produkcji przemysłu spożywczego w okresie dużej podaży surowców rolnych
• sezonowy charakter budownictwa
• duże różnice w poborze energii elektrycznej i gazu miedzy okresami zimowym i letnim
• sezonowy charakter transportu, usług turystycznych, handlu detalicznego Periodyka zmian sezonowych: cykl kwartalny, cykl tygodniowy, cykl dobowy.
Są to powtarzające się ze względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej społeczeństwa wyrażające się w ekspansji lub kurczeniu się tej aktywności wokół linii trendu.
Cykliczną przemienność rejestruje się w odniesieniu do:
• Konsumpcji
• Inwestycji
• Zatrudnienia
• Produkcji
• i innych zmiennych
Wahania koniunkturalne rozumiane jako oscylacje w działalności gospodarczej mają cechy wspólne:
• są wynikiem samowzmacniających się mechanizmów wewnętrznych, występujących w gospodarce,
• obejmują swym zasięgiem całą gospodarkę,
• wzrostowe lub spadkowe zmiany wielkości ekonomicznych są oddzielone punktami zwrotnymi, powtarzającymi się ze stosunkowo względną regularnością,
• wahania mają charakter krótko-, a przede wszystkim średniookresowy.
Syntetyczna miarą zmian poziomu aktywności gospodarczej są cykliczne zmiany wielkości PNB.
W procesie gospodarowanie wyróżnia trzy rodzaje współistniejących cykli:
• Krótkie (Kitchina) trwające około 3 lat,
• Średnie (Junglara), trwające od 8 do 11.
• Długie (Kondratiewa) o długości około 55 lat
Zdarzenia losowe, zaburzające proces rozwojowy:
• Zmiany klimatyczne
• Klęski żywiołowe
• Konflikty polityczne i militarne
• Nieoczekiwane zmiany w otoczeniu ekonomicznym danej gospodarki
• Wynalazki i nowe produkty